UNIVERSITY OF LIMPOPO

FACULTY OF HUMANITIES
SCHOOL OF EDUCATION
Department of Language Education

1. LEINA LA MOTŠULO : Dika tša motheo tša Sepedi

2. KHOUTO YA MOTŠULO : HNSE021
3. KGATO YA NQF :5
4. DIKHEREDITI :8
5. LEFAPHA : Thuto
6. KGORO : DLE
7. SEKOLO SEO SE ABAGO MOTŠULO : Thuto
8. LENANEOTHUTO : BEDSPF
9. DINYAKWA TŠA MOTŠULO : HNSE011 & HNSE012
10. MAIKEMIŠETŠO A MOTŠULO:
 Go fa baithuti tlhahlo ka ga tshekaseko ya thutamedumo.
 Go fa baithuti tlhahlo ka ga tshekaseko ya thutatlhaka-medumo.
 Go fa baithuti tlhahlo ka ga tshekaseko ya thutapopontšu.
 Go fa baithuti tshedimošo ka ga popofoko.
 Go hlahla baithuti ka tshekaseko ya thutatlhaloši.
 Go hlahla baithuti ka ga thutamongwalo.
 Go fa baithuti tlhahlo ka polelotšhaba.
11. DIPOELO:
Mafelelong a thuto ye barutwana ba tla kgona go:

 Sekaseka thutamedumo.
 Sekaseka thutatlhaka-medumo.
 Sekaseka thutapopontšu.
 Ahlaahla popofoko.
 Ahlaahla thutatlhaloši.
 Ahlaahla thutamongwalo.
 Fetleka le go ahlaahla polelotšhaba.

12. DIHLOGO:
Dikarolo tša polelo:
 Thutamedumo.
 Thutatlhaka-medumo.
 Thutapopontšu.
 Thutapopofoko.
 Thutatlhaloši.
 Thutamongwalo.
 Polelotšhaba.

13. MEKGWA YA GO RUTA:

 Thuto ka phapošing/morutiši
 Mešongwana ya go ngwalwa
 Dinyakišišo
 Pego ya bomolomo
 Mešongwana ka dihlopha

14. PALO YA DIPAKANA KA BEKE: 3

15. DITSELA TŠA KELO:
Mafelelong a motšulo wo, baithuti ba tla elwa go tšeo di latelago:
 Tshekaseko ye e tseneletšego ya:
- Thutamedumo
- Thutatlhaka-medumo.
-Thutapopontšu.
-Thutapopofoko.
 -Thutatlhaloši.
-Thutamongwalo.
-Polelotšhaba

16. MEKGWA LE BOIMA BJA KELO

Go tla latelwa mekgwa ye mebedi ya kelo e lego: kelokago le kelotšweledi (moleko).
Meputso ya kelokago e tla humanwa go melekwana le tše dingwe.
Molekwana – 30%
Molekwana – 30%
Meputso ya kelotšweledi e tla beakanywa ka sebopego sa 40% ge e le kelokago e
tla ba ka sebopego sa 60%.
17. METHOPO:
Fromkin, V. & Rodman, R. 1993. An Introduction to Language. 5th ed. USA.
Harcourt Brace Jovanovich College Publishers.
Lombard, DP. Van Wyk, EB. & Mokgokong, PC. 1985. Introduction to the
Grammar of Northern Sotho. Pretoria. JL van Schaik.
Louwrens, LJ. 1991. Aspects of Northern Sotho Grammar. Pretoria. Via Afrika
Limited.
Mogale, NS. Chokoe, SJ. Ramoraswi, M. Matlou, FM. & Motloutsi, FM. 2007.
Peu ya Polelo: Puku ya Baithuti Kereiti ya 10. Fauna Park. Kobela Publishers.
Mojela, V. 2007. Pukuntšutlhaloši ya Sesotho sa Leboa. Bolumu ya 1.
Pietermaritzburg. Nutrend Publishers
Nokaneng, MB. (ND). Segagešo. Pretoria. Via Afrika.

DIPUKU TŠEO DI KGETHETŠWEGO MPHATO:

Puku ye nngwe le ye nngwe ya Sepedi Leleme la Gae.
18. KELO
Melekwana ye mebedi.

19. MOTŠWELETŠI: MNA DS Mathe

KAROLOTHUTWANA YA 1: THUTAMEDUMO
1.1 Matseno
Thutamedumo ke karolo ya thuto ya Sepedi yeo go yona go ithutwago medumo ya
polelo go lebetšwe peakanyo le tlhabošo ya yona. Medumo ya polelo e beakantšwe
ka dikarolo tše pedi tše dikgolo, e lego ditumanoši le ditumammogo. Ka fao
thutamedumo e šetša peakanyo le tlhabošo ya ditumanoši le ditumammogo polelong
ya Sepedi. Yona ke ye nngwe ya dithutwana tše dintši ka fase ga leinakakaretšo la
thutamaleme (linguistics). Ga go ka tsela yeo re kago bolela ka medumo ya polelo
ntle le go hlaloša ditho tšeo di rwelego maikarabelo a tšweletšo ya medumo yeo.

1.2 Mafelelong a thuto ye barutwana ba tla kgona go:

- Hlaloša seo thutamedumo e lego sona.
- Hlaloša fao modumo goba medumo e kwagalago gona.
- Go ngwala mafoko le mantšu ka mongwalo wa sefonetiki.

1.3 Diteng

DITHO TŠA POLELO

 Maswafo: Mmele wa motho o na le maswafo a mabedi ao a utilwego ka gare
ga dikgopo/dithapa. Mošomo wa maswafo ke go hema; ka go realo a
tšweletša moya wo o nyakegago go kwagatša goba go hlaboša medumo ya
polelo. Moya wo o hemelwago ka ntle go tšwa maswafong o fetela
kgokgokgong/kgologolong moo o fetelago leganong gore o šomišwe ke ditho
tša legano kwagatšong goba tlhabošong ya medumo.
 Marakodu: Ona a hwetšwa ka gare ga kgokgokgo/kgologolo mo mogolong.
Ke malengwana a mabedi ao ka nako a kgonago go batagana gomme mo a
rego ge a amogela moya a thulane go hlola mororomelo mogolong go
tšweletša ye mengwe ya medumo go swana le [m], [n], [r] le ye mengwe. Ka
nako ye nngwe malengwana ao a a katologana gomme moya wa kgona go
feta ntle le tšhitišo. Seo se direga ge go kwagatšwa medumo ya go swana le
[s], [š], [tš] le ye mengwe.
 Leleme: Leleme le bohlokwa kudu ka ge le kgona go sepelasepela ka
leganong la ya pele le morago, fase le godimo gape le ka mathoko a le gano
le bethabetha dithwana tše dingwe gore go be le kwagatšo ya medumo go ya
 ka go fapana ga yona. Leleme le arotšwe ka diripa tše hlano (5), e lego: Ntlha,
bopele, bogare, bomorago le kutu.
 Magalagapa: A hwetšwa ka morago ga marinini. Go na le mehuta ye mebedi
ya magalagapa, e lego, magalagapa a pele ao a itshemilego ka marinini, le
magalagapa a morago/moseo ao a latelago a pele, ona a boleta ge a
bapetšwa le a pele. A thuša go tlhaboša goba go tšweletša medumo ya go
swana le [g], [j], [ny] le ye mengwe
 Melomo: Melomo e dirilwe ka dipounama tše pedi, e lego ya ka godimo le ya
ka fase. Dipoumana di ka šoma ka moka ka nako ye tee go kwagatša
medumo, ya [m], [p], [b] le ye mengwe. Ka nako ye nngwe pounama ya ka
fase e ka šoma le meno go kwagatša modumo [f], [fš] le ye mengwe.
 Phago ya molomo: yona e thuša go tšweletša medumo ye mentši k age e
akaretša ditho tše dingwe tšeo di šomišwago go tšweletša medumo ya Polelo.
 Marinini: Ke dithwana tšeo meno a tshemilego ka gare ga tšona. Kwagatšong
ya medumo go šoma karolwana ya wona yeo e lego ka morago ga meno. A
thuša go tšweletša medumo ya go swana le [d], [ts], [t] le ye mengwe.
 Meno: Meno le ona a kgatha tema kwagatšong ya medumo ya go swana le
[f], [fs] le ye mengwe.
 Phago ya dinko: Ke sethwana seo se nago le mašobana a mabedi ao a
tsebegago ka go hema. E šoma bjalo ka moela wa moya go tsene le go tšwa
mmeleng. Nakong ya kwagatšo ya medumo, nko e ba lešobana la moela wa
moya. Ge go kwagatšwa meduno [n], [m] le ye mengwe moya o tšwa ka
dinko.
 Lelengwana (tengwana): Le šoma go thibela moya gore o tšwe ka dinko
goba leganong nakong ya ge go hlabošwa medumo ya go swana le [k’] (kala),
[ᴕ] (legotlo).