STAROŻYTNOŚC (Grecja, Izrael, Rzym,…)

1. Ramy chronologiczne:
2. Formy muzyczno-literackie: liryka, epika, dramat ( hymny, ody, peany, epitafia, gymnopedie, dytyramby, dramat…)
 Pitagoras-monochord-interwały-diatonika-chromatyka…skale budowane od góry w dól: dorycka, frygijska, lidyjska=etos, oddziaływanie na
emocje człowieka.
 Notacja literowa,alfabet joński i fenicki
 rytmika – stopy greckie: jamb, trochej-trójdzielne itd.
 Instrumenty: aulos, fletnia Pana bożka-syrinx;lira, harfa, lutnia, organy wodne, ksylofon, bębny, grzechotki, talerze itp
3. Cechy muzyki:
Sztuka SYNKRETYCZNA: jedność słowa, muzyki i tańca.
Teoria muzyki:
 Melodie budowane w kierunku opadającym, solowa i zespołowa,
 instrumenty melodyczne powielają linię wokalną, perkusyjne – rytm stóp greckich.
 Muzyka ku czci…kultowa, obrzędowa, użytkowa.

ŚREDNIOWIECZE
1. Ramy chronologiczne: IV/V w. – I poł. XVw. ( 313r.edykt mediolański-1430 tech. komp. fauxbourdon)
2. Formy muzyki jednogł.:
 Religijnej: monodia gregoriańska (chorał greg.: msza, oficjum:jutrznia, nieszpory…, sekwencje „Dies irae”, tropy, psalmy, hymny „Gloria in
excelsis Deo”…)
 Świeckiej: pieśń w formie zwrotkowej i zwrotkowo-refrenowej: canzo, vers, rondo, ballada, virelai (liryka wokalna) przy komp.. qvioli, lutni, liry
wykonywana przez wędrownych śpiewaków i grupy: trubadurzy, truwerzy…( Wilhelm z Akwitanii, Rameau de Voqueiras ”Kalenda Maya,
Adam de la Halle, Tanhauser, Hans Sachs)
3. Formy muz. wielogłosowej:
 Organum – dokomponowanie linii melod. do istniejącej w tym samym rytmie nota contra notam(ncn) i czystych interwalach 4, 5, 8. Powstanie
zapisów w IX w., rozwój IX – XIII w. Leoninu i Perotinus= Szkoła Notre Dame; Ars nova-Guillaume de Machaut: izorytmia…
 Motet w XIII w. w Ars antiqua: kompozycja 3-gł.: tenor, motetu, triplum.
4. Cechy muzyki, język muzyczny epoki:
 Wokalna (Instrumenty tylko w muzyce świeckiej)
 Religijna (świecka była zakazana oficjalnie)
 Anonimowa-głównie
 Skala diatoniczna, harmonia modalna: dorycka, fryg, lidyjska i miksolidyjska z ich odmianami o 4 cz. w dół, np. hypodorycka itd.
 Teoria muzyki opiera się na założeniach ojców kościoła m.in. św. Augustyna, św. Ambrożego.
 Estetyka polega na symbolice liczb; 1-jeden Bóg=muz, jednogłosowa;3-Trójca Św.=rytm najważniejszy trójdzielny;4-czterech ewangelistów=4 dźw.
w tetrachordzie.
5. Polska: pieśni, hymny, sekwencje, oficja rymowane o świętych; Bogurodzica, Gaude Mater Polonia, Omnia beneficja, Breve regnum, Cracovia civitas,  
Bądź wiesioła; Sakramentarium tynieckie, kieleckie; Mikołaj z Radomia – Magnificat w fauxbourdon, części mszalne gloria, Credo; Piotr z Grudziądza, Wincenty z Kielczy.

1
RENESANS

1. Ramy chronologiczne: od I poł. XVw. – do końca XVIw. (1430-1597 pierwsza opera/1600)

2. Formy muzyki wokalnej wielogłosowej = wokalna polifonia a cappella

 Motet – tekst rel. I świecki po łacinie i w różnych innych językach
 Msza – tekst liturgiczny, po łacinie,
 Madrygał, caccia – jez, włoski, kanon,

3. Techniki kompozytorskie:
 imitacja
 przeimitowanie ( zazębianie się odcinków = pajęczynka)
 cantus firmus cf
 ncn
 parodiowanie

4. Formy muzyki instrumentalnej ( budowa różnych instrumentów)

 Ricercar (imitacja)
 Canzona (odcinkowość, bo kadencje we wszystkich głosach)
 Preludium (figuracja i imitacja)
 Toccata (akordy i figuracja na przemian)
 Tańce wolne i szybkie – kontrast tempa i metrum = początek suity

5. Główni kompozytorzy epoki:

Johannes Ockeghem, Josquin des Pres, Orlando di Lasso, GregorioAllegri, Giovanni Pierluigi da Palestrina, Claudio Monteverdi, Giovanni Gabrieli,
Mikołaj z Krakowa, Mikołaj Gomółka, Mikołaj Zieleński, Wacław z Szamotuł, Marcin Leopolita, Tabulatura Jana z Lublina.

6. Cechy muzyki:
 wokalna a cappella
 faktura 4-ro gł. i więcej
 imitacyjna, linearna
 imitatione della natura
 polichóralna = technika concertato w szkole weneckiej ( „Echo”)
 akordowa
 styl osserwato w szkole rzymskiej
 skale – zmierzają do dur-moll, tercja i seksta.

2
BAROK

1. Ramy chronologiczne: 1600 – 1750 +J. S.. Bacha /1759 +G. F. Haendla

2. Formy muzyki wokalno-instr. wykształconej w baroku:

 Drama per musica – wskrzeszenie dramatu starogr. przez Cameratę florencką; wyższość słowa nad muzyką; Dafne i Eurydyka – pierwsze dramaty.
 Ośrodk opery we Włoszechi: Rzym: chóry, Stefano Landi, Wenecja; bel canto, Stradella, Pallavicino,Lotti,Ziani, Neapol – podział na operę seria i buffa –
Służąca panią G. Pergolesiego, Alesandro Scarlatti.
 Oratorium (religijne i świeckie, bez akcji scenicznej) Haendla: Mesjasz, Juda Machabeusz, Izrael w Egipcie; Bacha – Na Boże Narodzenie, Na Wielkanoc..
 Kantata (relig. i św., bez akcji scenicznej), Kantata liryczna bez recytatywów – Magnificat Bacha, O kawie – świecka i około 200 relig.
 Pasja – opis męki Chrystusa: partia Jezusa-niski głos, narratora-środkowy, partia tłumu-wysoki; wg. Św. Mateusza( większa obsada) i Jana-J. S. Bacha

3. Formy instrumentalne wykształcone w baroku:

 Suita = partita ( 4 tańce główne: allamande, courante, sarabanda i gigu +intermezza taneczne np. menuet, gavot i nietaneczne, np. aria, rondo.
 Sonata da chiesa (kościelna 4-ro częściowa: wolna, szybka, wolna szybka) i da camera (kameralna, swobodna budowa podobna do suity)
 Concerto solo i concerto grosso ( zespól inst. koncertujących zwanych concertino)
 Fuga – inst.. i wokalna( Temat, Odpowiedź tonalna lub realna, kontrapunkty, łaczniki, przeprowadzenia – pokazanie T wróznych tonacjach i modulacje.
 Rondo starofr. J. PH. Rameau i F. Couperin – klawesyniści fr.( Refren-kuplet-..RKRKR)
 Uwertura włoska: szybka-wolna-szybka; francuska: wolna-szybka.
 Wariacje ostinatowe: passacaglia i chaconne,( temat jako ostinato-ciagle powtarzany w basie jako podstawa harmoniczna.

4. Główni kompozytorzy epoki:

Jacopo Peri, Claudio Monteverdi, J. B. Lully, J. S. Bach, G. F. Haendel, A. Vivaldi, Archangello Corelli, Grzegorz Gerwazy Gorczycki, Bartłomiej
Pękiel, Adam Jarzębski.

5. Cechy muzyki:
 Rozwój form wokalnych i instrumentalnych
 Rozwój muzyki świeckiej (opera)
 Większy aparat wykonawczy czyli obsada
 Rozwój systemu dur-moll
 Basso continuo
 Monodia akompaniowana = aria, arioso, recytatyw
 Linearyzm = polifonia
 Praca motywiczna = figuracje = ewolucjonizm
 Style: kościelny, kameralny i teatralny
 Stile antico – dawny (a cappella, religijny) i stile moderno = nowy ( skład wok-instr, lub instr.)
 Figury retoryczno-muzyczne: patopoja, passus duriusculus…

3
KLASYCYZM
1. Ramy chronologiczne: około 1750 r. – 1848 r. ( Wiosna Ludów)

2. Formy muzyczne:
a. Cykliczne (wieloczęściowe) formy instrumentalne:
 Sonata solowa lub kameralna
 Koncert solowy ( inst..+ ork., ma 3 części: szybka-wolna-szybka z popisem instrumentalisty zwanym kadencją =cadenza)
 Symfonia ( na orkiestrę, w szkole manheimskiej)
 Gatunki muzyki kameralnej: kwartet smyczkowy, trio itp.
Cechą charakterystyczną tych form jest układ 3 lub 4-ro częściowy: szybka-wolna-taneczna-szybka.
Forma sonatowa – to część powyższych form, najczęściej Icz. w tempie allegro, dlatego nazywana allegrem sonatowym, o schemacie współczynników:
EKSPOZYCJA: T1 w C-dur Ł T2 w G-dur Epilog:
PRZETWORZENIE: modulacje, praca tematyczna materiału ekspozycji
REPRYZA: T1 w C-dur ŁT2 w C-dur Epilog.

b. wokalno-instrumentalne: (kontynuacja z baroku)

 opera: seria, buffa, semiseria, singspiel; oratorium; kantata

3. Kompozytorzy epoki:
Szkoła mannheimska: Jan Stamitz,
Szkoła berlińska (szkoła pieśni i podręczniki do nauki gry na instr.): Carl Philips Emanuel BACH, Johann Joachim Quanz,
Szkoła starowiedeńska (muzykowanie domowe, kameralne): Wagenseil,
Klasycy wiedeńscy:
Józef Haydn: Symfonie ( paryskie, londyńskie; kwartety smyczkowe (słoneczne, rosyjskie); koncerty; sonaty; tria; opery; oratoria: Pory roku, Stworzenie świata; msze –
nelsońska, cecyliańska.
Wolfgang Amadeusz Mozart: Symfonie( paryska, praska, linzka, jowiszowa); opery: seria - Idomeneo król Krety, buffa-Wesele Figara, semiseria-Don Giovanni,
singspiel-Czarodziejski flet; koncerty fort, skrzypcowe, klarnetowe…; sonaty fortep., skrzypcowe…; muzyka kameralna – tria, kwartety…msze: koronacyjna, wielka,
Requiem-niedokończone.
Ludwig van Beethoven: Symfonie w tym programowa VI „Pastoralna” i IX; sonaty fortep.; koncerty fort. i skrzypcowe, uwertury koncertowe na różne okazje i 4 (Leonora
I, II, III i Fidelio) do jedynej opery Fidelio, oratorium Chrystus na górze oliwnej; muzyka kameralna – tria, kwartety sm.; msza solemnis-uroczysta.
Polska:Jan Wański,Feliks Janiewicz, J. Elsner, K. Kurpiński, opera Maciej Kamieńskiego „Nędza uszczęśliwiona”, Jan Stefani „Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale”.
4. Cechy muzyki:
 Budowa okresowa = odcinkowość = symetria = proporcja
 Homofonia, akordyka , bas Albertiego-rozłożone akordy
 Praca tematyczna = przetworzeniowa, technika wariacyjna,
 System dur-moll = system funkcyjny: D dominanta-stwarza napięcie harmoniczne a T tonika-rozładowuje, z tego wynika dynamika utworów.
 Muzyka symfoniczna i kameralna
 Muzyka instrumentalna i wokalno-instr. w tej samej ilości.

4
ROMANTYZM

1. Ramy chronologiczne: początek i koniec w różnych krajach inny, ogólnie cały XIX wiek.

2. Formy muzyczne: w większości są kontynuowane z klasycyzmu a nowe to:

 Symfonia programowa: muzyka absolutna + program literacki, czyli inspiracja kompozytora z literatury, malarstwa, z życia; nowatorem był
Beethoven( VI Pastoralna) a kontynuatorem Hektor Berlioz „Symfonia fantastyczna…” (utwór ma tytuł i poszczególne części też)

 Symfonia wokalno-instrumentalna (Beethoven 4 cz. IX symfonii) Gustaw Mahler „Symfonia tysiąca”

 Poemat symfoniczny: (Beethovena uwertury koncertowe) Franciszek Liszt „Co słychać w górach?, „Prometeusz”, „Hungaria’.

 Miniatura instrumentalna: Robert Schumann „Sceny dziecięce”, Modest Musorgski „Obrazki z wystawy” Camil Saint-Saens „Karnawał zwierząt”

 Liryka wokalna: systematyka pieśni przez Fr. Schuberta: zwrotkowa, refrenowa, przekomponowana, ostinatowa, ballady; pieśni samodzielne i w
cyklach.

 Opera romantyczna w różnych ośrodkach: Włochy: klasycyzujaca, weryzm, Paryż: Grand opera, Niemcy –pierwsza romantyczna opera C. M.
Webera „Wolny strzelec”; kraje słowiańskie: Rosja – Wielka Piątka, Czechy – B. Smetana, A. Dworak, Polska – S. Moniuszko.

 Dramat muzyczny; reforma opery przez R. Wagnera „Pierścien Nibelunga” w czterech częściach, „Tristan i Izolda” – akord tristanowski z
opóźnieniami.

 Dramat psychologiczny R. Straussa: Salome, Elektra, - psychoanaliza bohaterów (Fraud)

3. Cechy muzyki:
 Muzyka absolutna – czysto instrumentalna (np. Johannes Brahms)
 Związek muzyki z innymi dziedzinami sztuki: literatura, malarstwo, życie osobiste, co przejawia się nadaniem tytułu utworowi i jego części
 Uprawianie form wielkich: symfonia, opera i małych: pieśni, miniatura.
 Wirtuozostwo = popis - dzięki polepszaniu konstrukcji inst.., głównie fortep. i skrz.: N. Paganini, F. Liszt, F. Chopin.
 Kantylena – ozdobniki, figuracje.
 Zmiany w klasycznych formach szczególnie w cyklu sonatowym, np. symfonie 5 cz. a nie 4-ro.
 Inspiracja rodzimym folklorem, szczególnie w krajach słowiańskich, stąd działalność tzw. Szkół narodowych.

5
XX wiek/XXI

1. Kierunki na przełomie XIX /XX w.:

a. impresjonizm: zasada: uchwycić-zatrzymać-utrwalić; plama brzmieniowa; skale: całotonowa, średniowieczne, pentatonika; piano, C. Debussy,
częściowo M. Ravel,
b. ekspresjonizm: dysonanse, ekspresja w małych utworach, tematyka patologiczna, psychoanaliza; A. Skriabin, A. Schonberg, A. Berg, A. Webern
c. folkloryzm ( witalizm, barbaryzm) używanie materiału muzyki tradycyjnej: tematyki, melodii, rytmu; I. Strawiński Święto wiosny, B. Bartok, Z.
Kodaly, K. Szymanowski…
d. neoklasycyzm: nawiązywanie do muzyki (technik kompozytorskich) dawnych epok; G. Bacewicz, S. Prokofiew
e. minimalizm: materiał muzyczny ciągle powtarzający się, jednostajny; H. M. Górecki Symfonia Pieśni żałosnych, Amen na chór.
f. Jazz: rytmy synkopowane, „błękitna nuta”, improwizacja.
g. Muzyka poważna i muzyka rozrywkowa – widoczny podział; rock, blus, hip-hop, rap…

2. Techniki kompozytorskie:
 dodekafonia
 punktualizm
 serializm
 aleatoryzm
 teatr instrumentalny
 collage
 muzyka konkretna
 muzyka elektroniczna i komputerowa
 spektralizm: rozszczepienie dźwięku na alikwoty, podobnie jak wiązkę światła, potrzebny program komputerowy
 muzyka filmowa

3. Nowe instrumenty – narzędzia do wytwarzania fali dźwiękowej: tereminovox, trautonium, fale Martenota.

3. Cechy muzyki:
 brak centrum tonalnego,
 załamanie się systemu funkcyjnego dur –moll
 dominacja dysonansu, chromatyki
 akordy o budowie kwartowej a nie tercjowej
 nowe skale dźwiękowe O. Messiaen tzw. modi
 sonoryzm – pojęcie określa brzmienie utworu a nie jak poprzednio melodie, rytm, harmonię
 tematyka literacka to problemy osobiste człowieka, (lata międzywojenne i powojenne) psychoanaliza „Wozzek”, „Lulu” – A. Berga.

6
7