RENESANS

NAZWA EPOKI

Nazwa „renesans” wywodzi się z Włoch (z wł. rinascita – odrodzenie, obudzenie się,
rozkwit). W malarstwie, architekturze i literaturze renesans przyniósł odrodzenie się
antycznych ideałów i wartości (starożytna Grecja i Rzym). W muzyce, analogicznie,
dokonało się odrodzenie muzyki antycznej.

Określenie „renesans muzyczny” odnoszone jest do czasów:

od 2. połowy XV w. do końca XVI wieku.

ZAŁOŻENIA IDEOWE I ESTETYCZNE

Nowe idee i prądy renesansu płynące z Włoch już w wieku XIV:

- antropocentryzm – na pierwszym miejscu stawiał człowieka i jego potrzeby
- humanizm – zainteresowanie potrzebami i dążeniami człowieka oraz jego stosunkiem do
świata; sprzeciwiał się teocentrycznej kulturze średniowiecza; w miejsce uniwersalizmu
proponował indywidualizm i program kształcenia oparty na wzorach antycznych;
podstawowe znaczenie mają rozum i wiedza; zwrócenie się ku naturze;

Prądy ideowe płynące z Niemiec:

- reformacja – ruch społeczno-religijny, który narodził się w Niemczech i przyczynił się do
unarodowienia twórczości (gł. Poprzez tworzenie tekstów w rodzimych językach oraz
tłumaczenia języka łacińskiego)
- laicyzacja (zeświecczenie) – wyzwalanie różnych dziedzin życia społecznego i kulturalnego
spod wpływu Kościoła

CECHY MUZYKI RENESANSOWEJ

1) pojmowanie muzyki jako sztuki, a nie nauki

2) nowa zależność między teorią a praktyką muzyczną: twórczość muzyczna przestała
być jedynie odwzorowaniem ścisłych, z góry ustalonych reguł komponowania
3) nowa koncepcja tonalna, wykorzystująca strukturę akordową, choć podstawą pozostał
system modalny; w związku z tym powstaje układ 4-głosowy (liczbę głosów
zwiększano 5-12), w którym podstawę stanowił głos basowy; istotne są zależności
harmoniczne, zmniejsza się znaczenie linearyzmu
4) stosowanie współbrzmień tercji i seksty
5) zastosowanie chromatyki
6) rozbudowanie systemu modi z 8 do 12 po wprowadzeniu modi eolskiego i jońskiego
wraz z ich odmianami plagalnymi
7) nadrzędna rola muzyki wielogłosowej – POLIFONIA WOKALNA A CAPPELLA,
związana z imitacją, równorzędnością wszystkich głosów
8) nowe podejście do tekstu słownego, wnikanie w sens poszczególnych słów
9) rozwój estetyki naśladownictwa dźwiękowego, imitacja natury
10) technika polichóralna – koncertowanie dwóch i więcej zespołów w celu osiągnięcia
głębi brzmienia, zapoczątkowana we Włoszech
11) główne formy muzyki religijnej: msza, motet, kanon
 12) główne formy muzyki świeckiej: madrygał i chanson
13) notacja menzuralna, brak kreski taktowej, później tabulatura
14) rozwój muzyki instrumentalnej i instrumentów
15) w 2. poł. XVI w. – transkrybowanie utworów wokalnych – powstanie ricercaru i
canzony

Podstawowe rodzaje mszy w renesansie:

Msza oparta na cantus firmus (pochodzącym z różnych źródeł tj. chorał gregoriański, pieśni
religijne, popularne melodie świeckie czy własne konstrukcje kompozytora).

Missa sine nomine (‘msza bez nazwy’) – msza zbudowana na oryginalnej melodii,
pochodzącej z inwencji kompozytora.

Msza parodiowana (missa parodia) – wykorzystuje istniejącą kompozycję wielogłosową

własną lub zapożyczoną (najczęściej podstawą był madrygał, motet i chanson), często
zmieniała liczbę głosów i elementy konstrukcji.

Msza przeimitowana - cantus firmus włączony w imitację, eliminacja długonutowego

cantus firmus i równouprawnienie wszystkich glosów.

TEORIA MUZYKI W RENESANSIE

1) Johannes Tinctoris (1435-1511) - pierwszy teoretyk renesansowy, autor pierwszego

słownika pojęć muzycznych, określił podstawowe zasady muzyki wielogłosowej
(traktat Liber de arte contrapuncti – 1477);
znaczenie muzyki jako sztuki kształtującej wrażliwość i osobowość
(Dwudziestokrotne działanie muzyki)
2) Franchinus Gaffurius (1451-1522) – nowe zasady tonalne, reguły kontrapunktyczne,
notacja menzuralna (traktat Practica musicae – 1496)
3) Glareanus (właśc.. Heinrich Loriti; 1488-1563) – powiększenie liczby modi z 8 do
12, wprowadzenie modi jońskiego i eolskiego oraz ich odmian plagalnych (traktat
Dodekachordon – 1547)
4) Nicola Vincentino (1511-1576) – skupił uwagę na chromatyce i enharmonii,
nawiązując do ich znaczenia w starożytnym systemie dźwiękowym (1555)
5) Gioseffo Zarlino (1517-1590) – opisał i matematycznie uzasadnił budowę
trójdźwięku durowego i molowego, zaproponował nową klasyfikację konsonansów i
dysonansów (traktat Instituzioni harmonicae – 1558)