HISTORIA MUZYKI - ZAGADNIENIA DO DYPLOMU - ODPOWIEDZI

STAROŻYTNOŚĆ
1. Charakterystyka kultury muzycznej Grecji starożytnej (podział na główne okresy)
Na muzykę starożytnej Grecji złożyły się elementy kilku kultur - Egiptu, Małej Azji, Syrii i Babilonu.
Muzyka była jednym z elementów sztuki synkretycznej tak jak taniec czy poezja. Od Platona
dowiadujemy się, że istniała dwugłosowość, którą nazywał mianem heterofonii.
Historia antycznej muzyki greckiej jest ściśle związana z historia greckiej kultury. Grecy wierzyli, że
muzyka pochodzi od bogów, którzy także ją wykonywali.
Najstarszą formą muzyki greckiej są ody, hymny religijne i rapsody. W miarę rozkwitów form
lirycznych powstawały elegie, pieśni chóralne, pieśni weselne, peany dziękczynne oraz dytyramby.
Właśnie z dytyrambów rozwinął się dramat grecki, będący syntezą poezji, muzyki i tańca.
Główne okresy
● Okres kreteńsko-mykeński (do Xw p.n.e.) ​Rozwija się w nim głównie taniec i pantomima, ale
również muzyka instrumentalna.
● Okres przejściowy (
Ateny stają się centrum. Powstają formy dramatyczne: tragedia, komedia i dramat. W 472r. powstaje
pierwszy amfiteatr dla 20tys.osób.
● Okres homerycki (X-VIII w p.n.e.)
Muzyka poszerza się o śpiew, pojawiają się pieśni o rozwiniętych formach. Później pojawia się także
muzyka chóralna.
● Okres klasyczny (V-IV w p.n.e.)
Muzyka zaczyna się wiązać z widowiskami teatralnymi. Znaczenie wychowawcze, etyczne.
Powstaje dramat antyczny. Do jego powstania przyczyniły się chóralne pieśni ku czci Dionizosa.
● Okres hellenistyczny
Słabnie zainteresowanie tragedią, większą popularnością cieszą się dramaty satyrów i komedie.

2. Synkretyzm, formy muzyki greckiej (związki z literaturą), teoria muzyki (tetrachord,

skale i teoria ethosu, system pitagorejski, harmonia sfer, rytmika, notacja).

Synkretyzm​- to sztuka, która łączyła w sobie poezję i taniec. Mowa jest o tzw. trójjedynej
chorei: taniec, słowo, muzyka, złączone ze sobą. Każde wpływa na każde, osobno nie istnieją.

Formy muzyki greckiej-​w starożytnej Grecji śpiew występował niemal tak często, jak recytacja i odgrywał
równorzędną rolę. Występował nie tylko w dramatach, ale i w licznych formach poetyckich, których
zazwyczaj nie kojarzymy z muzyką. Znaczącą rolę muzyka odgrywała w takich gatunkach jak poezja
liryczna, gdzie słowo “liryka” oznaczało pieśń śpiewaną z akompaniamentem liry. Ten rodzaj kompozycji
dzielił się na lirykę monodyczną, wykonywaną solo oraz muzyke chóralną. Formę literacką, w której
muzyka pełniła najważniejszą rolę był dramat, zarówno tragiczny, jak i komiczny, a także szczególną
forma dramatyczna- dramat satyrowy.
Teoria muzyki​- podstawową komórką systemu skalowego starożytnej Grecji były tetrachordy:
>diatoniczny (np. a,g,f,e)
>chromatyczny (np. a,fis,f,e)
>enharmoniczny (np. a, f,eis,e)
Połączenie dwóch tetrachordów diatonicznych dawało skalę. Były cztery skale główne:
>dorycka
>frygijska
>lidyjska
>miksolidyjska
Powyżej każdej skali głównej budowana była skala hyper (np. hyperdorycka), a poniżej skala hypo (np.
hypofygijska). Cechą charakterystyczną tetrachordów i skal, był kierunek opadający. System skalowy
określony był mianem systemu doskonałego.

Teoria ethosu miała charakter społeczno-wychowawczy. Teoria ta zyskała wielkie znaczenie w czasach
Platona i Arystotelesa. Arystoteles przypisywał muzyce wartość uzdrawiającą, a nawet opisał wpływ skal
na słuchacza:
>dorycka- dodaje męstwa i odwagi
>frygijska- podniecająca, namiętna
>lidyjska- żałobna
>miksolidyjska- wzruszająca, płaczliwa

Pitagoras odkrył, że odległości między dźwiękami wykazują prawidłowości matematyczne. Dokonał on

klasyfikacji i systematyzacji interwałów. Ważnym dokonaniem było stwierdzenie, że przyczyną dźwięku
jest ruch. Proporcje rządzą zarówno harmonią kosmosu, jak i harmonią muzyki.

Ponieważ muzyka była silnie związana z tekstem, rytmem muzycznym rządziły akcenty mowy: zasady
poezji greckiej. Używano tzw. stóp metrycznych, które składały się z głosek akcentowanych ¾ (długich) i
nieakcentowanych E(z kreseczką nad E) (krótkich). Najczęściej używane stopy to:
>trochej ¾ E jamb E ¾
>daktyl ¾ E E anapest E E ¾
>amfibrach E ¾ E spondej ¾ ¾
Połączenie większej ilości stóp powodowało ustalenie metrum. W zależności od liczby stóp w wersecie
wiersza, wyrożniano następujące rodzaje metrum:
>dimetr
>trimetr
>tetrametr
>pentametr
>hexametr
Nazwa zależała od stopy w niej użytej (np. hexametr daktyliczny)
Grecy zapisywali muzykę znakami podobnymi do liter alfabetu. Rozróżniano notację instrumentalną i
wokalną. Podwyższenie lub obniżenie dźwięku diatonicznego oznaczano, przez zmianę położenia znaku
zasadniczego.

3. Główne instrumenty greckie

1. CHORDOFONY - instrumenty strunowe

● LIRA -​instrument pochodzenia ludowego, często tworzona ze skorupy żółwia (korpus), rogów
zwierzęcych (ramiona), poprzecznej belki i struny. Nazwa lira ma związek z liryką, czyli muzyką.
● KITARA -lira dla profesjonalistów, większa, droższa, lepsza i cięższa.
kitarodia - ​pieśń z towarzyszeniem kitary
kitarystyka - ​sztuka gry na kitarze
● BARBITON - ​lira o dłuższych ramionach i dłuższych strunach, miała niższą skalę
● MAGADIS -​lira przypominająca harfę
● MONOCHORD -​instr. jednostrunowy, służący do badań akustycznych.

2. AEROFONY - instrumenty dęte

● AULOS -​piszczałka podwójnostroikowa, przypominająca dźwiękiem obój, towarzyszyła liryce
chóralnej
aulodia -​ pieśń z towarzyszeniem aulosu
auleta - g​rający na aulosie (często grano na 2 aulosach na raz. Przez to Grecy mogli uzyskać polifoniczną
melodię.
● FLETNIA PANA - SYRINX -​szereg piszczałek różnej długości odpowiednio powiązanych; Grecy
wyjaśniali go przez mity
● SALPINX - ​prosta długa trąbka
● KERAS -​rodzaj rogu

3. IDIOFONY - instrumenty perkusyjne

● KOŁATKI
● TAMBURYNY
● KASTANIETY
● TALERZE
● DZWONKI
● SISTRUM - egipski instrument
 ŚREDNIOWIECZ​oka nie wyjmiesz…

1. Ogólna charakterystyka epoki

okres pomiędzy upadkiem Cesarstwa Zachodniorzymskiego a rozkwitem idei

humanistycznych, czyli początkiem renesansu. W przybliżeniu - od roku 476 do końca XIV
wieku. Muzyka w tym czasie w większości powstawała anonimowo, zgodnie z
przeświadczeniem o małości człowieka i wielkości Boga, dlatego znamy obecnie bardzo
niewiele nazwisk ówczesnych kompozytorów.
Muzyka w średniowiecznej Europie miała bardzo wysoką pozycję społeczną i uważana była
za naukę.

2. Chorał gregoriański i jego formy, msza, oficjum (godziny kanoniczne)

Chorał gregoriański - ​jednogłosowy śpiew liturgii Kościoła Katolickiego. Jego nazwa

wywodzi się od papieża Grzegorza Wielkiego.
Na chorale gregoriańskim kształtowała się notacja muzyczna. Na początku były​neumy​- ​stanowiły
one ogólny zarys linii melodycznej, informowały, czy melodia wędruje w górę, czy w dół, nie
wskazując początkowo wielkości poszczególnych interwałów. Zapisywano je początkowo bezliniowo,
później na jednej linii, a​​Guido z Arezzo ​dodał pozostałe trzy (w średniowieczu były tylko cztery).
Wyznaczniki chorału gregoriańskiego to:
- jednogłosowość - język łaciński - śpiewali tylko mężczyźni - a capella.
Charakterystyka chorału:
Melodie rozwijają się przeważnie wokół dźwięku podstawowego, czyli ​finalis​. Ambitus melodii
najczęściej obraca się w obrębie seksty. Charakterystyczne są też ​melizmaty, ​czyli ozdobniki
melodyczne złożone z co najmniej dwóch dźwięków, wykonywanych na jednej sylabie tekstu.

Formy chorału:
a) Psalmodia​- jej początki sięgają I wieku. Pierwsze psalmodia powstały w Antiochii, najdawniejszym
ośrodku chrześcijańskiej kultury muzycznej. Początkowo były to proste, monotonne recytacje
psalmów. Z czasem zostały przekształcone w śpiew tekstów psalmów, czyli psalmodia recytatywne,
bogate w ornamentykę melodyczną, czyli melizmaty.
b) Antyfona​- utwór zazwyczaj spełniający funkcję refrenu do psalmów, w których występuje.
c) Responsoria​są śpiewami melizmatycznymi o melodyce ornamentalnej, krótkimi (graduały,
offertoria) lub rozbudowanymi (alleluja, tractus).
 Podstawowymi nabożeństwami, w czasie których jest wykonywany chorał gregoriański, są ​ msza ​i
oficja pozamszalne​(tzw. g​odziny kanoniczne​). Msza składa się z ​ordinarium​(​częsci stałych​
)i
proprium missae​(​części zmiennych​).

części stałe (​ordinarium)​ - ​części stałe ze częsci zmienne (​proprium missae)​ - ​części ze
stałymi tekstami zmiennymi tekstami, zależnymi od uroczystości
(te części mogły być wykonane w czasie mszy,
ale nie musiały)

Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Benedictus, introit, graduał, alleluja, sekwencja,

Agnus Dei offertorium, communio

3. Monodia świecka (wędrowni śpiewacy, trubadurzy, truwerzy, minnesingerzy)

Trubadurzy​- działający w XII i XIII wieku poeci i muzycy francuscy. Działali na południu Francji i
pisali w języku oksytańskim - staroprowansalskim (langue d’oc). Powstaje liryczna sztuka
trubadurów; ​pieśń rycerska,​szlachetna, pełna godności, opanowania, często subtelna. Sztuka
trubadurów to sztuka dworska, wielbiącą kobiety. W poezji można odnaleźć sporo wpływów
arabskich. Autorzy pieśni pochodzą niemal ze wszystkich klas społecznych.

Truwerzy​- d​ziałali na północy Francji. Tworzyli w dialekcie langue d’oil. Uprawiali poezję epicką i
dworską lirykę miłosną, wzorując się na trubadurach, ale w ich pieśniach jest więcej
elementów ludowych. Najwybitniejszym kompozytorem wśród truwerzy francuskich był Adam de la
Halle z Arras zwany tez le Bossu (Garbaty). Truwerami byli przeważnie poeci ze stanu szlacheckiego
(m.in. Król Ryszard Lwie Serce). Z czasem sztuka truwerzy uprawiających poezję epicką (tzw.
Chanson de geste) przeszła do mieszczaństwa, do żonglerów a nawet do duchowieństwa. Zachowało
się około 1700 pieśni truwerów.

Minnesingerzy - ​niemieccy, arystokratyczni poeci liryczni i muzycy, działający w XII-XIV wieku.

Prowadzili wędrowny tryb życia a pod wpływem trubadurów tworzyli ballady i pieśni.Do najbardziej
znanych minnesingerów należeli: Walther von der Vogelweide,Tannhäuser, Wolfram von
Eschenbach, Herman Munch.Ich pieśni zwane Minnesang nawiązywały do francuskich ballad. Z
minnesingerów wywodzili się późniejsi meistersingerzy.

4. Początki i rozwój wielogłosowości (etapy organum, początki motetu, ars antiqua,

Leoninus, rytmika modalna, Perotinus)
Organum​-jest jedną z pierwszych form muzyki wielogłosowej w średniowieczu. Najprostsze śpiewy
były dwugłosowe, więc określano je “diaphonia” (gr. dwugłosowość). Głosy w organum nazywały się
vox principalis (głos główny) oraz vox organalis (głos dokomponowany). Organum rozwijało się w
trzech etapach:
 1. Organum paralelne-​głosy były prowadzone równolegle, w 4cz we Francji, a w 5cz w Anglii.
Głosy często poruszały się w jednakowych wartościach rytmicznych (“nota contra notam”- nuta
przeciw nucie). To organum opisało dwóch teoretyków średniowiecznych: Scot Eringen (organum
ang.) i huckbalt (organum franc.).
2. Organum melizmatyczne​- rozwinęło się we Francji. W tym organum głos główny miał długie
wartości, a głos dokomponowany był bardzo rozbudowany. Oba głosy w późniejszym okresie
uniezależniły się od siebie.
3. Organum paryskie-​rozwinęło się w Paryżu. Na tym etapie organum działali Leoninus i
Perotinus- kantorzy, dyrygenci, kompozytorzy.

Motet- ​​powstanie gatunku wiąże się z organum melizmatycznym okresu ars antiqua i zwyczajem
dopisywania tekstu do melizmatycznych fragmentów wielogłosowego organum, a zwłaszcza
tropowaniem głosu duplum w kompozycjach pisanych techniką discantową. Głos z dodanym tekstem
nazywano motetus (franc. le mot- słowo), a z czasem fragmenty stały się samodzielne i stopniowo
rozrastały się, przy czym każdy głos miał odrębny tekst, a motetem nazywano już cały utwór. Motet stał
się pierwszą formą samodzielną (polifoniczną) i uniezależnioną od liturgii. Wczesne motety posiadały
tekst łaciński, który tematycznie związany był z tekstem tenoru (lub cantus firmus), czyli głosu
chorałowego. Z czasem pojawiły się się teksty francuskie, niekiedy świeckie. Motet był politekstowy (2
lub 3 teksty), czasem nawet i polijęzyczny. W tenorze zamiast tekstu umieszczono na początku incipit
tekstu, wskazujący z jakiej melodii chorałowej pochodzi. Tekst tenoru miał znaczenie symboliczne,
gdyż głos ten był przeznaczony do wykonywania instrumentalnego i wyznaczał puls całego utworu.
Motet był rytmizowany zawsze według schemau rytmiki modalnej, jako pierwszy rytmizowany był
tenor. Otrzymywał on krótkie schematy złożone z 4 do 6 nut, które ciągle się powtarzały. Taki
zrytmizowany tenor nosi nazwę izorytmicznego. Powstaje polifonia( gdy wszystkie głosy otrzymały
takie schematy). Motet utrzymywany był w tonacji modalnej. Zazwyczaj był 3 lub 4-głosowy.

Ars antiqua​-​(łac. sztuka dawna) okres w wielogłosowej muzyce kościelnej XIII w.,
związany z paryską szkołą Notre Dame oraz działalnością późniejszych teoretyków: Franco z
Kolonii i Petrus de Cruce. Niebagatelny wpływ na rozwój muzyki tego okresu wywarła
technika tropowania. Tropowanie głosu duplum w technice discantowej doprowadziło do
powstania motetu, wiodącego gatunku muzyki XIII w.
W szkole Notre Dame uprawiano przede wszystkim takie gatunki muzyki polifonicznej jak:
conductus, organum i motet. Do głównych przedstawicieli należeli Leoninus (mistrz techniki
organalnej) oraz Perotinus (mistrz techniki discantowej).

Leoninus​ -​
przede wszystkim powiększył ilościowo muzykę wielogłosową, stworzył wraz z Perotinusem
cykl opracowań organum przeznaczonych na cały rok kościelny, zatytułowany “Magnus Liber
Organum”. Zawierał on 46 utworów z czego 13 to były proprium missae i 13 opracowań oficjum. Drugą
jego zasługą było uregulowanie zasad przebiegu rytmicznego formy organum.
W związku z tym Leoninus wykrystalizował dwa style:
>styl organalny- bez uregulowanej rytmiki
>styl diskantowy- z rytmiką uregulowaną w tenorze

*Rytmika modalna opierała się na rytmice greckiej.

Perotinus​ -​tworzył 3 i 4-głosowe organa przeznaczone na uroczystości kościelne. Współtwórca “Magnus

Liber Organum”( wielka księga organum). Organum staje się formą reprezentacyjną. Usamodzielnił formę
i zwiększył jej rozmiary. Wprowadza tzw. wymianę głosów oraz imitację. To doprowadza do struktur o
charakterze harmonicznym. Wprowadził w swoim organum odcinki uzupełniające. Pojawiają się one pod
koniec utworu w stylu diskantowym, są to klauzule. W szkole paryskiej Perotinus rozwinął conductus i
rondellus.

Conductus-​różni się od organum między innymi tym, że melodia jego najniższego głosu (tenoru) nie była
zapożyczona z chorału gregoriańskiego, ale tworzona przez kompozytora. Pierwszy raz wszystkie głosy
pochodzą z inwencji kompozytora. Przechodzi dwie fazy rozwojowe:
1 faza-​ I poł. XIII w. staje się utworem melizmatycznym o tematyce świeckiej z uroczystościami.
2 faza- c​ałkowite uproszczenie głosów, technika nota contra notam, zalicza się ona, jako technika
konduktowa.

Rondellus-​znany już w XIII w., jako forma pieśni tanecznej z refrenem. Wszkole paryskiej zyskuje postać
wielogłosową, typowo świecki tekst.

5. Ars nova (główne ośrodki, Francja, Włochy, typowe gatunki, przedstawiciele, izorytmia).
ARS NOVA - XIVw. - SZTUKA NOWA
wielkie przemiany stylistyczne w muzyce,zwłaszcza we Francji i we Włoszech. Nazwa wzięła się z
traktatu, który napisał ​Philippe de Vitry​. Niektórzy krytykowali zmianę stylu, np Papież Jan XXII napisał
bulle ​(dokument papieski), w którym skrytykował “uczniów nowej szkoły”.
​NOWATORSKIE CECHY ARS NOVA
● Wysunięcie się muzyki świeckiej na pierwszy plan, przed muzykę religijną
● nowe gatunki muzyczne: ​madrygał, caccia, ballata
● wielki rozwój rytmiki, pojawia się jej nowy rodzaj ​RYTMIKA MENZURALNA​-zastępuje
rytmikę modalną.
● dalszy rozwój polifonii, pojęć dysonans, konsonans
● nowy stosunek do utworu muzycznego, które postrzegane jest jako źródło przyjemności dla
słuchacza a nie jest tylko modlitwą. ​Pogląd ten wyprzedza renesans.

ARS NOVA WE FRANCJI

GŁÓWNI KOMPOZYTORZY:
❖ Philippe de Vitry​(teoretyk)
❖ Guillaume de Machant​- największy komp. XIVw.
-> ur ok 1300r, zm 1377r
 -> poeta, urzędnik królewski
-> w młodości był sekretarzem królewskim króla Czech Jana Luksmburczyka, odbył z nim wiele
podróży
TWÓRCZOŚĆ:
-> znacznie rozwinął polifonię, często opisywał wędrówki Truwerów
-> pisał wiele gatunków, np ​Ballady, rondo, irelais
-> pisał motety
PIERWSZA MSZA WIELOGŁOSOWA I KOMPLETNA ZNANEGO AUTORA Z
->​​
MSZA NOTRE DAME​- ​
IMIENIA - ARCYDZIEŁO - JEST 4.GŁOSOWA, TENOR IZORYTMICZNY

NOWOŚCI W MUZYCE

Pojawienie się nowych gatunków muzycznych:

● MADRYGAŁ - ​(matricale - wł. rodzimy, ojczysty) - utwór świecki z tekstem włoskim o tematyce
świeckiej, zwykle 2,3 gł.
● CACCIA - ​polowanie - utwór muzyczny o tematyce związanej z polowaniem lub życiem na wsi;
jego motywy naśladowały nawoływanie myśliwych. Rodzaj kanonu.
● BALLATA - ​utwór zbliżony do fr. virelais; 2.3 gł, świecki, najczęsciej o tematyce miłosnej.

Przedstawiciele:
➔ FRANCESCO LAUDINI - ​ur. ok 1325-1397, nazywany najwięksym włoskim kompozytorem
XIVw, w dzieciństwie stracił wzrok, poeta, poliinstrumentalista, lutnik, astrolog, twóca BALLAT (140) -
głównie 2,3gł, MADRYGAŁÓW (12)
➔ JACOQO DA BOLOGNA
➔ MARCHETTUS Z PADWY ​(głosił, że muzyka może być przyjemnością)

ARS NOVA WE WŁOSZECH

We Włoszech wykształciły się nowe gatunki – przede wszystkim ballata, madrygał i caccia – często
pokrewne pod względem formy gatunkom francuskim. Tematyka muzyki świeckiej pozostała bez zmian –
dominowały pieśni miłosne, opiewano też piękno przyrody, czasem nawiązywano do tematyki
mitologicznej bądź antycznej (zapowiedź tendencji renesansowych)

6. Szkoła burgundzka, fauxbourdon - ​I poł. XVIw.

grupa kompozytorów działających we Francji, w Burgandii,
szkołę tę można uważać jako przejście od średniowiecza do renesansu.

Najwybitniejsi kompozytorzy:
-Giles Binchois (Żil Benszuła)
-Guillaume Dufay (Giją Difaj) (1400-1474r.)
Cechy szkoły:
-panował dalszy rozwój polifonii - gat. kościelnych i świeckich
-nastąpił rozwój muzyki dworskiej (chanson)
-powstawały pierwsze msze oparte na jednym cantus firmus
-w muzyce religijnej pojawiły się wpływy muzyki świeckiej np. pojawienie się cantus firmus pochodzenia
świeckiego
-ujednoliciła się msza oraz wprowadzono stały, czterogłosowy układ CATB (Cantus-Altus-Tenor-Bassus)
-wykształciła się technika fauxbourdon

Największy kompozytor - ​Guillaume Dufay​, działał przez długie lata we Włoszech wokół dwory
papieskiego, a także we Francji. Uprawiał gat. kościelne, czyli msze i części mszalne. Ponadto liczne
motety, w tym motety izorytmiczne oraz gat. świeckie tj. francuskie ballady, pieśni. ​Jako pierwszy
zastosował nowoczesną technikę kompozytorską FAUXBOURDON.

FAUXBOURDON​- polegało to na użyciu szeregu trójdźwięków, które dziś nazywamy akordami

sekstowymi, inaczej I przwrót, akord oparty na tercji, akordy te prowadone były równolegle w
średniowieczu preferowano kwinty, kwarty, natomiast tercja, seksta uważana były za dysonans, dlatego
technika fauxbourdon była nowatorska, przygotowywał nowy idea w harmonii.

7. Muzyka polska w epoce średniowiecza (polski wkład do chorału gregoriańskiego, zabytki

muzyki jednogłosowej, muzyka wielogłosowa, zabytki, Mikołaj z Radomia)
W średniowiecznej Polsce dominowała muzyka religijna w języku łacińskim. Śpiew chorałowy pojawił się wraz z
przyjęciem chrześcijaństwa. Pielęgnowano go w zakonach i klasztorach. Hymny i sekwencje opowiadały najczęściej
o polskich świętych. Do najstarszych i najcenniejszych zabytków polskiej muzyki należy​Bogurodzica -
jednogłosowa pieśń religijna z XIII wieku.​Między XIV i XV wiekiem powstało kilkadziesiąt jednogłosowych
pieśni religijnych z polskimi tekstami, związanych z różnymi świętami. ​Wincenty z Kielczy ​(ur. ok. 1200 roku),
ksiądz i zakonnik, był pierwszym znanym z imienia kompozytorem polskim. Jego pieśń Gaude Mater Polonia (Raduj
się, Matko Polsko) za czasów Władysława Łokietka była hymnem królewskim. Za czasów Jagiełły powstała
pierwsza kapela dworska.
● Najważniejsze utwory średniowiecznej muzyki polskiej:
-​​
Bogurodzica
-​Gaude Mater Polonia​Wincentego z Kielczy, hymn pochodzący z oficjum rymowanego o św. Stanisławie,
ok. 1253r.
-​
Hymn ku czci ś​w. Stanisława
-​
Hymn ku czci​św. Kingi
-​
Hymn ku czci ś​w. Wojciecha
(św. Stanisław, św. Kinga i św. Wojciech to troje najważniejszych polskich świętych, łatwo będzie zapamiętać
te hymny :*)
-​B
​ ​ reve regnum (​z łac.”krótkie panowanie”) dwugłosowe, XV w.
- ​Cracovia civitas​trzygłosowe, drugi i trzeci głos instrumentalny
- ​Magnificat​(trzygłosowe), Mikołaj z Radomia
 - ​Historyka bystrość umysłu​Mikołaj z Radomia, na cześć królowej Zofii i jej syna Kazimierza do słów Stanisława
Ciołka.

MIKOŁAJ Z RADOMIA
Mikołaj z Radomia to polski kompozytor działający w I połowie XV w. (lata 1420-1440) prawdopodobnie w
Krakowie - znany jest tylko z podpisów przy kilku kompozycjach: „N. de Radom”, „Nicolaus de Radom”, i
„Mycolay Radomsky”.
Mikołaj z Radomia jest najwybitniejszym kompozytorem połowy XV w. - to jednocześnie najstarszy
znany z imienia kompozytor muzyki wielogłosowej w Polsce - na podstawie zachowanych dzieł
można sądzić, że był on muzykiem wykształconym i dobrze obeznanym z najnowszymi kierunkami
ówczesnej muzyki europejskiej - jego twórczość nie jest obfita, ale utrzymana na najwyższym
poziomie europejskim.
Twórczość:
Zachowało się dziewięć kompozycji Radomskiego, wszystkie na trzy głosy: dwie ballady, trzy pary
centralnych części mszy Gloria–Credo oraz Magnificat. Niewiele, ale wystarczająco by przekonać się
o wielkim kunszcie kompozytora. Ballady były utworami świeckimi komponowanymi do tekstów
francuskich, ale w naszych rękopisach głównie używano języka łacińskiego. Gloria i Credo śpiewane
były podczas mszy, co musiało niezwykle pobudzać wyobraźnię wiernych. Charakteryzują się
nagromadzeniem niuansów rytmicznych, melodycznych i kolorystycznych, typowych dla nurtu
twórczości późnośredniowiecznej zwanej ars subtilior (sztuką wysublimowaną).
Mikołaj z Radomia prawdopodobnie wzorował się na twórczości ​Antoniego Zacary da Teramo​, włoskiego
kompozytora, którego dzieła znane były w Polsce. W swoim ​Magnificat w
​ zorował się na twórczości ​Guillaume’a
Dufay’a​(1397?–1474). W I połowie XV wieku była to prawdziwa awangarda, zmieniająca bieg historii.
Do dziś nie wiadomo, kim był Mikołaj z Radomia, gdzie przebywał i działał, a także jakie stanowisko zajmował -
na podstawie jego hymnu panegorycznego „Historiograpfi aciem mentis”, w tekście którego mowa jest o
Krakowie, rodzinie królewskie, królu Władysławie Jagielle, królowej Zofii i zmarłym królewiczu Kazimierzu,
można przypuszczać, że w latach 20-tych przebywał w Krakowie i był związany ze środowiskiem wawelskim.

8. System muzyczny średniowiecza (skale), rozwój notacji

Średniowieczna muzyka kościelna wytworzyła z biegiem lat system skał zwanych kościelnymi.
Tonacje używane w chóralne (zwane tez modi) wzorowane były na greckim systemie skal. Kościelne
modi opierały się w całości na stopniach diatonicznych. Z początku znane były cztery główne modi,
zwane autentycznymi i cztery od nich pochodne czyli plagalne, określane dodatkowo przez wyraz
hypo.

9. Znajomość pojęć: cantus firmus, nota contra notam, gymel

CANTUS FIRMUS​- dosł. śpiew stały - linia melodyczna, do której dokomponowuje się
kontrapunkt.
*​
Technika cantus firmus- ​technika kompozytorska polegająca na dokomponowywaniu kontrapunktu
do melodii stałej lub utworzonej wcześniej (​cantus prius factus)​. Szczególnie rozpowszechniona w
muzyce renesansowej.​W technice cantus firmus wykorzystuje się tylko jedną melodię.

NOTA CONTRA NOTAM​- (łac. ​nuta przeciw nucie; znak przeciwko znakowi​) –​​średniowieczna
technika kompozytorska polegająca na tym, że jednej​​nucie z​​cantus firmus odpowiadała jedna nuta
innego głosu kompozycji (głosu​​kontrapunktującego). Od nazwy ​punctus contra punctus​wywodzi
się późniejsza nazwa techniki​​polifonicznego łączenia głosów – kontrapunkt.

GYMEL​ - średniowieczna technika wielogłosowa charakterystyczna dla muzyki powstałej w​​ Anglii.
Polegała na improwizacyjnym dodawaniu do​​cantus firmus drugiego głosu w odległości​​tercji–
interwału typowego w tym czasie jedynie dla muzyki angielskiej. W gymelu można upatrywać
zalążka późniejszej techniki​​fauxbourdon.

RENESANS

1. Ogólna charakterystyka epoki

RENESANS - ​tzw.​ODRODZENIE, odrodzenie antycznej sztuki, idei, dorobku

filozoficznego, architektury, dorobku literackiego.

OGÓLNE RAMY CZASOWE (1450-1600)

CZŁOWIEK W CENTRUM - ANTROPOCENTRYZM

❖ Pojęcia określające epokę:

● Humanizm - prąd filozoficzny kierujący myśli ludzkie na osobę człowieka
● Antropocentryzm - j.w.
● Reformacja - ruch religijny skierowany przeciwko kościołowi katolickiemu - w jego
efekcie powstały nowe odłamy religijne : ​kontrreformacja
● Harmonia
● Mecenat - opieka bogatych nad utalentowanymi biednymi artystami

ŚREDNIOWIECZ RENESANS

● teocentryzm ● antropocentryzm

● władza papieska, dominacja katolicyzmu ● reformacja

● łacina ● języki narodowe

 ● anonimowość, rękopisy ● druk, słowa twórcy

● ubóstwo, ascetyzm ● pieniądze

❖ Architektura:
● Filippo Brunelleschi- powrót do wzorów rzymskich, np. kopuła katedry we Florencji
● Michał Anioł - kopuła bazylika św.Piotra w Rzymie
● Donato Bramante - Tempietto

❖ NAJWAŻNIEJSZE GATUNKI MUZYKI LITURGICZNEJ:​​MSZE,MOTETY

❖ ŚWIECKA MUZYKA WOKALNA:​​MADRYGAŁ, CHANSON, FROTTOLO,

VIRANELLA

❖ IMITAZIONE DELLA NATURA ​- TEKST WAŻNIEJSZY OD MUZYKI ORAZ

NAŚLADOWNICTWO
❖ Nowe samodzielne formy:
● vicerder
● canzona

❖ Teoretycy renesansu:
● Johannes Tinctoris - pierwszy słowniczek terminów muzycznych
● Galeramus
● Nicola Vincentino
● Gioseffo Zorlino - opisał i uzasadnił budowę akordów dur-moll

❖ ​NOWY SYSTEM - TABULATORA

❖ CHRONOLOGIA ROZWOJU MUZYKI:

● SZKOŁA FLAMANDZKA
● SZKOŁA RZYMSKA
● SZKOŁA WENECKA

2. Szkoła flamandzka (franko-flamandzka): przedstawiciele, styl

SZKOŁA FLAMANDZKA - franco

Styl flamandzki -​był​​najważniejszym stylem epoki w muzyce, była to grupa kompozytorów kilka
pokoleń​​pochodząca z terenów dzisiejszej Belgii, Holandii.

CECHY:
-kunsztowna polifonia wokalna - a capella
-wiodąca rola techniki imitacyjnej
-typowe formy to msza i motet _muzyka kościelna)
-​Chanson​- ​
świecka wielogłosowa pieśń z tekstem francuskim​, zamiłowanie do tzw. sztuczek
niderlandzkich np. zapisanie kompozycji 4gł w 2gł.

PIERWSZE POKOLENIE

-Johannes Ockeghen​- ur.ok.1410r. zm. 1497r.

był śpiewakiem w katedrze w Antwerpi ok.1450r.
został śpiewakiem i capelmistrzem na dworze królewskim w Paryżu. Za życia był sławny,
miał szereg nagród między innymi był skarbnikiem całego klasztoru Św.Marcina w Tours.
Właśnie tam zmarł w 1497r.
Twórczość - ok. 10 mszy, ok.7-8 motetów, kilkadziesiąt chanson.

Cechy jego stylu:

- udoskonalenie polifonii
-często zapożyczał ze świeckich pieśni
-używał techniki cantus firmus
Cantus firmus (skrót Cf)- łac. śpiew stały,
jest to ​melodia zapożyczona z chorału gregoriańskiego albo ze źródeł świeckich​np. pieśń
“L’homm arme” ​melodia jest podstawowym głosem,​w utworze polifoniczym w
średniowieczu, renesansie. ​Od wybrania tej melodii kompozytorzy rozpoczynali pisanie
utworu;​ do cantus firmus dokomponywano pozostałe głosy. Najczęściej Cf znajdował się w
tenorze, w renesansie mógł być też w głosie najwyższym, a nawet wędrować przez inne głosy.
Cf czasami przebiegał w długich wartościach rytmicznych, ale mógł mieć też formę
urytmizowaną. C​ f mógł też pochodzić od inwencji kompozytora, mógł być solmizacyjną
formuła.
Stąd nazwa - technika cantus firmus​.

Msza L’homm arme​- człowiek uzbrojony

Missa cuiusris toni -​ możliwa do wykonania w każdej tonacji kościelnej
Missa prolatonionum​- 4gł. ale zapisana w 2gł. oparta na kanonach

Wsród motetów utwór zatytułowany ​deo gratias Requiem - msza żałobna​.

Jest autorem I zachowanego Requiem. Chanson, pieśni świeckie z tekstem francuskim mają
styl bardziej tradycyjny.

-Jacob Obrecht
działał głównie w II poł. XVw. autor mszy, motetów oraz chanson.
Działał we Flandii i we Włoszech.
Zmarł w 1505r. we Włoszech, (miasto Ferrara) na dżumę.

DRUGIE POKOLENIE
 ● Josquin des Pres
● Pierre de la Rue
● Heinrich Isaac

-Josquin des Pres

ur.ok.1450 r. ​był śpiewakiem, księdzem, kompozytorem​, często przebywał we Włoszech na dworze
rodziny Sforzów (Sforza) w Mediolaniem później w Rzymie był ​członkiem w kapeli papieskiej​w
mieście Ferrara na dworze książęcym.
Ostatnie lata życia spędził we Francji, w Conde był kanonikiem.
Zmarł w mieście Conde w 1521r. Przez współczesnych nazywany księciem muzyków.

Twórczość
wyprasował dojrzały styl renesansowy i stworzył wzorzec w muzyce.
Podziwiał Ockeghema, napisał specjalną chanson na jego śmierć - Lament.
Prezentował niezwykle wyrafinowaną technikę kompozytorską.

TRZECIE POKOLENIE

3. Charakterystyka głównych gatunków religijnych i świeckich (msza, motet, chanson,

madrygał)
MSZA - ​o mszy napisałam już przy średniowieczu :) Części stałe i zmienne pozostały bez
zmian. W renesansie pojawiły się nowe rodzaje mszy:
● missa parodia
● msza oparta na cantus firmus
● msza przeimitowana
(wszystkie te pojęcia są wyjaśnione w punkcie 9. :*)
​MOTET​- ​( franc. le mot - słowo) – forma muzyczna , wokalna a cappella lub wokalno-instrumentalna,
trwale obecna w muzyce od XIII do XIX wieku, pomimo zmian stylistycznych. Największą rolę odegrała w
okresach średniowiecza i renesansu, gdy była głównym polem rozwoju polifonii. W późniejszych wiekach
wchłaniała techniki wykształcone w innych formach, lub była używana jako archaizm.

CHANSON - ​termin stosowany na określenie różnych typów francuskiej pieśni.

W twórczości trubadurów i truwerów były to utwory jednogłosowe, oparte na formach ballady, rondeau,
virelai. W XIV w. do typu chanson należały liczne ballady G. de Machaulta, w 1. poł. XV w. — ballady
przedstawicieli szkoły burgundzkiej (G. Dufay, G. Binchois, N. Grenon, P. Fontaine). Okresem rozkwitu
chanson jest XVI w. - powstał wtedy nowy typ chanson, tzw. polifoniczna, oparta na technice imitacyjnej.
Uprawiali ją m.in.: J. Okeghem, J. Obrecht, Josquin des Prés, H. Isaac, Pierre de la Rue. W tym samym okresie
C. Jannequin stworzył typ chanson programowej ilustrującej np. głosy bitwy, przekupniów.
 MADRYGAŁ - ​to świecki muzyczno-poetycki gatunek charakterystyczny dla średniowiecza,
renesansu, wczesnego baroku. Powstał w środowisku kompozytorów włoskich, zainspirowanych
poezją najwybitniejszych poetów starożytności i czasów nowszych, m.in. Wergiliusza, Horacego,
Dantego, Petrarki, Boccaccia.
Technika komponowania madrygału zawsze była związana z polifonią. W okresie średniowiecza i
renesansu madrygał miał postać dwu- lub trzygłosowego dzieła wokalno-instrumentalnego, z głosem
górnym o bogatej melizmatyce. Szeroko wykorzystywał imitacje i kanony. Kompozytor Francesco
Landino stosował nawet polifonię tekstów: każdy z trzech głosów madrygału był opracowaniem
muzycznym różnych, samodzielnych wierszy.

Szkoła rzymska (stile osservato), Palestrina

Artyści rzymscy działający po roku 1550, zwolennicy humanizmu i równie gorąco przeciwstawiający się
reformacji tworzyli muzykę w stylu umiarkowanym, w której tekst był traktowany na pierwszym planie. Styl
szkoły rzymskiej zyskał aprobatę Kościoła i stał się na dość długi czas stylem obowiązującym, niemal oficjalnym,
jako tzw. stille osservato. Uchwałą Soboru Trydenckiego (1563!) zabroniono wprowadzania obcych elementów
jako cantus firmus i ograniczono ornamentykę melizmatyczną Za ​wzór​ stawiano Improperia i sześciogłosową
Missa Papae Marcelli​ Palestriny. ​Rzym był w wieku XVI znów jednym z największych ośrodków muzyki
europejskiej, dzięki szkołom weneckiej i rzymskiej Italia stała się na długie lata głównym terenem rozwoju muzyki
w Europie. Rzymska capella ponificata (papieska) stała się szkołą katolickiej muzyki, z której wypleniono wszelkie
elementy świeckie, zagadkowe a kunsztowne kanony i zagmatwane kombinacje rytmiczne, które były typowe dla
przedstawicieli szkół niderlandzkich. Przed Palestriną podstawy stylu rzymskiego wypracował Constanzo Festa,
jeden z pierwszych madrygalistów, autor motetów i mszy, twórca słynnego 4-gł. Te deum, wykonywanych do
dzisiaj podczas wielkich uroczystości w Watykanie.

Giovanni Pierluigi da Palestrina (ok.1525-1594)​- był śpiewakiem w chórze Santa Maria Maggiore w Rzymie.
Chociaż nie był duchownym, papież Juliusz II mianował go kapelmistrzem w Kościele św. Piotra i przyjął do
grona muzyków kapeli sykstyńskiej.
Palestrina pisał dzieła wyłącznie wokalne, muzykę przeznaczoną na chór a cappella. Jego muzyka może być
uważana za wynik zejścia się dwóch nurtów: uproszczonej polifonii w pieśni świeckiej XVI wieku i równie
formalnie prostej polifonii chorału protestanckiego. W twórczości Palestriny przeważała jasna, bardzo wyrazista
wielogłosowość, w której można wyczuć obecność świadomości harmonicznej kompozytora. Dorobek Palestriny
obejmuje ok.1000 pozycji. Jest to niemal w całości muzyka kościelna i wyjąwszy 8 organowych ricercari- muzyka
wokalna.Obok 105 mszy wymienić trzeba 500 motetów, ponad 100 madrygałów, 68 offertoriów, nadto liczne
lamentacje i litanie. Ważną mszą jest Missa Papae Marcelli poświęcona protektorowi Palestriny- papieżowi
Marcelemu II.
Styl muzyki tego kompozytora uważany był za idealnie odpowiedni dla tradycji Kościoła (później styl ten
określany jako stile antico), a seraficzne brzmienia chóralne Palestriny uznano za najważniejsze osiągnięcie epoki i
porównywano z malarstwem Michała Anioła.

4. Szkoła wenecka (przedstawiciele, polichóralność, styl koncertujący, początki muzyki

instrumentalnej)

PRZEDSTAWICIELE:
Jest to grupa włoskich i flamandzkich kompozytorów i teoretyków muzyki działających w
Wenecji w XVI w. : Adrian Willaert, Andrea i Giovanni Gabrieli, Cypriano de Rore, Claudio
Merulo (prawie Jason Derulo :-P) oraz teoretycy Nicola Vicentino i Gioseffo Zarlino.
N
Kompozytorzy szkoły weneckiej wypracowali​technikę polichóralną​, opartą na efektach
echa i imitacji muzycznej, czemu sprzyjała architektura Bazyliki Św. Marka, umożliwiająca
umieszczenie odrębnych zespołów instrumentalnych z organami i chóralnych w
przeciwległych absydach(po dwóch stronach kościoła). Technika ta, na której gruncie
wykształcił się tzw. styl concertato (​styl koncertujący​), w połączeniu z usamodzielniającą się
( zwłaszcza w twórczości G. Gabrielego) techniką instrumentacyjną, przyczyniła się do
powstania okazałego stylu weneckiego.

Kompozytorzy tej szkoły ukształtowali też pewne formy​muzyki instrumentalnej​: organową

toccatę, ricercar, canzone i sonatę oraz rozwinęli 5-głosowy madrygał a cappella, którego
śmiała chromatyka (gł. w twórczości Willaerta i de Rore) odegrała ważną rolę w procesie
przełamywania systemu modalnego (systemu skal kościelnych modalnych).

*Wywarli oni wpływ na twórczość kompozytorów niemieckich (H.L. Hassler, M. Praetorius),

słoweńskich (J. Gallus) i polskich (M. Zieleński).

5. Chorał protestancki (Niemcy)

❖ 1517r. - wystąpienie Lutra w Wittenburgu (powstanie kościoła protestanckiego)

❖ W muzyce efektem było ​powstanie chorału protestanckiego​, czyli oficjalny śpiew

wyznania protestanckiego. Pierwsze melodie pochodziły z chorału gregoriańskiego,
potem komponowano własne. ​Według Lutra kto śpiewa, ten modli się podwójnie​ , stąd
wielka rola śpiewu w nabożeństwach całej wspólnoty. Luter zachęcał wszystkich
wiernych do śpiewu.

❖
CHORAŁ GREGORIAŃSKI CHORAŁ PROTESTANCKI

● łacina ● j.niemiecki (Luter przełożył

Biblię na niemiecki)
 ● śpiew duchownych, przede ● śpiew wszystkich wiernych
wszystkim mężczyźni

● śpiew a cappella ● śpiew z tow.organów

(przygrywka organowa
wprowadzała ludzi w tonacje)

● śpiew w prostym 4-głosie

● śpiew jednogłosowy

❖ Kompozytorzy chorału protestanckiego:

● Marcin Luter - np.’’Einfeste Burg ist wiser Gott’’
● Johannes Walter
● Ludwig Serfl
● Martin Agricola

❖ W XVIIIw J.S.Bach bardzo często nawiązywał do melodii chorału protestanckiego,

np. “Schubler nr.1 “Wachet auf ruft aus die Stimme”

6. Chanson programowa (Francja)

wielogłosowa forma świeckiej muzyki wokalne​j​z XV i XVI w. ​Clement Jannequein ​stworzył typ
chanson programowej. Chanson uważa się za narodowy, francuski gatunek muzyki wokalnej
wyraźnie związany z poezją. Istotną cechą jest forma ABA, operowanie krótkimi frazami
melodycznymi na wzór techniki hoketowej, oscylowanie między polifonią i homofonią
Słowo chanson oznacza “pieśń” lub “piosenkę”, ale rzadko się je tłumaczy.

7. Muzyka polska w epoce renesansu (czołowi przedstawiciele i przykłady ich dzieł)

Złoty wiek muzyki polskiej przypada na wiek XVI. Rozkwit kultury, sztuki dokonał się między innymi
za sprawą panowania dynastii Jagiellonów a szczególnie Zygmunta I Starego, który był królem Polski
w latach 1506 do 1548. Życie muzyczne koncentrowało się oczywiście głównie na Wawelu. W drugiej
kolejności na dworach szlacheckich i biskupich oraz przy katedrach. Dla pełnego obrazu trzeba
wspomnieć również o muzykach miejskich, którzy zatrudniani byli przez władze miasta i
wykorzystywani m.in. przy uroczystościach.

Na Wawelu działała ​kapela rorantystów ​(zespół wokalny). Została założona przez Zygmunta Starego
w 1543 roku. Był to zespół złożony z kilku duchownych polskiego pochodzenia. Wykonywali oni
utwory wokalne (polskie i obce) podczas nabożeństw. Rorantyści prezentowali niewątpliwie bardzo
wysoki poziom artystyczny.
Wielkim wydarzeniem w dziejach kultury europejskiej była reformacja. Spowodowała ona rozkwit
twórczości religijnej w językach narodowych. Także w Polsce coraz częściej komponowano religijne
pieśni w j.polskim. Zbiory zawierające te pieśni nazywano kancjonałami.
Mikołaj z Radomia - ​był kompozytorem działającym równolegle do szkoły burgundzkiej. Nie dziwi
więc fakt, że znajdziemy w jego twórczości przykłady techniki fauxbourdone.

Mikołaj z Chrzanowa - ​studiował w Krakowie i od 1518 roku do końca życia (1562) pracował jako
organista w katedrze wawelskiej. Zachował się tylko jeden jego utwór, motet: Protexisti me Domine

Innym kompozytorem z I poł.XVI wieku był ​Mikołaj z Krakowa (Nicolas Cracoviensis).​Ciekawe są

intawolacje pieśni: Wesel się Polska Korono, Aleć nade mną Wenus. Z utworów typowo
instrumentalnych : Preambulum In F oraz taniec: Szewczyk idzie po ulicy.

W II poł XVI wieku działa wielu kompozytorów:

- Krzysztof Borek ​(m..in. opracowywał polifonicznie części mszalne),
- Marcin Leopolita, ​autor najsłynniejszej polskiej renesansowej mszy Missa Paschalis, w której
kompozytor wykorzystał melodie polskich pieśni wielkanocnych
- Krzysztof Klabon​- twórca “Pieśni Kaliopy Słowieńskiej”
Jednak najwybitniejszymi byli:
Mikołaj Gomółka i Wacław z Szamotuł
Wacław z Szamotuł (ok.1526-1560) -​był nadwornym kompozytorem Zygmunta Augusta. Z jego
bogatej twórczości obejmującej różne formy muzki religijnej zachowało się do naszych czasów
jedynie kilka utworów: 3 motety łacińskie, 7 religijnych pieśni wielogłosowych z tekstem polskim
(sic! Reformacja), 1 pieśń łacińska. Niestety zaginęła 8-głosowa msza i inne dzieła. Zachowane utwory
świadczą o talencie i gruntownej znajomości techniki imitacyjnej. Kompozytor wykorzystuje zdobycze
szkoły niderlandzkiej. Dwa motety: In te Domine Speravi i Ego sum pastor bonus zostały wydane
drukiem w Norymberdze. Z Pieśni polskich najpiękniejsza jest “Już się zmierzcha – modlitwa gdy
dziatki spać idą”.

Mikołaj Gomółka (ok.1535-po1591) - ​urodzony w Sandomierzu, chociaż przebywał również w

Krakowie, z Sandomierzem był związany. Jedyne jego znane dzieło to: Melodie na psałterz polski. Są
one opracowaniem Psałterza Dawidowego w tłumaczeniu Jana Kochanowskiego. Są to pieśni krótkie
na czterogłos wokalny. Część z nich oparta jest na chorale a większość wykorzystuje inne źródła
cantus firmus. Bardzo ważne jest zespolenie muzyki z tekstem (dopasowanie odpowiednich nut do
prozodii polskiej, oddanie klimatu tekstu). Psalmom radosnym odpowiadają raczej akordy durowe i
rytmika taneczna, natomiast smutnym współbrzmienia mollowe i ciemny koloryt. Najbardziej znane
psalmy to: Nieście chwałę mocarze (ps.29), Pana ja wzywać będę (PS.77?), Kleszczmy rękoma
(PS.47), Siedząc po niskich brzegach babilońskiej wody (137?)

Polska muzyka lutniowa

Osobny, niezwykle ważny rozdział w historii muzyki polskiego renesansu stanowiła twórczość
lutniowa. Za panowania Zygmunta Augusta popularność lutni była tak wielka, że można ją tylko
porównać z popularnością jaką cieszył się fortepian w XIX stuleciu.

W 1540 roku rozpoczął działalność pierwszy polski lutnik Mateusz Dobrucki (w Krakowie). (Być
może, że to od niego później uczył się rzemiosła słynny Marcin Groblicz).
 Jan Kochanowski pisał o lutni: „Lutnia – wódz tańców i pieśni uczonych
Lutnia – ochłoda myśli utrapionych”

Dowodem na niezwykłe miejsce muzyki lutniowej był fakt, że w kapeli królewskiej wirtuozi-lutniści
zajmowali miejsce uprzywilejowane. Najwybitniejszymi lutnistami na dworze byli: Walenty Bakfark
(Czarna krowa), Diomedes Cato (Fantazje, pisał także pieśni) Jakub Polak inaczej Jakub Reys
(Preludia, Fantazje), Wojciech Długoraj.

Ostatnim kompozytorem polskiego renesansu​był Mikołaj Zieleński

Mikołaj Zieleński (ok. 1550 - ok. 1616) - ​polski kompozytor, który tworzył na przełomie XVI i
XVII wieku. Wykorzystywał zarówno zdobycze polifonii renesansowej, jak i wczesnobarokową
monodię akompaniowaną. Stworzył m.in.:
Obszerny zbiór utworów przeznaczonych na cały rok kościelny wydany w dwóch tomach:

Tom I - Offertoria totius anni - ​zawiera utwory w stylu polichóralnym, kompozycje siedmio- lub
ośmiogłosowe na dwa chóry z towarzyszeniem organów. W tym zbiorze znajduje się także
Magnificat​(pierwszy zachowany polski utwór dwunastogłosowy na trzy chóry czterogłosowe).

Tom II - Communiones totius anni - ​zawiera utwory solowe, duety, tercety z towarzyszeniem
organów, ale także innych instrumentów, jak skrzypce, ​fagot (Ola!!! <3)​.

8. Znajomość pojęć: sztuczki niderlandzkie, przeimitowanie, missa parodia

Sztuczki niderlandzkie - p ​ olegały one na niepisaniu kluczy a tym samym brak informacji o
tonacji, w której powinien zostać wykonany utwór.
Przeimitowanie- ​rodzaj techniki polifonicznej , polegającej na rozpoczynaniu
poszczególnych odcinków kompozycji​​imitacją, w utworach wokalnych — gł. w celu
podkreślenia składni tekstu słownego; w okresie renesansu (twórczość J. Ockeghema,
Josquina des Prés, N. Gomberta i in.) p. wprowadzano przede wszystkim w motetach i
mszach; powiązany z tekstem słownym odcinek melodii, zw. soggetto, był imitowany w
kolejnych głosach kompozycji, na początku utworu ściśle, w dalszym jego toku —
swobodniej; w muzyce instrumentalnej w okresie baroku p. występowało w ricercarze (G.
Gabrieli), fantazji i canzonie​.

Missa parodia- ​typ​​mszy, w którym jako materiał tematyczny są wykorzystywane całe

kompozycje (motety, utwory świeckie) własne kompozytora lub innych twórców; m.p. była
popularna zwłaszcza w XVI w.
 BAROK

1.Ogólna charakterystyka epoki

Muzykę barokową wyznacza data skomponowania w 1597 r. przez Jacopo Periego pierwszej
opery “Dafne”, a koniec- poł. XVIII w., kiedy to powstały kompozycje ostatnich twórców baroku
takich jak Antonio Vivaldi, Johann Sebastian Bach ( jego śmierć 1750r. uważa się za symboliczny
koniec epoki), Georg Friedrich Haendel, Jean Philippe Rameau czy Domenico Scarlatti. Szczególną
rolę odgrywały w tym czasie Włochy, gdzie narodziły się dwa podstawowe style kompozytorskie
XVII w.:
● stile antico- styl dawny, bazujący na polifonii renesansowej

● stile nuovo- styl nowy, ma związek z monodią akomp. i techniką koncertującą

Charakterystyczną cechą muzyki barokowej jest kontrast pomiędzy wysokim, a niskim rejestrem, a
także silnie zarysowana podstawa harmoniczna w formie tzw. basso continuo. Niezwykle ważnym
elementem jest kompozycja i forma utworu. Muzyka ma za zadanie uczyć i cel ten realizuje przez
zastosowanie wszelkiego rodzaju figur retorycznych i konstrukcji formalnych, analogicznych do
używanych w nauce retoryki słownej.
● W budowie formy: prezentacja tematu, rozwój narracji, punkt kulminacyjny, podsumowanie

● Jako figury retoryczne: wykrzyknienia, zawieszenie tonacji, wprowadzenie ruchu, westchnienia,

pytania retoryczne, powtórzenia itd.
Inną cechą charakterystyczną dla tego okresu jest muzyka uproszczona do modelu harmonicznego, który
jednak stanowił podstawę wielu nowych gatunków muzycznych z opera na czele. Zasługą twórców
barokowych jest m.in. przeniesienie koncepcji kontrapunktycznych z muzyki wokalnej do
instrumentalnej, która zaczęła się lawinowo rozwijać w nowych samodzielnych formach ( suita,sonata,
concerto grosso) o krystalizującej się formie, obowiązującej przez następne trzy stulecia. Wreszcie
barok to czas rozkwitu muzyki polifonicznej, przede wszystkim formy zwanej fugą ( z łac. ucieczka).
Nazwa pochodzi od przechodzenia tematu głównego przez wszystkie głosy utworu, co daje wrażenie
pogoni. Do doskonałości formę doprowadził J. S. Bach, po jego śmierci nigdy nie odzyskała ona dawnej
popularności.

2.Camerata florencka (początki opery)

➢ Stowarzyszenie artystów działających we Florencji od ok.1580r
➢ Członkowie:
● Ottario Rinuccini

● Emilio Cavalieri (kompozytor)

● Jacopo Peri
 ● Vincenzo Galilei -> 1581r. “Dialogo della musica antica e della
morena” (Rozmowa o muzyce dawnej i nowej)
➢ Camerata doprowadziła do przełomu stylistycznego. Skrytykowała styl renesansowy i jego
polifonię, w której zawierała się wyrazistość tekstu. ​Uważała tekst za najważniejszą,
najszlachetniejszą część muzyki.
Zaproponowała nowy styl, tzw. ​MONODIĘ AKOMPANIOWANĄ​​czyli 1-gł śpiew solowy z
towarzyszeniem instrumentu realizowanym na sposób improwizowany (początki Basso Continuo).
Wzorem dla śpiewaka miał być dobry mówca, dlatego rozwijał się głównie recytatyw (wł.
recitativo), czyli śpiew zbliżający się do deklamacji tekstu - ograniczony ambitus.
Śpiewak miał przekazywać uczucia
Wzorem dla cameraty była tragedia grecka, dlatego stworzyli nowy gatunek ​DRAMMA
PER MUSICA -> wczesnobarokowa opera.

➢ Pierwsza dramma per musica: muz. Jacopo Peri, sł. Ottario Rinuccini, pt.:​”Daphne”
1597r​. - utwór ten nie zachował się

➢ Najwcześniejsza zachowana dramma per musica: muz. J.Peri, sł. O.Rinuccini,

pt.:​”Euridice”​​1600r

➢ Gatunek szybko zdobywał popularność

Nowy zbiór pieśni i arii Cacciniego “Le nuove Musiche” (pieśń “Mirabella”)

3.Operowa szkoła rzymska

Obok szkoły florenckiej i weneckiej ośrodkiem rozwoju opery staje się szkoła rzymska, która oparta
była na wspaniałych chórach, co bez wątpienia łączy się z tradycjami wokalnymi muzyki kościelnej
w Rzymie. Pisano opery świecie i kościelne. Ośrodek ten rozwijał się dzięki działalności rodziny
Barberinich. Specjalnością opery rzymskiej, która pod względem nawiązań muzycznych przejęła
wzory florenckie, było nadanie przedstawieniom wspaniałej scenografii. W Rzymie narodziła się
tradycja przepychu wystawy teatralnej, bogactwa kostiumów i dekoracji, pojawiła się maszyneria
teatralna. Autorem tego barokowego stylu był Gian Lorenzo Bernini.

Głównym przedstawicielem dramatu rzymskiego był Stefano Landi, natomiast jego największym
dziełem była opera Śmierć Orfeusza z 1619 roku.

4.Claudio Monteverdi - twórca przełomu renesansu i baroku

CLAUDIO MONTEVERDI​(1567-1643) jest najważniejszą postacią muzyki włoskiej XVII wieku,
zwłaszcza w dziedzinie żywo rozwijającej się opery. Monteverdi ustalił własne prawa powiązań
między głosem śpiewającym a zespołem instrumentalnym, wstawił symfoniczne ritornele w dzieło
przecież głównie wokalne, co więcej usamodzielnił towarzyszenie instrumentalne w takim stopniu,
że podstawą tego towarzyszenia staje się dopracowana partytura. Wytworzył dramatyczny styl
recytatywny, posługując się motywami charakterystycznymi. Dał dramatycznie uzasadnione
podstawy arii na Capo i innych form arii, które po nim pojawiły się w operach niemal naturalnie.
 Monteverdi pierwszy podkreślił ważność samej muzyki. Być może udało się M. dokonać wielkich
zmian w nowo tworzonej operze dlatego, że był mistrzem we wszystkich rodzajach muzyki.
Monteverdi był śpiewakiem i wokalistą w Mantui, na dworze księcia Gonzagi, tu został w 1594r.
,,cantorem” oraz ożenił się se śpiewaczka dworską Claudią Cattaneo. Podróże kapeli książęcej
zabrały go na Węgry, do Flandrii, Pragi, Wiednia. Jako kompozytor uprawiał wszystkie formy, był
wszakże kompozytorem radykalnym i świadomym swego radykalizmu. Zaskakiwał śmiałością
przede wszystkim w harmonijce. W 1613 r. przenosi się do Wenecji gdzie obejmuje funkcję
pierwszego kapelmistrza w kościele św.Marka. Tu działał przez 30 lat. Styl jego oper zmienia się,
jego dzieła są pełne wyraz, dla ekspresji jest skłonny wprowadzać nowe środki (stile concitato-styl
namiętny).
W okresie panującej dżumy Monte zostaje księdzem i od tej pory poświęca się bardziej muzyce
kościelnej . Niestety większość tych dzieł zaginęła :(. Nowy okres twórczości Monte wyznacza data
otwarcia w 1637 roku pierwszego publicznego teatru operowego w Wenecji. Monte pisze jeszcze 4
opery, z resztą dla różnych weneckich teatrów operowych. Zachowane opery: ​Il ritorno d’Ulisse in
patria​i ​
L’ln coronazione di Poppea, ​mają fundamentalne znaczenie dla rozowoju tego gatunku w
epoce od Cavallego do Haendla. Monte zaznaczył się w dziejach muzyki nie tylko jako twórca oper,
ale i madrygałów.. Pierwszy tom madrygałów to działo szesnastoletniego zaledwie chłopcami. W
sumie ukazało się 9 tomów. Monteverdi trzymał się częściowo polifonii szesnastowiecznej. Wniósł
do muzyki kościelnej wiele innowacji, znacznie ożywił formy psalmy, hymnów i motetów.

ORFEO - ​ był pierwszą wielką operą nowego stylu (1607). Narodziny opery włoskiej, a więc opery
w ogóle, nastąpiły w momencie powstania arii Orfeusza, czyli arii, która śmiało może uchodzić za
wzorzec melodii operowych.

5.Operowa szkoła wenecka

W 1637 roku dwaj Rzymianie, poeta i kompozytor Ferrari i muzyk Manelli, otworzyli w w Wenecji
scenę operową. Dotychczas opery były wystawiane jako uroczyste przedstawienia na dworach
rządzących książąt i w pałacach możnych. Odtąd opera stała się interesem, znakomitym zresztą, gdyż
zdobywała powodzenie, jednak trzeba było zmienić treść akcji scenicznych aby opera mogła
odpowiednio prosperować. Miejsce tematów pastoralnych i mitologicznych zajęły tematy dawnych
opowieści bohaterskich lub brane z historii Grecji czy Rzymu. Obok Monteverdiego wybitnymi
przedstawicielami opery wenecjiej byli: Francesco Manelli, Benedetto Ferrari oraz Francesco Cavalli.
Szkołę wenecką reprezentuje ponadto Giovanni Legrenzi. Napisał on 17 oper, w których wcześnie
wprowadza schemat arii da Capo. ​Kompozytorzy tej szkoły działali w Wenecji w XVII i na początku
XVIII wieku. Ustalili oni podstawowe elementy opery ( aria, recytatyw ) oraz rozwinęli styl belcanto.

6.Operowa szkoła neapolitańska

Szkoła neapolitańska- ​grupa

zrzeszających kompozytorów operowych z Neapolu, składajaca się z kilku pokoleń kompozytorów.
Miała duży wpływ na rozwój opery. Szkoła ta działała od końca XVI w. aż do początków XIX w.
Początek jej świetności wiążę się z osobą ​Francesco Provanzale​, ale za pierwszego wiodącego
mistrza tej szkoły uważa się ​Alessandro Scarlattiego​, należą do niej również ​Gaetano Veneziano,
Leonardo Vinci, Giovanni Battista Pergolesi, Francesco Mancini, Niccolo Piccini​i inni. Innym
słynnym mistrzem szkoły jest ​Domenico Cimarosa​, stanowiący podwaliny operu komicznej (opera
buffa), a później pokolenie innowatorów recytatywu akomp. -​Niccolo Jommelli ​i ​Tommaso Traetta.
Ulubionymi librecistami kompozytorów są ​Pietro Metastasio​i ​Apostolo Zeno.​Powstanie szkoły
łączy się z powstaniem czterech konserwatoriów w Neapolu pod koniec XVI w. Wpływy szkoły
neapolitańskiej widzi się w operach Mozarta i Glucka.

7.Charakterystyka ośrodków operowych poza Włochami: Francja (tragedia liryczna), Anglia

(Purcell i opera balladowa), Niemcy (singspiel)

Tragedia liryczna​to gatunek francuskiej opery, kultywowany w epoce baroku i częściowo

klasycyzmu. Forma ta nawiązywała po części do typu widowiska operowego wykształconego w
Wenecji w poł. XVII wieku oraz do rodzimej we Francji tradycji baletu dworskiego.

Twórcy tragedii lirycznych

Robert Cambert, Jean-Baptiste Lully, Pascal Colasse, Marin Marais, Marc-Antoine Charpentier,
André Campra, Jean Joseph Mouret, Henri Desmarest, Jean-Marie Leclair, Jean-Philippe Rameau,
Antonio Salieri, Nicolo Piccini, Étienne-Nicolas Méhul, Luigi Cherubini, Jean-Fraçois Lesueur

Opera balladowa ​(ang.: Ballad opera) − ​forma opery komicznej powstała w XVII wieku w
Anglii, polegająca na przeplataniu fragmentów mówionych ludowymi melodiami. Forma
wyrosła z opery barokowej z silnymi elementami satyrycznymi i parodystycznymi.
Najbardziej znaną operą balladową jest Beggar's opera Johna Gaya (1728).

Henry Purcell ​(ur. prawdopodobnie 10 września 1659 w Westminster w Anglii, zm. 21 listopada
1695 w Londynie) – angielski kompozytor muzyki barokowej. Kompozytor na dworze królewskim,
później jeden z organistów katedry królewskiej.
Uchodzi on za twórcę angielskiej muzyki narodowej, czego wyrazem może być uznanie jego opery
Dydona i Eneasz za operę narodową. Wśród jego kompozycji znaleźć można liczne anthemy, ody,
muzykę instrumentalną oraz sceniczną (w tym tzw. semiopery).

Purcell może swobodnie uchodzić za brytyjskiego odpowiednika Mozarta.Purcell również był

genialnym dzieckiem i zmarł młodo (w wieku 36 lat, w rezultacie przeziębienia). Sposób traktowania
przez niego materiału muzycznego był zupełnie nowatorski. Wprowadził on brytyjski świat
muzyczny do epoki dojrzałego baroku bez pośrednictwa Włochów czy Francuzów. Jego muzyka
wpłynęła na kompozycje Georga Friedricha Händla.
Komponował większość barokowych gatunków, w tym: anthems, psalmy i pieśni religijne.

Znane dzieła
•Dydona i Eneasz (Dido and Aeneas) – 1689
• Te Deum and Jubilate
• Theodosius – 1680
• The Prophetess, or the History of •Dioclesian – 1690
• King Arthur – 1691
• The Fairy Queen – 169
Jest ich więcej, ale bez przesady kto to wszystko kurde zapamięta

Singspiel​(niem. Singspiel, pol. komedio-opera), in. śpiewogra[1] – utwór sceniczny oparty

na tekście mówionym ze wstawkami muzycznymi, głównie pieśniami zwrotkowymi,
prostymi ariami i nieskomplikowanymi partiami zespołowymi. Gatunek rozwinął się w
Niemczech pod wpływem angielskiej opery balladowej i francuskiego wodewilu.
singspiel rozwinął się w Niemczech w poł. XVIII w. pod wpływem ang. opery balladowej i fr.
wodewilu, początkowo w Lipsku (J.A. Hiller), następnie w Wiedniu (K. Ditters von
Dittersdorf, J. Schenk, K. Kreutzer, W. Miller oraz A. Salieri, T. Nidecki), gdzie 1776 powstał
teatr National-Singspiel; singspiel stał się gł. formą nar. opery niem. (szczytowym
osiągnięciem były singspiele W.A. Mozarta: Uprowadzenie z seraju 1782 i Czarodziejski flet
1791); w Polsce odpowiednikiem singspielu była m.in. pierwsza komedioopera z tekstem pol.
Nędza uszczęśliwiona (1778) M. Kamieńskiego.

8.Gatunki wokalno-instrumentalne baroku (koncert wokalny, kantata, msza, oratorium,

pasja, główne ośrodki i przykłady)
● Kantata​– niesceniczna forma muzyczna podzielona na głosy z towarzyszeniem instrumentów. W
wielu aspektach podobna jest do oratorium, lecz zwykle bywa krótsza i wykorzystuje szerszy wachlarz
tekstów.

Kantata klasyczna występuje w dwóch wersjach:

a) kantata włoska
Jest to utwór kilkuczęściowy (najczęściej 3-częściowy), skomponowany zwykle na głos solowy,
przeważnie sopran , z towarzyszeniem klawesynu lub basso continuo (najczęsciej klawesyn,
wiolonczela) Składa się z arii i recytatywów. Kantaty tego typu komponowali m.in. Antonio Vivaldi ,
Georg Friedrich Händel, Alessandro Scarlatti i Giacomo Carissimi. Tekst kantaty włoskiej zwykle był
świecki.

Kantata włoska rozwijała się od XVII wieku w kilku ośrodkach muzycznych we Włoszech: w Rzymie,
Wenecji, Bolonii i Neapolu. Rozpowszechniła się również w innych krajach Europy, m.in. w Anglii i
Austrii.

b) kantata typu niemieckiego

 Jest utworem bardziej rozbudowanym, skomponowanym na jeden lub kilka głosów wokalnych z
towarzyszeniem większej obsady instrumentalnej. Obok tradycyjnego składu instrumentów
smyczkowych występują również instrumenty dęte i perkusyjne oraz rozbudowane basso continuo. W
chorałach wykorzystywano tradycyjne dla Niemiec pieśni kościelne w układzie czterogłosowym
(chorał luterański popularnie nazywany chorałem protestanckim).Tekst kantaty niemieckiej, o często
poetyckim charakterze, zwykle opierał się na Piśmie Świętym i stanowił parafrazę jego fragmentów.
Komponowano kantaty na cały rok liturgiczny – Jan Sebastian Bach stworzył trzy pełne cykle takich
utworów, wykonywanych w niedziele i w święta (zachowała się tylko część). W muzyce niemieckiej
istnieją również kantaty świeckie. Powstawały z okazji doniosłych uroczystości miejskich, urodzin
władców, wesel, powitań słynnych osobistości itp.

Bach pozostawił po sobie kilkanaście kantat świeckich.

- Przykład kantaty świeckiej Bacha: "O kawie" (Schweigt stille, plaudert nicht – Hej spokój
ciszcie się, BWV 211) (chyba najbardziej znana)

Oprócz Bacha niemiecki typ kantat tworzyli również Georg Philipp Telemann, Dietrich Buxtehude.

● Msza - była omówiona już wcześniej (średniowiecz, punkt 2 :*)

Do X wieku msze śpiewano jednogłosowo (chorał), później wielogłosowo w technice organum.

Od XVII wieku w obrządku rzymskokatolickim wprowadzono towarzyszenie instrumentów
muzycznych.​W kościele prawosławnym i unickim zachowany został do dzisiaj pierwotny sposób
wykonywania mszy a cappella.
Znana msza z okresu baroku to przede wszystkim​Wielka msza h-moll J. S. Bacha.

● Oratorium​(łac. “dom modlitwy”) - ​W wykonaniach oratorium biorą udział śpiewacy-soliści,

chór i orkiestra. Epickie fragmenty recytuje narrator, czasem rolę tę przejmuje chór. Oratorium
zbliżone jest do opery, lecz pozbawione jest akcji scenicznej, a jego tematyka najczęściej jest
religijna: kompozytorzy katoliccy zazwyczaj wybierali tematy z życia świętych, natomiast w
krajach protestanckich treścią librett oratoriów zazwyczaj były motywy biblijne. U schyłku XVIII
w. pojawiać zaczęły się też tematy świeckie, choć należą one do rzadkości. Szczególnym
gatunkiem oratorium jest pasja – forma przedstawiająca mękę Chrystusa i wydarzenia ją
poprzedzające.

Oratorium wywodzi się ze średniowiecznych dramatów liturgicznych i misteriów związanych z

Bożym Narodzeniem i Wielkanocą. W okresie Wielkiego postu Kościół nie zezwalał na wystawianie
oper, więc oratoria pozwalały publiczności na słuchanie podobnej muzyki, tyle że z przesłaniem
religijnym. Powstanie oratorium datuje się na połowę XVI w. i związane jest z działalnością ​
św.
Filippo Neri​, który to w ​domach modlitwy​(​oratorio​) organizował nabożeństwa połączone z
dialogowanym śpiewem pochwalnych pieśni religijnych. Początkowo oratoria były jednogłosowe,
następnie motetowe.
 Następnie do oratorium włączone zostały elementy kantaty i opery, jednak bez akcji scenicznej,
charakteryzacji, kostiumów i scenografii. ​Najwybitniejszym kompozytorem oratoryjnym był
Georg Friedrich Händel. Za najwspanialsze jego dzieło uchodzi oratorium Mesjasz (zawiera trzy
części i 52 ogniwa), skomponowane w 1742. Zawiera ono słynne Alleluja.​Inne oratoria Händela
również odznaczają się wybitnymi walorami artystycznymi: ​Saul, Baltazar, Izrael w Egipcie,
Samson, Juda Machabeusz, Jefta.

Inne słynne oratoria:

● Johann Sebastian Bach: Oratorium na Boże Narodzenie (1734), Oratorium na Wielkanoc (1725),
Oratorium na Zielone Świątki, Oratorium na Wniebowstąpienie Pańskie;

● Pasja ​-​​jest to odmiana oratorium, która porusza tematykę męki i śmierci Chrystusa) ​ – na
początku XVII w. pasja stała się formą wokalno-instrumentalną, składającą się z recytatywów, arii,
duetów, tercetów oraz chórów​. Do arcydzieł tego gatunku należą: Pasja według św. Mateusza
(BWV 244) (1729) oraz Pasja według św. Jana (BWV 245) (1723) Johanna Sebastiana Bacha.
Partie Chrystusa oraz narratora mają w nich formę recytatywu opartego na tekście Ewangelii, arie i
duety komentujące akcję dramatyczną skomponowane zostały do tekstów współczesnych Bachowi
twórców, chór pełni rolę tłumu. Pamiętać należy, że choć zbliżona jest formą do opery, to jednak
pozbawiona jest akcji scenicznej, charakteryzacji, kostiumów i scenografii.
W XVII i XVIII wieku pasje komponowali: Heinrich Schütz, Georg Philipp Telemann, Carl Philipp
Emanuel Bach.

9. ​Główne formy instrumentalne (sonata, suita, concerto grosso, koncert solowy). Czołowi
twórcy, w tym Arcangelo Corelli i Antonio Vivaldi.

SONATA​:
Na początku XVII wieku sonata miała najczęściej formę wieloodcinkowej canzony instrumentalnej.

W połowie XVII wieku wykształcają się dwa typy sonat:

- ​sonata da camera​– sonata świecka, komnatowa (wł. camera – komnata, pokój), o budowie suity;
- ​sonata da chiesa​– sonata kościelna, składająca się z czterech części: wolna – szybka – wolna – szybka.
Sonaty najczęściej pisane były na jeden lub na dwa instrumenty solowe (sonata triowa, triosonata), choć też na
większe składy, oraz basso continuo – instrument basowy (np. viola basowa, wiolonczela, fagot) i instrument
akordowy (np. klawesyn, lutnia, organy), realizujący partię basso continuo.

W roli instrumentów solowych najczęściej występowały instrumenty smyczkowe, choć nie brakuje
przykładów sonat solowych, triowych i na większe składy, wykorzystujące w roli solowej instrumenty dęte, a
nawet strunowe szarpane czy klawiszowe (klawesyn, organy) oraz różne kombinacje tych instrumentów z
towarzyszeniem basso continuo. Sonaty triowe były też pisane na organy (2 manuały i pedał). Przykładem
może być 6 organowych sonat triowych, przypisywanych J.S. Bachowi (przynajmniej niektóre z nich są
adaptacją sonat triowych na różne składy innych autorów).
U schyłku epoki baroku tworzono też sonaty jednoczęściowe. Najbardziej znane utwory tego typu to
sonaty klawesynowe Domenico Scarlattiego.
SUITA - ​[z fr. następstwo, kolejność] – zbiór tańców.

Początki suity można znaleźć w muzyce renesansu, jednak rozwinęła się ona dopiero w baroku, ukształtowana
przez klawesynistów francuskich.

Suita barokowa lub partita składała się z tańców zwykle w następującej kolejności: ​allemande, courante,
sarabanda i gigue​, często jednak rozszerzana o inne tańce (np. passepied, menuet, gawot) lub ustępy
nietaneczne (np. burleska, scherzo, aria, sinfonia).
Przykłady suit barokowych:
● Jan Sebastian Bach:
- ​Cztery suity orkiestrowe: C-dur BWV 1066, h-moll BWV 1067, D-dur BWV 1068, D-dur, BWV
1069[a]
- Sześć suit angielskich na klawesyn, BWV 807-811
- Sześć suit francuskich na klawesyn, BWV 812-817
- Sześć partit na klawesyn, BWV 825–830
- Sześć suit na wiolonczelę solo, BWV 1007-1012​(LOOOOOOVE)
Georg Friedrich Händel
- 8 Suites de Pièces pour le Clavecin (8 Suit klawesynowych) HWV 426–433
- 9 Suites de Pièces pour le Clavecin (9 Suit klawesynowych) HWV 434–442
- Water Music – trzy suity orkiestrowe: F-dur HWV 348, D-dur HWV 349, G-dur HWV 350
- Music for the Royal Fireworks – HWV 351
- CONCERTO GROSSO​- (l.m. concerti grossi, z wł. duży koncert) – utwór barokowy
przeznaczony na zespół instrumentalny.

Zbudowana zwykle z czterech do sześciu części. Opiera się na dialogu pomiędzy​niewielką grupą
solistów (concertino) i orkiestrą (tutti).​​Concertino (zwane też principale lub soli) było złożone
najczęściej z 2 skrzypiec i wiolonczeli.​Johann Sebastian Bach rozszerzył je o obój, fagot, trąbkę,
waltornię, flet. ​Tutti (zwane też ripieni lub concerto) to orkiestra smyczkowa, podzielona na głosy
(podobnie jak chór), z organami lub klawesynem w roli basso continuo.
P​ierwszym ważnym kompozytorem, który używał tej nazwy był Arcangelo Corelli. Po jego
śmierci został opublikowany zbiór dwunastu Concerti grossi op. 6 (prawdopodobnie były to
wybrane dzieła) i wkrótce zdobyły one olbrzymią popularność w całej Europie​. Kompozytorzy
tacy, jak Francesco Geminiani i Giuseppe Torelli pisali concerti grossi w stylu Corellego, miał on
także duży wpływ na twórczość Antonia Vivaldiego.

Za czasów Corellego wyodrębniły się dwa różne rodzaje concerto grosso:

- ​concerto da chiesa (koncert kościelny)
- concerto da camera (koncert kameralny).
Concerto da chiesa był bardziej formalny, występowały w nim na przemian części powolne (largo,
adagio) i szybkie (allegro). Concerto da camera miał charakter suity poprzedzonej preludium i
zawierającej wiele popularnych w tych czasach form tanecznych. Ten podział zaczął się później
 zacierać. ​Najbardziej znanym concerto grosso Corellego jest Koncert nr 8 g-moll, zwany
Koncertem na Boże Narodzenie.

Nowością było dodanie altówki do zespołu concertino przez Locatellego. ​Za czasów Corellego partie
basso continuo były wykonywane na organach (szczególnie w przypadku concerti da chiesa), ale
dziś wykonuje się je praktycznie wyłącznie na klawesynie.
KONCERT SOLOWY​– forma muzyczna charakterystyczna dla epoki baroku, klasycyzmu i romantyzmu.
Polega na tym, że jeden solista występuje z akompaniamentem orkiestry.

Utwór zazwyczaj złożony jest z trzech części w układzie szybka-wolna-szybka.

Koncert u Vivaldiego:
● Najpopularniejsze zbiory koncertów:
-​L'Estro Armonico ​(Harmoniczna inspiracja) op. 3
-​La Stravaganza​op. 4
- Cztery pory roku,

Generalnie przyjmuje się, że Vivaldi skomponował około 500 koncertów instrumentalnych

(liczba ta trudna jest do ustalenia, bo przypisywano mu cudze utwory, a i nie ma gwarancji, że
odnaleziono i zidentyfikowano jego wszystkie):
ok.​​350 koncertów na jeden instrument solowy oraz smyczki: najczęściej, bo ponad 230 razy na
solowe skrzypce, ponadto na takie instrumenty jak: fagot, wiolonczela, obój, flet, flautino, flet
prosty, viola d’amore, mandolina,
ok. 40 koncertów na dwa instrumenty solowe (najczęściej takie same, np. dwie trąbki lub
mandoliny),
ponad 30 koncertów z trzema lub więcej instrumentami solowymi, w tym z instrumentami tak
rzadkimi w roli solowej jak kotły,
ok. 60 koncertów bez instrumentu solowego, przypominających sinfonię, lecz nazwanych
„koncert”.

10.Klawesyniści francuscy

kompozytorzy działający we Francji 1650–1750, którzy przyczynili się do rozwoju muzyki klawesynowej
w okresie późnego baroku i wczesnego klasycyzmu;
szkołę k.f. reprezentowali w 2. poł. XVII w.: ​J. de Chambonnières, L. Couperin, J.H. d’Anglebert, ​w XVIII
w. F
​ . Couperin, L.N. Clérambault, J.Ph. Rameau, J.F. Dandrieu, L.C. Daquin;​nawiązywali oni do
osiągnięć muzyki lutniowej, przejmując z niej bogatą ornamentykę, wariacje ornamentalne, zw. doubles,
oraz tendencję do programowości; ich zasługą jest ustalenie formy › suity i rozwinięcie faktury
klawesynowej typowej dla › stylu galant i okresu › rokoko; wywarli oni silny wpływ na kompozytorów
innych krajów, zwłaszcza na J. Frobergera i A. Pogliettiego
.
11​
.Johann Sebastian Bach - życie i twórczość

Urodzony w 1685 r. w Eisenach, zmarł w 1750 r. w Lipsku. Był muzycznym

samoukiem. Co kilka lat zmieniał pracę i miejsca pobytu. Od 1722 r. aż do śmierci mieszkał w
Lipsku, gdzie był organistą i kantorem w kościele św. Tomasza. Pracował jako skrzypek,
kapelmistrz, nauczyciel, organista, śpiewak. Kompozycji uczył się sam, kopiując w młodości utwory
słownych mistrzów baroku. Kiedy miał 50 lat, został mianowany nadwornym kompozytorem króla
polskiego i księcia saskiego Augusta III. Na każdą uroczystość kościelną komponował nową kantatę.
Dla swoich uczniów i na własne potrzeby pisał setki utworów organowych, ale też na klawesyn,
skrzypce, lutnie czy utwory wokalne. Za jego czasów ukazały się pierwsze fortepiany, stąd wiele
utworów fortepianowych. Bach ożenił się z daleką kuzynką Marią Barbarą, którą bardzo kochał.
Urodziła mu siedmioro dzieci

***CIEKAWOSTKA:
Pewnego wieczoru w sierpniu 1705 r. w drodze do domu Bach spotkał sześciu swych uczniów. Jeden
z nich napadł na Bacha z kijem, twierdząc, że ten go obraził. W odpowiedzi Bach wyciągnął swą
szpadę, lecz na szczęście nikogo nie zranił. Przyznał potem, że na próbie nazwał ucznia “kozim
fagocistą”.

Po śmierci żony ożenił się ponownie z Anną Magdaleną Wilcken i miał z nią 13 dzieci. Ostatnie lata
życia to wielka z postępującą ślepotą. Był jednym z najbardziej płodnych kompozytorów :-)
Twórczość:
Bach pozostawił po sobie imponujący dorobek artystyczny. Udoskonalił przede wszystkim ​ gatunki
fugowe​ , przyczyniając się jednocześnie do bujnego rozkwitu układów wariacyjnych i
kontrapunktowych. Był też reformatorem klasycyzującej polifonii. Z racji przekonań i zawodowych
zatrudnień, tworzył niemalże wyłącznie ​muzykę religijną​, dla której najlepszą formę widział w nurcie
chóralnym- jego ulubionym gatunkiem były ​kantaty​oparte na linii melodycznej protestanckiego
chorału, tworzył również liczne ​oratoria​, ​motety​i ​msze​jak i ​koncerty,​z których największą sławę
osiągnął cykl “koncertów brandenburskich” realizujących założenia popularnej w baroku formy
“concerto grosso”.
Najważniejsze dzieła:
● Oratorium na Boże Narodzenie
● Toccata i fuga d-moll
● Das Wohltemperierte Klavier
● Aria na strunie g
● Wielka msza h-moll
 ● Pasja wg. św. Mateusza
● Wariacje Goldbergowskie
● Magnificat Bacha
● Preludium i fuga C-dur

12.​Georg Friedrich Handel - życie i twórczość

ur. 22 lutego 1685 r. w Halle; zm. 14 kwietnia 1759 r. w Londynie
Mimo tego, że w bardzo wczesnym wieku zdradzał ogromny talent do muzyki, jego ojciec zaplanował
dla niego karierę prawnika i zakazywał mu gry na instrumentach.
Po kryjomu uczył się gry na klawikordzie. Gdy jeden z jego występów usłyszał lokalny władca, ojciec
Handla za jego namową pozwolił synowi na edukację muzyczną, jednak pod warunkiem, że
jednocześnie będzie studiował prawo. Zaczął je, ale później zrezygnował.
W 1701 poznał Georga Philippa Telemanna, z którym przyjaźnił się przez wiele lat. Dzięki niemu
poznał operę, ponieważ Teleman był poważnie zaangażowany w rozwój tej dziedziny sztuki w Lipsku.
W 1702 został organistą w kościele w Halle.
W 1704 zrezygnował z posady organisty i pojechał do Hamburga.

1704 - HAMBURG I OPERA

W Hamburgu zatrudnił się jako skrzypek i klawesynista w operze. ​W 1705 wystawił swoją pierwszą
operę “Almira”,która odniosła wielki sukces.

1706 - WŁOCHY
Podczas czteroletniego pobytu skomponował m.in. swoją pierwszą operę włoską “Rodrigo” i liczne
kwartety świeckie.

1710- HANOWER I POCZĄTKI DZIAŁALNOŚCI W ANGLII

Po powrocie z Włoch został muzykiem na dworze Jerzego Ludwika. Miał bardzo dobre warunki
zatrudnienia - mógł w dowolnym momencie wyjechać z Hanoweru na jak długo chciał. W 1711
pojechał do Anglii i wystawił operę “Rinaldo” -wielki sukces. Wrócił do Hanoweru jednak znowu
zapragnął wyjazdu i w 172 przeprowadził się do Anglii. Musiał się liczyć jednak z tym, że po śmierci
Królowej Anny elektor Jerzy Ludwik mógł zostać królem Wielkiej Brytanii. W 1713 napisał odę na
urodziny dla Królowej Anny. ​W 1717 wystawił na barce na Tamizie Water Music dla Króla Jerzego I
Hanowerskiego.

OKRES KOMPONOWANIA OPER

W 1719 otrzymał stanowisko dyrygenta w nowo utworzonej Royal Academy of Music i co za tym idzie
wolną rękę w sprowadzaniu śpiewaków z Włoch. Napisał w 1724 operę “Juliusz Cezar”. Po śmeirci
Jerzego I w 1727 zamknięto Royal A. of Music. W 1737 zdrowie kompozytora znacząco się pogorszyło
- reumatyzm, który odebrał mu władzę w prawej ręce.

ORATORIA
Bardzo słynne ‘’Mesjasz’’ ze słynnym “Alleluja”, którego premiera była w 1742r w Dublinie. W1749r
skomponował “Muzykę dla królewskich ogni sztucznych” z okazji podpisania traktatu w Akwizgranie.
 W ostatnich latach życia Handel wydał m.in. oratorium “Jefte”, które zaczął komponować w 1751r ale
przez pogarszającą się chorobę wykonał je dopiero w 1752. Pod koniec tego roku postanowił poddać się
operacji i choć po niej na chwilę odzyskał wzrok, za niedługo ponownie go stracił. Pod koniec życia
poprosił jeszcze raz o pomoc w wykonaniu zabiegu pewnego wędrownego okulistę z którym styczność
miał również Bach, ale tak jak w jego przypadku - nic to nie pomogło.

Zmarł 14 kwietnia 1759r w Wielką Sobotę. Został pochowany w Opactwie Westministerskim, na

pogrzebie było ok 3000 osób. Za życia był bardzo sławny, jest uznawany za brytyjskiego kompozytora
narodowego, cechował się dużym poczuciem humoru, nigdy też się nie ożenił.

TWÓRCZOŚĆ:

OPERY​ : ok 40 - 1. “Almira” 1705 napisana w Hamburgu, potem pisał we Włoszech, reszta głównie
Anglia. Wszystkei pisane w stylu włoskim, główny nacisk położony na śpiew solowy (aria da capo
ABA1), na początku wstęp orkiestrowy - sinfonia.
​“Almira”, “Juliusz Cezar” , “Tezeusz”
Bywają bardzo wirtuozowskie, często były pisane dla śpiewaków kastratów.

ORATORIA​ : pierwsze powstało we Włoszech, większość w Anglii, komponował oratoria religijne oparte
na biblii, np: “Zmartwychwstanie”, “Samson”, najsławniejsze “Mesjasz”(premiera w 1742r w Dublinie dla
Irlandczyków,napisana w zaledwie 3 tygodnie i nie posiadająca akcji dramatycznej) oraz oratoria świeckie
takie jak “Herkules”. Widzimy znacznie większą rolę chórów niż w operach.

KANTATY​
:​w stylu włoskim

UTWORY RELIGIJNE - ANTHEMS - ​hymny kościoła anglikańskiego.

KONCERTY:
CONCERTI GROSSI KONCERTY SOLOWE

- 12 concerti grossi op 6, - głównie organowe- ok 20,

wyłącznie smyczki i nieustalona wykonywał je w przerwie
liczba części - nawiązanie do między częściami oratoriów
tradycji Corelliego. - 3 koncerty obojowe
- 6 concerti grossi op 3 - grupa
concertino wzbogacona o
instrumenty dęte.

SUITY PLENEROWE
1. “Water music” - dla uprzyjemnienia wycieczki po Tamizie króla
2. “Muzyka królewskich sztucznych ogni” - dla uczczenia zawarcia pokoju w
Akwizgranie

UTWORY KAMERALNE
- suity klawesynowe
 - sonaty

13.Muzyka polska w epoce baroku (główne nurty, przedstawiciele, przykłady dzieł)

I Życie muzyczne
Chociaż w Polsce były wojny, XVII wiek był czasem, w którym powstawało wiele utworów,
szczególnie kompozycji religijnych.
Czas baroku nie był najlepszy dla Polski pod względem politycznym i społecznym. Pomimo
niesprzyjających warunków w Polsce działały ważne ośrodki muzyczne:
1.​Dwór królewski w Warszawie (Jarzębski, Mielczewski)
2​
. Katedra na Wawelu
3​
. Dwory magnackie: np. Stanisława Lubomirskiego w Wiśniczu czy Krzysztofa Radziwiłła w
Wilnie Dwory biskupie
4.​Oprócz tego działało wiele zespołów wokalno-instrumentalnych przy różnych katedrach czy
szkołach przyklasztornych (zabytki muzyczne z klasztoru Paulinów na Jasnej Górze).
Kompozytorzy tworzą zarówno w stylu ​prima prattica ​(antico) jak i w stylu ​seconda prattica
(moderno). Najwięcej jest utworów religijnych (msze, motety, pieśni religijne, koncerty kościelne)

II Kompozytorzy polscy
● Mikołaj Zieleński ​tworzący w stylu szkoły weneckiej: polichóralność, technika
koncertująca. Zbiór utworów ​Offertoria et Communiones totius anni
● Adam Jarzębski ​(zm.ok.1648 r.) jest autorem “​Canzoni e concerti”​, które zawiera 27
utworów instrumentalnych (“​Berlinesa”, “Sentinella”, “Taburetta”)​
● Marcin Mielczewski ​(ur. 1600, zm. 1651) w prima prattica utrzymany jest motet
“​Gaude Dei Genitrix”​ , w seconda natomiast koncerty wokalno-instr. (kościelne):
“​Deus in nomine Tuo”,” Anima mea”, “Veni Domine”.​Komponował też utwory
instrumentalne.
● Franciszek Lilius ​(ur. 1600 - zm.1657) kompozytor o włoskich korzeniach, choć
możliwe, że ur. już w Polsce. Należał do królewskiej. W 1630 roku przeprowadził się
z Warszawy do Krakowa gdzie do śmierci prowadził orkiestrę katedralną i działał na
polu pedagogicznym. Najważniejsze są jego dwie msze: “​Missa Brevissima” ​(styl
polichóralny)​, “Missa tempore Paschali”​ i koncert “​Jubilate Deo”​, który jest utworem
wokalno-instr.
● Bartłomiej Pękiel​(zm. w 1670) Utalentowany kapelmistrz na dworze królewskim w
Warszawie. Twórczość:” ​Missa Concertata la Lombardesca”​(tech.koncertująca:
zestawienia głosów solowych z obsadą chóralną, ale także dwa chóry. Często obok
fragmentów czysto instrumentalnych pojawiają się wokalne.)
 -Missa paschalis​(oparta na starej polskiej pieśni wielkanocnej)
-Missa pulcherrima​(przeznaczona na chór a cappella – prima prattica)
Najsłynniejszy utwór: “​Audite mortales”.​Niektórzy muzykolodzy uważają, że jest to
pierwsze polskie oratorium. Tematyka jest związana z Sądem Ostatecznym. Pękiel
używa w tym dziele monodii akompaniowanej. Następcą Pękiela na stanowisku
kapelmistrza kapeli królewskiej w Warszawie był Jacek Różycki.
● Jacek Różycki​(koncerty kościelne, msze). Dominuje seconda prattica.
● Grzegorz Gerwazy Gorczycki ​(1667-1734). Jest autorem motetu „Laetatus sum”
skomponowanym do tekstu Psalmu 121 oraz motetu „Illuxit sol”. Wyjątkowe miejsce
zajmuje” ​Completorium”​przeznaczone na chór, solowe głosy wokalne i zespół
instrumentalny i organy. Charakterystyczną cechą tego dzieła jest zmienność obsady.
Widoczne są elementy koncertujące i wirtuozowskie. Ostatnim dziełem Gorczyckiego
jest “​Conductus funebris”​Przeznaczenie tego dzieła (prawdopodobnie pogrzeb
Augusta II Sasa)spowodowało powstanie utworu prostego, uroczystego pełnego
powagi choć nie pozbawionej miejsc jaśniejszych, oddających nadzieję.

W tym okresie powstaje bardzo wiele kolęd polskich:

m.in. ​Przybieżeli do Betlejem i​​W żłobie leży​przypisywana ​Piotrowi Skardze​- do
melodii poloneza koronacyjnego króla Władysława IV.
Polonez staje się jednym z tańców używanych przez obcych kompozytorów w suitach.

14.Znajomość pojęć: basso continuo, monodia akompaniowana, prima prattica,

seconda prattica, recytatyw, aria, bel canto, opera seria, opera buffa, ballet de
cour, maska.
BASSO CONTINUO ​- inaczej bas cyfrowany - w XVII i XVIII wieku linia głosu basowego, harmoniczny
fundament utworu. Najczęściej wymaga od wykonawcy improwizacyjnego dopełnienia. Kompozytorzy
zazwyczaj dopisywali obok nut cyfry, które sugerowały wykonawcy, jak powinni uzupełnić strukturę
akordową ​#harmoniauKienixa #KienixAirlines. ​Jako basso continuo określa się także instrument lub grupę
instrumentów, które wykonują tę partię.
Geneza basu generalnego sięga renesansu.Właściwe basso continuo, tj. niezależny głos basowy realizujący
podstawę harmoniczną utworu, pojawiło się we Włoszech około roku 1600 wśród kompozytorów Cameraty
Florenckiej. Jego narodzenie ściśle związane jest z powstaniem monodii akompaniowanej i barokowej
seconda pratica​. Z początku linia basu była cyfrowana bardzo oszczędnie, a basso continuo spełniało
drugorzędną rolę podpory harmonicznej. Pod koniec XVII wieku jednak rola basu wzrosła, ocyfrowanie basu
stało się coraz gęstsze, rosła rola harmoniki, dysonansowości.
MONODIA AKOMPANIOWANA ​– gatunek monodii, styl śpiewu solowego przeznaczony na jeden głos z
towarzyszeniem instrumentu.
Początków monodii akompaniowanej można szukać w starożytności (np. w muzyce starogreckiej), podobny
styl istniał także w średniowieczu (na przykład canzony z towarzyszeniem lutni). W epoce renesansu pieśni i
madrygały monodyczne zostały zdominowane przez muzykę polifoniczną.

P​
od koniec XVI wieku włoska grupa muzyków i uczonych - Camerata florencka - zaczęła propagować styl
monodyczny postulując powrót do tradycji antycznej, ale z towarzyszeniem basso continuo. W ten sposób na
przełomie XVI i XVII wieku powstała nowożytna monodia akompaniowana. Był to śpiew lub śpiewna
deklamacja z akompaniamentem rozłożonych akordów instrumentu strunowego (lutni, chitarrone, później
klawesynu). Ten styl stał się podstawą do stworzenia w epoce baroku wielkich form wokalnych – opery,
oratorium, kantaty.

PRIMA PRATTICA ​(z wł. "pierwsza praktyka") - inaczej “stile antico” odnosi się do muzyki wczesnego
renesansu, szczególnie wokalnej.

SECUNDA PRATTICA -​inaczej także “stile moderno” - termin wprowadzony przez Monteverdiego, który
oznacza podporządkowanie muzyki do znaczenia tekstu.

RECYTATYW ​(wł. recitativo) – solowa forma wokalna podobna do deklamacji, powstała około 1600.
Recytatyw służy przede wszystkim do prezentacji akcji. Pierwsze opery były w całości oparte na
recytatywach. Występuje jako elementy większej formy muzycznej takiej jak kantata, oratorium, opera czy
pasja.
Rodzaje recytatywu:
- ​recitativo secco​– charakteryzuje się akompaniamentem basso continuo oraz częstym powtarzaniem
dźwięków
-​recitativo accompagnato​– charakteryzuje się akompaniamentem orkiestry oraz rozwiniętą melodią
● Aria ​(wł. aria, l.mn. arie ) – wokalno-instrumentalna forma muzyczna z kantylenowo rozwiniętym
głosem solowym.
Aria jest zwykle częścią większej formy muzycznej, jak kantata, oratorium lub opera.
Umieszczana jest najczęściej w punkcie kulminacyjnym dramaturgii utworu. Na ogół przyjmuje
formę pieśni trzyczęściowej.Występuje również jako forma wyłącznie instrumentalna, np. jako
część suity barokowej o charakterze nietanecznym.
Samodzielną formą arii jest aria koncertowa – utwór muzyczny na głos i orkiestrę, zwykle w
formie sonaty.
Istnieją następujące rodzaje arii (między innymi):
- aria de cour – krótka pieśń zwrotkowa, na jeden lub kilka głosów z towarzyszeniem lutni,
rozpowszechniona we Francji w XVI i XVII w.;
- aria wariacyjna – oparta na ostinatowej melodii basowej, pojawiła się ok. 1600 r.;
- ​aria da capo ​– aria trzyczęściowa o budowie ABA, szczególnie rozwinęła się w szkole
neapolitańskiej;

Bel canto, także belcanto (wł. dosłownie: piękny śpiew)​– termin muzyczny używany w dwóch
pokrewnych znaczeniach:
a) ​technika wokalna bel canto​– powstała we Włoszech w okresie baroku w środowisku szkoły
neapolitańskiej
Jej istotą było położenie nacisku na piękno ludzkiego głosu i wirtuozerię wokalną.
b) ​styl bel canto​– styl w muzyce włoskiej powstały we wczesnym baroku (ok. 1630–1640) jako
sprzeciw wobec założeń Cameraty florenckiej.
Jego istotą było uznanie warstwy muzycznej za element równoważny wobec tekstu oraz silne
zróżnicowanie arii, recytatywu i arioso, stosowanych dla podkreślenia charakteru utworu
Arie w stylu bel canto cechują się spokojną melodyką, bez wirtuozerii i kontrastujących motywów,
 często opartą na rytmice tańców stylizowanych, np. sarabandy lub courante. Frazy były zazwyczaj
krótkie, zakończone typowymi kadencjami opartymi na triadzie harmonicznej. Wszystko to odróżnia
stylistykę bel canto od stylistyki monodii akompaniowanej.
Recytatywy zbliżone były do mowy ludzkiej (recitativo secco).
Arioso – bardziej emocjonalne, było kontynuacją tradycji recytatywu szkoły florenckiej.
Głównymi przedstawicielami stylu bel canto byli Luigi Rossi (Rzym) i Francesco Cavalli (Wenecja).

Opera buffa, lub inaczej opera komiczna​– jeden z dwóch podstawowych gatunków opery (drugi to
opery seria).
Powstała w Neapolu, w pierwszej połowie XVIII wieku. Nazwa pochodzi od włoskiego buffone – błazen. Do
powstania tej formy doprowadziło usamodzielnienie się intermediów, które początkowo grane były po to, aby
zapełnić przerwy pomiędzy aktami włoskiej opery seria.
Były to pierwotnie sceny o niewybrednej akcji, złożone z dialogu, arii i recytatywu, z postaciami commedia
dell’arte. Za pierwsze głośne dzieło buffo uważa się intermezzo La serva padrona („Służąca panią”)
Giovanniego Battisty Pergolesiego (1733).
Na skutek popularności La serva padrona intermedia zmieniły status z wesołego przerywnika muzycznego na
odrębny gatunek muzyczny. Wystawienie jej w roku 1752 w Paryżu wywołało spór pomiędzy buffonistami –
zwolennikami muzyki włoskiej a antybuffonistami, opowiadającymi się za sztywną i dostojną operą Lully'ego
i Rameau.

Opera seria, czyli opera poważna​​– jej powstanie jest związane z ośrodkiem szkoły neapolitańskiej. W
operze seria muzyka dominuje nad słowem, zawiera ona liczne arie, pieśniowe cavatiny, ensemble, chóry.

Ballet de cour​- określenie francuskiego baletu dworskiego z końca XVI i XVII wieku. Gatunek
dramatyczno-baletowy; rodzaj widowiska teatralnego złożonego ze scen, które mogły, lecz nie musiały być
powiązane wspólną akcją dramatyczną. Na poszczególne sceny baletu dworskiego składały się:
- tańce (entrees) – wejścia taneczne, w dowolnej ilości; w końcowym wielkim balecie brali udział para
królewska i dworzanie
- pantomima
- śpiewane airs (pieśni; solowe bądź ujęte w duety, tercety lub kwartety; najczęściej z towarzyszeniem lutni)
- chóralne madrygały
- nietaneczne fragmenty instrumentalne
- partie mówione (recits – fragmenty objaśniające akcję, mówione lub śpiewane).
Szczytowym okresem rozwoju ballet de cour była połowa XVII wieku - okres panowania Ludwika XIV, który
sam był doskonałym tancerzem i brał udział w dworskich widowiskach tego rodzaju. Pod względem budowy i
tematyki przedstawienia te były całkowicie swobodne, libreciści nie byli tu ograniczeni zasadami
obowiązującymi w dramacie. Niektóre sceny miały charakter wyłącznie muzyczny (tańce, air i chóry), inne
natomiast mogły być wyłącznie mówione. Stosowano także mieszanie mowy i śpiewu oraz tańca w ramach
jednej sceny. Elementami tego gatunku są: uwertura francuska, air de cour, tańce, rozbudowane chóry,
chaconne, concertino francuskie. Najbardziej znanym i sugestywnym przykładem wykorzystania takich form
gry scenicznej są komedio-balety Moliere'a z muzyką Lully'ego i Charpentiera.

Elementami tego gatunku są: uwertura francuska, air de cour, chaconne, concertino francuskie.
Masque (maska)​– typowo angielska forma muzyczna (wstępna forma opery i baletu) odpowiednik włoskiej
opery, jednak mniej sformalizowany i cechujący się większą naturalnością. Łączy elementy pantomimy, tańca,
deklamacji i śpiewu. Od opery różni się też brakiem wyraźniejszego podziału na arie i recytatywy i wysoce
prowizoryczną treścią.

KLASYCYZM
1. Okres przejściowy między barokiem i klasycyzmem (szkoły przedklasyczne:
mannheimska, berlińska, starowiedeńska, Domenico Scarlatti)
Okres przejściowy skupia się przede wszystkim na muzyce instrumentalnej oraz na rozwoju formy
sonatowej, opartych na dwóch tematach, kontrastujących ze sobą. Środki stylistyczne ulegają
uproszczeniu i pojawia się nowy typ muzyki. Mimo wielu podobieństw do okresu późnego baroku,
okres przejściowy wyróżnia się np. uproszczeniem stylu. Na pierwszy plan wysuwa się melodia,
która staje się podstawą formy(jako temat) oraz doprowadza do odkrycia linii wyrazu. Nowością jest
tu jej bliski związek z pieśnią ludową. Wykształca się typ muzyki o wydatnym subiektywizmie, styl
niepokoju, dynamicznych kontrastów, niespotykanych dotąd efektów orkiestrowych. Równolegle do
sonaty rozwija się symfonia i koncert solowy. Ostateczna forma sonaty wykształciła się jednak w
roku 1770.

Szkoła mannheimska -​kompozytorzy tej szkoły rozwinęli formę symfonii, wprowadzili nowy styl
orkiestrowy m.in. przez dokładne ustalenie partii poszczególnych instrumentów, zastosowanie
szeregów nowych instrumentów(rogi, klarnety), rezygnację z basu generalnego i przyczynili się do
zapoczątkowania wielowiekowego nutu symfonicznego, który w twórczości klasycznej stał się
centralnym nurtem rozwoju muzyki europejskiej.

Szkoła berlińska - ​odgrywała ważną rolę w XVII. Tworzyli ją kompozytorzy związani z dworem
Fryderyka Wielkiego- C.PH.E.Bach, J.J.Quantz, J.G.Graun,J.H.Graun i inni xd
Kompozytorzy Ci uprawiali głównie muzykę instrumentalną: symfonie, koncerty, utwory kameralne i
fortepianowe, tworzyli też pieśni. Przedstawiciele tej szkoły byli konserwatystami. Łączyli wielki kult
dla ścisłego, dokładnie wypracowanego kontrapunktu ze swobodną, melodyjną i delikatną w rysunku,
nieco uczuciową muzyką stylu gallant. W pieśniach byli zwolennikami prostoty, pieśni z
towarzyszeniem instrumentu, ale ich ideałem było skomponowanie pieśni tak prostej i bezpośredniej,
żeby mogła się ona obejść bez akompaniamentu.

Szkoła starowiedeńska - ​Szkoła ta skupiła się na rozwoju symfonii czteroczęściowej oraz na suicie
opartej na pierwszej i ostatniej części na zasadzie allegra sonatowego. Główny przedstawiciel to
Georg Christoph Wagneseil, który przede wszystkim rozszerzył repryzę.

2. Ogólna charakterystyka epoki klasycyzmu

KLASYCYZM-​​to okres w rozwoju muzyki pomiędzy​b​arokiem a romantyzmem. Styl

klasycystyczny w muzyce pojawił się w drugiej połowie XVIII wieku. Przyjmuje się, że trwał od
roku 1750 – śmierci J.S. Bacha, do roku 1814 – powstanie pieśni romantycznej​​F. Schuberta
„Małgorzata przy kołowrotku” lub 1827 - śmierć L. Beethovena. Daty te są umowne. Słowo ”
classicusa”,​oznacza ​doskonały.​Po​​barokowym bogactwie formalnym i upodobaniu do kontrastów
zwrócono się w stronę przeciwną, ku przejrzystości, symetrii i równowadze w stosowaniu środków
artystycznych. Kompozytorzy odeszli od skomplikowanych technik polifonicznych, preferując
znacznie bardziej klarowną pod względem strukturalnym muzykę homofoniczą . Najczęściej
używane przez nich formy to rondo,​​wariacje i sonata, z tego względu nazwane później formami
klasycznymi. Do cech muzyki okresu klasycyzmu należą także: rezygnacja z​​basso continuo (partie
instrumentów harmonicznych są precyzyjnie zapisane) i rozkwit​​muzyki instrumentalnej.
Wielkim centrum muzyki klasycznej stał się​​Wiedeń, dzięki tworzącym tam trzem wybitnym
kompozytorom:

● Joseph Haydn (1732–1809),

● Wolfgang Amadeusz Mozart (1756–1791)
● Ludwig van Beethoven (1770–1827).

Nazywa się ich wspólnym mianem klasyków wiedeńskich. Stworzyli oni wiele nowatorskich jak na
owe czasy kompozycji. Inni kompozytorzy tamtych czasów to: Christoph Willibald Gluck, Domenico
Cimarosa , Józef Elsner ,Muzio Clementi, Johann Nepomuk Hummel i inni.
Najpopularniejszymi formami muzycznymi uprawianymi w klasycyzmie były: opera, sonata
(najczęściej z allegrem sonatowym), symfonia, koncert, rondo, wariacja.

3. Reforma operowa Glucka

Hegemonia solistów na terenie opery w okresie baroku doprowadziła do naruszenia zasad

dramaturgii i proporcji tej formy. Przez długie lata, wskutek nadmiernej swobody śpiewaków w
realizowaniu własnych po​pisów wirtuozowskich, opera podlegała licznym wynaturzeniom. Sprzy​ jała
im również uległość kompozytorów, którzy chcąc zapewnić sobie popularność i uznanie publiczności
koncentrowali swą uwagę na wir​tuozowskich ariach, zaniedbując w ten sposób pozostałe
współczynniki formy operowej. W ten sposób opera stawała się monotonna i pozbawiona
zasadniczych odniesień, jakie dawała treść i akcja całego dzieła.

Za reformatora opery w XVIII wieku uważa się ​Christopha Willibalda Glucka​(1714-1787),

kompozytora niemieckiego, który swe doświadczenia w zakresie gatunku operowego zawdzięczał
wieloletnim wędrówkom artystycznym po Europie, najczęściej w roli kapelmistrza oper dworskich i
dyrygenta trup operowych. Praga, Londyn, Hamburg, Kopenhaga, Wiedeń to najważniejsze spośród
ośrodków, w których przebywał Gluck, obserwując dokonania tamtejszych kompozytorów,
nawiązując kontakty z librecistami i wystawiając własne dzieła operowe. Naczelną ideą reformy
Glucka była teza, że muzyka powinna służyć treści słownej. Postulowana przezeń równowaga
pomiędzy słowem a muzyką miała podkreślić znaczenie akcji dramatycznej, od której nie powinny
odwracać uwagi słuchacza pojedyncze, wybujałe arie, stanowiące przecież moment zatrzymania akcji
(Podporządkowanie muzyki słowu nasuwa skojarzenia z postulatami Cameraty florenckiej.
Zasadniczo chodziło jednak o większą prostotę i naturalność, które leżały u podstaw racjonalistycznej
estetyki XVIII wieku.).

Pojawiło się w operze wiele istotnych zmian:

— powróciła tematyka starożytna jako wyraz dążenia do zaakcen​towania momentów moralnych w
treści dzieła;
— nastąpiła eliminacja czynników „niedramatycznych”, a najbardziej czytelnym tego przejawem był
odwrót od popisowej arii;
— czynnikiem kształtującym formę opery stał się podział na sceny (większe całości formalne), który
wyparł zwykłe następstwo arii i recy-tatywów;
— w partiach solowych zaznaczyło się ograniczanie ornamentacji, która nie zawsze sprzyjała stronie
dramatycznej opery;
— uwertura uzyskała znaczenie integralnej części opery, wprowa​dzającej w nastrój i treść dzieła;
— liczba aktów w operze przestała być traktowana schematycznie, ponieważ odtąd miała być
bezpośrednim wynikiem logiki dramaturgii utworu;

Reformatorskie poczynania Glucka przygotowały grunt dla Wolfganga Amadeusza Mozarta,

który wprowadził dalsze ważne udoskonalenia w zakresie gatunku operowego. Reforma Glucka w
znacznej części zachowała żywotność do 2. połowy XIX wieku, niemal po czasy Richarda Wagnera.
Jest jeszcze jedno istotne osiągnięcie reformy Glucka: od czasu wprowadzenia nowych postulatów
coraz częściej zaczęły pojawiać się opery z tekstem niemieckim, francuskim, angielskim, polskim, a
nie wyłącznie w języku włoskim. Tak miała się rozpocząć historia opery narodowej w pełnym
znaczeniu tego słowa.

4. Joseph Haydn - życie i twórczość

JOSEPH HAYDN​(1732-1809r.)
Jest najstarszym z klasyków wiedeńskich, posiada ogromną twórczość obejmującą wszystkie gatunki i
formy czasów Haydna.

ŻYCIE
Jako 6latek: nuaka gry na instrumencie w Hamburgu
8latek: chór chłopięco-męski przy katedrze Św. Stefana w Wiedniu; nauka gry na skrzypcach i
fortepianie oraz podstaw teorii
17latek (1749r.): ​Mutacja, ​oznaczało to usunięcie z chóru, brak środków do życia, rozpoczęcie
nauczania na fortepianie
27latek: KAPELMISTRZ ORKIESTRY

Drugi kapelmistrz, a następnie główny kapelmistrz i nadworny kompozytor na dworze królewskim, a

dokładnie książąt Esterhazy w Fisenstadt, gdzie przebywał przez 30 lat. Skomponował wtedy symfonie,
kwartety smycz., opery, utwory kameralne oraz sonaty fortepianowe.

Pisał również kierując się potrzebami rynku muzycznego. Napisał np. ​Oratorium ​Siedem słów Chrystusa na
krzyżu​​dla Hiszpanii.

W 1790r. Osiedlenie się w Wiedniu po śmierci Mikołaja Esterhazego

W ​1791r​. Został zaproszony do Londynu, ​otrzymał tytuł - Doktor Honoris Cousa od Uniwersytetu
Oksford​. Zagwarantowało mu to sławę.
Zmarł w 1809r. w Wiedniu,
w 1820r. kolejny książę Esterhazy przenosi trumnę Haydn’a do rodzinnej posiadłości.
 TWÓRCZOŚĆ
Dzieła instrumentalne:
SYMFONIE
104 (108) symfonie, widać w nich wyraźny rozwój stylu od pozostałości baroku aż do stworzenia
modelu dojrzałej symfonii klasycznej

ETAPY ROZWOJU
I WCZESNE (nr 1-40)
-liczne ślady stylu barokowego np. Basso continuo, 2 częściowa budowa, części krótkie, skromna obsada
(smyczki, 2 oboje, 2 rogi, kotły, flet), przeważa pogodny charakter, tonacje dur, do dwóch znaków czasami
wątek ilustracyjny (nr 6-8) “Poranek”, “Południe”, “Wieczór”

II ok.1770r.
-nawiązanie do prądu burzy i naporu w Niemczech; można mówić o “kryzysie romantyzmu” (nr (po)40),
brzmienie orkiestry intensywniejsze, silne emocje, uczuciowość,wręcz wzburzenie emocjonalne, pojawiają się
tonacje molowe, bardziej odległe, np:
-Symfonia f-moll nr 49 “La Passione”
-Symfonia fis-moll nr 45 “Pożegnalna”

Powiększanie rozmiarów symfonii,

ELIMINACJA BASSO CONTINUO,
PORZUCENIE BAROKU.

III etap
są to dalsze symfonie, następuje w nich rozwój prowadzący do modelu klasycznego, rozbudowa formy, układ
4-cz., bogatsza instrumentacja
6 Symfonii Paryskich
Napisane dla wydawców i orkiestry paryskiej (jedna z najlepszych orkiestr)
- Nr. 82 C-dur “Niedźwiedź”
- Nr. 83 g-moll “Kura”
- Nr. 92 G-dur “Oksfordzka”
Ostatnich 12 symfonii tzw. ​SYMFONIE LONDYŃSKIE Nr 93-104​d​la publiczności londyńskiej podczas
pobytu Haydna w Anglii. Stanowią ukorowanie twórczości symfonicznej Haydna.

Wypracował klasyczny wzór symfonii:

-część I
Powolny wstęp Adagio i forma sonatowa z dwoma wyraźnie kontrastującymi tematami i mistrzowską
pracą tematyczną.
-część II
Tempo wolne
-część III
Menuet w formie ABA, gdzie “B” to trio Menueta.
-część IV
Tempo szybkie, zwykle forma ronda. Ustawił klasyczną instrumentację. Kwintet smyczkowy,
podwójna obsada dętych i kotły.
Budowa tematów jest okresowa, tematyczna, panuje ład i przejrzystość w muzyce.

Wiele ma nazwy zwyczajowe: ​Symfonia G-dur nr 94 “Z uderzeniem w kocioł” lub “Niespodzianka”

Tytuł pochodzi od 2 cz.
 Symfonia D-dur nr 96 “Cud”
Symfonia G-dur nr 100 “Wojskowa”
-poszerzona obsada perkusji (wielki bęben i talerze) w celu uzyskania efektu wojskowego.
Symfonia D-dur nr 101 “Zegarowa”
Symfonia Es-dur nr 103 “Z werblem na kotłach”

KWARTETY SMYCZKOWE​​w sumie 83

Analogicznie do symfonii widać w nich rozwój od pozostałości barokowych aż do modelu
klasycznego kwartetu smyczkowego.
Wczesne utwory miały lżejszy charakter i zbliżały się niekiedy do gatunku ​divertimento.​Do cech
barokowych należała dominująca partia I skrzypiec oraz wiolonczeli.
Przełomowe w rozwoju - ​tzw.”Kwartety słoneczne” (po 6) op.20,​a zwłaszcza​6 kwartetów rosyjskich
zostały napisane w całkowicie nowy i szczególny sposób.

Nowy styl polegał m.in. na równowadze między wszystkimi instr. Fundamentem stała się “praca tematyczna”.
Przekształcenie motywów, tematów z użyciem techniki kontrapunktu.

Goethe:
Kwartet smyczkowy to rozmowa 4 inteligentnych rozmówców. Forma 4cz. analogicznie do symfonii:
● I - FORMA SONATOWA
● II - WARIACJE
● III - MENUET
● IV - RONDO

Kwartet C-dur “Cesarski”​(IIcz. Na temat hymnu austriackiego)

Kwartet “Jeździecki”

INNE GATUNKI MUZYKI KAMERALNEJ

● Divertimenti​, np. 2 flety i wiolonczela
● ok.20 triów smyczkowych
● tzw. tria barytonowe 125 (baryton, altówka, wiolonczela)
● ok.40 triów fortepianowych
KONCERT
>W tej dziedzinie Haydn trzymał się konwencji,
>Są pozbawione popisowości,
>Pisał na różne instr.
Przykłady:
● 2 koncerty wiolonczelowe C-dur i D-dur
● Skrzypcowe (3)
● Es-dur na trąbkę i orkiestrę
● 10 koncertów na instr. klawiszowe

KILKADZIESIĄT SONAT I WARIACJI FORTEPIANOWYCH

Utwory wokalno-instrumentalne:
● Oratoria
● Msze
● Opery
● Pieśni, mniejsze gat. wokalne
ORATORIA
“Powrót Tobiasza”
“Stabat Mater”
“7 ostatnich słów Chrystusa na krzyżu”

Pierwotnie był to utwór instr. o tematyce pasyjnej, medytacje na temat tytułu. Całość kończyła się
wrażeniem trzęsienia ziemii.

Po ok.10 latach Haydn przerobił to na oratorium z 4 solistów,chórem i orkiestrą.

2 późne oratoria
Napisane po pobycie w Anglii, gdzie usłyszał oratoria Händla co go zainspirowało - napisał
STWORZENIE ŚWIATA

Jotur Milton​- ​“Raj utracony

Wykorzystanie wątki w oratorium Händla. Przełożył na niemieckie Gottfried van Swieten.
Na troje solistów, chór mieszany i orkiestra. Jest 3-cz. Dwie pierwsze opisują 6 dni stworzenia
świata. 3cz. to dziękczynienie. Osoby dramatu - archaniołowie. Występują także Adam i Ewa.

Ciekawy pierwszy fragm. Oratorium:

Utwór na orkiestrę pt. “Przedstawienie chaosu”. Wprowadził w tym celu dysonanse. Na początku na
słowie “ŚWIATŁOŚĆ” (w I cz., gdy mowa jest o stworzeniu światła, Haydn wprowadza potężnie
brzmiący akord C-dur.

“Pory roku”
Oratorium mówiące o życiu na wsi, o naturze, 3 gł. solowe, chór mieszany + orkiestra.

MSZA
większość to msze o charakterze użytkowym, wyróżniają się msze późne (ok.6). Haydn połączył w
nich swoje doświadczenia orkiestrowe z umiejętnościami pisania na głosy (element wokalny). Często
msze mają nazwy zwyczajowe/przydawki.
Np. ​Msza Nelsońska -​ nazwa od podtzci ang. adm. Nelsona
Msza - Missa in tempore belki
(msza czasu wojny)
Ogólnie mszy napisał kilka, ale wyróżniają się te 6 ost. Napisał też inne dzieła kościelne
np. ​
Te Deum

OPERY
W sumie kilkanaście, pisarze dla teatru księcia Esterhazy’ego. Nie zdobyły większej sławy.

PIEŚNI
Ponad 300, w tym opracowania pieśni ludowych, szkockich i walijskich.

STYL (podsumowanie)
● ​ W wielu jego utworach obowiązywało jeszcze Basso continuo
● zasada 4cz. formy symfonii
 ● Sonaty fortepianowe: zwiększanie kontrastu tematów Allegra sonatowego, wzbogacenie
przetworzenia.
● Rozwój orkiestry symfonicznej:
-podwójna obsada instr. dętych drewnianych, blaszanych i kotłów, zwiększenie kwintetu
smyczkowego (I i II skrzyp., altówka, wiolonczela)
● Symfonie:
-​
”klasyczna” ​budowa; niekiedy I cz. poprzedza krótki, wolny wstęp (pozostałości barokowej
sonaty da chiesa)
​94 symfonii
G-dur “Z uderzeniem w kocioł”

Nowość!
Wirtuozowska kadencja w koncertach
-wiele utworów ma tytuł programowy
-nowy styl - HOMOFONIA

5. Wolfgang Amadeus Mozart - życie i twórczość

Wolfgang Amadeus Mozart ​(1756, Salzburg - 1791, Wiedeń) - ​kompozytor austriacki, jeden z
najwybitniejszych twórców w historii muzyki. Razem z Haydnem i Beethovenem zaliczany do grona
klasyków wiedeńskich. Karl Bem powiedział, że “w pierwszej symfonii Mozarta słychać już smutek
Requiem”.

ŻYCIE
Urodził się w 1756 roku w Salzburgu jako siódme dziecko Marii i Leopolda, wicekapelmistrza na dworze
arcybiskupa. Podstaw muzyki uczył się od najmłodszych lat u swego ojca, wytrawnego pedagoga. Obdarzony
absolutnym słuchem i znakomitą pamięcią muzyczną, w krótkim czasie opanował biegle grę na instrumentach
klawiszowych i na skrzypcach, wcześnie zaczął improwizować i komponować. Już w wieku 5 lat skomponował swój
pierwszy utwór pt. ​
“Menuet i Trio”,​choć dopiero skomponowana w wieku 12 lat opera ​“Bastien i Bastienne”
okazała się być jego pierwszym arcydziełem. Występował od 6. roku życia na dworach cesarskich, królewskich i w
salonach arystokracji w całej Europie.

PODRÓŻE ARTYSTYCZNE 1762–68.

Pierwszą podróż artystyczną odbył 1762 do Monachium i Wiednia, w następnym roku do Paryża. W 1764 udał się z
rodziną do Londynu. Poznał tam najmłodszego syna J.S. Bacha, Johanna Christiana, z którym muzykował, otrzymał
wskazówki kompozytorskie, a także zaprzyjaźnił się i korespondował w następnych latach. W Londynie napisał swe
pierwsze symfonie i wydał 6 sonat skrzypcowych dedykowanych królowej. W 1765 przybył do Hagi, a 1766
powrócił przez Paryż, miasta szwajcarskie i Monachium do Salzburga. Pobyt w Wiedniu 1767–68 nie przyniósł mu
większych sukcesów na dworze cesarskim wskutek obojętności Józefa II i intryg konkurentów. Powstały wówczas:
pierwsza opera buffa ​La finta semplice​(1769 Salzburg) i pierwszy jego singspiel ​Bastien und Bastienne​wykonany
1768 w jego domu. Po powrocie do Salzburga Mozart otrzymał nominację na koncertmistrza kapeli arcybiskupiej, w
której wicekapelmistrzem był jego ojciec. Komponował dla tej kapeli muzykę kościelną, także serenady i tańce.
 PODRÓŻE DO WŁOCH I POBYT W STRASBURGU

W 1769 udał się z ojcem w pierwszą podróż do Włoch. Po pobycie w Bolonii i we Florencji przybył do Rzymu.
Wzbudził tam sensację, zapisując z pamięci sławne​Miserere G. Allegriego​po jednorazowym wysłuchaniu w
Kaplicy Sykstyńskiej. Dla Mediolanu skomponował operę ​Mitridate, re di Ponto​, wystawioną tam z
powodzeniem 1770. Następne lata spędził w Strasburgu, wyjeżdżając jeszcze 2-krotnie do Włoch.

OKRES SALZBURSKI 1773–81.

W 1773, w czasie pobytu w Wiedniu, Mozart zapoznał się z wykonywanymi tam kwartetami smyczkowymi J.
Haydna. W 1775 odniósł w Monachium sukces operą buffa ​La finta giardiniera​. Działalność kompozytorska nie
zjednała jednak 20-letniemu kompozytorowi rozgłosu, ani nie zapewniła awansu. Nowy arcybiskup sprzeciwiał się
zagranicznym wyjazdom Mozarta, co powodowało scysje i doprowadziło 1777 do dymisji kompozytora. Tego
samego roku Mozart wyjechał z matką w drugą podróż do Paryża — przez Monachium i Mannheim, miasta
słynące z doskonałej orkiestry (szkoła mannheimska). Moment przyjazdu do Paryża nie był dla niego korzystny;
podczas pobytu tam, zmarła matka Mozarta. Z początku 1779, pod naciskiem ojca, Mozart objął dawne stanowisko
w orkiestrze arcybiskupiej, jednak źle znosił nieprzejednaną postawę arcybiskupa wobec swych zamiarów
kontynuowania kariery i koncertowania poza Salzburgiem. Mimo to komponował dalej; prócz muzyki religijnej
powstawały koncerty, symfonie, sonaty fortepianowe i skrzypcowe, a 1781, na zamówienie Monachium, opera
seria ​Idomeneo​. W czerwcu tego samego roku nastąpiło ostateczne wycofanie się Mozarta ze służby na dworze w
Salzburgu.
OKRES WIEDEŃSKI 1781–91

Ostatni okres swego życia (od 1781, czyli ostatnie 10 lat życia), najbardziej płodny i obfitujący w arcydzieła,
kompozytor spędził w Wiedniu, utrzymując się głównie z udzielania lekcji muzyki, z zamówień kompozytorskich i
organizowania koncertów, na których występował jako kompozytor, dyrygent, wirtuoz i improwizator. Pomimo
początkowego powodzenia i wytężonej pracy twórczej, nie uwolnił się od kłopotów materialnych. W Wiedniu
zaprzyjaźnił się z Haydnem, któremu zadedykował kwartety smyczkowe (z 1785), związał się też z ruchem
wolnomularskim. Parokrotnie podróżował, m.in. do Pragi (1787 na premierę ​Don Giovanniego​, 1791 na premierę ​
La
clemenza di Tito​), do Drezna, Berlina i Frankfurtu nad Menem. Ostatnim dziełem Mozarta było ​Requiem​. Nagła
śmierć kompozytora (po krótkiej chorobie) dała początek powstaniu bezzasadnej legendy o otruciu go przez A.
Salieriego (powiązania obu kompozytorów stały się kanwą m.in. tragedii A. Puszkina ​Mozart i Salieri​, dramatu
Amadeusz​P. Shaffera i opartego na nim filmu M. Formana). Ze względu na obowiązujące przepisy sanitarne
Mozarta pochowano pod nieobecność rodziny we wspólnym grobie, którego lokalizacji nie udało się później ustalić.

TWÓRCZOŚĆ MOZARTA

1) SYMFONIE​​(ok. 40)
!!I symfonia Es-dur KV 16 - została skomponowana przez Mozarta, kiedy miał 9 lat!!
Większość symfonii ma cztery części, niektóre trzyczęściowe nawiązywały do włoskiej symfonii;
czteroczęściowe reprezentowały typ symfonii wiedeńskie.

Ok. 18 roku życia napisał trzy zadziwiająco doskonałe symfonie - wybitne. Był to okres “burzy i naporu”. Są
dramatyczne i wzburzone.

- Symfonia g-moll KV 183

- Symfonia C-dur KV 200
- Symfonia A-dur KV 201

-symfonia “Paryska” D-dur napisana podczas podrózy do Paryża w 1778 (22 lata). Ma rozbudowaną
obsadę, bardzo bogatą zwłaszcza w instrumenty dęte. Podróż do Paryża była bardzo nieudana - nie
dostał posady, żadnej propozycji pracy, której oczekiwał, a ponad to zmarła mu tam matka.

- 4 ostatnie sławne symfonie

a) C-dur “Linzka” -​napisana w 3!!! dni
b) D-dur “Praska” - synfonia bez menuetu
c) Es-dur KV 543
d) C-dur “Jowiszowa”
-trzy ostatnie z tych czterech powstały latem 1788-
Ad. do “Jowiszowej” - ​jest to dzieło pełne blasku i siły. W cz I. Allegro sonatowe, są 3 główne tematy.
Wspaniała II cz. wolna, cz. III Menuet i cz. IV Finał - w nim Mozart wprowadza pewne elementy techniki
fugowanej, ukazując imitacyjnie swój ulubiony motyw (c-d-f-e). Są tam elementy formy sonatowej.

2)KONCERTY

Mozart tworzył zgodnie z konwencją klasyczną koncerty trzyczęściowe:

cz. I - forma sonatowa z improwizowaną kadencją solową po repryzie ← ​w tej części ekspozycja jest
podwójna: raz orkiestra gra ekspozycję, później solista
cz. II - tempo wolne np. adagio - forma różna, np. ABA
cz. III - szybkie tempo - RONDO​!UWAGA!​też może być tam kadencja solowa :)

W koncertach Mozarta panuje idealna równowaga między orkiestrą a solistą. Komponował je na różne
instrumenty, ale najwięcej na fortepian, gdyż był wirtuozem tego instrumentu i najczęściej pisał dla siebie.
● KONCERTY FORTEPIANOWE - ok. 25
Wyróżnia się wśród nich grupa tzw. koncertów wiedeńskich pisanych w Wiedniu.
Sławne przykłady koncertów:
- nr 24 c-moll, z elementami tragizmu
- C-dur KV 467 “Wojskowy”
- A-dur KV 488
- d-moll - dramatyczny (koncerty w tonacjach mollowych były wówczas ogromną rzadkością)

● KONCERTY SMYCZKOWE - 5
● KONCERTY NA WALTORNIĘ - 4 (w tym słynny nr 3 Es-dur)
● KONCERTY FLETOWE - 2
 ● KONCERT PODWÓJNY C-DUR NA FLET, HARFĘ I ORKIESTRĘ
● KONCERT NA OBÓJ
● KONCERT FAGOTOWY - ​OLA S.!!! <3
● KONCERT KLARNETOWY A-DUR (napisany w roku śmierci dla klarnecisty Antona Stadlera)

3)GATUNKI LŻEJSZE​, należące do muzyki rozrywkowej tamtych czasów

Szereg gatunków typowych dla muzyki wiedeńskiej, często wykonywanych na świezym powietrzu, w
plenerze:
● DIVERTIMENTO
● SERENADA
● KASSACJA (wł. cassacione)
● NOKTURN (wł. notturno)
Przykłady:
● Trzy młodzieńcze divertimenta (na smyczki)
● Serenada G-dur “Eine kleine nachtmusik” (“mała nocna muzyka”)

*oprócz utworów na smyczki jest też grupa utworów na instrumenty dęte*

● Gran Partita (na instr. dęte) - Wielka Partita

Wszystkich tych utworów jest kilkadziesiąt.

● ŻART MUZYCZNY - utwór przedstawiający nieudowne pisanie kiepskiego kompozytora. Utworyte
są kilkuczęściowe, są w tym tańce - pełnią rolę podobną do suity.

4)UTWORY KAMERALNE​---> ​duża grupa dzieł na rózne składy. Bardzo zróżnicowana, w tym:
● 24 kwartety smyczkowe
● 6 kwartetów “Haydnowskich” (dedykowanych Haydnowi, na którym Mozart się wzorował - w tym
kwartet C-dur “dysonansowy” nazwany tak ze względu na wolny i ciekawy wstęp)

W Wiedniu zdarzyło się, że Mozart, Haydn i dwóch innych muzyków grało skomponowane przez Mozarta (i
nie tylko) kwartety. Mozart grał na altówce :)

● 2 kwartety fortepianowe
● duety na dwie altówki
● liczne tria na różne składy
● grupa utworów na skład z klarnetem, w tym kwintet klarnetowy A-dur
● sonaty skrzypcowe (na skrzypce i fortepian - kilkadziesiąt)
● szereg wariacji na fortepian solo
● 2 fantazje na fortepian d-moll i c-moll

Szklana harmonika - modny w czasach Mozarta instrument, na który utwory pisał m.in. Mozart. Przestał być
modny, kiedy zorientowano się, że osoby, które na nim grały długotrwale, zaczynają popadać w obłąkanie.

5)UTWORY WOKALNO-INSTRUMENTALNE

OPERY - ​ok. 20; pierwsza w wieku 12 lat - “Bastien und Bastienne” (dziecięca pierwsza opera - singspiel)
Mozart uwielbiał teatr, miał doskonałe poczucie dramatugrgii. Tworzył różne typy oper:

I OPERA SERIA ​- ma u Mozarta zawsze włoskie libretto

1) “Indomenea re di Kreta” - “I. król Krety”
 2) “Mitridate re di Ponto” - “M. król Ponto”
3) “Clemenza di Tito” - “Tęsknota Tytusa”

II OPERA BUFFA - ​też ma zawsze włoskie libretto

1) “Cosi fan tutte” - “Tak czynią wszystkie”
2) “Wesele Figara”
3) “La finta semplice” - “Udawana naiwność”

III ​SINGSPIEL -​ narodowa opera niemiecka (​śpiewogra)​

Arie ​+​teksty mówione (opery niem.)

Arie ​+ ​wszystko śpiewane (opery włoskie)

W porównaniu do w.w. niektóre teksty są mówione.

Przykłady:
- Die Zauberflöte -​ ​Czarodziejski flet
- Die Entführung aus dem Serail - Uprowadzenie z seraju

IV ​DON GIOVANNI (DON JUAN)- ​opera łącząca elementy tragizmu i komizmu - “dramma giocosa”
(wesoły dramat)

CECHY OPERY MOZARTA:

- wszechstronne posługiwanie się arią, np. aria zwrotkowa, aria w formie ronda, aria da
capo, aria dwuczęściowa, recytatyw
- rozbudowane finały aktów - zwykle sceny zespołowe
- ansamble - fragment opery, gdzie śpiewa kilku śpiewaków, np. znany sekstet w
“Weselu Figara” w scenie, gdy śpiewają wszystkie postaci opery
- przezwyciężenie schematów/konwencji gry operowej, zamiast tego postaci wzięte z
życia, pogłębiona psychologia postaci
- wazna rola uwertury, motywy nawiązują do całej opery
- pomysłowośc w muzycznej charakterystyce postaci np. postaci Papageny towarzyszy
motyw fletu; Don Giovanni w scenie na balu - Mozart cytuje popularne melodie
- posługuje się także chórem

​LIBRECIŚCI MOZARTA
- Lorenzo del Ponte - Włoch - napisał libretto do ​Wesela Figara, Don Giovanniego, Cosi fan
tutte
- Emmanuel Schikaneder - libretto do ​Czarodziejskiego fletu

MUZYKA RELIGIJNA W TWÓRCZOŚCI MOZARTA

Mozart był katolikiem, więc naturalnym dla niego było pisanie utworów religijnych.

MSZE - w większości użytkowe, przeznaczone do listurgii, np. msza “Dominik” skomponowana z

okazji prymicji, czyli pierwszej mszy, księdza Dominika, kolegi Mozarta.
Najsławniejsze są trzy msze pisane w szczególnych okolicznościach:
- C-dur “Koronacyjna” - od koronacji Matki Bożej

- c-moll (osobiste ślubowanie Mozarta) - Mozart obiecał, że jeżeli Konstancja zostanie

jego żoną, to skomponuje mszę z tego powodu. Jest to dziękczynienie za ślub z
Konstancją Weber, wielkie arcydzieło.

- Requiem d-moll KV 626 - legendarny ostatni utwór Mozarta, jego komponowanie

przerwała Mozartowi śmierć. Requiem zostało zamówione przez posłańca - tak
naprawdę zostało zamówione przez arystokratę z okazji rocznicy śmierci jego żony.
Mozart przeczuwał, że pisze ten utwór na swój własny pogrzeb. Dzieło próbował
dokończyć uczeń i asystent Mozarta Franz Xavier​​Süssmayr. Kompletna jest cześć
Introit, Kyrie​(podwójna fuga) oraz fragment ​Dies irae​. Rękopis kończy się po wielu taktach
Lacrimosy. ​Mozart zostawił wskazówki do tego utworu.

​INNE LICZNE GATUNKI KOŚCIELNE:

- litanie
- hymny
- motety np. ​Ave verum

SAMODZIELNE ARIE:
- pojedyncze arie do nieistniejących oper; dramatyczne sceny

​PIEŚNI NA GŁOS Z FORTEPIANEM:

- np. “Fiołek” do słów Goethego

6) UTWORY NA FORTEPIAN SOLO

*ok. 20 - sonaty fortepianowe np.:
- Sonata a-moll
- Sonata A-dur o nietypowej budowie
I cz. Temat z wariacjami
II cz. Menuet
III cz. Rondo “Alla turca” (Marsz turecki)

Poza tym:
● wariacje na fort. solo
● 2 fantazje na fort. solo (d-moll, c-moll)

6. Ludwig van Beethoven - życie i twórczość

Ludwig Van Beethoven​​

(1770-1827)
 ŻYcie

Ludwig pochodził z rodziny flamandzkiej,osiadłej w Niemczech w pierwszej połowie XVIII wieku. Był
synem tenora książęcej kapeli w Bonn. Rodzinne tradycje sprzyjały rozwojowi talentu młodego
Beethovena. Już w wieku 8 lat występuje jako pianista, a w wieku lat 13 zostaje klawesynistą orkiestru
dworskiej. Naukę muzyczną rozpoczął u ojca, a później kształcił go dość wszechstronnie - Johann Gotttlieb
Neefe. 19-nastoletni Bee zapisał się nawet na uniwersytet w Kolonii, ale już w 1792r. pojawia się na stałe
w Wiedniu, gdzie uczy się regularnie u Haydna, Salieriego, Schenka i Albrechtsbergera. Jest świetnym
kompozytorem, niezrównanym improwizatorem, autorem znakomitych dzieł kameralnych. Popierali go
nauczyciele i mecenasi arystokratyczni. Beethoven został w Wiedniu aż do śmierci. W 1800r. pisze swoją I
Symfonię, a jednocześnie w tym samym czasie pojawiają się pierwsze objawy głuchoty. Nie może
występować jako pianista i dyrygent, od 1818r. nie słyszy już zupełnie i porozumiewa się z otoczeniem
wyłącznie za pomocą tzw. zeszytów konwersacyjnych. Otrzymuje on od swoich mecenasów stałą rentę, ale
nie wystarcza ona na kompozytorowi, który adoptował bratanka Karla. Stał się dziwakiem, szanowanym
przez innych, ale też unikającym ludzi, których oddania nie był pewien. Umarł mając 56 lat, pozostawił
bogaty dorobek kompozytorski o najtrwalszym znaczeniu. W dziejach muzyki pozostanie zawsze
pierwszym wielki indywidualistą. Był pierwszym wybitnym twórcą, który nie należał ani do dworu, ani do
żadnej instytucji. Tworzył i działał z własnej woli i potrzeby. Był klasykiem i romantykiem, kontynuatorem
tradycji i później zwiastunem nowej epoki.
Klasycy Haydn i Mozart komponowali jeszcze dla warstw uprzywilejowanych, Beethoven przedstawił się
szerokiej publiczności jako pierwszy muzyk wolny i samodzielny, człowiek oddany wyłącznie sztuce.

TWÓRCZOŚĆ
Jego pierwsze utwory są muzyką użytkową, a jego ostatnie dzieła są wyrazem jego indywidualnej postawy wobec
życia, wyznaniami i przesłaniami. Odkąd Beethoven stracił słuch, całkowicie oddał się muzyce, która
odzwierciedlała jego przeżycia wewnętrzne. Miały one charakter ogólnoludzkich zmagań. Walka z losem,
uwielbienie natury, idea wolności i braterstwa. Beethoven był klasykiem, ale jego rozwój przebiegał tak szybko, że w
wielu punktach zapowiadał romantyzm. Wprost idealne wyważenie zasad statycznych i dynamicznych, umiejętność
tworzenia formy z tematu, bogata kontrapunktyka rytmiczna.
Ważniejsze kompozycje:
 Na orkiestrę :​9 symfonii: I - C, II- D, III- Es (Eroica), IV- B (Romantyczna), V- c, VI-F
(pastoralna), VII-A, VIII- F, IX- d; Uwertura Coridan c-moll, uwertura imieninowa C;
balet, 24 menuety, 12 tańców niemieckich, 4 marsze

Utwory fortepianowe​:​- 32 sonaty m.in. c-moll (patetyczna), D(pastoralna), cis-moll(księżycowa),

22 cykle wariacyjne,

Utwory kameralne:​s​onaty na skrzypce i fort., wielka fuga B na kwartet smyczkowy, 2 kwintety

smyczkowe, 4 tria sm., tria forte., koncerty, 2 msze, kantaty

7. Charakterystyka muzyki polskiej w epoce klasycyzmu (główne gatunki i

przedstawiciele)

W historii muzyki polskiej klasycyzm przypada głównie na okres rządów ostatniego króla Polski -
Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764-95). W związku z tym należy rozpatrywać muzykę polską na
tle wielkiego ożycienia społeczno-kulturalnego okresu oświecenia (CÓRKĘ MAM!!!). Trzeba też od razu
stwierdzić, że kultura muzyczna w ówczesnej Polsce miała znaczenie przede wszystkim lokalne,
twórczość kompozytorska nie wzniosła się do poziomu porównywalnego z dorobkiem słynnych klasyków
wiedeńskich.

1) muzyka dramatyczna, próby stworzenia polskiej opery narodowej

W 1765 r. St. August powołał do życia polski teatr publiczny. Nie od razu jednak widzowie
mogli oglądac polskie opery, przeważał repertuar obcy, względnie polskie wersje dzieł
zagranicznych (np. Pergolesi, Piccini, Cimarosa, Mozart). Stopniowo podejmowane były
próby stworzenia opery w języku polskim. W 1770 roku powstała​“Nędza
uszczęśliwiona” ​Franciszka Bohmolca z muzyką ​Macieja Kamieńskiego, ​z pochodzenia
Słowaka wykształconego w Wiedniu. Kompozytor pozostawił 7 oper (tylko 3 się
zachowały). Jednak szczytowym osiągnięciem polskiej opery był ​“Cud mniemany, czyli
Krakowiacy i Górale”​​Jana Stefaniego ​do libretta ​Wojciecha Bogusławskiego ​ (premiera
w 1794r.). Stefani był z pochodzenia Czechem, a jednak udało mu się stworzyć muzykę o
charakterze narodowym, polskim (pieśni, polskie tańce narodowe), zaś Bogusławski ukazał
na scenie wiejski lud. Aluzje polityczne sprawiły, że rosyjska cenzura wkrótce zakazała
wystawiania tej opery.

Wielką popularnością w tym okresie cieszyły się również przedstawienia baletowe. W Grodnie, w
majątku Antoniego Tyzenhauza istniała nawet szkoła baletowa, w której tańca i innych
przedmiotów uczyły się dzieci chłopskie.
 II) Muzyka religijna.​​Twórczość polską w tej dziedzinie reprezentują m.in. ​Antoni Milwid
(​msze, litanie), ​Wojciech Dankowski (​39 mszy), ​Jan Wański ​(nieszpory).

III) Muzyka instrumentalna. ​Wyraźnym znakiem stylu klasycznego jest bogata twórczość w
dziedzinie symfonii, sonaty, koncertu. Symfonie tworzyli​Wojciech Dankowski, Antoni
Milwid, Jakub Gołąbek ​(5 symfonii). Na szczególną uwagę zasługuje też ​Feliks
Janiewicz ​(1762-1848). Był skrzypkiem, dyrygentem, kompozytorem. Większą część
życia spędził za granicą, głównie w Anglii i Szkocji. Pozostawił m.in. 5 koncertów
skrzypcowych i 6 triów smyczkowych. W 1913 r. był jednym z założycieli Philharmonic
Society w Londynie.

Wybitną pozycję w historii muzyki polskiej tego okresu zajmują dwaj twórcy o nazwisku
Lessel, ojciec i syn. ​Wincenty Ferdynand Lessel​(ok. 1750-po 1825) był kompozytorem,
pianistą, kapelmistrzem i pedagogiem czeskiego pochodzenia, nadwornym muzykiem książąt
Czartoryskich w Puławach. jego syn ​Franciszek Lessel ​początkowo uczył się u ojca, później w
Wiedniu był uczniem Josepha Haydna. Pracował jako nadworny muzyk książąt Lubomirskch w
Łańcucie. Franciszek Lessel był świetnym kompozytorem stylu klasycznego (!uczeń Haydna).
Skomponował m.in. wirtuozowski Koncert fortepianowy C-dur o cechach stylu ​brillant,​
tworzył symfonie, uwertury, wariacje, kwartety, sonaty, msze (wiele dzieł niestety zaginęło).
Obaj kompozytorzy nawiązywali często do elementów polskiego folkloru (w tym do polskich
tańców).

Z innych gatunków uprawiano w Polsce pieśń, kantatę, muzykę kameralną.

● początki opery polskiej​- (epoka stanisławowska)

- Maciej Kamieński “Nędza uszczęśliwiona”
- Jan Stefani “Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale”
Teatr Narodowy - Wojciech Bogusławski
● rozwój muzyki instrumentalnej
- Wincenty Lessel i Franciszek Lessel
- Józef Elsner (nauczyciel Chopina)
- Franciszek Kurpiński
- Maria Szymanowska (polonezy, mazurki)

ROMANTYZM

1. Ogólna charakterystyka epoki romantyzmu

Correspondance des arts​- k​orespondencja sztuk - rozkwitał indywidualizm - artysta wyniesiony

ponad wszystko, nawoływano do syntezy sztuk, np. literatury i muzyki - poezji i muzyki ----->
PIEŚŃ CZOŁOWYM GATUNKIEM ROMANTYZMU (*dla Chopina były jednak marginalne -
napisał ok.20)

Muzyka programowa - R
​ OZKWIT PROGRAMOWOŚCI
(komentarze do symfonii i dzieł)

● POEMAT SYMFONICZNY - ​wynaleziony przez Liszta, który wzorował się na

Beethovenie
- “Prometeusz”
- ‘’Romeo i Julia’’
- ‘’Hamlet’’

● OPERA - ​WAGNER - stworzył “dramat muzyczny” ​- dzieło składające się ze

wszystkich sztuk - dążenie do syntezy

Muzyka absolutna - ​BEZ PROGRAMOWOŚCI

- Chopin
- Brahms (4 symfonie bez tytułów)

Rozkwit wirtuozerii
- Paganini - “ideał przyszłego wirtuoza” - pierwszy wielki wirtuoz .

Szkoły narodowe -​prawie każdy naród miał wtedy taką szkołę

● rosyjska - Musorgski, Rimski-Korsakov
● czeska - Smetana, Dvorak
● skandynawska - Grieg, Sibelius

NOTATKI OD PANA BIELECKIEGO:

Muzyka w epoce romantyzmu

„Miano „romantyzmu” nadano szerokiemu nurtowi,
który od XVIII wieku kwestionował humanizm i wszechpotęgę rozumu,
podważając nieledwie fundamenty kultury klasycznej. Nie było dziedziny,
ani kraju, których by nie ogarnął. Odegrał podstawową rolę w życiu duchowym
Europy, zarówno w filozofii, jak w sztuce, obyczajach, przewrotach społecznych
i politycznych. Wpływem swoim nie pominął żadnej dyscypliny, a historię miał
 tak skomplikowaną, że wszelkie próby uchwycenia jej spójności okazują się
wyzwaniem dla ducha syntezy.”
(Encyklopedia Romantyzmu)

Mówiąc o muzyce epoki romantyzmu, czyli o muzyce XIX w., trzeba dostrzegać jej związek z
całym okresem romantyzmu, a więc także z literaturą, sztukami pięknymi, filozofią, przemianami
społecznymi, nauką, z duchem tych czasów. Dopiero wtedy uświadamiamy sobie niezwykłe
bogactwo kultury XIX w., której ważnym elementem była muzyka. W tej właśnie epoce – jak chyba
w żadnej innej! – pojawił się długi szereg wybitnych, nierzadko genialnych kompozytorów, były to
bowiem ​ czasy wielkich indywidualności twórczych.​Wymieńmy tylko czołowe postacie: Schubert,
Berlioz, Mendelssohn, Chopin, Schumann, Liszt, Wagner, Verdi, Brahms, Czajkowski, Musorgski,
Dvořák, Grieg...
Wcześniejszy od słowa ​romantyzm​jest przymiotnik ​romantyczny​(ang. romantic, czyt. „romentik”,
franc. romantique, czyt. roman​tik​). “Romantyczne” mogły być np. -krajobraz, stary zamek, ruiny,
dawne opowieści rycerskie z epoki trubadurów. Gdy mówiło się „romantyczny”, chodziło o
„zjawiska urojone i nieokreślone”, w sztuce zaś słowo to mogło oznaczać „wolność wobec reguł,
swobodną fantazję (...)”. W Niemczech przymiotnik „romantisch” znaczy początkowo – gotycki,
średniowieczny, ale także odwołuje się do fantazji.
W różny sposób próbuje się wyjaśnić istotę romantyzmu, istotę tego, co romantyczne. Mówimy o
postawie romantycznej, o bohaterze romantycznym. Istotą romantyzmu byłoby więc to, co
niezwykłe, wymagające wyobraźni, rycerskie, dawne - np. sięgające początków chrześcijaństwa –
pierwotne, ludowe (np. pieśń ludowa), nadprzyrodzone (baśniowe, fantastyczne), często irracjonalne
(a więc przeciwne duchowi Oświecenia), a nawet przerażające i straszne. Przeciwstawia się także
pojęcia ​klasyczny​i ​romantyczny​. Goethe za klasyczne uważał to, co zdrowe, za romantyczne – to, co
chore.
W historii muzyki trudno ustalić datę przełomową, która oznaczałaby odejście od klasycyzmu i
zapoczątkowanie okresu romantyzmu. Jak wiemy, już późniejsza twórczość Beethovena wykazywała
cechy romantyczne. Jako umowne „daty graniczne” przyjąć można powstanie dojrzałych pieśni
Schuberta (takich arcydzieł, jak „Małgorzata przy kołowrotku” 1814 czy „Erlkönig” 1815), a także
premierę „Wolnego strzelca” Webera, otwierającą dzieje opery romantycznej (Berlin 1821).
Wydarzenia te zapoczątkowały epokę romantyzmu w muzyce, trwającą w zasadzie do końca XIX w.,
przy czym w odniesieniu do drugiej połowy stulecia możemy też używać terminu „​neoromantyzm​ ”.

Wobec epoki tak bogatej, wobec stylów i postaw artystycznych tak różnych niełatwo także znaleźć
cechy wspólne i zasadnicze. Można jednak wskazać na kilka podstawowych aspektów muzyki tego
okresu:
- więź muzyki z innymi dziedzinami sztuki​, wzajemne relacje pomiędzy sztukami, romantyczna idea
correspondence des arts​(fr. czyt. korespon​dąs​de​zar​), czyli wzajemnego odpowiadania sobie różnych sztuk,
łączenia się, wzajemnej inspiracji
- pośród gatunków czołową pozycję ma ​pieśń solowa z towarzyszeniem fortepianu​(liryka wokalna) i
miniatura instrumentalna​(liryka instrumentalna), zwłaszcza fortepianowa. Pieśń idealnie odpowiadała
jedności muzyki i poezji (literatury), wspaniale wyrażała nastroje i uczucia. Jednocześnie rozwijają się formy
przejęte z klasycyzmu (symfonia, sonata, koncert)
- wielkie znaczenie muzyki programowej: ​symfonia programowa​, a także nowy w tej dziedzinie gatunek –
poemat symfoniczny​. Muzyka programowa związana była z wymie-
nioną correspondance des arts.
- niezależnie od muzyki programowej rozwija się ​idea muzyki absolutnej​, przeciwstawionej muzyce
programowej. Była to muzyka czysta, instrumentalna (np. kwartet smyczkowy, symfonia bez programu
literackiego). Pojawia się w filozofii, zwłaszcza niemieckiej (np. Hegel, Schopenhauer) przekonanie o
wyjątkowej randze muzyki pośród sztuk. Muzyka może przecież wyrażać to, czego inne sztuki wyrazić nie
mogą, według Hegla muzyka stała się wyrazem czystego ducha.
- rozwój ​
szkół narodowych​, coraz śmielej zaznaczających w muzyce własne, oryginalne cechy narodowe
(Rosja, Czechy, Polska, Norwegia, Finlandia i inne), wielkie zainteresowanie folklorem, muzyką ludową
- popularność wielkich wirtuozów, związana z romantycznym kultem jednostki, bohatera porywającego
tłumy. Paganini – legendarny skrzypek i pierwowzór wirtuozów epoki, Liszt – genialny pianista, Chopin,
Wieniawski i wielu innych; rozwój techniki instrumentalnej
- wspaniały rozwój orkiestry. W związku z jej rozbudową i nowymi możliwościami brzmieniowymi rozwija
się sztuka instrumentacji i orkiestracji.

Niezależnie od wszystkich wspomnianych innowacji język muzyczny epoki romantyzmu

zachowuje w dalszym ciągu silne związki z okresem klasycyzmu. Nadal powszechny jest w
muzyce system dur – moll, a większość kompozytorów przestrzega wciąż zasad budowy
okresowej, typowej dla poprzedniej epoki. Najwięksi nowatorzy rozluźniają jednak te konwencje.
Szczególnemu wzbogaceniu podlega element harmoniczny (Chopin, Wagner). Weber i Schubert
urodzili się jeszcze w XVIII w. Najsławniejsze pokolenie romantyków przychodzi na świat
ok.1810 r. – Berlioz, Mendelssohn, Chopin, Schumann, Liszt, Wagner, Verdi. Późniejsze
generacje reprezentowane są przez takich twórców, jak Brahms, Czajkowski, Grieg, Dvořák,
Mahler i wielu innych.

Muzyka jest ze wszystkich sztuk najbardziej romantyczna – można wręcz rzec: jest to jedyna sztuka
romantyczna bez zastrzeżeń.​(Ernst Theodor Amadeus Hoffmann)

Która z dwóch potęg może wynieść człowieka na wynioślejsze wyżyny, miłość czy muzyka?...To wielkie
pytanie. Jednak wydaje mi się, że trzeba by powiedzieć tak: miłość nie może dać pojęcia o muzyce, muzyka
może dać pojęcie o miłości...​(Hector Berlioz)

Dziś skończyłem „Fantazję” i niebo piękne, smutno mi na sercu, ale to nie szkodzi. Żeby inaczej było, może by
moja egzystencja nikomu na nic się nie przydała.​(Fryderyk Chopin)

2. Pieśń solowa w epoce romantyzmu (główne typy pieśni, Schubert i jego kontynuatorzy)

Za twórcę pieśni romantycznej uważa się ​Franiszka Schuberta​,​którego uznaje się za mistrza tej formy.
Swoje pieśni komponował w myśl zasady, że muzyka powinna ilustrować treść tekstu poetyckiego. Partia
grana przez fortepian zyskała nowe znaczenie i stanowiła nie tylko akompaniament ale także ilustracje
ogólnego charakteru tekstu.

Najpiękniejsze pieśni Franciszka Schuberta (w sumie ok. 600) powstały w 1815 roku. Czasem przyjmuje
się tą datę jako początek romantyzm w muzyce.
Pieśni solowe komponowali również inni twórcy romantyzmu: Robert Schumann, Franciszek Liszt,
Johannes Brahms, Fryderyk Chopin czy Stanisław Moniuszko.
 3. Miniatura instrumentalna (cechy, przykłady gatunków, miniatura programowa,
Mendelssohn-Bartholdy, Schumann i inni twórcy)

Miniatura instrumentalna jest gatunkiem muzycznym, który powstał w XIX wieku. Reprezentują go
krótkie utwory, głównie na fortepian solo lub inny instrument z towarzyszeniem fortepianu. Ze
względu na swój refleksyjny charakter, jest wzorowany na pieśni solowej. Związek z liryką wokalną
widać np. U ​Mendelssohna-Bartholdy’ego —> Pieśni bez słów
Określa się je często mianem liryki instrumentalnej

Wybitnymi twórcami byli również ​R.Schumann, F.Liszt, F.Chopin, J.Brahms​.

U nich miniatury instrumentalne noszą czasami tytuły wskazujące na konkretne obrazy poetyckie np.
Kinderszenen​i ​Papillons ​u ​Schumanna​albo mające ogólny charakter ​Moment musicaux
Schuberta,​nokturny Chopina, ​intermezza lub capriccia Brahmsa, ​a także kartki z albumów,
fantazje, noveletty, bagatele, różnych innych kompozytów.

Miniatura programowa

4. Geneza opery romantycznej (Weber)

Twórcą​​tego gatunku jest ​Carl Maria Weber (1786-1826)​,​który był niemieckim kompozytorem,
kapelmistrzem, świetnym pianistą, ale przede wszystkim duże znaczenie ma jego twórczość sceniczna.
Pierwszym ważnym dziełem w tej dziedzinie był ​Freischutz ( Wolny strzelec, 1821 ), ​uznany​s​zybko​​za
pierwszą operę romantyczną. Wkrótce po nim wystawiono kolejne dzieła Carola: E ​ uryanthe​i O​ berona​.
Wszystkie te trzy opery tworzą propozycję koncepcji typowo romantycznych gdzie rzeczywistości
przeciwstawiony jest świat fantastyczny.
Weber pisał też utwory orkiestrowe, kilka uwertur, koncerty (3 klarnetowe, fagotowy, waltorniowy, 2
fortepianowe) ​oraz ​popularny Konzerstuck f-moll, ​a także utwory chóralne.
Weber interesował się także reżyseria i organizacją koncertów. Nie był oczywiście jedynym wybitnym
niemieckim twórcą o​pery romantycznej, a​le na pewno był jej ​nacieksawszą indywidualnością.
 Głównymi ośrodkami ​opery romantycznej były ​Francja, Włochy i Niemcy. ​Opera romantyczna
często nawiązywała do ​ludowych opowieści, baśni, wykorzystywała elementy fantastyczne oraz
tematykę narodową i fantastyczną.

5. Koncert w epoce romantyzmu​(główne typy, cechy, przedstawiciele, przykłady)

Za wzór koncertu romantycznego w zakresie formy i zastosowanych środków uznawany jest
trzyczęściowy​Koncert skrzypcowy e-moll op. 64 Mendelssohna.​Dwie pierwsze części są w
charakterze lirycznym, nato​miast finał kontrastuje z nimi pogodnym i żartobliwym charakterem.

W zakresie formy i wyrazu w koncercie romantycznym zaszły na​stępujące zmiany w stosunku

do koncertu klasycznego:
— ograniczenie lub całkowite pominięcie ekspozycji orkiestry w I części koncertu;
— dowolne umiejscowienie cadenzy lub jej pominięcie w związku z popisowym charakterem całego
koncertu;
— rozwinięta uczuciowość, z którą wiąże się występowanie śpiewnych tematów (w miejsce ostro
zarysowanego kontrastu tematycznego pojawia się kontrast sąsiadujących komponentów formy, tj.
tematu i tworu funkcyjnego);
— zmienna liczba i rozmiary części, różne sposoby łączenia ich w cykl;
— powiązanie tematyczne części, łączenie attacca wybranych części koncertu;
— wprowadzanie wirtuozowskich zakończeń całego koncertu (popi​sowa coda)
Wirtuozowska postać koncertu realizowana była w ramach stylu brillant. Charakter wybitnie popisowy
mają fortepianowe koncerty Johanna Nepomuka Hummla, Johna Fielda, Ignaza Moschelesa, Frederica
Kalkbrennera, koncerty skrzypcowe Niccoló Paganiniego oraz koncerty (fortepianowe, klarnetowe,
fagotowy) Carla Marii von Webera. Do kon​ certów brillant należą również obydwa koncerty Chopina, które
jednak wyróżniają się na tle reszty. Tematy romantyczne koncentrują w sobie ogromny ładunek
emocjo​ nalny. Kompozytorzy sugerują go także poprzez nazwy poszczególnych części utworu.

Jeśli chodzi o liczbę części w koncercie romantycznym, zaznaczyły się odmienne tendencje. Wiele
utworów zachowując trzyczęściową budowę stanowi grupę tzw. koncertów konwencjonalnych.
Równolegle pojawiały się koncerty szerzej rozbudowane oraz ograniczone do tylko jednej części.
Powiększenie liczby części do czterech zastosował Brahms w Koncercie fortepianowym B-dur.
Czteroczęściowy układ cyklu oraz obecność scherza w koncercie Brahmsa to efekt oddziaływania
muzyki symfonicznej. Model koncertu jednoczęściowego prezentują oba koncerty fortepianowe
(As-dur i Es-dur) Liszta. W ramach jednoczęściowej budowy kompozytor połączył cechy formy
sonatowej z elementami cyklu sonatowego. Świadczy o tym podział utworu na kontrastujące ze sobą
fragmenty, w przybliżeniu odpowiadające poszczególnym ogniwom cyklu.
Kompozytorzy romantyczni, którzy tworzyli nurt narodowy w swoich krajach, wprowadzali często
tematy nawiązujące do rodzimej muzyki, a w szczególności do ludowej muzyki tanecznej.

Felix Mendelssohn-Bartholdy - K ​ oncert skrzypcowy d-moll, Koncert skrzypcowy e-moll

Fryderyk Chopin - K
​ oncert fortepianowy f-moll i Koncert fortepianowy e-moll
Henryk Wieniawski​- Koncert skrzypcowy d-moll, Koncert skrzypcowy fis-mol
Niccoló Paganini​- Koncert skrzypcowy Es-dur, Koncert skrzypcowy h-moll
Robert Schumann - K ​ oncert fortepianowy a-moll, Koncert wiolonczelowy a-moll
Johannes Brahms - K ​ oncert fortepianowy d-moll, Koncert fortepianowy B-dur, Koncert skrzypcowy
D-dur
Piotr Czajkowski - ​Koncert fortepianowy b-moll, Koncert skrzypcowy D-dur
Franz Liszt - ​Koncert fortepianowy Es-dur, Koncert fortepianowy A-dur
Edvard Grieg - ​Koncert fortepianowy a-moll
Antonin Dvorak - ​Koncert wiolonczelowy h-moll, Koncert skrzypcowy a-moll
Camille Saint-Saens - ​Koncert fortepianowy g-moll, Koncert fortepianowy F-dur, Koncert
wiolonczelowy a-moll, Koncert skrzypcowy h-moll
Max Bruch - ​Koncert skrzypcowy g-moll

6. Muzyka symfoniczna w epoce romantyzmu (symfonia programowa, symfonia

“absolutna”, poemat symfoniczny, przedstawiciele, przykłady)

SYMFONIA PROGRAMOWA​: ​symfonia o treści pozamuzycznej określonej w tytule lub

dołączonym przez kompozytora tzw. programie literackim, rozwinięta w XIX w., np.
Symfonia fantastyczna ​H. Berlioza​.
Berlioz - ​jest reprezentantem romantycznej muzyki francuskiej. Jedną z cech jego twórczości
jest ​silne powiązanie muzyki z literaturą.​Czerpał inspiracje z utworów literackich, m.in.
Szekspira,Goethego, Wiktora Hugo… Powstawała więc wobec tego ​muzyka programowa​ .
“Symfonia fantastyczna” ​jest jego sztandarowym dziełem muzyki wczesnego romantyzmu.
Została wykonana po raz pierwszy w 1830r. Jest oczywiście symfonią programową, do której
kompozytor dołączył komentach literacki. Składa się z 5 części. Program ma charakter
autobiograficzny: młody Berlioz zakochany był wówczas w angielskiej aktorce (którą później
poślubił). Kluczową rolę pełni tu ​“temat ukochanej” ​symbolizujący postać ukochanej. Jest tpo
wg. autora ​“IDEE FIXE” ​-natrętna myśl, idea prześladowcza.
cz.1- passions
cz.2- bal
cz.3- scena na wsi ​ma 5 części w przeciwieństwie do
cz.4- marsz na stracenia ​klasycznej symfonii 4-częściowej
cz.5- sabat czarownic

SYMFONIA ABSOLUTNA​ :​
Taka symfonia jest wolna od treści poet.-lit., nie obarczona
programem lit. lub aluzjami pozamuz. zawartymi np. w tytule utworu.
Kompozytorem muzyki absolutnej był np. ​Brahms (​4 symfonie programowe c-moll, D-dur,
e-moll i F-dur)

POEMAT SYMFONICZNY​ : Ferenc Liszt​stworzył pierwszy poemat symfoniczny więc

określany jest jego twórcą. Jest to 1-cz. utwór programowy o swobodnej formie, z reguły
 nawiązującej do formy sonatowej, a jego geneza tkwi w uwerturach Beethovena o charakterze
programowym. Napisał 13 poematów symfonicznych, z czego pierwszym jest ​“Co słychać w
górach”. ​Inne to np. ​“Prometeusz”, “Orfeusz” ​czy słynne ​“Preludia”.

7. Fryderyk Chopin - życie i twórczość

Życie: noo wstęp Ci robie...

Urodzony w 1810r. w Żelazowej Woli, zmarł w 1849r. w Paryżu. Syn nauczyciela języka
francuskiego i polskiej szlachcianki. Mając 7 lat został uczniem Wojciecha Żywnego, później uczył
się u Elsnera ( kompozycji). Od dzieciństwa był ulubieńcem salonów warszawskich przez liczne
wystąpienia publiczne. Koncertował także w Dusznikach i Wiedniu. Mając 20 lat udał się przez
Wiedeń, Salzburg i Stuttgart (gdzie dowiedział się o powstaniu listopadowym i skomponował etiudę
rewolucyjną) do dawnego centrum muzycznego- Paryża. W Paryżu rozwinął się jego wirtuoz
fortepianowy i niebawem zyskał światową sławę i europejski rozgłos. Obracał się w kręgu muzyków,
malarzy i literatów. Przyjaźnił się z wybitnymi artystami jak Liszt, Berlioz, Meyerbeer i Balzac. Był
też nauczycielem fortepianu. W latach 1837-47 związał się z pisarką George Sand. Ostatnie lata życia
przebywał w osamotnieniu i jeszcze tylko w 1848 roku odbył (tylko dla hajsu) podróż koncertową po
Anglii i Szkocji. Pochowany został w Paryżu, zaś jego serce sprowadzono do kraju i znajduję się ono
w kościele św. Krzyża w Warszawie. Chopin komponował od dziecka i bardzo wcześnie osiągnął
dojrzałość twórczą. Muzyka Chopina do dziś stanowi wartość najwyższą, dzięki idealnej zgodności
wyrazu i formy.

OKRESY TWÓRCZOŚCI​:
1 ETAP​- t​zw. “okres warszawski” do 1830 r. Wyraźnie wzorował się na klasykach (Elsner, Haydn,
Mozart). Przejrzyste z określoną formułą ronda i wariacje, element romantyczny zaakceptowany, widać
wyraźne cechy stylu brillante, zainteresowanie muzyką polską (pierwsze mazurki i polonezy).

2 ETAP​- “​okres paryski” do roku 1839. Krystalizacja stylu,rezygnacja ze stylu brillante, wypracowanie
wzorca stylizacji mazurka, polonezów. Nowinki w zakresie faktury fortepianowej, pogłębia stronę
wyrazową, zmienia charakter scherza, ballady. Szczególny sposób traktowania harmonii, dużo kontrastów
dynamicznych. Uaktywnia lewą rękę (nie jest już zwykłym akompaniamentem).

3 ETAP​- ​
do 1849 r. Powrót do zainteresowania się formami cyklicznymi (sonaty b-moll i h-moll <3).
Rozbudowane formy jednoczęściowe: ballady, kołysanki.fantazje, polonezy. Swobodniejsze podejście do
budowy cyklu u punkt wyjścia dla następnych romantyków. Tańce narodowe stały się inspiracją dla
późniejszych kompozytorów romantycznych.

CIEKAWOSTKA:
 *Grieg nazywany był “Chopinem północy” (ponieważ miniatury wzorował na norweskich tańcach
narodowych).

Jest to twórczość jednostronna- only fortepian. Zazwyczaj występuje solo, czasami z pieśniami itd.
Chopin był perfekcjonistą i kochał stosować dużo ornamentacji. Koncentrował się na małych
formach fortepianowych- miniatury, mazurki, etiudy, preludia, polonezy.

FAKTURA-​wyrasta z tradycji klasycznych, włączał elementy stylu brillante. Nowe rodzaje

akompaniamentu.
*Nie łatwo jest zanalizować utwory Chopina. Nowe traktowanie dynamiki, figuracji, które pojawiają
się w planie dolnym. Zrównoważenie prawej ręki z lewą, używanie dźwięków
aksyfonicznych-baryfonicznych (niskie rejestry-wysokie). Dźwięki przejściowe dla danej tonacji,
tendencja chromatyki, ostinata, dźwięki burdonowe (długie niskie dźwięki), korzysta z różnych
środków wiążących się ze stylizacją ludową. Specyficzne maniery wykonawcze, modelizmy, tańce
lub pieśni ludowe, wariantowość, rubato, proste struktury szeregujące.

POLONEZY- ​napisał ich 16. Chopin interesował się nimi od najmłodszych lat, pierwszy napisał w
wieku 7 lat, dopiero z czasem pogłębia się strona wyrazowa tych utworów, pierwsze nawiązują do
Webera. Polonezy są wyrazem tęsknoty za ojczyzną, solidaryzacją przez rzeczy dziejące się w kraju,
podczas gdy go nie było. Przełożenie uczuć na utwory (tragizm, chwała bohaterom, utwory pisane ku
pokrzepieniu serc). Schumann powiedział o nim: “armaty wśród kwiatów”. Najbardziej znane to
c-moll, As-dur, A-dur. Ostatni polonez napisał trzy lata przed śmiercią, to “Fantazja” op. 61.
Stylizacja posunięta do przodu.
MAZURKI- ​
napisał ich 58. Stylizacje muzyki ludowej. Nadał ostateczny kształt mazurka, stworzył
wzorzec, ale nie jest twórcą. W okresie warszawskim skomponował ich 6. Najbardziej wartościowe to te,
które skomponował po wyjeździe z kraju.
FORMY: wielkie, małe, struktury ronda, charakterystyczne maniery (przygrywki, warianty), różne środki
stylizacji.
Tworzone były na przestrzeni całego życia kompozytora.
WALCE- ​było ich 19, z czego 8 opusowanych. Wzorowane na krótkich tańcach J. Straussa i J.
Launera. Wcześniejsze warszawskie były pisane dla jego przyjaciół. Dopiero po emigracji
przekształciły się w poematy taneczne. Pojawia się element wirtuozerii, uczuciowości. Walce
brillante lub sentymentalne.
ETIUDA- ​
napisał ich 24 + 3 dodatkowe. Etiuda była zawsze traktowana wprawkowo, ćwiczebnie, ale
Chopin zmienił to całkowicie. Zaczął je wykonywać na koncertach. Obok problemów technicznych etiudy
były bardziej emocjonalne. Ważny był czynnik wyrazowy. Oryginalny pomysł artystyczny. Najbardziej
znana to “Rewolucyjna”
PRELUDIA- ​(pojawiają się już w Baroku ;-) Napisał cykl 24 preludiów z op. 28. Powstały na
Majorce na przełomie 1838-39 r. (szczęśliwe czasy z cziką George Sand). Inspiracją były preludia
Bacha. Krótkie formy wypowiedzi, kontrast tonacyjny. Oprócz tego powstały jeszcze dwa preludia
As-dur i cis-moll (więc 26 w sumie napisał). Preludia miały charakter ewolucyjny, improwizowany i
były wstępem do innej formy, ale Chopin ten gatunek usamodzielnił.
NOKTURNY- ​
napisał 21. Twórcą tego gatunku jest John Field, które były u niego bardzo sentymentalne,
ale u Chopina się to zmieniło. Rozmiary i emocjonalność czyli romantyczna uczuciowość w pełnej gamie.
SCHERZO- ​(pojawia się już w Baroku) emocjonalne, bez humoru typowego scherza. Napisał ich 4
( E-dur, b-moll, h-moll, cis-moll). Utwór lekki, żartobliwy, ale w romantyźmie udramatyzowane.
Metrum ¾. Scherzo było częścią cyklu, a romantyzm usamodzielnił i rozbudował rozmiary,
szczególnie Chopin. W romantyźmie nie pokrywa się z nazwą gatunkową.
BALLADY-​poemat fortepianowy, inspirowane balladami jebanego Mickiewicza. Napisał 4 (g-moll,
f-moll, F-dur, As-dur). Dzięki Chopinowi staje się gatunkiem instrumentalnym. Dość rozbudowana
struktura formalna, nawiązuje do ronda/ formy sonatowej.
FANTAZJA- ​
f-moll, zbliżona do ballady
SONATY FORTEPIANOWE- ​były 3 (c-moll- powstała w okresie warszawskim). Pierwsza
wzorowana na wzorcach klasycznych, 4cz., miał 18 lat, kiedy ją skomponował. Dwie następne sonaty
były o wiele lepsze (b-moll i h-moll). Zamiast menueta pojawia się scherzo. Wszystkie są 4
częściowe, oryginalne podejście do cyklu sonatowego. Kontrast części:
1.Ballada
2.Scherzo
3. Marsz żałobny
4. Finał- etiuda
Trzecia sonata h-moll :
1. Ballada
2. Scherzo
3. Nokturn
4. Ballada
*Jedna z najdoskonalszych sonat w historii.
Inne utwory, które pisał- kołysanka (forma wariacyjna)

DZIEŁA FORTEPIANOWE Z ORKIESTRĄ:

 KONCERTY- ​I to koncert e-moll. Od strony formalnej są typowo klasyczne oraz stylistyczne, ale
wprowadza styl brillante. Akcenty narodowe i polskie. II to koncert f-moll. Partytura zaginęła, ale
została później odtworzona, dlatego ma numer 2 w numeracji, pomimo, że napisał go jako
pierwszy…...przypał :-P
KONEC
8. Działalność wirtuozów w XIX wieku (Paganini, Liszt i inni wybrani)

XIX wiek to epoka (i oka nie wyjmiesz) rozwoju szkół gry na instrumentach - szczególnie szkoły
fortepianowej oraz skrzypcowej i wiolonczelowej <3
Niccolò Paganini (1782-1840) był trzecim z szóstki dzieci swych rodziców – Antoniego Paganiniego i
Teresy Bocchiardi. Ojciec Paganiniego stosował metody uważane dziś za wybitnie niepedagogiczne,
bowiem zmuszał syna łącznie z karami fizycznymi do nawet kilkunastogodzinnych ćwiczeń gry na
instrumentach, zwłaszcza skrzypcach. Dzięki temu, lub przez to, już jako dziecko Paganini występował
publicznie. Z czasem jednak udało mu się wyzwolić spod opieki despotycznego ojca, rozpoczął wówczas
koncertowanie po kraju, wzbudzając szeroką sensację jako instrumentalny wirtuoz. Jednocześnie okazywał
wielkie rozrywkowe zamiłowanie, szczególnie do hazardu i hulanek, często trwoniąc wszystkie zdobyte
pieniądze.

W latach 1800-1805 jednak Paganini zniknął całkowicie z życia publicznego i do końca nie wiadomo,
czym się właściwie wówczas zajmował. Według obiegowych pogłosek siedział wówczas w więzieniu,
razem ze swoimi kolegami. Miał tam trafić za sprawą licznych kradzieży.

Choć Paganini występował wyłącznie we Włoszech, jego sława sięgnęła całej ówczesnej Europy. Dopiero
wraz z nastaniem roku 1828 Paganini wyruszył na tournee zagraniczne. Okazały się one całkowitym
triumfem Paganiniego. Grał między innymi w Anglii, Austrii, Francji i Niemczech. Występów Paganiniego
słuchali m. in. Schubert, Goethe, Schumann, 19-letni Chopin, 20-letni Liszt. Paganini występował w wielu
krajach i miastach, m. in. w Austrii, Czechach, Niemczech, Francji i Anglii, w 1829 r. dziesięciokrotnie
grał w Warszawie, raz w Poznaniu i trzy razy we Wrocławiu.

W czerwcu 1829 przyjechał na terytoria polskie, gdzie doszło do bardzo ciekawego skrzypcowego
„pojedynku” pomiędzy nim a lokalnym wirtuozem – Karolem Lipińskim. Jego występy wywoływały
sensację. Również swoim wyglądem oraz zachowaniem podczas koncertowania Paganini wpływał na
wywierane wielkie wrażenie. Ostatnie lata jego życia artysta spędził w Nicei. Chorował wtedy na gruźlicę.
Zmarł w Nicei 27 maja 1840 roku.

Twórczość Paganiniego

Najsłynniejsze utwory Paganiniego to 24 Kaprysy na skrzypce solo (słynny jest Kaprys a-moll nr 24 w formie
wariacji, na jego podstawie skomponowali utwory własne m.in. Brahms, Rachmaninov i Lutosławski) koncerty
skrzypcowe: D-dur op.6 i h-moll op.7 (ze sławnym „rondem z dzwonkiem", czyli tzw. Campanellą, która w
transkrypcji fortepianowej F. Liszta bardzo się rozpowszechniła). Największe wyzwanie dla skrzypków stanowią
wariacje; spośród nich np. tzw. "Il Carnevale di Venezia" (Karnawał wenecki). Paganini oprócz skrzypiec
mistrzowsko grał na gitarze i zostawił kilkanaście kompozycji solowych i kameralnych na skrzypce, wiolę, gitarę i
wiolonczelę.
 W swojej grze Paganini m. in. poszerzył stosowaną skalę skrzypiec, rozwinął wielodźwięki,
zwłaszcza dwudźwięki, z których budował pasaże, melodie, tryle, glissanda i flażolety, Stosował
także pizzicato grane lewą ręką. Poszerzył możliwości wyrazowe i kolorystyczne skrzypiec.

INNI WIELCY WIRTUOZI XIX WIEKU:

Polacy:

- Karol Lipiński (​wybitny skrzypek, uznany za równego Paganiniemu)

-​
Feliks Janiewicz​(skrzypek i kompozytor, działał w Edynburgu, współzałożyciel Towarzystwa
Filharmonicznego w Londynie)

-​Henryk Wieniawski ​(światowej sławy skrzypek i kompozytor)

-​
Fryderyk Chopin

- Juliusz Zarębski ​(wybitny pianista i kompozytor, twórca słynnego Kwintetu fortepianowego

g-moll op.34, zmarł przedwcześnie)

-​
Antoni Stolpe ​(wybitny pianista)

-​Ignacy Jan Paderewski (​wybitny pianista, kompozytor, a także mąż stanu - premier Polski) i ​
Józef
Hoffman (​genialny pianista, ale także wynalazca - twórca m.in. wycieraczek samochodowych) -
!​
(napisałam ich tu razem, bo obaj działali już nieco później, na przełomie XIX i XX w.)​!

Niepolacy:

- Sergiusz Rachmaninov (​genialny rosyjski pianista i kompozytor - OLA D. II KONCERT

NAJLEPSZY <3)
- Antoni Rubinstein (​także genialny rosyjski kompozytor i pianista)
- Heinrich Wilhelm Ernst​(wybitny skrzypek i kompozytor)
- Henri Vieuxtemps ​(genialny skrzypek i kompozytor)
- Mauro Giuliani ​(wirtuoz gitary i kompozytor)
- Giovanni Bottesini ​(“Paganini kontrabasu”)

FERENC LISZT​​(1811 - 1886) - wybitny kompozytor i pianista węgierski. Jego dorobek muzyczny obejmuje 123
utwory na fortepian, 77 pieśni, 25 utworów na orkiestrę, 65 religijnych i 28 świeckich utworów chóralnych, jak
również liczne aranżacje, utwory organowe i inne. Liszt jest także pionierem poematu symfonicznego. W zyciu i
twórczości kompozytora wyróżniamy trzy okresy:

1) do 1848 - dużo podróżował, grał i ogólnie szalał odnosząc sukcesy jako pianista-wirtuoz
2) 1848-61 - okres weimarski - Liszt przebywa wtedy w Weimarze, pracuje jako dyrygent orkiestry
i koncentruje się na kompozycjach na ten skład
3) po 1861 - okres rzymski - Liszt przebywa wtedy w Rzymie, przyjmuje święcenia kapłańskie i
tworzy wtedy najwięcej kompozycji o tematyce religijnej; nadal podróżuje :)
 Liszt urodził się w 1811 r. Już od dzieciństwa brał lekcje fortepianu u swojego ojca, ambitnego i surowego
nauczyciela muzyki. Przez Wiedeń, gdzie Ferenca uczył między innymi Antonio Salieri, rodzina dociera do
Paryża. Co prawda cudownego dziecka nie przyjęto do paryskiego konserwatorium ze względu na jego
narodowość, w zamian za to jednak jego ojciec jeszcze bardziej zintensyfikował muzyczną edukację syna.

Pobyt w Paryżu

Liszt, zainteresowany nurtami intelektualnymi swoich czasów, nawiązuje w Paryżu kontakty z wieloma ówczesnymi
artystami. Jednakże znajomość ze sławami muzycznymi, takimi jak Fryderyk Chopin, Hector Berlioz i Feliks
Mendelssohn Bartholdy, wskazały mu jego własne muzyczne granice. Konfrontacja ta jednak tylko bardziej go
mobilizuje. W liście do swojego ucznia i przyjaciela Pierre’a Wolffa pisze w maju 1832: “Od 14 dni duch mój i palce
moje pracują jak dwaj szaleńcy [sic.] - Homer, Biblia, Platon, Locke, Byron, Hugo […], Beethoven, Bach, Hummel,
Mozart, Weber wszyscy oni mnie otaczają. Studiuję ich, rozważam, pochłaniam z zapałem, oprócz tego ćwiczę 4 do
5 godzin […]. Ach! Jeśli nie oszaleję, gdy się spotkamy odnajdziesz artystę!”

Podróże po Europie

Kolejne lata wypełniają niestrudzone podróże, liczne kompozycje i występy w całej Europie. Żeni się ze starszą o
sześć lat Marie d'Agoult i ma z nią troje dzieci. Po pobytach w Szwajcarii i Włoszech nastąpiły liczne przystanki w
całej Europie. Pod względem artystycznym Liszt jest w tym czasie konfrontowany zarówno z głosami krytyki, jak i z
ogromnymi sukcesami. W latach 1841/42 w Berlinie jest pianistą tak uwielbianym, a szczególnie adorowanym przez
damy, że Heinrich Heine na tę okazję wymyśla pojęcie "lisztomaniakalny".

W końcu 1843 roku Liszt i Marie d'Agoult rozchodzą się, bo Marie nie chce już usprawiedliwić ciągłych skoków w
bok Liszta. Gwałtowny spór o prawo do opieki nad ich wspólnymi dziećmi wygrywa Franciszek Liszt, potem jednak
zostawia dzieci u swojej matki w Paryżu.

Okres weimarski

W latach 1843 do 1861 Franciszek Liszt jest kapelmistrzem w Weimarze i zaprzyjaźnia się w tym czasie z
Richardem Wagnerem.. Lata spędzone w Weimarze są pod względem artystycznym najbardziej produktywnym
okresem w życiu Liszta. Powstaje wiele z jego utworów na fortepian, dwanaście poematów symfonicznych, dzieła
świeckie (pieśni, melodramaty, chóry męskie) i muzyka religijna. Mimo to jego renoma jako kompozytora pozostaje
niewielka. Podobnie wiedzie mu się w pracy dyrygenta, która spotyka się zarówno z akceptacją, jak i ostrą
dezaprobatą. 36 razy dyryguje opery Richarda Wagnera, do tego dzieła Berlioza, Mendelssohna i Schumanna.

Przeprowadzka do Rzymu

Po prawie 20 latach w Weimarze Franciszek Liszt przenosi się do Rzymu – właściwie po to, aby ożenić się tam ze
swoją towarzyszką życia Karoliną Sayn-Wittgenstein. Jednakże dzień przed ślubem Karolina cofa swoją zgodę pod
naciskiem rodziny, która jest przeciwna ich małżeństwu. Niepowodzenie to wywiera niekorzystny wpływ na ich
związek i ostatecznie prowadzi do rozstania.

Po tym wydarzeniu Liszt poświęca się intensywnie kompozycjom religijnym i dziełom muzyki kościelnej. Papież
Pius IX udziela mu ostatecznie niższych święceń kapłańskich i godności księdza, dzięki czemu spełnia się
ostatecznie Liszta marzenie młodości, aby należeć do stanu kapłańskiego. W późnych latach życia także jego
dorobek kompozytorski, szczególnie utwory na orkiestrę oraz dzieła religijne, znajduje nareszcie uznanie. W 1886
roku wyjeżdża już ciężko chory do Weimaru, aby uczestniczyć w Festiwalu w Bayreuth, odbywającym się pod
kierunkiem jego córki Cosimy. Klika dni po przybyciu, 31 lipca, umiera i zostaje pochowany na cmentarzu miejskim
w Bayreuth.

Twórczość Lista:

- skomponował baaaardzo dużo utworów fortepianowych, a ponad to (podobnie jak Paganini)

wprowadził wiele innowacji do techniki fortepianowej, znacznie ją rozwinął i doprowadził na skraj
możliwości wykonawczych
- twórca​Etiud transcendentalnych
- a także ​19 rapsodii węgierskich ​(słynna II rapsodia ze stylizacją czardasza)
- skomponował dwa koncerty fortepianowe (podobnie, jak w twórczości Mendelssohna są to utwory z
tendencją do jednoczęsciowości) ​ Es-dur i A-dur
- Liszt jest także twórcą monumentalnej​Sonaty h-moll ​na fortepian
- twórca poematu symfonicznego (skomponował ich 13) m.in. “Co słychać w górach”, “Mazepa”,
“Orfeusz”
- skomponował dwie symfonie: dantejską i faustowską (obie są monumentalnymi dziełami
wokalno-instrumentalnymi)
- najbardziej znane utwory religijne Liszta to: oratorium Legenda o św. Elżbiecie, oratorium Chrystus
oraz Węgierska msza koronacyjna
- twórca licznych transkrypcji fortepianowych, m.in. 6 etiud wg Paganiniego (wśród nich słynna “La
campanella”) oraz transkrypcja na jeden fortepian ​Symfonii Fantastycznej​Berlioza.

KONIEC LISZTA!!!! <3 <3 <3

9. Wagner jako twórca dramatu muzycznego

Richard Wagner (1813-1883) ​- był przede wszystkim twórcą operowym, inne dzieła są bez większego
znaczenia. Był twórcą teatru muzycznego, autentycznym człowiekiem teatru, wyrósł w atmosferze teatru i
dokonał też najwięcej dla XIX-wiecznej muzyki teatralnej. Był właściwie samoukiem muzycznym.

Wagner miał własną koncepcję twórczości scenicznej. Jego celem był doskonały dramat muzyczny. Po
niepowodzeniach w dziedzinie romantycznej opery Wagner dokładnie przemyślał możliwości muzycznego
dzieła scenicznego. Był w swoich planach bezkompromisowy, był owładnięty ideą teatru totalnego. Idea ta
przerosła wszelakie koncepcje jego poprzedników gdyż kompozytorzy robili wszystko w imię muzyki a
Wagner w imię sztuki! Treścią librett Wagner są legendy i mity germańskie a ich klimat jest przesycony
romantycznym mistycyzmem. Orkiestrze zapewnił o wiele większą rolę w kształtowaniu dzieła niż
współcześni mu kompozytorzy operowi. Poszerzył skład orkiestry, zwiększył liczbę instrumentów. W
muzyce XIX wieku nie było kompozytora, który by miał tak jasno wytyczone ideały twórcze.

10. Neoklasycyzm jako nurt w muzyce XIX wieku ​(Johannes Brahms)

-kierunek w muzyce ujawniający się w niektórych okresach XIX i XX w.,

-nawiązujący do klasycyzmu i baroku;
-w 2. poł. XIX w. reprezentowany przez twórczość J. Brahmsa, nawiązującą do L. van Beethovena,
oraz twórczość C. Francka i M. Regera, nawiązującą do J.S. Bacha;
 -w latach 20. XX w. rozwijał się gł. we Francji, zgodnie z ideami głoszonymi przez E. Satie;
-przedstawiciele n. przeciwstawiali się przesadnej ekspresji neoromantyzmu i ekspresjonizmu,
postulowali obiektywizm, zerwanie z programem lit. w muzyce,
-nawiązanie do form i środków wczesnego klasycyzmu i baroku, przy jednoczesnym eksponowaniu
środków harmoniki XX w.;
-n. wywarł wpływ na wielu kompozytorów pol. (M. Spisak, A. Szałowski, G. Bacewicz, B. Szabelski),
zwłaszcza studiujących w latach 20. i 30. w Paryżu u N. Boulanger — rzeczniczki tego kierunku

11. Szkoły narodowe: szkoła rosyjska, czesk, norweska, fińska (idee, przedstawiciele,
przykłady dzieł)

SZKOŁY NARODOWE​(ogółem) - ​Muzyka narodowa była odpowiedzią na potrzebę posiadania w

narodzie odrębności narodowej(tradycja, historia, kultura). Czynnikiem inspirującym twórczość dawnych
kompozytorów był rodzinny folklor, a w tematyce oper i poematów symfonicznych nawiązywano do scen
z historii narodu. Uznaje się, żepo raz pierwszy kierunek narodowy uwidocznił się na gruncie opery
niemieckiej u Karola Marii von Webera. Następny był Ryszard Wagner.

SZKOŁA ROSYJSKA

OJCIEC: MIKOŁAJ GLINKA

“WIELKA PIĄTKA”,​inaczej “POTĘŻNA GROMADKA”- stowarzyszenie 5 rosyjskich

kompozytorów należących do Rosyjskiej Szkoły Narodowej.
Jej członkowie to:
● Aleksander Borodin​- ​poemat symf. “w stepach Azji Środkowej”, 3 symfonie
● Mili Bałakiriev
● Cezar Cui
● Modest Musorgski​- ​obrazki z wystawy, “Noc na łysej Górze”- fantazja symf.
● Mikołaj Rimski-Korsakov​- 16 oper, suita orkiestrowa “Szeherezada”

Założenia programowe “Wielkiej piątki”:

● nawiązanie do tradycji M.Glinki
● zwrot do rosyjskiej pieśni ludowej, wykorzystanie jej charakterystycznych cech tonalnych
● podjęcie tematyki historycznej i legendarnej w utworach programowych i operach

PIOTR CZAJKOWSKI ​- tworzył równolegle z kompozytorami “Wielkiej Piątki”, ale wywodził się z
innych założeń estetycznych.Uprawiał przede wszystkim formy muzyki symfonicznej i operowej, np.
opery “Dama pikowa”, “Mazepa”, balety “Dziadek do orzechów”, “Jezioro Łabędzie”, 7 symfonii, 3
koncerty fort., 1 skrzypcowy

SZKOŁA CZESKA
● BEDRICH SMETANA​- autor m.in. 6 poematów symfonicznych nazwanych “​Moja
ojczyzna” - np. “Wełtawa”. ​Napisał również m.in. kwartet smyczkowy e-moll “Z mojego życia”. (W
Czechach przyjęło się od dawna, że coroczny festiwal muzyczny w Pradze zwany “Praską Wiosną”
zaczyna się 12 maja (dzień śmierci Smetany) wykonaniem całego cyklu poematów “Moja ojczyzna”
● ANTONIN DVORAK​- 9 symfonii, w tym ostatnia ​e-moll “Z nowego świata” <3

SZKOŁA NORWESKA
● EDVARD GRIEG <3<3 - ​(1843-1907)
Stworzył oryginalny styl nawiązujący do norweskiego folkloru. Głównie pisał muzykę fortepianową.
- “Utwory liryczne”
- koncert fort. a-moll
- “Peer Grynt”

SZKOŁA FIŃSKA
● JEAN SIBELIUS - ​nawiązywał do rodzinnego fińskiego folkloru, czerpiąc tematykę z fińskich
legend i poezji, zwłaszcza z narodowego eposu ​“Kalevala”. ​Napisał m.in. 7 symfonii, koncert
skrzypcowy d-moll, poematy symfoniczne i pieśni.

12. Charakterystyka twórczości Piotra Czajkowskiego

Piotr Czajkowski (1840-1893r.)

Twórczość Czajkowskiego miała silny wpływ na muzykę rosyjską.
TWÓRCZOŚĆ
❏ DZIEŁA SCENICZNE:
OPERY​​ - typ opery lirycznej, skoncentrowanej na uczuciach bohaterów
1.”Wojewoda: nawiąuje do wiersza Mickiewicz
2.”Oprycznik”
3.”Kowal Wakuła”
4.”Eugeniusz Oniegin” oparty na poemacie A.Mickiewicza
5.”Dziewica Orleańska”
6.”Mazepa”
7.”Trzewiczki”
8.”Dama pikowa”
9.”Jolanta” HAHAHAHA :D
BALETY
1.”Jezioro łabędzie”
2.”Śpiąca królewna”
3.”Dziadek do orzechów”

❏ KOMPOZYCJE ORKIESTROWE:
SYMFONIE
I g-moll “Zimowe marzenia” op.13
II c-moll “Małorosyjska” op.17
III D-dur “Polska” op.29
IV f-moll “Fantastyczna” op.36
V e-moll “Tajemnica” op.64
VI h-moll “Patetyczna” op.74 -określana jako “orkiestrowe requiem”; 10 dni po napisaniu tej symfonii -
Czajkowski zmarł ; 4-ta cz. - finał to adagio lamentoso.

Symfonia “Manfried” op.58

POEMAT SYMFONICZNYFANTAZJE ORKIESTROWE

-”Romeo i Julia”
-”Burza” op.18 wg.Szekspira
-”Francesca da Rimini” op.32
-“Fatum” op.77

FANTAZJE ORKIESTROWE
-”Romeo i Julia”
-”Burza” op.18 wg.Szekspira
-”Francesca da Rimini” op.32

4 SUITY ORKIESTROWE
I d-moll op.43
II C-dur op.53
III G-dur op.55
IV Mozartiana op.61

SUITY Z BALETÓW
1.”Śpiąca królewna” op.66a
2.”Dziadek do orzechów” op.71a
3.”Kaprys włoski” op.45

KONCERTY
Koncert skrzypcowy D-dur
I Koncert fortepianowy b-moll op.23(!!!)
II Koncert fortepianowy G-dur op.44
III Koncert fortepianowy Es-dur

UWERTURY
-”Burza” wg. Ostrowskiego
-Uwertura F-dur
-Uwertura c-moll
- “Rok 1812”
-”Hamlet” wg. Szekspira
-”Wojewoda” wg. Mickiewicza
PIEŚNI
 UTWORY KAMERALNE
UTWORY FORTEPIANOWE
Album dla młodzieży op.39

13. Muzyka polska po Chopinie (Moniuszko - życie i twórczość, Wieniawski, Noskowski,

Żeleński, Zarębski, Paderewski)
Stanisław Moniuszko​​(1819-1872) - dorastał muzycznie pod okiem matki, później uczył go August
Freyer. Wyjechał do Wilna i Wiednia, aby się tam kształcić podejmując też pracę korepetytora. Po trzech
latach wrócił do Wilna zostając organistą kościelnym i nauczycielem muzyki. Tam też się ożenił :)
Wyruszywszy w europejskie podróże uczynił swym celem opery światowe. Poznał m.in. Rossiniego, ale i
Aubera oraz Gounoda. Kolegą Moniuszki został sam Liszt. Zdecydował się na powrót do kraju, tym
razem do Warszawy. Mając odpowiednie doświadczenie oraz wykształcenie, zatrudniono go w Instytucie
Muzycznym, został jednocześnie dyrektorem Teatru Wielkiego-Opery Narodowej (dyrektorem, czyli
dyrygentem orkiestry w tym teatrze). Niestety, wybuch powstania styczniowego sprawił, że
ocenzurowano jego twórczość, przez co bardzo ucierpiał finansowo. Zmarł nagle 4 czerwca 1872 roku w
Warszawie, w wieku 53 lat. Pogrzeb Moniuszki został pochodem patriotycznym, kompozytor został
pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

W twórczości Moniuszki najistotniejsza jest ​opera​- te najbardziej znane to:

- Halka (premiera wersji 2-aktowej w Wilnie - 1848, wersji 4-aktowej w Warszawie 1858);
libretto - Włodzimierz Wolski;
O czym jest Halka? Główni bohaterowie: Halka (góralka), Janusz (młody dziedzic
góralskich wiosek), Zofia (córka bogatego Stolnika), Jontek (też góral).
W skrócie chodzi o to, że Halka zakochała się w Januszu, ale on bierze ślub z Zosią. A w
Halce jest zakochany ten Jontek, ale ona ma go gdzieś, bo woli Janusza. No i w sumie
wszystko konczy się tak, że Halka widząc ten ślu ucieka i rzuca się ze skały w nurt
górskiej rzeki.
- Flis, libretto - Stanisław Bogusławski
- Hrabina, libretto Włodzimierz Wolski
- Straszny dwór (premiera w 1865), libretto Jan Chęciński (słynny jest Mazur oraz “Aria
z kurantem”)
Komponował także balety i operetki (Jawnuta, Beata!!! :D). Poza tym tworzył też utwory wokalne:
kantaty, msze i pieśni (najbardziej znane to: ​Prząśniczka, Krakowiaczek, Świtezianka, Pieśń wojenna,
Czarny krzyżyk)​. Zasłynął jako twórca dwunastu ​Śpiewników domowych,​które zawierają pieśni
komponowane do słów poetów polskich i zagranicznych (m.in. Mickiewicz, Goethe) oraz do słów
ludowych.
Utwory symfoniczne Moniuszki to: słynne uwertury “Bajka”, “Kain” i “Uwertura wojenna”.
Poza tym tworzył też utwory instrumentalne, na fortepian: Walce, Fraszki, Polnezy.
*ciekawostka* rok 2019 został ustanowiony przez Senat RP rokiem Stanisława Moniuszki.
Henryk Wieniawski ​(1835-1880) - wybitny polski skrzypek i kompozytor.

Życiorys

Mały Henryk był tzw. cudownym dzieckiem. Już w wieku pięciu lat pobierał lekcje gry na skrzypcach, a gdy miał
osiem lat, wstąpił do paryskiego Konserwatorium, które ukończył jako najlepszy absolwent ze złotym medalem..
Potem pozostał w Paryżu, studiował tam skrzypce i kompozycję. Poznał wtedy Adama Mickiewicza i Fryderyka
Chopina.

W wieku 13 lat był już koncertującym skrzypkiem i wraz ze swym bratem Józefem, który był pianistą, rozpoczął
tournée po Europie (Rosja i Niemcy). Podróże te przyniosły mu międzynarodową sławę i umożliwiły poznanie wielu
słynnych muzyków tamtych czasów. Byli wśród nich Henri Vieuxtemps, Stanisław Moniuszko, Karol Lipiński oraz
Robert Schumann i Anton Rubinstein. Ten ostatni był pod tak wielkim wrażeniem osobowości artystycznej Henryka,
że pomógł mu uzyskać trzyletni kontrakt na dworze w Sankt Petersburgu i w tamtejszym teatrze dworskim.

Wieniawski został zatrudniony jako solista w 1860 roku i był tak dobrze przyjmowany, że umowę przedłużano mu aż
trzykrotnie i pozostał w Petersburgu aż do 1872 roku. Pracował tam także jako nauczyciel w założonym przez
Rubinsteina Rosyjskim Towarzystwie Muzycznym. Jego pozycja w środowisku muzycznym była bardzo wysoka,
wpłynął także znacząco na rozwój rosyjskiej szkoły wiolinistycznej.

Swoje obowiązki umiejętnie godził z wieloma podróżami koncertowym, które odbywał głównie wiosną i latem.
Podróżował po Rosji, Niemczech, Anglii, Francji, Belgii i krajach skandynawskich. Po zakończeniu kontraktu w
Petersburgu wybrał się ponadto, wraz z Antonem Rubinsteinem (w latach 1872-74), na wielkie tournée po Ameryce
Północnej. Po powrocie do Europy otrzymał stanowisko profesora gry skrzypcowej w Konserwatorium w Brukseli i
nadal jeździł z koncertami po całej Europie. Jednakże już podczas amerykańskiej podróży koncertowej intensywny
wysiłek (miał bardzo napięty program występów) mocno nadszarpnął zdrowiem kompozytora i jego stan zaczął się
systematycznie pogarszać. W 1880 r. podczas pobytu w Moskwie dopadł go śmiertelny atak serca.

Twórczość kompozytorska Wieniawskiego była naturalnym uzupełnieniem jego działalności jako koncertującego
wirtuoza. Jego utwory są wyraźnie inspirowane grą Niccolò Paganiniego, ale jednocześnie posiadają bardzo wyraźne
rysy indywidualne. Wieniawski połączył w nich swe wykonawcze doświadczenia ze świetną znajomością literatury
skrzypcowej i doskonałym wyczuciem własnego instrumentu. Podobnie jak Paganini, komponował przede
wszystkim dla siebie, ale na koncertach łączył swoje dzieła z utworami innych (głównie Paganiniego, Ernsta,
Beethovena i Vieuxtempsa).

Wieniawski uprawiał wszystkie gatunki typowe dla nurtu wirtuozowskiego: koncerty (fis-moll, d-moll),
wariacje (np. Le Carnaval russe, Wariacje A-dur na temat własny), fantazje (Fantaisie brillante sur Faust
opera de Charles Gounod), etiudy (np. L'ecole moderne. Etudes-caprices na skrzypce solo). Chętnie sięgał też
po liryczne miniatury i nawiązywał do polskiej tradycji narodowej w swych polonezach, mazurkach i
kujawiakach (dwa polonezy koncertowe: D-dur i A-dur). Dbał, że jego dzieła ukazywały się one drukiem i
były dobrze promowane. Dziś muzyka Wieniawskiego zajmuje ważne miejsce w repertuarze wszystkich
wirtuozów skrzypiec, jest także wykorzystywana do celów dydaktycznych.

*ciekawostka*​Dla swej przyszłej żony, Izabeli Hampton, skomponował Wieniawski w 1859 r. słynną ​Legendę​. Po
wysłuchaniu tego utworu, początkowo niechętny uprawiającemu niestabilny zawód muzyka Henrykowi, ojciec
Izabeli udzielił swej zgody na ślub młodych. Uznał, że jest on niekłamanym wyrazem miłości <3
Zygmunt Noskowski​(1846-1909) – polski kompozytor, dyrygent i pedagog. Działał w Warszawie.

Wykształcił wielu znakomitych kompozytorów, m.in. Karola Szymanowskiego, Mieczysława Karłowicza, Ludomira
Różyckiego, Grzegorza Fitelberga, Wacława Lachmana i Apolinarego Szelutę.

Twórczość Noskowskiego:

● opery
- Livia Quintilla, opera w 2 aktach z prologiem, libretto Ludomił German wg. dramatu Stanisława Rzętkowskiego
(1890-1898) - prapremiera 1902
- Zemsta za mur graniczny , opera w 4 aktach, libretto na podstawie Zemsty Aleksandra Fredry (1902-1908)
- Wyrok, opera w 2 aktach (1908)

● utwory orkiestrowe
- I Symfonia A-dur b.op. (1874-1875)
- Uwertura koncertowa „Morskie Oko” op. 19 (1875)
- II Symfonia „Elegijna” (1875-1879)
- Polonez elegijny e-moll (ok. 1885)
-​​
Step op. 66, pierwszy polski poemat symfoniczny, pierwotnie miał być uwerturą do opery na podstawie
Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza (1897) ←- TO BARDZO WAŻNE <3

Juliusz Zarębski ​(1854-1885) - ​wybitny polski pianista i kompozytor. Zmarł przedwcześnie. Jego najbardziej
znanym dziełem jest Kwintet fortepianowy g-moll op. 34. Wiele podróżował i koncertował w całej Europie. Był
ulubionym uczniem Liszta.

Władysław Żeleński​(1837-1921) -​uczył się u F.Mireckiego, potem w Pradze gdzie także uzyskał doktorat z
filozofii na Uniwerku Karola, późńiej przeniósł się do Paryża. Działał najpierw w Warszawie, potem w Krakowie.
Żeleński był autorem oper (​Kondrad Wallenrod, Goplana, Janek, Stara baśń​), utworów orkiestrowych ( ​W Tatrach,
1870, Echa leśne)​ ​Koncertu fortepianowego, Kwartetu fortepianowego i 4 kwartetów smyczkowych​. Pisał także
romantycznie w stylu Schumanna zakrojone ​dzieła fortepianowe,​​pieśni na głos i fortepian w
​ ywodzące się z tradycji
moniuszkowskich a także​utwory organowe i chóralne​. Był zwolennikiem klasycznego romantyzmu w wydaniu
niemieckim, który łączył z elementami melodycznymi i rytmicznymi polskiej muzyki ludowej. Uzyskał w ten sposób
styl dość tradycyjny.

Ignacy Jan Paderewski​(1860-1941) - polski pianista, kompozytor, a także mąż stanu - był premierem.

14. Muzyka symfoniczna późnego romantyzmu (Anton Bruckner, Gustav Mahler, Richard
Strauss)

Anton Bruckner ​- ​był jednym z największych mistrzów symofnii (po Beethovenie, od którego przejął
klasyczną formę niemal równocześnie z Brahmsem). Bruckner był organistą i jako symfonii stał się
zwolennikiem jednorodności kolorystyki. Napisał 9 symofnii, które pisał z architektoniczną pewnością i
wyczuciem. Jednak ich charaktery jest bardziej statyczny niż dynamiczny, mają wielkie bogactwo
tematyczne ( Antek bez majtek posługiwał się zazwyczaj aż trzema tematami ), które kształtowane były nie
na zasadzie rozwoju lecz dynamicznych kontraktach i przez długo przygotowane napięcia.

Gustav Mahler​​(1860-1911) - uchodzi za kontynuatora wielkiej tradycji symfoników wiedeńskich.

Bezpośredni następca Brucknera.
Z dzieł Mahlera najbardziej wybijają się symfonie : II, III, IV i VIII a obok symfonii najlepszym jego
dziełem jest Pieśń o ziemi na głos tenorowy, altowy i orkiestrę.
W swoich symfoniach które miały konkurować z wielkim zbiorem 9 symfonii Beethovena, Mahler starał
się wznieść ponad przeciętność, poszukiwał też wartości uniwersalnych, stąd monumentalne rozmiary jego
dzieł oraz ,,masowy” charakter tematów czy programów. Posługuje się często głosami wokalnymi.

Ryszard Strauss​- wielki twórca znakomitej serii poematów symfonicznych a później oper, kontynuator
zdobyczy Liszta, Wagnera i Berlioza. Po kilku latach działalności twórczej doszedł do stylu
ekspresjonistycznego której w operach Salome i Elektra znalazłam swój kres jakoś ostateczna
konsekwencja stylu póznoromantycznego. W następnych swych latach jednak uprościł swój styl dochodząc
ostatecznie do tradycyjnego elektyzmu. Twórczość Straussa z okresu przełomu

15. Znajomość pojęć: styl brillant, idee fixe, motyw przewodni, muzyka programowa, muzyka
absolutna, opera werystyczna

Styl brillant- ​w technice wykonawczej charakteryzuje się​wirtuozerią​, drugą jego cechą jest​kantylenowa
melodyka o charakterze sentymentalnym.

Idee fixe- ​w muzyce określenie zastosowane przez​H. Berlioza​w odniesieniu do przewodniego motywu
muzycznego (Symfonia fantastyczna,1830). Pomysł ów stał się prototypem tzw. motywów przewodnich,
symbolizujących postaci, przedmioty, uczucia bohaterów, pojęcia i idee filozoficzne (stosowane przez R.
Wagnera w dramatach muzycznych).

Motyw przewodni- ​struktura muzyczna, która w muzyce programowej lub związanej z tekstem słownym
jest przyporządkowana określonej sytuacji dramatycznej, symbolizuje osobę, przedmiot lub jakąś ideę.W
toku utworu pojawia się wielokrotnie, zwykle w postaci charakterystycznego tematu, nie zmieniającego się
lub podlegającego różnym przeobrażeniom. Termin „motyw przewodni” był użyty początkowo w związku
z operami C.M. von Webera, później używany zwłaszcza w odniesieniu do dramatów muz. R. Wagnera,
który technikę m.p. doprowadził w swej twórczości do perfekcji.

Muzyka programowa- r​odzaj​muzyki​o treści poza muzycznej, która wskazana jest przez tytuł lub program
utworu programowego​(pobudzający wyobraźnię​kompozytora​). Muzyka taka ma za zadanie wywołać
pewne skojarzenia i wyobrażenia -fantazje słuchaczy prowadzone są w określonym kierunku.

Muzyka absolutna-​o​kreślenie muzyki pozbawionej treści poza muzycznej, w przeciwieństwie do​muzyki

programowej​
. Pojęcie muzyki absolutnej jest względne, nie ma dzieła, które wyrażałoby i było realizowane
jedynie środkami czysto muzycznymi. Również ocena, które utwory są zaliczane do muzyki absolutnej jest
względna.

Opera werystyczna- t​o kierunek, który pojawił się we włoskiej muzyce operowej przy końcu​XIX wieku​
.
Cechował go odwrót od tematyki fantastycznej, kultywowanej w okresie​romantyzmu​i poszukiwanie
materiału zaczerpniętego z rzeczywistości.

XX WIEK
1. Charakterystyka muzyki XX wieku
BRAK CECH CHARAKTERYSTYCZNYCH.
różnorodność; wolność wyrazu, stylów, nurtów, kierunków, technik kompozytorskich’ wielka
rola nowatorstwa i awangardy
W porównaniu do wcześniejszych epok muzyka XX wieku mieni się wielobarwności
brzmienia, różnorodnością technik. Pierwsze przejawy zmian widoczne są już ok. połowy
XIX wieku, kiedy w muzyce R. Wagnera pojawia się „unendliche Melodie” (niekończąca się
melodia). Widoczne są nowe tendencje na gruncie symfonii i muzyki symfonicznej (A.
Bruckner, G. Mahler, R. Strauss), opery (R. Strauss), pieśni (G.Mahler). Zwiastuny przede
wszystkim dotyczą harmoniki, sposobu kształtowania formy, kolorystyki.

To ciekawe! ->Rok powstania dzieł wybitnych twórców przełomu epok:

● 1894 C. Debussy Popołudnie fauna
● 1896 R. Strauss Tako rzecze Zaratustra
 ● 1899 A. Schönberg Verklarte Nacht
● 1899 C. Debussy Nokturny
● 1900 G. Puccini Tosca
● 1900 J. Sibelius Finlandia
● 1901 S. Rachmaninow Koncert fortepianowy c-moll
● 1901 M. Ravel Igraszki wody
● 1901 A. Schoenberg Gurrelieder
● 1902 G. Mahler V Symfonia

2. Impresjonizm w muzyce (Claude Debussy, Maurice Ravel)

Claude Debussy (1862-1918)

to francuski kompozytor, przedstawiciel impresjonizmu.
Nowatorskie cechy stylu Debussego:
-Debussy w swojej muzyce ​odszedł od skal dur-moll​. Pojawiały się skale: całotonowe,
modalne - kościelne lub pentatonika. ​Zanegował pojęcie dysonansu​, który nie musi być
rozwiązań. Traktował dysonans jako plamę dźwięku. Można to skojarzyć z plamą farby w
malarstwie.
-W utworach Debussego słychać ​zmieniającą się orkiestrę​. ​Oszczędnie używał instr.
dętych-blaszanych, a więcej dętych-drewnianych,​smyczków, harfy, fletu.
-Miał zupełnie ​nowe podejście do natury fortepianowej​, np. łączył skrajne rejestry.
-W swoich utworach ​używał wiele określeń​, czasami w jęz.francuskim.
-Czerpał ​inspirację z poezji lub otaczającej natury.

Utwory orkiestrowe:

● Preludium "Popołudnie Fauna"​(1894r.)

-nawiązanie do mitologii greckiej i wiersza "Mallarmé"
● Trzy Nokturny na orkiestrę
-skład: orkiestra+chór (śpiewający bez słów)
-jedna z części ma tytuł "Syreny" [mitologia]
-inspirowane impresjonistycznymi obrazami James'a Whistler'a
● Fantazja na fortepian i orkiestrę

Utwory fortepianowe:
❖ Preludia​, dwa zeszyty po 12ście, każde preludium na tytuł, który jest podany
na końcu, jest to subtelne zasugerowanie interpretacji
Np. "Tancerki delfickie", "Dziewczyna o włosach jak len" , "Sztuczne ognie"
❖ Dwie​​Arabeski
❖ Clair de lune​(Światło księżyca, jako miniatura lub jako jedna z części suity
bergamasque)
❖ Pour le piano​(kompozycja 3 częściowa:Preludium, Sabanda, Toccata)
❖ Image​(Obrazy)
 ❖ Estampes​(Szkic)
❖ Kącik dziecięcy​(cykl fortepianowy)

Maurice Ravel (1875-1937r.)

Kompozytor zaliczony do kręgu impresjonizmu, francuz o korzeniach baskowych. Był
dyrygentem, pedagogiem i pianistą.

Twórczość
Był wyczulony jeśli chodzi o barwę i kolorystykę. Miał skłonność do różnych stylów,
konwencji. Komponował przy fortepianie, a potem rozpisywał to na orkiestrę.

J​ego styl muzyczny charakteryzował się:

1.Subtelną rytmiką
w2.Bogatą harmonią
3.Wyrafinowaną orkiestrację

W jego twórczości widać inspirację muz. Hiszpańską przez jego pochodzenie.

● Rapsodia hiszpańska
● Opera "Godzina hiszpańska"

● Wielkie dzieło​Ravel'a - BOLERO​!!!

Oparte na jednym temacie,
mimo powtarzającego się cały czas tego samego tematu słuchacz nie nudzi się.

● "Cygan na skrzypce"​posiada cygańskie i węgierskie wątki

● "Nagrobek Couperena"​stworzony dla klawesynistów francuskich

Ravel lubił nawiązywać do współczesności. Zainteresował go blues

(muz.rozrywkowa), jazz, poznawał różnych jazzmanów w swoim życiu.
● W​Sonacie G-dur​można usłyszeć lekkie nawiązanie do muz.rozrywkowej.
● Koncerty:
-G-dur
-D-dur ​(na lewą rękę)
Ravel służył w wojsku w I wojnie światowej. Gdy jego przyjaciel stracił prawą rękę na wojnie
to napisał dla niego koncert TYLKO na lewą rękę. Nie słychać z początku, że grane jest to
jedną ręką.
● "Zwierciadło"
● "Gaspard de la nuit"​(utwór poetycki)

3. Witalizm w muzyce (Strawiński - okresy twórczości, Bartok, Prokofiev)

4. Ekspresjonizm w muzyce XX wieku - szkoła wiedeńska (Schonberg, Webern, Berg),
ekspresjonizm słowiański (Skriabin, Szymanowski)

Ekspresjonizm w muzyce był kierunkiem rozwijającym się w kilku fazach ok. 1905–1925​; nie
ukształtował jednolitego stylu, przejawiał się raczej w postawie twórczej, charakterystycznej
zwł. dla kompozytorów austr. i niem. przed I wojną świat. i po wojnie. W odróżnieniu od
impresjonizmu, czerpiącego impulsy twórcze gł. z wrażeń świata zewn., ​Ekspresjonizm
postulował bezpośrednie ujawnienie w sztuce najbardziej ukrytych subiektywnych przeżyć
wewn.; sięgał do przeżyć patologicznych, ujawniał wybujały erotyzm ​(Salome R. Straussa),
żywił się nastrojami pesymistycznymi (Erwartung A. Schönberga), wyrażał zagubienie się
człowieka w świecie (Wozzeck A. Berga), jego konflikt z otoczeniem, lęk przed światem,
ucieczkę w mistyczną ekstazę (Poemat ekstazy A. Skriabina) lub w prymityw. Ekspresjonizm
cechował się: stopniową likwidacją centralizacji tonalnej (zanik toniki), swobodnym
atonalizmem, dezintegracją elementów konstrukcyjnych, zaniechaniem myślenia tematami
muz., autonomizacją brzmień, rozluźnieniem więzi rytmicznych i formalnych. W ostatniej
swej fazie prowadził do konstruktywizmu. Ekspresjonizm ujawnił się najdobitniej w muzyce
dram. opartej na dramacie ekspresjonistycznym. Cechowała go redukcja osób działających,
podkreślanie, a nawet wyolbrzymianie szczegółów, pozbawianie jednostki jej cech
indywidualnych. ​Typowe muz. dramaty ekspresjonistyczne tworzyli Schönberg i Berg.
Inni przedstawiciele e.: E. Křenek, Skriabin (w ostatnich utworach), w muzyce amer.
częściowo Ch. Ives i H. Cowell. Przykładem ekspresjonistycznej postawy w twórczości B.
Bartóka jest ​balet Cudowny mandaryn

Schönberg ​(1874-1951)- kompozytor austriacki, urodzony w Wiedniu, kiedy miał osiem lat
rozpoczął naukę na skrzypcach a później na wiolonczeli. Wiedzę muzyczną zdobywał
samodzielnie. W 1899r. powstaje jego pierwszy dużej wagi utwór- sekstet smyczkowy
Verklarte Nacht.

5. Dodekafonia i serializm

DODEKAFONIA​- technika kompozytorska w muzyce współczesnej oparta na skali

dwunastodźwiękowej, sformułowana na początku XX wieku przez Arnolda Schönberga i
stosowana przez kompozytorów tzw. drugiej szkoły wiedeńskiej. Podstawą dodekafonicznej
(czyli dwunastotonowej) techniki kompozytorskiej jest odrzucenie​​tonalności. Pierwszym
postulatem dodekafonii było więc, że każdy dźwięk z dwunastostopniowej skali jest
jednakowo uprawniony. Drugim postulatem było, że żaden dźwięk nie powinien być
powtórzony, dopóki nie zostaną użyte wszystkie dźwięki skali. Ciąg dźwięków, nazwany
przez​​Schönberga szeregiem, porządkiem lub serią – po niemiecku ​Reihe​, nie jest
odpowiednikiem tradycyjnie pojmowanej melodii. Każdej serii 12 dźwięków towarzyszy
zestaw​​interwałów pomiędzy nimi. Ilość i jakość interwałów, które tworzą dźwięki serii, ma
 duży wpływ na brzmienie utworu – na zestawienia harmoniczne oraz na melodykę
mikromotywów.

Nowa koncepcja, na pierwszy rzut oka dawała pełną swobodę kompozytorowi. Jednak
istniały pewne zasady, których należało przestrzegać. Schönberg nazwał serię pierwotną
Grundgestalt.​Miała ona zapewnić dziełu muzycznemu logiczną spójność. W konsekwencji
kompozytor po skonstruowaniu serii (spełniającej założenia estetyczne dzieła) tworzy jej
warianty na dwa sposoby:

● Transpozycja​– serię interwałów przyporządkowuje się na kolejnym dźwięku skali,

otrzymując w ten sposób 11 wariantów.
● Inwersja​– stosując zasady inwersji (lustrzanego odbicia w pionie lub poziomie)
pomiędzy seriami.

SERIALIZM​- kierunek w​​muzyce współczesnej wywodzący się z muzyki dodekafonicznej.

Polega na totalnym uporządkowaniu wszelkich aspektów tworzywa muzycznego:
rytmu,dynamiki,​​artykulacji itp. za pomocą serii. Technika podporządkowująca zasadom serii
(jej strukturze) wszystkie lub większość elementów muz. nie tylko wysokość dźwięków, ale
ich głośność, czas trwania, barwę itd.

6. Muzyka francuska i niemiecka po I wojnie światowej - Grupa sześciu, “nowa

rzeczowość” (Hindemith)

Les Six​lub ​Grupa Sześciu​− grupa francuskich kompozytorów działających w latach

1918−1921. Nazwy "Grupa Sześciu" użył po raz pierwszy krytyk muzyczny Henri Collet. Do
grupy należeli:

● Georges Auric (1899−1983)

● Louis Durey (1888−1979)
● Arthur Honegger (1892−1955)
● Darius Milhaud (1892−1974)
● Francis Poulenc (1899−1963)
● Germaine Tailleferre (1892−1983) − jedyna kobieta w grupie

Deklarowali niechęć wobec tradycyjnej muzyki, a zwłaszcza wobec patetycznej muzyki

wagnerowskiej oraz impresjonizmu. Chcieli pisać muzykę prostą, dowcipną, a nawet
prowokującą. Duchowymi patronami ​Szóstki​byli Erik Satie oraz Jean Cocteau. Po krótkim
czasie wspólnych działań kompozytorzy podążyli własnymi drogami. Trzech z nich
 zaznaczyło swą obecność w muzyce „poważnej” lat międzywojennych (Honegger, Milhaud,
Poulenc), a jeden został popularnym twórcą muzyki filmowej (Auric).

Paul Hindemith

7. Olivier Messiaen (charakterystyka twórczości)

Olivier Messiaen (1908-1992)
francuski kompozytor, organista, nauczyciel i z zamiłowania ornitolog.
Stworzył bardzo indywidualny i rozpoznawalny styl.
Jego inspiracją była religia katolicka na co wskazują tytuły utworów i komentarze do partytur.
Fascynowały go ptaki. Naśladownictwo oraz imitacja śpiewu ptaków z czasem coraz wyraźniej
tworzyła melodię dzieł Messiaena.

8. Muzyka okresu Młodej Polski (Mieczysław Karłowicz, Spółka Nakładowa Młodych

Kompozytorów Polskich)

9. Karol Szymanowski - życie i twórczość

10. Witold Lutosławski - życie i twórczość

ŻYCIE

Kompozytor i dyrygent. Urodzony 25 stycznia 1913 w Warszawie, zmarł 7 lutego 1994 tamże.
Naukę gry na fortepianie rozpoczął już jako sześcioletnie dziecko; był uczniem Heleny Hoffman, po
1924 Józefa Śmidowicza, a następnie Artura Taubego. W latach 1926-32 pobierał również lekcje gry
na skrzypcach u Lidii Kmitowej. Od 1928 przez cztery lata uczęszczał na prywatne lekcje teorii i
kompozycji do Witolda Maliszewskiego. Pod jego kierunkiem w 1930 skomponował swój pierwszy
utwór wykonany publicznie dwa lata później w Konserwatorium Warszawskim - ​"Taniec Chimery"
na fortepian. W 1932 zapisał się do tej uczelni muzycznej, gdzie kontynuował studia kompozytorskie
w klasie Maliszewskiego oraz uczył się grać na fortepianie u​​Jerzego Lefelda. W latach 1931-33 był
również studentem Wydziału Matematyki Uniwersytetu Warszawskiego (pojebało go z tą matmą). Za
swój debiut kompozytorski uznał prawykonanie w 1938 ​"Wariacji symfonicznych"​(1936-38).

Dobrze zapowiadającą się karierę artystyczną Lutosławskiego przerwała jednak II wojna światowa.
Lata okupacji hitlerowskiej spędził w Warszawie. Zarabiał na życie m.in. jako pianista w kawiarniach
oraz grając w duecie z Andrzejem Panufnikiem. Jedynym utworem zachowanym z tych czasów są
"Wariacje na temat Paganiniego" na dwa fortepiany (1941).
Po wojnie Witold Lutosławski zamieszkał na stałe w Warszawie. W 1946 poślubił Marię Danutę
Bogusławską (z domu Dygat). Zaangażował się w organizację Związku Kompozytorów Polskich. Ze
stowarzyszeniem tym był czynnie związany do końca życia jako członek władz i współorganizator
Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej "Warszawska Jesień". Nigdy nie związał się na
stałe z żadną uczelnią muzyczną. Uczestniczył natomiast w wielu kursach kompozytorskich:

Od 1963 prawykonaniem swoich "Trzech poematów Henri Michaux" na chór i orkiestrę (1961-63)
rozpoczął działalność dyrygencką. Aktywnie udzielał się w tej dziedzinie do końca życia.

TWÓRCZOŚĆ

Twórczość Witolda Lutosławskiego spotkała się z licznymi dowodami uznania. Otrzymał on wiele
nagród i odznaczeń, m.in. Nagrodę Związku Kompozytorów Polskich. W 1994 nadano
Lutosławskiemu najwyższe polskie odznaczenie: Order Orła Białego i w chuj dużo innych
nagród...Witold Lutosławski to najwybitniejszy - obok Fryderyka Chopina i Karola Szymanowskiego
- kompozytor polski wszystkich czasów.

Muzykolodzy wyróżniają w jego twórczości kilka okresów. Wczesne utwory, takie jak ​"Wariacje
symfoniczne"​, ​"Symfonia nr 1"​czy ​"Uwertura smyczkowa"​, zalicza się do nurtu
neoklasycznego. ​"Mała suita"​i ​"Koncert na orkiestrę"​są najwyraźniejszym przejawem
zainteresowania Lutosławskiego polskim folklorem. ​"5 Pieśni do słów Kazimiery Iłłakowiczówny"
rozpoczyna okres "dodekafoniczny", charakteryzujący się wykorzystywaniem - jak w ​"Muzyce
żałobnej"​- techniki serialnej. Bardzo indywidualnym wyznacznikiem techniki kompozytorskiej
Lutosławskiego w następnym okresie, rozpoczętym ​"Grami weneckimi"​, był aleatoryzm
kontrolowany, oznaczający wprowadzenie elementu przypadku w strukturę rytmiczną, przy
zachowaniu ścisłej organizacji wysokości dźwięków. Podsumowanie wieloletnich prób
wypracowania swoistego modelu formalnego rozpoczyna się od ​"Symfonii nr 2"​i ​"Livre pour
orchestre"​. Polega on na następstwie dwóch faz rozwojowych, z których pierwsza ma charakter
części wstępnej, w drugiej zaś następuje właściwe rozwinięcie głównej idei kompozycji. W utworze
"Mi-Parti"​pojawia się jeszcze jeden swoisty dla Lutosławskiego pomysł konstrukcyjny, polegający
na wprowadzeniu kilku zazębiających się wątków dźwiękowych, które tworzą "łańcuchową"
strukturę. Najwyraźniej ta zasada formalna występuje w trzech kompozycjach zatytułowanych
"Łańcuch"​i oznaczonych kolejnymi numerami.

Przy wszystkich jednak różnicach pomiędzy utworami różnych okresów twórczych i ciągłym
rozwoju swojego języka, Witold Lutosławski pozostaje rzadkim w naszych czasach przypadkiem
kompozytora o wyraźnie określonym, bardzo indywidualnym obliczu stylistycznym w całej swej
twórczości. Nie należał do żadnej "szkoły" kompozytorskiej, nie poddawał się trendom czy modom,
nie podtrzymywał tradycji, ani nie brał udziału w awangardowych rewolucjach. Był jednak zarazem i
awangardzistą, i kontynuatorem tradycji. Wśród rozdroży estetycznych drugiej połowy XX wieku
znalazł sobie własną drogę, którą konsekwentnie podążał, wiedziony nieomylnym smakiem
artystycznym. Jego muzyka jest wzorcowym przykładem idealnego wyważenia proporcji pomiędzy
formą i treścią, intelektem i emocją. Jej doskonałość zapewniła Lutosławskiemu stałe miejsce wśród
największych twórców XX wieku.

11. Charakterystyka twórczości Krzysztofa Pendereckiego i Henryka Mikołaja Góreckiego

*Penderecki w czapce wygląda jak zwykły Janusz...i lubi banany ;-)

Penderecki charakterystyka twórczości:

Początki poszukiwań twórczych Pendereckiego to dążenie do nowych, eksperymentalnych
brzmień. stosował w tym celu niekonwencjonalne środki instrumentalne ( np. szerokie użycie
klasterów). Te pierwsze chronologicznie próby określa się mianem sonoryzmu, z tego okresu
pochodzi "Tren ofiarom Hiroszimy" (1959), "I kwartet smyczkowy" ( 1960 ) i "Polymorphia"
( 1961 ). Znawcy wyznaczają kolejny okres w twórczości mistrza od momentu powstania
"Stabat Mater" na 3 chóry a capella ( 1962 ), stanowiącego część monumentalnej "Pasji wg
św. Łukasza" ( 1965 ). Twórczość tę znamionuje zwrot w kierunku tradycji, poszukiwanie
form wspólnych dla języka nowoczesnej muzyki i dorobku kultury europejskiej, za przykład
niech posłużą: "Jutrznia" ( 1970-1971 ), "Kosmogonia" ( 1970 ), czy "Magnificat" ( 1974 ).

Druga połowa lat siedemdziesiątych to okres fascynacji Pendereckiego tradycją

późnoromantyczną, czego efektem jest m.in. "Koncert skrzypcowy"( 1977 ), "Raj utracony" (
1978 ), "II Symfonia Bożonarodzeniowa ( 1980), czy "Te Deum" ( 1980 ) z dedykacją dla
Jana Pawła II.

Twórczość polskiego kompozytora pełna jest inspiracji sztuką europejską. I tak na przykład
opera "Czarna maska" wg G. Hauptmanna nawiązuje do XX-wiecznego dramatu
ekspresjonistycznego, "Król Ubu" wg A. Jarryego to z kolei rodzaj pastiszu różnych stylów, a
w "V Symfonii Korea" można dostrzec syntezę estetyki późnego romantyzmu i wieku XX.

Górecki charakterystyka twórczości:

W połowie lat 90. XX wieku kompozytor podbił świat swoją ​Symfonią pieśni żałosnych.​To
jednak tylko jeden z wielu zapadających w pamięć utworów, które składają się na jego
twórczość. Górecki wzbogacił polską muzykę przede wszystkim oryginalnym podejściem do
brzmienia, szczerością artystycznej wypowiedzi i głębią duchowej refleksji. Jego wczesne,
skrajnie nowatorskie utwory burzyły tradycyjne normy brzmieniowe i formalne, torując
artyście drogę na scenie muzycznej awangardy pierwszych lat „Warszawskiej Jesieni” i
 „polskiej szkoły kompozytorskiej”. Z czasem muzyka kompozytora złagodniała, do głosu
doszła cała gama emocji, znaczenia nabrało słowo. Kontemplacyjność i żywioł tanecznej
energii to cechy, które określają tę twórczość najtrafniej i które najbardziej przemawiają do
słuchaczy. Zawsze prawdziwy, głęboki w uczuciach, pełen autentycznej pasji – taki był
Henryk Mikołaj Górecki i taka jest jego muzyka.

12. Wybitni twórcy polscy muzyki XX wieku i współczesnej (Grażyna Bacewicz, Witold
Szalonek, Andrzej Panufnik, Aleksander Tansman, Włodzimierz Kotoński, Bogusław
Schaeffer, Wojciech Kilar, Tadeusz Baird, Kazimierz Serocki, Paweł Szymański,
Elżbieta Sikora, Marta Ptaszyńska, Grażyna Pstrokońska-Nawratil, Hanna Kulenty,
Paweł Mykietyn)
Pstrokońskiej utwór grałysmy i nawet ją widziałysmy. Załamała się, jak usłyszała jej utwór w
wykonaniu naszej orkiestry ;-)
13. Znajomość pojęć, nurtów i wiążących się z nimi przedstawicielami: muzyka konkretna i
elektroniczna (elektroakustyczna), aleatoryzm i forma otwarta, Klangfarbenmelodie,
Sprechgesang, punktualizm i styl aforystyczny, neoklasycyzm w muzyce XX wieku,
folkloryzm, atonalność, bitonalność, minimalizm, tape music, muzyka graficzna
(partytury graficzne), collage, happening, teatr instrumentalny, muzyka stochastyczna,
sonoryzm, postmodernizm, spektralizm.