Blackfoot Dictionary of Stems, Roots,

and Affixes Donald G. Frantz

Visit to download the full and correct content document:
https://textbookfull.com/product/blackfoot-dictionary-of-stems-roots-and-affixes-donal
d-g-frantz/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Biota Grow 2C gather 2C cook Loucas

https://textbookfull.com/product/biota-grow-2c-gather-2c-cook-
loucas/

Engineering Economic Analysis 14th Edition Donald G.

Newnan

https://textbookfull.com/product/engineering-economic-
analysis-14th-edition-donald-g-newnan/

Engineering Economic Analysis Fourth Canadian Edition

Donald G. Newnan

https://textbookfull.com/product/engineering-economic-analysis-
fourth-canadian-edition-donald-g-newnan/

Mathematics of Finance An Intuitive Introduction

Undergraduate Texts in Mathematics Saari Donald G

https://textbookfull.com/product/mathematics-of-finance-an-
intuitive-introduction-undergraduate-texts-in-mathematics-saari-
donald-g/
An Analysis of Frantz Fanon s 1st Edition Riley Quinn

https://textbookfull.com/product/an-analysis-of-frantz-
fanon-s-1st-edition-riley-quinn/

Pedagogy and Content in Middle and High School

Mathematics 1st Edition G. Donald Allen

https://textbookfull.com/product/pedagogy-and-content-in-middle-
and-high-school-mathematics-1st-edition-g-donald-allen/

A New World System From Chaos to Sustainability Donald

G. Reid

https://textbookfull.com/product/a-new-world-system-from-chaos-
to-sustainability-donald-g-reid/

Portraits of Old Russia Imagined Lives of Ordinary

People 1300 1725 1st Edition Donald G. Ostrowski

https://textbookfull.com/product/portraits-of-old-russia-
imagined-lives-of-ordinary-people-1300-1725-1st-edition-donald-g-
ostrowski/

Design for Embedded Image Processing on FPGAs 1st

Edition Bailey Donald G

https://textbookfull.com/product/design-for-embedded-image-
processing-on-fpgas-1st-edition-bailey-donald-g/
 Blackfoot Dictionary of Stems, Roots, and Affixes
Third Edition

The Blackfoot Dictionary is a comprehensive guide to the vocabulary of

Blackfoot, an Algonquian language spoken by thousands in Alberta and
Montana. This third edition of the critically acclaimed dictionary adds more than
1,100 new entries, major additions to verb stems, and the inclusion of vai, vii,
vta, and vti syntactic categories. It contains more than 5,500 Blackfoot-English
entries and an English index of more than 6,000 entries, and provides thorough
coverage of cultural terms. The transcription uses an official, technically
accurate alphabet and the authors have classified entries and selected examples
based on more than 46 years of research.

donald g. frantz is professor emeritus of Native Studies at the University of

Lethbridge.

norma jean russell is a graduate of the Native American Studies program at

University of Lethbridge and is a native speaker of Blackfoot.
This page intentionally left blank
 Blackfoot Dictionary
of Stems, Roots, and Affixes
Third Edition

DONALD G. FRANTZ and NORMA JEAN RUSSELL

UNIVERSITY OF TORONTO PRESS

Toronto Buffalo London
© University of Toronto Press 1989, 1995, 2017
Toronto Buffalo London
www.utppublishing.com
Printed in Canada

Second Edition 1995

Reprinted 2000, 2004, 2006, 2009

Third Edition 2017

ISBN 978-1-4875-0084-9 (cloth)

ISBN 978-1-4875-2063-2 (paper)

♾
Printed on acid-free paper

Library and Archives Canada Cataloguing in Publication

Frantz, Donald G., author

Blackfoot dictionary of stems, roots, and affixes
Donald G. Frantz and Norma Jean Russell. – Third edition.

Includes bibliographical references and index.

Text in Siksika and English.
ISBN 978-1-4875-0084-9 (cloth). – ISBN 978-1-4875-2063-2 (paper)

1. Siksika language – Dictionaries – English.

2. English language – Dictionaries – Siksika.
I. Russell, Norma (Norma Jean), author II. Title.
PM2343.F73 2017 497’.3523 C2016-907844-2

University of Toronto Press acknowledges the financial assistance to its

publishing program of the Canada Council for the Arts and the Ontario Arts
Council, an agency of the Government of Ontario.

an Ontario government agency

un organisme du gouvernement de l’Ontario

Funded by the Financé par le

Government gouvernement
of Canada du Canada
Contents

How to Use This Dictionary vii

Acknowledgements viii
Preface to the Third Edition x
Preface to the Second Edition xi
Preface to the First Edition xiii
Introduction xv

Blackfoot-English Dictionary 1
English Index 323
This page intentionally left blank
 How to Use This Dictionary

1. If you are not already familiar with the Blackfoot alphabet, see chapter 1 of
Blackfoot Grammar, third edition.

2. Read the first few pages of the Introduction (at least read section 1).

3. Make note of the location of the list of abbreviations (section 6 of the

introduction).

4. When looking something up in the English Index, don’t take the first entry
that has the English word you are looking for. Read the full English translation
of that header and check the part of speech (noun, verb, etc.; see ‘Morphological
Type’ in section 1 of the Introduction).
Then go to the Blackfoot entry itself to see more about how it is used and
how its shape may change. Almost all Blackfoot stems and roots have more than
one shape, and their shapes depend upon whether affixes are added, and may
even depend upon which affixes are added.

5. If you don’t find the English word you are looking for in the Index, try
another English word which means about the same thing.

6. Don’t expect to find Blackfoot words that mean exactly the same thing as the
English words you are searching for. No two languages organize meaning in the
same way.

vii
 Acknowledgements

The project that has culminated in the publication of this dictionary grew out of
a Blackfoot lexicography seminar at the University of Lethbridge in the fall of
1980.1 At the encouragement of John Gray, it became a full-fledged project in
June 1981. Initial costs were met by tapping part of a development grant to the
Native American Studies department of the University of Lethbridge from the
Muttart Foundation. From June 1982 until June 1990, the project operated on
funding provided by the Social Sciences and Humanities Research Council of
Canada. These funds paid Ms. Russell’s salary, the wages of other students and
graduates who were employed for various periods of time, payments to the many
First Nations consultants who have provided or checked the examples for us,
and the fees of our invaluable computer consultant and programmer, John Gray.
We are very grateful to the SSHRC for funding, and to both the Native American
Studies department and the university administration for their encouragement
during those years of research.
Professor Allan Taylor of the University of Colorado also deserves
acknowledgement. By example and advice he has helped to make this a more
scholarly piece of work than it otherwise would have been. His research on
Blackfoot botanical terms (Taylor 1989 – see sec. 3 of our Introduction) has
allowed us to greatly improve our coverage of this area of the Blackfoot lexicon
in this third edition.
Researchers who have provided material for this dictionary include Celeste
Strikes With A Gun, Martin Heavy Head, Lena Russell, and Alvine Mountain
Horse. Heavy Head, Russell, and Mountain Horse have done double duty, as they
have additionally served as consultants by virtue of their fluency in the language.

1
Participants in that seminar were authors Frantz and Russell, Martin Heavy Head,
Patricia Frantz, Joanne Little Bear, and John Gray.

viii
 Special thanks are due to Leroy Little Bear and Martin Heavy Head for being
willing to give serious consideration to our research questions even though we
have repeatedly interrupted their work at the University of Lethbridge.
Numerous fluent speakers of the language have provided or checked material
for us. Those who spent more than a single one hour session are listed here in
decreasing order of amount of time involved: Adelaide Heavy Shield, Cecile
Russell, Frank Melting Tallow, Charlotte Russell, Bill Strikes With A Gun, Pat
Weasel Head, Dan Weasel Moccasin (the latter two were especially helpful
to Martin Heavy Head as he re-elicited bird terms found in Schaeffer 1950),
Priscilla Bruised Head, Geraldine Crying Head, Billy Strikes With A Gun,
Mary First Rider, Joe Heavy Head, Ruth Little Bear, Allen Shade, Ada Weasel
Moccasin, Harry Shade, Morris Crow, Margaret Hind Man, and Percy Smith.
Special mention must be made of those who gave extensive help to co-author
Frantz between 1960 and 1975 as he conducted research on their language while
working under the auspices of the Wycliffe Bible Translators: Irene Butterfly
and Agnes Rider (both Blackfeet of Montana), Rosie Ayoungman, Matthew
Manyguns, Tom Manyguns, Mike Peacemaker, Francis and Bona Blackkettle,
Floyd Royal, Joe Catface, Jack Big Eye, and Frances Running Rabbit (all North
Blackfoot).
In preparation of the second edition, Mary Fox, Monica Bruised Head, Pam
Wadsworth, and Pam’s mother, Mary First Rider, checked large amounts of data.
Emma Lee Warrior has also been of great help in answering questions that have
come up during the final stages.
Changes that have been made to this third edition are largely based on
knowledge shared by Olive Davis. We are very fortunate to have access to this
fluent speaker who was raised by her grandmother Rosie Davis on the Kainai
reserve.
The final formatting of the dictionary for publication is the result of hours of
work by programmer Peter Pankonin. In the process, Peter also caught a number
of errors.
Many errors and inconsistencies were found and corrected by diligent student
researcher Madeline Neufeld. Elizabeth Chen has pointed out several errors and
entries that need to be combined.

ix
 Preface to the Third Edition

In the 21 years since publication of the second edition, the Dictionary has
continued to be used as a text in courses on the structure of Blackfoot. Some
changes that have been made in this edition are due to shortcomings seen in the
second edition. But most of the changes are additions to, and corrections of,
the Blackfoot entries. During this time co-author Frantz has continually added
entries and corrected entries that were found to need modification. A major class
of additions are what the dictionary calls ‘Related stems’ for verb stems. While
one cannot claim completeness in this area, an effort was made to discover and,
if found, to include stems of all four possible syntactic categories: vai, vii, vta,
vti. See the Introduction.

x
 Preface to the Second Edition

In the six years since the publication of the first edition, co-author Frantz has
gradually made corrections and additions to the data base. In 1994, members
of a Blackfoot seminar course spent about half a semester checking and re-
eliciting material in Taylor’s 1989 article on botanical terms (see section 3 of
the Introduction for the reference). In several cases, though a term presented by
Taylor was not in current use by any of the speakers with whom we checked, the
literal translation of the term was evident and so we were able to confirm (or, in
a few cases, revise) Taylor’s transcription. (The entries for such terms, as well as
other entries which are largely the result of Taylor’s efforts, are identified by the
presence of a parenthesized (T) after the Latin binomial.) Furthermore, Taylor’s
presentation assisted us greatly in recognizing the component morphemes
and including cross-references to Dictionary entries for those morphemes.
In a great many cases, we had to add new entries in order to reference them.
Finally, Taylor included the Latin binomials, which we have included in the
Dictionary, and which will also appear in the Index. All of this should make the
Dictionary an ideal resource for future research on Blackfoot ethnobotany and
the associated system of taxonomy.
A number of reviews of the first edition have also influenced us in our
revision. In particular, we have eliminated the use of capital letters for entry
headers, and prevailed upon Teresa Dolman of the Biological Sciences
Department of the University of Lethbridge to check the spelling of the Latin
binomials which we have included for fauna. We have expanded the Index,
which now includes page numbers for indexed items, and has more than 6730
entries. (The index still will have shortcomings, of course, as one doesn’t miss
an entry until one wants it.)
Finally, during the push by co-author Frantz to include additional entries in
this second edition before sending it off for printing, it has become clearer how
much additional material remains to be utilized in both the Tims and Uhlenbeck

xi
& van Gulik dictionaries (see references in section 3 of the Introduction). So
while this is definitely an improved version of the Dictionary, with more than
300 new entries and more than a thousand corrections or additions to other
entries, we hope that this is not the last edition.

xii
 Preface to the First Edition

The language here referred to as ‘Blackfoot’2 is that spoken on three Southern

Alberta reserves: Blackfoot [Siksika] Reserve, centered about one hundred
kilometers east-southeast of Calgary; Blood [Kainaa] Reserve, covering
a large area between Cardston and Lethbridge; and Piikani (AKA Peigan)
[Apatohsipikani] Reserve, west of Fort MacLeod; as well as on the Blackfeet
[Amskaapipikani] Reservation in Northwestern Montana. While the number of
fluent speakers of Blackfoot has declined in the past fifteen years, we estimate
that there are still several thousand speakers of the language, including hundreds
who no longer reside on the aforementioned reserves.
While there are slight differences between the dialects spoken in the four
locations name above, very few of these show up in this dictionary.3 Where
we have observed dialectal differences, we have indicated (in parentheses) the
particular reserve for which the idiosyncratic form or meaning is prevalent.
Because this dictionary is intended as a reference work on the Blackfoot
language, it has entries keyed to the Blackfoot stem or root or affix, none of
which are words by themselves. However, we expect that many users will
want to access the Blackfoot items via English. This will certainly be the case
for those who are not Blackfoot speakers or are unfamiliar with the Blackfoot
writing system; but even those who are fluent in Blackfoot may still want to
access the Blackfoot entries via the English index, because they may have
difficulty deciding what vowel or consonant the Blackfoot stem, root, or affix

2
Blackfoot is a member of the Algonquian language family.
3
Most of the speakers who checked this material were from the Blood reserve, though
material was collected from speakers from the other reserves. If time had permitted,
we would have liked to recheck all of this material with groups of speakers from every
reserve. However, it is important to recognize that there is as much variation between
speakers from the same reserve as there is between speakers from different reserves.

xiii
begins with. (See sec. 4 for information on how the beginning point of stems
was determined.) Therefore we have included an extensive English index
following the Dictionary proper. It is important, however, that users be aware
that the index is not intended to serve as an English-Blackfoot dictionary; its
only purpose is to help the user locate entries in the Blackfoot dictionary.

xiv
 Introduction

Outline
1. Entry Format
2. Orthography and Pronunciation
3. Sources
4. Methods
5. Limitations
6. Abbreviations and Conventions

1. Entry Format
Each entry includes: the Blackfoot stem, root, or affix, as entry header
(outdented); morphological type (e.g. noun stem, verb stem, or root); sub-
classification (if relevant); English gloss (meaning); and certain diagnostic
inflectional forms (full words or sentences), each with an English translation. In
addition, entries may include any or all of the following: idioms or other uses of
the stem or root which may be helpful; information on variation, synonyms, and
grammatical irregularities; cross-reference to entries for constituent morphemes;
and in the case of verbs, related stems. Most of these are discussed in more
detail in what follows.

Header

Except for uninflectable words (see below), the headers are never full words.
They are extracted from full words by conventions discussed briefly in sec. 4. In
order to be used as words, noun and verb stems require prefixes and/or suffixes.1

1
One improvement we have made in the third edition is to replace the use of ‘also’ be-

xv
Blackfoot Dictionary

Morphological Type

Here we have nine broad categories:

noun (n), defined as taking plural suffix -iksi or -istsi;

verb (v), defined as taking verb affixes such as the imperative -t or -s, or the
perfective aspect prefix ákaa-;
uninflected (und), exclamations, such as kíka ‘wait!,’ and vocatives, such as
tsíki ‘son!’ which take no affixes associated with nouns or verbs;
adjuncts (adt), such as sok- ‘good’, máát- ‘negative,’ ohkott- ‘able,’ and iiht-
‘from,’ which are used only with other roots or stems to form a (new) stem;2
medial (med), noun roots, such as -sski ‘face,’ which must be incorporated into
a verb or noun as a suffix;
final (fin), suffixes, such as -attsi ‘cause,’ which must attach to other verb
roots or stems, and which determine the category of the resultant stems; see
Blackfoot Grammar3 (henceforth ‘the Grammar’), chapters 17 and 18;
verb roots (vrt), which require a final to make up a verb stem;
demonstrative (dem), stems, such as om ‘that,’ which take essentially the same
inflectional suffixes as nouns, and which may either modify nouns or be used
as free pronouns (see the Grammar, chapter 13);
pronoun (pro), a very small set of items, including those built on the
‘pronominal base’ iisto such as niisto ‘I,’ and takaa ‘who.’

We have not included entries for inflectional affixes. These are best presented in
paradigm format (see the Grammar).

Subclassification

For nouns, this involves indication of whether the noun belongs to the animate
(nan) or inanimate (nin) gender class, as will be evident in the plural form
(animate pluralizer is -iksi, inanimate is -istsi). (To form the singular, add -wa
to animate gender noun stems, and add -yi to inanimate noun stems, dropping
the w or y if preceded by a consonant other than ’.) Some noun forms are further
specified as being inherently relational and therefore requiring a grammatical
possessor. (See chapter 14 of the Grammar.) For example, kin terms such as

fore variants by using the term ‘syn.’ for synonyms and ‘dialect var.’ for variants that are
specific to a dialect or idiolect. Note that this does not mean we are always able to assign
these ‘dialect variants’ to one of the defined dialect groups of Blackfoot, and in many
cases a given speaker will simply accept either ‘dialect’ variant as acceptable.
2
Many adjuncts combine with a final (see below) to form a stem; in such cases
adjuncts are no different from verb roots (see below).
3
Frantz, Donald G. 2017. University of Toronto Press.

xvi
 Introduction

iksisst ‘mother’ cannot be used without inflection for a possessor. Such nouns
are listed as nar or nir, depending upon whether their gender is animate or
inanimate, respectively.
Verb subclassification involves the four-way division usually found in
descriptions of Algonquian languages:

inanimate intransitive (vii) stems, which are inflected to agree only with
inanimate gender subjects;
animate intransitive (vai) stems, which are inflected to agree with animate
gender subjects (but not with an object);
transitive inanimate (vti), inflected to agree with both a subject and an object,
and the object is of inanimate gender;
transitive animate (vta), inflected to agree with a subject and an animate gender
object.

Gloss

An English gloss (translation) immediately follows the stem, root, or affix

entry.4

Diagnostic forms

One of the few points of great irregularity in Blackfoot is the variation in

shape of the first syllable of many stems and roots. We have tried to include a
sufficient number of example words involving each stem or root so that each
variant is either represented or is predictable on the basis of the forms we have
included. (Discussion of the reasons behind the actual choice of noun and verb
forms will be found in sec. 4 of this introduction.) Every Blackfoot example is
followed by an English translation.
Cross-references to entries for morphemes which are contained in the stem
may follow the diagnostic forms. These are always preceded by cf. If a sequence
of morphemes is given, they are separated by a plus (+); in such cases, the
individual morphemes are given in their entry header form to simplify a search
for them.
Entries also may include additional information on variation, synonyms, and

4
Often, a literal translation is provided for complex stems. Occasionally this
translation includes the meaning of morphemes which are not listed in the Dictionary. In
most such cases the literal translation was provided by an elderly speaker in the early
years of this project based on his or her knowledge of archaic morphemes. Unfortunately,
these elderly speakers are no longer here to help us research the archaic forms. We felt
we should retain their literal translations, even so, as they may provide clues for future
researchers.

xvii
Blackfoot Dictionary

grammatical irregularities.

Notes regarding common irregularities are included near the end of some entries,
and are printed in italics. They were entered primarily for computer searches of
the data base, but are included in the printed dictionary to call attention to the
irregularities they describe, even though in most cases one can observe those
irregularities through study of the diagnostic examples. The most common notes
are the following:

Adt req: a root or stem which does not occur without an adjunct prefix.
3mm: verb stem which ends in mm with a third person subject, in independent
clauses (see the Grammar, chapter 15, sec. C).
y~w: ends in a semivowel, the quality of which is determined by the following
vowel (see the Grammar, chapter 15, sec. C). In such cases, the stem, root, or
affix as header ends in a period.
linker: an adjunct which adds an ‘oblique’ semantic argument to the verb stem
(see the Grammar, chapter 16, sec. 4).
yi loss: a verb stem which loses a final yi when the third person suffixes are
added.
init chg: exhibits the phenomenon known as ‘initial change’ (see the Grammar,
chapter 6, sec. E).
oo~ao, ii~ao, and i~a: a verb stem which has a different final vowel (usually
long) only when the ‘we (incl)’ suffixes are attached (see the Grammar, p. 89).
gemination: a stem which loses a vowel so that the first two consonants combine
as a single long consonant (see the Grammar, p. 85).

Related stems

Closely related stems of a different subclassification are placed at the end of

verb entries. For example, after the gloss ‘say to’ of vta stem entry waanist, we
list the vti and vai stems and their glosses as follows:
Rel. stems: vti waanistoo say, vai waanii say (s.t.).
When related stems are listed in this manner, we very often do not include a
separate entry for them.

2. Orthography and Pronunciation

Users who are unfamiliar with the Blackfoot alphabet should read the following
before attempting to pronounce the Blackfoot words in this dictionary.
Until recently no standard system for writing the Blackfoot language has
existed. Obviously, to compile a dictionary such as this, a consistent method

xviii
 Introduction

of transcribing the language must be used. An efficient and practical writing

system must fit the sound system of the language. That is, it must have ways of
representing all and only the distinctive sounds of the language. The alphabetic
system which we are using in this dictionary is based on many years of research
into the sound system and grammar of the language. Though it makes use of
twelve letters which are also in the English alphabet, plus an apostrophe, it must
be emphasized that these letters represent distinctive sounds of Blackfoot and
not English sounds (though many Blackfoot sounds have close approximations
in English). In 1975, this system was approved as the official writing system for
Blackfoot by education committees from the three Blackfoot-speaking reserves
in Southern Alberta.
The Blackfoot alphabet and the sounds represented by individual letters and
letter combinations are described briefly in Appendix C of the Grammar.

3. Sources
While virtually every Blackfoot item in this dictionary has been elicited from
and rechecked by native speakers, we have been aided in our elicitation by a
number of sources of Blackfoot data. These are listed in descending order of the
extent to which they were utilized:5

Uhlenbeck, C.C., and R.H. van Gulik. 1930. An English-Blackfoot Vocabulary.

North Holland Publishing Co. The Hague.
Tims, Reverend John William. 1889. Grammar and Dictionary of the Blackfoot
Language in the Dominion of Canada. London.
Frantz, Donald G. Field notes collected in 1961 in Montana, and from 1961–
1975 on the Blackfoot reserve in Alberta.
Taylor, Alan R. 1969. A Grammar of Blackfoot. Unpublished PhD dissertation.
University of California, Berkeley.
Schaeffer, Claude E. 1950. Bird nomenclature and principles of avion taxonomy
of the Blackfoot Indians. Journal of the Washington Academy of Sciences
40.37–46.
Taylor, Alan R. 1989. Two decades of ethnobotany in the northwest plains.
International Journal of American Linguistics 55.3, pp. 359–381.
Fox, Leo (ed.). 1979. A Blood Indian Blackfoot Language Handbook. Ninastako
Centre.

5
With the exception of Schaeffer (1950), we do not claim to have exhausted the
material in any of these sources. It would have been impossible to do so in the earlier
stages of this project, and could be done at this stage only at the cost of a lengthy delay in
publication.

xix
Blackfoot Dictionary

Miscellaneous unpublished textual material on tape from various sources,

including recordings rented from Indian News Media and the Peigan Cultural
Centre.
Hellson, John and Morgan Gadd. 1974. Ethnobotany of the Blackfoot Indians.
Canadian Ethnology Service Paper No. 19. National Museum of Man
Mercury Series. Ottawa.
McClintock, Walter. 1909. Medizinal- und Nutzpflanzen der Schwarzfuss-
INdianer. Zeitschrift für Ethnologie, Heft 2, pp. 273–279.

4. Methods
Elicitation

Most Blackfoot forms in the dictionary were elicited via English from bilingual
speakers, often in the process of re-eliciting items found in the sources named
in section 3. Citation forms (examples) were either elicited via their English
glosses or constructed and checked for acceptability or correction. Most
multi-word examples are either lifted from tapes of natural text or volunteered
by fluent speakers; the remainder have been constructed and checked for
acceptability.

Stem determination

The stems of non-stative verbs (i.e. verbs which can be viewed as describing
a process) were arrived at by taking any ‘durative’ form of the verb, cutting
off the durative prefix á- and anything that preceded it,6 then cutting off any
inflectional agreement suffixes. For example, the durative form for ‘we swim’
is nitáótsspinnaan. This can be analyzed as nit+á+otsi+hpinnaan, in which
nit- is the inflectional prefix indicating that first person is subject, á- is the
durative prefix, and -hpinnaan is the inflectional suffix indicating that the first
person subject is plural. The simplex stem in this case is what is preceded by the
durative and followed by -hpinnaan; so, otsi is entered in the dictionary as a
stem meaning ‘swim.’
For stative verbs (which do not readily take the durative prefix), we entered

6
If the durative á- is followed by is, one must determine whether the i is part of the
stem or has been added by phonological rule (see s-Connection b in chapter 16 of the
Grammar); if it has been added by rule, the stem is listed as starting with s.
Verb stems which begin with a’p are also exceptional, in that the durative prefix is
placed after a’p, so of course the a’p is retained as part of the stem of such verbs. For
example, the stem of nitá’pao’taki ‘I’m working’ is a’po’taki.

xx
 Introduction

that form of the verb which occurs in word-initial position, i.e. without any
identifiable prefix, and of course after removing any suffixes. For example,
given ikinnssiwa ‘it is warm,’ we can find no identifiable prefix, so after
removing the third person singular inflectional suffix -wa we are left with
ikinnssi, a verb stem meaning ‘be warm.’
Noun stems are arrived at by taking the simple unpossessed singular form
and deleting the singular suffix. This suffix is always -yi (-i after a consonant) or
-wa (-a after a consonant).7 Here are some examples:

Singular Stem
nínaawa ‘man’ nínaa
isttoána ‘knife’ isttoán
ni’tómmoyi ‘hill’ ni’tómmo
óóhkotoki ‘stone’ óóhkotok
mo’tsísi ‘hand’ mo’tsís

A few noun stems (nar and nir), such as kinship terms, have no unpossessed
form. In these cases, the form with first or second person possessor is used, and
the person prefix is removed; for example, from ní’sa, ‘my older brother,’ we
extract the stem í’s.

Accent on entry header

Pitch accent, a relatively high pitch on a vowel or vowels, is indicated in

the dictionary by placement of an acute accent over the prominent vowel or
vowels.8 If we utilize the accent in an entry header, this indicates that we feel the
accented vowel (or vowels) of the stem, root, or affix carries inherent stress.9

Selection of diagnostic forms

For noun entries we normally include a plural form, a possessed form (if
possible), and a form containing a prefix ending in k; often the possessed or
prefixed form is plural, making a separate plural example unnecessary. The

7
Under circumstances which remain to be determined, many speakers omit the suffix
-wa. However, the syllable which is left at the end of the word remains voiced, as if it
were not word-final. (See Pronunciation Note 1 in section 1 of chapter 3 of the Gram-
mar.)
8
See chapter 1 of the Grammar.
9
Though no complete analysis of word stress is available, it is clear that recognition
of inherent stress is necessary to predict the accent patterns of full words.

xxi
Blackfoot Dictionary

plural form serves two purposes: it confirms the grammatical gender category,
because the plural suffix for animate gender nouns is -iksi and the plural suffix
for inanimate gender nouns is -istsi; and it puts the stem in an environment
which will show whether the stem-final consonant is ‘non-permanent’ (see the
Grammar, chapter 14). The form with a prefix ending in k serves to show the
non-initial variant of the stem and, if the stem begins in i, whether this is a
‘breaking i’ (see the Grammar, chapter 6, sec. B).
For most verbs other than vii we include an imperative example. (Imperative
forms and their glosses are followed by an exclamation mark.) For vai and vii
stems this form clearly shows the length of the stem-final vowel. Furthermore,
if we are able to elicit the imperative form of a verb stem without a prefix, it
shows the initial form of the stem. For verbs, we include a future tense form if
this provides information about variation in stem shape that is not evident in the
other forms listed; in particular, if the stem begins with i, the future form shows
whether it is a ‘breaking i’ (see the Grammar, pp. 34–35). For stative verbs a
neutral aspect form is provided, and for other verbs past tense forms are usually
provided; these serve to illustrate the point of greatest irregularity in Blackfoot
grammar (see the Grammar, chapter 6, sec. E). For vta verbs we attempt to
include both direct and inverse theme forms (see the Grammar, chapter 11, sec.
A).

5. Limitations
We request that the users of this dictionary be understanding about the difficulty
of the task we have undertaken. We do not claim to be experts on the language,
but merely researchers collecting material and checking it with various persons.
One thing we have learned about language is that no two speakers agree on
everything! Even individual words mean different things to different people,
because their experiences with that word are different. So if it appears that
we have put down the wrong meaning for an entry or word, please be assured
that we have not ‘made up’ that meaning or chosen it at random, but have
tried to condense or capture the meaning as discussed by various respected
speakers of Blackfoot. Please also be aware of the enormity of this undertaking.
Compilation and revision of a dictionary is a never-ending task, so of course
there are probably hundreds, perhaps thousands, of items missing from this
dictionary despite its size. Furthermore, each entry is a mini-research project in
itself, and such projects are not all at the same stage of progress.10 However, it
seems important to publish what we have at this time, and hope that continued

10
This is especially true with regard to finals (fin) and medials (med), for only recently
did we begin to make an effort to identify these.

xxii
 Introduction

research will lead to further revision.

An important limitation we have placed upon the dictionary to keep its
size manageable is the following: With few exceptions, if the makeup (i.e.
arrangement of its parts) of any complex stem is transparent (i.e. readily
analyzable), and its meaning and grammatical category are predictable based
upon that makeup, we have not included an entry for that stem.11

6. Abbreviations and Conventions

Abbreviations for morphological type

nan animate gender noun stem

nar animate gender noun stem that must be inflected for a possessor
nin inanimate gender noun stem
nir inanimate gender noun stem that must be inflected for a possessor
nan/nin noun stem for which gender is indeterminate or varies between
speakers
vta transitive verb that takes animate gender objects
vti transitive verb that takes inanimate gender objects
vai intransitive verb that takes animate gender subjects
vii intransitive verb that takes inanimate gender subjects
vai/vii verb stem that may take animate or inanimate gender subjects
vrt verb root; requires a final (see below) to make up a stem
dem demonstrative stem
adt adjunct; meaningful word part that must be prefixed to a root or stem;
i.e. it cannot be the sole constituent of a stem
und uninflected; particle that cannot take any of the inflectional affixes
found on verbs or nouns
med medial; noun root that must be incorporated into a verb or noun stem as
a suffix
fin final; suffix that must attach to verb roots or stems, and determines the
category of the resultant verb stems
ins the instrumental portion of an instrumental final; the remainder of the
final determines the gender category
pro pronoun
suf a suffix that does not fit into any of the types listed above

11
It would be impossible to list all the possible stems of Blackfoot, given that stem
formation is recursive in Blackfoot; i.e. there is no longest possible stem, because one
can always include an additional morpheme.

xxiii
Blackfoot Dictionary

Other abbreviations

a.k.a. also known as lit literally

arch archaic req required/requires
chg change s.o. someone
esp especially s.t. something
excl ‘exclusive we’ T Taylor
id idiom usu usually
incl ‘inclusive we’ var variant
init initial

From Latin:
cf. compare; used here for cross-references
e.g. for example
qv/q.v. which see

Other conventions

Alphabetization

Blackfoot headers are alphabetized in the following sequence:

a, h, i, k, m, n, o, p, s, t, w, y, ’.

Transitivity and verb glosses

The gloss for transitive verbs is selected such that the primary object of the
Blackfoot verb corresponds to a recognized ‘gap’ as object of the English verb
or verb phrase. E.g., the gloss for ipaksski vta is ‘hit on the face,’ where the
gap is between hit and the phrase on the face. The gloss for ohkot vta is ‘give
(something) to,’ where the gap is after the preposition to, because the primary
object of this Blackfoot verb is the recipient, which would be the indirect object
in English. Similarly, the gloss for waanist vta is ‘say (something) to,’ while
its vti counterpart is glossed simply ‘say,’ since the object of this verb will be a
word or quotation, corresponding to the direct object in English.
The gloss for vai verbs which may take a non-referring object12 will include,
in parentheses, the words ‘someone’ or ‘something’ (or their abbreviations s.o.
or s.t.) rather than a gap. So the gloss for waanii vai is ‘say (something).’

12
See sec. 4 of chapter 7 of the Grammar.

xxiv
 Introduction

Uses of parentheses in entries

a. To enclose parenthetical comments such as qualifications; e.g., the gloss of

i’kokatoo is ‘paint designs on (a tipi),’ to indicate that the object of this vti is
generally a tipi.
b. Around a Blackfoot example and its gloss if the Blackfoot form, while
grammatically correct, is felt to be pragmatically anomalous or bizarre; e.g., in
the entry for itsikssi vai is found the following example: ‘(itsikssit! Be weak!),’
which consultants find bizarre, presumable because this is not a condition one
usually has control over and hence is not an appropriate thing to command.
c. Enclosing optional elements of examples; e.g., in the entry for oni’taki vai is
found the following example: ‘(o)ní’takit! hurry!’ indicating that this form is
used with or without the parenthesized vowel.

Use of ‘/’ in glosses

The slash separates alternative glosses or alternative words within glosses. When
the alternative glosses are all single words, such as ‘nuisance/frenetic/erratic,’
there is no problem. However, if one or more of the glosses is made up of more
than one word, it may not be clear whether the slash separates two glosses
or alternative words within a single gloss. E.g., ‘trunk of body/torso’ could
represent either ‘trunk of body’ / ‘trunk of torso,’ or ‘trunk of body’/ ‘torso.’ We
have attempted to utilize presence versus absence of a space beside the slash
to reduce such ambiguity inherent in use of a slash alone. So in the case of our
example above, since we want the second of the two possibilities (two glosses,
not one), we place a space after the slash as follows: ‘trunk of body/ torso.’

xxv
This page intentionally left blank
á aahkóinnimaan

á adt; durative aspect; ááyo’kaawa he’s sleeping; káta’yáyo’kááwaatsiksi? Is

he sleeping?
áa und; yes.
aaáhs nar; elder relation (grandparent, parent-in-law, paternal aunt/uncle,
husband’s older brother, etc.); naaáhsiksi my grandparents; maaáhsi her
paternal aunt.
aaápan nin; blood; aaápaistsi blood (plural); nitsáápani my blood;
mi’ksáápani red blood.
aaápaoo’ssin nin; blood soup; aáápaoo’ssiistsi blood soups.
ááat vta; move/walk in relation to; míístapáaatsisa walk away from him!;
áóhsááattsiiyaawa they are walking so there is room between them and the
other, either by walking around or backing away; áako’takááatsiiyaawa
they will surround them/him; íístapááatsiiwáyi she moved from him;
nitsíístapááakka she moved from me; Note: adt req; cf. oo.+at.
ááattsistaa nan; rabbit; ááattsistaiksi rabbits; nitááattsistaama my rabbit;
pokááattsistaawa baby rabbit; omahkááattsistaawa jackrabbit.
aaattsistaotsipiiis nin; rabbit brush, Latin: Chrysothamnus nauseosus (Taylor);
áaattsistaotsipíiistsi rabbit brush plants.
ááhk adt; might/non-factive; nitsííksstaa nááhksoy’ssi I wish to eat;
ááhksstsisoowa she might have gone to town.
ááhkamá’p adt; might; ááhkamá’pisamssiwa he might take awhile;
ááhkamá’pihtsisoowa she might go to town; nááhkamá’pito’too I might go
there.
aahkiáapiksistsiko nin; going home day (a day mid-way between summer
solstice and winter solstice); init. var. of waahkiáapiksistsiko; cf. waahki.
aahkioohsa’tsis nin; boat; otááhkioohsa’tsiistsi his boats;
otááhkioohsa’tsiimoaawayi their very own boat; cf. yaahkioohsi.
aahkóinnimaan nin; pipe; otááhkóinnimaanistsi his pipes.

1
ááhko’sskaan aakíípasskaan

ááhko’sskaan nin; gifts of livestock or dry goods to in-laws; otááhko’sskaani

his gift to his in-laws; cf. waahko’sskaa.
aahksikkam adt; might; ááhksikkamsstsisoowa she might go/have gone to
town; nááhksikkamssksinii’pa I might know it; cf. aahk+ikkam.
ááhksikkama’p adt; might; ááhksikkama’psstsisoowa she might go to town.
aahs adt; always; ááhsaiskska’takik! always be careful!
aahs adt; pleasing; see yaahs.
ááhso(w)a nan; burr, Latin: Glycyrrhiza lepida (Taylor: wild licorice);
ómahkahsoaiksi big burrs.
áák adt; var. of ááhk.
áak adt; future; áakokska’siwa he will run; káta’yáakokska’síwaatsiksi will
he run?; máátáaksoyiwaatsiksi he’s not going to eat.
aaká adt; many; var. of waaka.
aakááapioyis nin; Fort Macleod; cf. waaka+naapioyis.
aakáíksamaiksi nin; old agency.
aakáíksimonniipokaa nan; id: illegitimate child (lit.: many secret
fathers child); akáíksimonniipokaiksi illegitimate children; cf.
waaka+iksim+onni+pookaa.
aakáísatstsaa nan; Hudson’s Bay blanket (lit.: many-striped/layered);
akáísatstsaiksi Hudson’s Bay blankets; nitakáísatstsááimiksi my Hudson’s
Bay blanket; cf. waaka+saatstsaa.
aakáísta’ao nan; Blood clan name: many ghosts/spirits; cf. aaká+sta’ao.
aakáítapissko nin; town (lit.: place of many people); aakáítapisskoistsi towns;
Miistsáákaitapissko (lit.: wood-town) Arrowwood, Alberta (Siksika dialect)/
Glenwood, Alberta (Blood dialect).
aakáókiinaa nan; Blood clan name, ‘many graves’/ burial caches above the
ground; akáókiinaiksi many graves above the ground clan; cf. waaká+okiin.
aakawoo vii; be many; init. var. of waakawoo.
aakiaaahs nar; mother-in-law; nitáákiaaahsiksi my mothers-in-law;
otáákiaaahsi his/her mother-in-law; dialect var. aakiiyaaahs; cf.
aakíí+maaáhs.
aakíí nan; woman/queen (card); aakííksi women; see kipitáaakii old
woman.
aakiika’ksimii. nin; fringed sage, Latin: Artemisia frigida; aakííka’ksimiiyistsi
fringed sages; dialect var. aakiika’ksimo; cf. aakii+ka’ksimo.
aakííkoan nan; girl; i’nákaakííkoaiksi little girls; nitáákiikoama my
girlfriend.
áákiim nar; sister/ female cousin of a male (includes insst and female isskan);
nitáákiimiksi my (male speaker) sisters; otáákiimiksi his sisters and female
cousins; nimáátaakiima she’s not my sister/female cousin.
aakíípasskaan nin; women’s dance; aakíípasskaanistsi women’s dances;
dialect var. aakíípaisskaan; syn. o’taksipasskaan; cf. aakíí+ipasskaa.

2
Another random document with
no related content on Scribd:
Op het kantoor, waar zijn zwager, een ijverig en bekwaam koopman,
aan het hoofd der zaken stond, liet men hem juist zoo veel en zoo
weinig doen, als hij goed vond, en maakte niemand er aanmerking
op, als hij elken middag een paar uren uitging. Er was gezorgd, dat
hij een „werkman” naast zich had, die deed, wat hij liet liggen.

Het kon hem overigens niet schelen. Als hij meerderjarig was, en dat
duurde nog hoogstens een jaar, ging hij toch weg om nimmer weer
terug te komen. Tot zoolang, stelde hij zich voor, zou hij de
geweldige verveling van het Indische leven wel kunnen bekampen;
tot zoolang zou hij het wel uithouden.

Van Brakel amuseerde zich de eerste dagen uitstekend met zijn

commensaal; zóó zelfs dat hij ’s avonds thuis bleef om met hem te
„boomen” en een glas grog te drinken. Maar de aardigheid was er
gauw af, en hij ging weer als vanouds ’s avonds na het diner naar de
soos.

„Ik heb ook wel pleizier eens er heen te gaan,” zei Geerling, toen
Van Brakel de eerste maal ging.

„Nu, rijd dan mee. Speel je?”

„Neen; ten minste niet bij voorkeur.”

„Dus je kunt het toch?”

„Och ja, zoo’n beetje.” [34]

Maar terwijl Van Brakel, met een glans van vergenoegen op het
gezicht, zich heen en weer bewoog op zijn stoel aan de speeltafel,
als iemand, die blij is dat hij zich weer „thuis” gevoelt, leek het
Geerling erg vervelend. Hij was er bij gaan zitten schrijlings op een
stoel, hij zag hoe er beurtelings werd gepast, gevraagd, in de
„katoentjes”; in de „beste”; hoe er gewonnen werd en verloren,
remise en codille; hoe er groot en klein casco en s a n s
p r e n d r e ’ s werden gespeeld en hoe de f i c h e s van den eenen
kant naar den anderen werden geschoven over het groene laken,—
het interesseerde hem niets hoegenaamd; zijn oogleden werden
zwaar.

„Zeg Geerling, ik zou nog een brandy nemen, als ik jou was,” zei Van
Brakel lachend. „Daar blijf je wakker van.”

De anderen lachten ook.

„Hij is als mijn vrouw,” ging de ingenieur voort; „die kan ook ’s
avonds om dezen tijd haar oogen niet openhouden.”

„Dat is de jeugd,” zei een in het spel vergrijsde; „hoe ouder men
wordt, des te minder behoefte krijgt men aan slaap.”

Men ging nog een oogenblik door op het thema, maar zat dadelijk
weer verdiept in het spel.

Geerling dacht over de woorden na, met een glimlach om den mond.
„Net als zijn vrouw!” Het was ongetwijfeld gezegd zonder
boosaardige bedoeling, want hij wist te goed, welk een door en door
goed karakter Van Brakel had, om hem in dat opzicht te verdenken.
Toch vond hij de uitdrukking opmerkelijk, en zelfs ongepast. Niet om
hemzelven, maar om de vrouw.

Den volgenden avond ging hij niet meer mee naar de sociëteit. [35]

„Ik amuseer me er toch niet.”

„Neen, dat schijnt. Je valt er bij in slaap.”

„Het is saai andere menschen te zien spelen.”

„Meedoen vind ik natuurlijk veel pleizieriger, maar een interessante
partij mag ik toch wel zien.”

„Jij bent ook zoo’n geacharneerde dobbelaar,” zei Lucie op een toon,
die meer bewondering dan verwijt verried.

„Och, dàt niet; ik maak alleen heel graag een partijtje.”

„Nu, maak dan maar dat je weg komt.”

Hij kuste haar, en ging vroolijk heen. Daar Geerling nog bleef zitten,
hield Lucie hem maar gezelschap, schoon ze veel liever naar bed
zou zijn gegaan. Doch zij bestreed haar slaperigheid.

„Houdt u niet van ’n partijtje?”

„Zoo.… Bij gelegenheid en voor de grap. Ik kan me niet goed

voorstellen, hoe men zich er mee kan amuseeren.”

„De heeren in Indië zijn er over het algemeen dol op.”

„Ze spelen nogal hoog.”

„Ja, maar dat haalt niet bij vroeger. Ik heb ze als kind zien homberen
om een pikol koffie het fiche.”

„Het genoegen ontsnapt me ten eenenmale. Als ik speel, doe ik het

alleen voor tijdverdrijf, maar niet om eens anders geld te winnen. Ik
verlies nog liever.”

„Nu, ja!.….… Neen, maar dien vind ik goed!” riep Lucie, luid lachend.
Dat was voor haar, op Java gewonnen en geboren, volkomen
onbegrijpelijk.

„Wezenlijk,” verzekerde hij. „Als ik bij het spel heb gewonnen, wat
trouwens zelden gebeurt, en ik zie iemand de beurs openen, er geld
uit nemen en dat naar me toe schuiven, [36]dan heb ik een
gewaarwording, alsof ik me van iets meester maak, dat me niet
toekomt.”

„Nu, dat is toch al heel dwaas,” meende Lucie. „Wat je eerlijk hebt
gewonnen, komt je ook eerlijk toe. Als je verloor, zou je evengoed
moeten betalen.”

Hij glimlachte om de eigenaardige argumentatie.

„Juist. Als ik roof neem ik geld, en als ik beroofd word raak ik het
kwijt.”

Zij vond hem erg gek.

„Op die manier,” zei ze, „kan men alles overdrijven. Dan is oorlog
voeren, jagen, visschen.…”

„Zeker, mevrouw, het is alles rooven. Ik voer ook geen oorlog.…”

„A j a k k e s ,” riep Lucie lachend, „hoe flauw!”

Daarmede was hij het eens; ze lachten samen en het was reeds tien
uren toen zij elkaar een goeden nacht wenschten en hij naar zijn
paviljoen retireerde. Zij vond hem met zijn malle theorieën een
verbazenden q u i b u s , maar ze had zich toch wel om hem
geamuseerd, en schoon ze „verging” van den slaap, speet het haar
niet, dat ze zoo „laat” was opgebleven. Op die manier was het nog
wel eens aardig een uurtje op te blijven. Met Herman was ze
uitgepraat en hij ook met haar; ze konden elkaar niets nieuws
vertellen; als hij thuis was, zat hij maar te lezen in de courant, en dan
viel ze vanzelf in slaap.

Geerling trok een langen rotanstoel naar buiten op het galerijtje voor
zijn kamers, stak een versche sigaar op, en keek droomerig in de
duisternis. Hij vond haar een aardige vrouw; veel aangenamer dan
Van Brakel als man. Zij was wel geen ingenieur, maar in sommige
opzichten vond hij haar [37]ingenieuzer. En ze was een verduiveld
knappe vrouw bovendien. Als hij dááraan dacht, mocht hij Van
Brakel hoe langer hoe minder lijden.

Het was fataal, maar ’t was niet anders: de invloed van de honderd
en vijftig gulden ’s maands, die ze nu meer ontvingen dan vroeger,
had in geenen deele aan de verwachtingen der Van Brakels
beantwoord. Integendeel, het was of ze hoe langer hoe harder
achteruitgingen. Tegen het einde der maand was het voor Lucie een
wanhopig tobben, en wat Herman aanging, hij sukkelde aan de
meest hardnekkige d é v e i n e , die een speler tot wanhoop kan
brengen. De door hem gedane toezeggingen van betaling waren
achtergebleven. Hoe het kwam, wist hij niet, en Lucie wist het ook
niet, maar e n f i n , het w a s zoo; zij hadden eenvoudig ’t geld niet,
en wat zij hadden willen voorkomen, gebeurde: er werd op een deel
van zijn bezoldiging beslag gelegd.

’t Hinderde hem geweldig. De hoofdingenieur Willert had hem er

ernstig over onderhouden, en hem in allen ernst aangeraden anders
te gaan leven.

„Het is mij,” had hij in een soort van wanhoop geantwoord,

„o n m o g e l i j k met mijn gezin van mijn traktement te leven.”

„Daar zijn er toch zooveel, die het moeten doen,” had de

hoofdingenieur gezegd, „en die toonen, dat ze het wel kunnen.”

„Dan hebben ze er meer slag van dan mijn vrouw en ik.”

„Misschien zou ’t juister wezen te zeggen, dat uw vrouw en u er niet

den slag van hebben.”
„Ook mogelijk.” [38]

„De ingenieurs, die toekomen met hun traktement, zijn zoo zeldzaam
niet.”

„Hm!” zei Van Brakel schamper: „u hebt goed praten! ’n Groot

traktement en een klein gezin!”

„’t Is waar, we hebben geen kinderen. Maar ik heb met mijn kleine
gezin ook geleefd van de helft van uw inkomen, zonder dat ik te kort
kwam.”

„Ik geloof het wel. Het is al veel naar dat men gewoon is te leven.”

„Men moet niet leven naar men gewoon is of zich heeft aangewend,
maar naar zijn middelen.”

„Enfin, dat kunstje schijn ik dan niet te verstaan.”

„Dat verstaat iedereen als de goede wil er slechts is.”

„De goede wil is er zeker.”

„Dat moet ik betwijfelen.”

„Ei?”

„Zeker. Wanneer ik iemand des avonds grof zie spelen, dan geloof ik
niet aan zijn goeden wil om geregeld economisch te leven.”

„O, is het dàt? Ja, ziet u, daar spreek ik liever niet van, om niet in
onaangename quaesties te komen.”

„U kunt daarover met mij geen quaesties krijgen.”

„Daar ben ik nog zoo zeker niet van. Enfin, ik heb nu eenmaal een
afkeer van al wat naar bespieden lijkt.…”

„Het was beter dat u een afkeer hadt van uw eigen leefwijze; daar
zoudt u veel verder mee komen, want die zal u ten verderve voeren;
dat is zeer zeker.”

Van Brakel was zoo bleek als een doek.

„Wilt u mijn leefwijze soms een handje helpen?” [39]

„Och neen! Dat is onnoodig. Onthoud alleen goed wat ik u heb

gezegd, niet om u persoonlijk, want al doet u goed uw zaken, zoo
heb ik overigens weinig reden tot tevredenheid over uw houding en
uw gedrag. Maar ik vind het voor ’t corps hoogst onaangenaam, dat
daarin heeren dienen, die een leefwijze volgen, als de uwe.”

Van Brakel was woedend thuis gekomen en had alle duivels uit de
hel gevloekt over de bejegening, welke hij van „dien ploert” had
moeten ondervinden. Maar het kon hem nu ook niets meer schelen.
Betalen? Geen cent meer! Ze moesten maar allemaal korting
vragen, dan konden ze achter elkaar q u e u maken en ieder op zijn
nummer aan de beurt komen.—Zoo’n vent!—dat was de heer Willert
—wat beeldde hij zich wel in, de parvenu? Dat wou zich neerleggen
bij een welopgevoed man van fatsoenlijke familie! Zoo’n kerel, die in
Holland achter de schaafbank vandaan was gekomen, waar hij
roggebrood at uit een zakje, en die hier in Indië.… Ja, dat
mankeerde er nog maar aan, dat zoo’n individu, dat geen andere
behoefte kende dan z’n body vol graan of rijst te proppen, zich hier
in Indië de luxe van „beren” had gepermitteerd!

Lucie schold als altijd mee. Wat hadden die nare, onverdraaglijke
menschen er toch aan dien armen Herman zoo te plagen en te
contrariëeren? Hij kon het toch waarlijk niet helpen, dat het
Gouvernement zoo slecht betaalde. Aan hem lag het waarlijk niet,
want hij deed zóó zijn best.…

Geerling, die nogal dikwijls thuis bleef en aanvankelijk zonder

andere bedoeling dan tot tijdverdrijf, nauwlettend gadesloeg wat er
alzoo bij de familie Van Brakel omging, [40]had heel spoedig gezien,
waar de huishoudelijke schoen wrong.

Het deed hem leed,—niet om Van Brakel, maar om Lucie. Hij mocht
haar gaarne, en hij behoorde niet tot de jongelui, die men doorgaans
met den naam van „fatsoenlijke” bestempelt, schoon hij in menig
opzicht zeer fatsoenlijk was. Mevrouw Van Brakel was in zijn oogen
een wonderlijk schepsel. Eerst had hij van haar wijze van doen niets
begrepen; maar toen hij er een beetje in huis was, zag hij duidelijk
in, dat ze zich soms vreemdsoortige vrijheden veroorloofde in haar
zeggen en doen, die alleen waren toe te schrijven aan een algeheele
afwezigheid van sexueele immoraliteit. Zij hield van Van Brakel, dien
ze evenals haar kinderen verwende en bedierf, en nooit scheen bij
haar de gedachte aan iets, wat op andere mannen betrekking had,
te kunnen opkomen.

En hij, Geerling, vond dat Van Brakel zoo’n lot niet verdiende. Goed
was hij en bekwaam ook,—maar in het leven buiten de slaapkamer
nam hij van zijn vrouw weinig notitie, ja, verwaarloosde haar, en dat
ergerde den commensaal, die zag hoe Lucie altijd tobde met
geldgebrek, zoodat ze soms het noodige niet had om haar
keukenmeid van passargeld te voorzien.

Toen hij weer zoo iets merkte, hield hij het niet langer uit.

„Wilt u mijn kostgeld vast ontvangen voor de volgende maand?”

vroeg hij zonder erg. „Dan heb ik ’t niet langer te bewaren.”
Haar gelaat helderde op, als het ware, en zij deed geen moeite om
het te verbergen. [41]

„Met heel veel pleizier.”

Hij nam ’t geld uit zijn portefeuille en telde het haar voor.

„Om je de waarheid te zeggen,” zei ze eenigszins verlegen

glimlachend, „kan ik het op het oogenblik heel goed gebruiken.”

Het deed hem pleizier, dat ze het zei.

„Zoo? Nu, als u bij gelegenheid disponeeren wilt, hebt u maar ’n

enkel woord te zeggen.”

Het viel dien dag al heel ongelukkig. Van Brakel, nog steeds onder
den invloed van het gesprek met zijn chef, begon aan tafel te
schelden op particulieren in het algemeen en tokohouders in het
bijzonder, en daar Geerling dat niet kon velen, stond deze op en zei:
„Ik zal wel wachten met eten, tot je hebt uitgeraasd. Wil me dan
asjeblieft laten waarschuwen,” en hij ging, na zich met een enkel
woord bij Lucie verontschuldigd te hebben, naar zijn kamer.

’t Malle figuur, dat Van Brakel maakte,—en hij voelde het—was niet
geschikt zijn humeur beter te doen worden. Kwaadaardig zag hij
Geerling na, en mompelde iets van: „Ook al zoo’n ploert! Misselijke
kwajongen!”

Doch dat kon Lucie niet verdragen.

„Je moest je schamen!” riep ze, voor haar gemoedelijken doen zeer
heftig. „Je gedraagt je onbeschoft!”

„Wat is dat?” riep hij nu in lichterlaaie uitbarstend. „Begin jij nu ook

al! Dan is het uit!” En met geraas zijn vork en mes neerleggend,
schoof hij met een ruk zijn stoel achteruit, liep naar zijn kamer, nam
dienstpet en stok, en ging, van zijn hond vergezeld, de deur uit.

Met een vol gemoed bleef ze alleen zitten aan tafel, en [42]keek met
weemoedigen blik naar de lekkere bloemkool en naar de saucijsjes,
die nog onaangeroerd op tafel stonden. Het was zonde van het eten!
Och, trek had ze er nu eigenlijk ook niet meer in, maar het was toch
„zonde”, en daar deze laatste huishoudelijke overweging bleef
zegevieren, liet zij Geerling verzoeken te komen.

„U moet het Van Brakel niet kwalijk nemen,” zei ze. „Hij heeft
vandaag zoo’n erg onaangenamen dag gehad.”

Geerling had wel willen en kunnen antwoorden, dat dit z i j n zaak

niet was, maar hij bedwong zich en vroeg belangstellend:

„Er is toch niets ernstigs met hem gebeurd?”

„Och, ’t is voor het minst heel onaangenaam.”

Hij drong niet verder aan. Blijkbaar wilde zij het niet zeggen. Wat het
was, vermoedde hij wel half en half, maar het stond toch niet
behoorlijk zich nieuwsgierig te toonen naar aangelegenheden van
anderen.

Hij zweeg dus, en Lucie ook, die in elk geval de voldoening smaakte,
dat de commensaal de bloemkool eer aandeed, terwijl zijzelve
daarin ook niet te kort schoot.

Van Brakel was naar de sociëteit gegaan, en zóó goed was zijn
boosheid, toen hij daar kwam, reeds verdwenen, dat hij iets
gevoelde als spijt. Daaraan paarde zich het inwendig besef niet
genoeg te hebben gegeten, en aangezien het toch veel te vroeg was
voor het gewone bezoek, bestelde hij een klein dinertje en dronk er
een lekkere flesch bij, ten einde de hem overweldigende
levenszorgen weg te spoelen.

Het scheen dien avond, dat zijn hardnekkige d é v e i n e voor een

oogenblik week. Althans hij won, en dit verdreef [43]de laatste
rimpels, die nu en dan zijn voorhoofd nog plooiden. Opgewekter dan
in langen tijd, ging hij naar huis. Lucie sliep reeds, maar hij moest en
hij zou haar wakker roepen, want hij wilde haar, zoo redeneerde hij,
zijn excuses maken, iets wat hij best tot den volgenden ochtend had
kunnen uitstellen, indien andere minder lofwaardige plannen hem
niet hadden aangezet haar nachtrust voor zijn „excuses” te storen.

Den volgenden morgen verontschuldigde hij zich ook bij Geerling,

en, minder verlegen met het geval dan zijn vrouw, vertelde hij
meteen wat de reden was geweest van zijn booze luim.

„Het is een beroerde zaak,” meende Geerling ook, maar verder liet
hij er zich niet over uit. Ware het een vriend geweest, dan zou hij
getracht hebben hem te helpen, doch daaraan dacht hij thans geen
oogenblik.

Eenige maanden gingen voorbij zonder andere bijzonderheden, dan

dat Lucie meer en meer bij Geerling in voorschot raakte, en Van
Brakel meer en meer wegzonk in de schulden. Daarbij was zijn
d é v e i n e weer krachtig teruggekeerd; nog steeds bezocht hij trouw
de sociëteit, maar het kostte hem soms moeite, om, wat hij noemde
een „behoorlijk partijtje” te vinden, dat wilde zeggen een, waarin
hoog werd gespeeld.

Men zag er tegen op met hem te spelen. Zijn d é v e i n e was

hinderlijk, omdat hij ’t spel voortdurend wilde forceeren, altijd vroeg
en overvroeg of er reden voor bestond of niet, en zoodoende zelf
verloor terwijl en omdat hij een ander het winnen niet gunde.
Hoezeer hij den naam had van een onverbeterlijk speler en er
nauwkeurig op hem werd gelet, was hij nog nooit [44]op iets betrapt,
wat hem ook maar verdacht kon maken als ambtenaar. Zeer streng
werd hij in stilte gesurveilleerd, maar dàt wist de hoofdingenieur
Willert zeker: wie ook knoeiden met uitbestedingen of leverantiën of
arbeidsloon; wie zich ook lieten „smeren” door Chineesche
aannemers voor de levering van balken, grind of ander materiaal,—
Van Brakel was daarvan vrij; in dat opzicht was hij zuiver als glas, en
welke zijdelingsche aanbiedingen hem ook waren gedaan, hij had ze
immer met verontwaardiging van de hand gewezen.

Willert respecteerde dat ondanks zijn weinige sympathie voor Van

Brakel, en dit ging zóóver, dat hij van dezen opmerkingen en
aanmerkingen kon aanhooren, die een ander inferieur ambtenaar
zich niet had moeten veroorloven.

Zooals hij dat steeds gewoon was, ging Van Brakel op een ochtend
vroeg de deur uit. Even buiten de stad werd de weg in orde
gemaakt; hij moest eens zien hoe dat toeging, en hij wandelde er
kalmpjes heen. Het was een zware avond geweest. Na afloop van
zijn partijtje, was men tot de ontdekking gekomen, dat er een jarig
was, en dit had geleid tot felicitatiën en daarmede in onvermijdelijk
verband staand drinkgelag. Het was laat geworden. De klok sloeg
slechts enkele slagen toen hij thuis kwam, een weinig onvast ter
been, en met een gevoel alsof zijn hoofd het draaibord was,
waaraan hij des nachts weer een honderd gulden had verloren. Het
was sterk, vond hij, en het trof nu net zoo beroerd, dat het zijn
laatste geld was, en de maand telde nog geen vijftien dagen. Dien
middag zou Lucie hem om geld vragen voor het huisgezin; ze had
het ’s morgens reeds gedaan, maar hij had haar met een praatje
afgescheept tot den middag. [45]
Hoe heerlijk de frissche ochtend ook was, en hoe weldadig de koelte
de dampen verdreef van al de brandy en den wijn, die hem nog
eenigszins in den weg zaten,—toch luchtte het hem niet op.

Toen hij op het werk kwam, vond hij zijn opzichter in dispuut met een
Indische dame in sarong en kabaja, die haar recht verdedigde om
een brugje, dat zij had laten leggen van haar erf naar den weg, te
behouden zooals het was, terwijl de opzichter beweerde, dat het zóó
onmogelijk kon blijven en op staanden voet afgebroken en
veranderd moest worden.

Hij kende haar wel, althans van reputatie. Zij was een vrouw van een
veertig jaren, groot en knap gebouwd. Ze moest haar man reeds
zeer jong hebben verloren, want weinig menschen onder de tijdelijk
verblijf houdende Europeanen, herinnerden zich haar anders te
hebben gekend dan als de w e d u w e Du Roy L’Exant, een mooie
Fransche naam, die in vergulde letters prijkte op of liever in een
marmeren plaat aan den ingang van haar erf. Er werd nog altijd veel
over haar gesproken; iedereen wist iets te vertellen, en nooit iets
goeds.

Van Brakel had een hekel aan dat soort vrouwen; nog nooit had hij
een groet of woord met de beruchte weduwe gewisseld, en ook
ditmaal had hij geen plan daartoe. Doch hij was wel genoodzaakt
zich in het geschil te mengen.

Hij hoorde de klachten der weduwe aan en de bezwaren van zijn

ondergeschikte, en bekeek het brugje eens.

„Het zal ’n beetje veranderd moeten worden,” zei hij, „voor den
afloop van het water. Maar maak u dáárover geen zorgen. We zullen
dat wel in orde maken.” [46]

„Heb ik er dan niet weer onkosten aan?”

„Neen, mevrouw,” zei hij op zijn gewonen goedigen toon: „’t zal
zonder dat wel gereed komen.”

„Nu, dan heb ik er niets tegen.—’n Kopje koffie, ingenieur?”

Hij keek eenigszins vreemd op bij het aanbod, en draaide een

oogenblik verlegen aan zijn knevels, terwijl hij schuin naar den
opzichter keek. ’t Was nog vroeg, en onder zijn omstandigheden ook
niet te verwonderen, dat hij een razenden trek kreeg in een lekkeren
kop koffie.

„Heel graag,” zei hij en volgde haar over het nette, goed
onderhouden erf. Zooals ze daar voor hem uitging, kon hij zich best
begrijpen, dat ze veel last van de leelijke sekse had gehad in haar
weduwlijken staat. Haar blanke huid, die door haar zwarte haren en
oogen nog blanker scheen, kon gerust met die der blondste blondine
wedijveren, en menig jong meisje mocht haar het nette postuur en
de zekere c r a n e r i e in gang en houding benijden. En netjes was
ze! Onwillekeurig kwam hem zijn vrouw voor den geest. Wat kon die
des ochtends smerigjes door ’t huis loopen! ’t Was pas zes uren en
hoe keurig zag die weduwe Du Roy er uit in haar kabaja met
geborduurde strooken, waarover een donkerrood fluweelen met
zwart afgezet; in haar kostbare Solosche sarong, met haar goud-
geborduurde slofjes met vergulde hakken.

Het was een „kranig wijf” m a l g r é t o u t , vond hij.

Zij gaf hem een stoel in de binnengalerij, waar het er ook alles even
net en zindelijk uitzag. De bladen der marmeren tafels glommen als
waren ze pas gepolijst, de Palembangsche wipstoelen en de fraai
gebeeldhouwde kasten blonken als spiegels. Eenigszins verwonderd
zag hij rond. Hij was dat [47]zoo niet meer gewoon. Het deed hem
denken aan den tijd toen hij nog ongetrouwd was en te Batavia bij
moeder Sleeks in het commensalenhuis woonde, waar ook altijd
zoo’n Hollandsche zindelijkheid heerschte.

En hoe lekker was de koffie, hoe sterk en geurig! Hij had ze in lang
zoo niet gedronken.

„Ik maak u mijn compliment, mevrouw!”

„Is de koffie goed?”

„Ook over de koffie; die is heerlijk!”

„Komaan, dat doet me pleizier. En waarover nog meer?”

Wel, men mocht toch wel een aardigheid zeggen tegen een dame,
vond hij, en daarom zei hij:

„in de eerste plaats over uw persoon; u ziet er charmant uit.”

Heel goed ging het hem niet af; hij was in het complimentjes-maken
nooit een held geweest, maar in de laatste jaren was hij het geheel
ontwend.

Zij lachte zachtjes.

„Dat is een compliment in den vroegen morgen. Is er soms nog

iets?”

Haar oogen lachten hem toe, en hij was woedend op zichzelven toen
hij voelde, dat hij onder dien half aanmoedigenden, half spottenden
blik een kleur kreeg. Maar bij vermande zijn kinderachtige
verlegenheid.

„Zeker is er nog iets. U is hier allerliefst ingericht; nog nooit zag ik

een zoo keurig onderhouden inboedel.”
„Och ja! Ik heb niet anders te doen. Als het er bij mij niet netjes
uitzag, waar zou het dat dan doen?”

„Ja,” antwoordde hij zuchtend, „in een huishouden met [48]kleine

kinderen is het eenvoudig onmogelijk den boel altijd proper te
houden.”

„Vooral niet bij u.”

„Waarom vooral niet bij mij?” vroeg hij, denkend aan een hatelijkheid
op Lucie.

„Wel.… als men de kleintjes krijgt bij meer dan één te gelijk.…”

Zij keken elkaar aan en lachten. Zulke zinspelingen deden hem altijd
goed en streelden zijn ijdelheid.

„Helaas, ja,” zei hij met een komieke uitdrukking van wanhoop, „’t Is
wel wat bar.”

„Nou, dat vind ik ook. Ik zou er voor bedanken.”

Van Brakel haalde de schouders op, bewerende dat er niets aan te

doen was; maar daartegen protesteerde zij; ’t was domheid, vond
ze.

„Met dat alles,” ging hij voort, „is zoo’n snel toenemend huisgezin
een ware ruïne.”

„Ja, ik begrijp nog niet hoe het menigeen mogelijk is rond te komen.”

„Het is er dan ook naar.”

„Dat moet wel. Mijn hemel, ik ben maar alleen, en ’t huishouden kost
me toch veel. Nu kan ik het gelukkig betalen.…”
Er vloog hem een idee door ’t hoofd. Zij had fortuin, dat was bekend.
Hij was reeds opgestaan, maar ging nu weer zitten.

„Ik wou dat ik het ook kon zeggen, maar daar zit juist de knoop.
Indien men geen achterstand had.…”

Zij glimlachte. Nu, dàt kon zooveel niet wezen, meende zij. Maar hij
hield vol, schetste haar een beeld van zijn ellendigen [49]toestand, en
daar ze met aandacht en belangstelling luisterde, zonder op haar
gelaat eenig spoor te toonen van de vrees, die gefortuneerden
overvalt, als niet-gefortuneerden hun nood klagen, omdat het einde
meest een aanval op de beurs is, ging hij verder, en rekende haar
precies uit, hoe hij a l l e moeielijkheden zou te boven zijn, indien hij
maar een zekere som kon krijgen, die hij dan geleidelijk zou kunnen
terugbetalen.

Geduldig liet ze hem aan het woord, en daar al pratend zijn gezicht
verhelderde en hij er al minder en minder „katterig” begon uit te zien,
kwam ze meer en meer tot de slotsom, dat hij wel degelijk een flinke
knappe kerel was, wat ze trouwens altijd had gevonden. Ze kon hem
wel helpen aan dat geld, als ze wilde, maar om dat zoo ineens te
doen,—daarin had ze weinig zin.

„Het is,” zei hij, „tegenwoordig moeilijk geld te krijgen, als men het
noodig heeft.”

„Och, dat is het altijd, meneer Van Brakel; het is altijd moeilijk te
krijgen, wat men wil hebben. Maar o n m o g e l i j k is ’t daarom niet.”

Hij zuchtte diep.

„Ziet u er de mogelijkheid van in?”

„Misschien wel.”
Wat drommel, meende de ingenieur, zij was slechts een vrouw, en
ze waren alleen; waarom zou hij niet recht op het doel afgaan!

„Zoudt u me kunnen helpen?” vroeg hij snel. Toen het er uit was,
voelde hij zich aanmerkelijk opgelucht.

Zij trok een eenigszins bedenkelijk gezicht; ze moest haar lachen

inhouden. Wat een rare ochtendvisite! Een man, dien [50]ze voor het
eerst in haar leven sprak—gezien had ze hem dikwijls—dronk bij
haar koffie, vertelde e n p a s s a n t zijn moeilijke omstandigheden,
en vroeg haar geld te leen.

„Zoo heel veel kan ik niet missen te gelijk,” zei ze aarzelend. „Ook
begrijpt u dat ik mijn geld niet renteloos kan uitleenen.”

Renteloos! Wie sprak van renteloos! Neen, maar dat was zoo klaar
als de dag! Hij had het niet eens renteloos willen hebben.
Integendeel, ze moest een goede rente hebben, dat begreep hij
opperbest, en in het aangenaam vooruitzicht uit den momenteelen
nood te worden geholpen, weidde hij uit over de risico’s, die zij liep,
wanneer ze hem geld leende, dat het scheen alsof hij zichzelven
beschouwde als de incarnatie van insoliditeit.

„Ik zal je behandelen als mijn broer,” zei ze glimlachend en met een
coquette zijbeweging van het hoofd. „Maar ik kan je op ’t oogenblik
niet meer geven dan duizend.”

Alle moeilijkheden, die zich nog konden voordoen, waren voor het
oogenblik verdwenen. Hij volgde haar in een kamer, waar een kleine
schrijftafel stond, schreef er een schuldbekentenis, ingericht naar
een renteberekening van anderhalf percent ’s maands, en kreeg de
belofte, dat hij binnen drie maanden het bedrag te leen zou krijgen,
dat hij noodig had om van alle schulden vrij te komen.
Toen hij het huis verliet, drukte hij haar met groote innigheid de
hand. Als hij gedurfd had, zou hij haar gekust hebben, en al zag ze
er niet uit, alsof ze daar iets tegen had, hij durfde niet; maar in zijn
dankbetuigingen was hij zeer overvloedig, en in den toon zijner stem
trachtte hij instinctmatig [51]die teederheid en dat gevoel te leggen,
welke hij berekend achtte op dit van nature toch reeds gevoelig
weduwen-hart indruk te maken.

Het geld zat in zijn borstzak; hij voelde er nog eens naar, toen hij het
nette erf afliep, in zooveel aangenamer stemming als hij ’t was
binnengegaan. Bij den uitgang keerde hij zich nog eens om en
groette. Zij stond in de voorgalerij en knikte hem vriendelijk toe; hij
was, dacht ze, bepaald een flink en knap man; een beetje gezetheid
stond hem goed, en dan vond ze zijn opgeruimd, vroolijk gezicht en
zijn blonden krullebol zeer aardig.

Hij dacht niet langer aan de weduwe Du Roy toen hij eenmaal op
den weg was. Alleen nam hij zich voor er niets van te zeggen tegen
Lucie. Wie weet of ze niet jaloersch zou zijn; de vrouwen zijn zoo
raar! De opzichter kreeg p r e n t a h zich hoegenaamd niet in te laten
met het brugje van „die dame.” Van Brakel zei de laatste woorden
met opzet op een toon, als sprak hij van een zeer voornaam
mensch; dat de opzichter aan zijn knevels trok om zijn lachen te
verbergen, ontging den ingenieur; hij had het veel te druk met eigen
zaken om op ondergeschikten veel acht te slaan.

’t Was waarlijk een buitenkansje; hij spoedde zich naar den

tokohouder, die beslag had gelegd, en betaalde een groot gedeelte,
waarop deze per telegram zijn aanvraag introk; des middags kreeg
Lucie haar huishoudgeld, en ’s avonds kwam hij welgemoed en met
geld in den zak in de sociëteit een partijtje maken.

Toen Van Brakel dien ochtend de weduwe Du Roy zoo vroeg netjes
gekleed zag, kon hij niet bevroeden dat ze al [52]uren aan het werk
was geweest, en dat, door een poortje achter haar huis, reeds tal
van kleine zaken, die te zamen een groote maakten, waren
afgedaan. Te vier uren, als nog iedereen sliep en er van eenig
daglicht nog geen quaestie was, zat mevrouw Du Roy bij een lampje
in haar achtergalerij, en kreeg daar bezoek van dozijnen inlandsche
vrouwen, die met leege manden onder den arm, bevreesd en
onderdanig door het poortje binnenslopen. Ze kwamen allen geld
leenen en wel voor één enkelen dag; ze kwamen het kleine bedrijf-
kapitaal halen, dat dienen moest om rijst, suiker, stroop, tabak enz.
in te koopen, waarvan ze dan koekjes, limonade en strootjes
maakten en die met winst verkochten op den pasar aan koelies en
wie daar verder spijzen en dranken koopen. Des avonds, tegen het
vallen der duisternis, kwamen allen terug, en wie des morgens een
gulden had geleend, betaalde één gulden vijf en twintig cents. Op
deze wijze bracht die gulden er in het jaar een en negentig op, en
mochten er al eens enkelen niet aan de verplichte restitutie voldoen,
—welnu, dàt kon er wel af. Zij behoefde het reeds lang niet meer te
doen, want zij was rijk genoeg, maar ’t was een soort van gewoonte
geworden, en het bracht zoo „lekkertjes” op. En dan,—ze had soms
groote onkosten, door haar voortdurende ondeugende relaties. Het
speet haar geweldig, dat ze zulke neigingen had, maar het was niet
anders; ze k o n het niet laten; het was, meende zij, meer een soort
van kwaal, dan wel een fataliteit. Zoo gaarne had ze daaraan
ontsnapt en haar eenmaal goede reputatie behouden; doch ’t ging
niet, en ’t was of het met de jaren toe-, in plaats van afnam. Nu weer
die Van Brakel! Duizend gulden! Wel beschouwde ze [53]het geld als
totaal verloren, als weg; weggesmeten in de grondelooze beurs van
een aartsdobbelaar, en toch,—zij, die voor een halven gulden, die
haar door een arme inlandsche vrouw te weinig werd teruggebracht,
in toomelooze woede kon losbarsten, glimlachte bij de gedachte aan
die af te schrijven duizend gulden, en, wat nog erger was, aan het
andere geld, dat deze aardigheid haar zou kosten. Wel, dacht ze, ze
zou er pleizier van hebben, en h a b i s p e r k a r a !