Drug Delivery: An Integrated Clinical

and Engineering Approach 1st Edition

Yitzhak Rosen
Visit to download the full and correct content document:
https://textbookfull.com/product/drug-delivery-an-integrated-clinical-and-engineering-a
pproach-1st-edition-yitzhak-rosen/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Acquired Neurogenic Communication Disorders An

Integrated Clinical Approach 1st Edition Jerry K.
Hoepner

https://textbookfull.com/product/acquired-neurogenic-
communication-disorders-an-integrated-clinical-approach-1st-
edition-jerry-k-hoepner/

Biointerface Engineering: Prospects in Medical

Diagnostics and Drug Delivery Pranjal Chandra

https://textbookfull.com/product/biointerface-engineering-
prospects-in-medical-diagnostics-and-drug-delivery-pranjal-
chandra/

Drug Delivery Nanosystems From Bioinspiration and

Biomimetics to Clinical Applications 1st Edition
Natassa Pippa (Editor)

https://textbookfull.com/product/drug-delivery-nanosystems-from-
bioinspiration-and-biomimetics-to-clinical-applications-1st-
edition-natassa-pippa-editor/

Drug Delivery Aspects: Expectations and Realities of

Multifunctional Drug Delivery Systems: Volume 4:
Expectations and Realities of Multifunctional Drug
Delivery Systems 1st Edition Ranjita Shegokar (Editor)
https://textbookfull.com/product/drug-delivery-aspects-
expectations-and-realities-of-multifunctional-drug-delivery-
systems-volume-4-expectations-and-realities-of-multifunctional-
Drug Delivery Trends: Volume 3: Expectations and
Realities of Multifunctional Drug Delivery Systems 1st
Edition Ranjita Shegokar (Editor)

https://textbookfull.com/product/drug-delivery-trends-
volume-3-expectations-and-realities-of-multifunctional-drug-
delivery-systems-1st-edition-ranjita-shegokar-editor/

Plant systematics : an integrated approach Singh

https://textbookfull.com/product/plant-systematics-an-integrated-
approach-singh/

Engineering Applications of Nanotechnology From Energy

to Drug Delivery 1st Edition Viswanatha Sharma Korada

https://textbookfull.com/product/engineering-applications-of-
nanotechnology-from-energy-to-drug-delivery-1st-edition-
viswanatha-sharma-korada/

Engineering Drug Delivery Systems (Woodhead Publishing

Series in Biomaterials) 1st Edition Ali Seyfoddin
(Editor)

https://textbookfull.com/product/engineering-drug-delivery-
systems-woodhead-publishing-series-in-biomaterials-1st-edition-
ali-seyfoddin-editor/

Delivery of Drugs: Expectations and Realities of

Multifunctional Drug Delivery Systems: Volume 2:
Expectations and Realities of Multifunctional Drug
Delivery Systems 1st Edition Ranjita Shegokar (Editor)
https://textbookfull.com/product/delivery-of-drugs-expectations-
and-realities-of-multifunctional-drug-delivery-systems-
volume-2-expectations-and-realities-of-multifunctional-drug-
 Drug Delivery
An Integrated Clinical
and Engineering Approach
http://taylorandfrancis.com
 Drug Delivery
An Integrated Clinical
and Engineering Approach

Edited by
Yitzhak Rosen
Pablo Gurman
Noel M. Elman
The material in this book, whether related to medicine or any other topic, should be verified as to its
accuracy, currency, and preciseness by the reader. It should in no way replace any advice given by a medical
professional or any other professional. None of the information provided here should be a substitute for
additional reading, advice, experience, or other relevant information in any topic discussed in this book.

CRC Press
Taylor & Francis Group
6000 Broken Sound Parkway NW, Suite 300
Boca Raton, FL 33487-2742

© 2017 by Taylor & Francis Group, LLC

CRC Press is an imprint of Taylor & Francis Group, an Informa business

No claim to original U.S. Government works

Printed on acid-free paper

Version Date: 20161109

International Standard Book Number-13: 978-1-4665-6594-4 (Hardback)

This book contains information obtained from authentic and highly regarded sources. Reasonable efforts
have been made to publish reliable data and information, but the author and publisher cannot assume
responsibility for the validity of all materials or the consequences of their use. The authors and publishers
have attempted to trace the copyright holders of all material reproduced in this publication and apolo-
gize to copyright holders if permission to publish in this form has not been obtained. If any copyright
material has not been acknowledged please write and let us know so we may rectify in any future reprint.

Except as permitted under U.S. Copyright Law, no part of this book may be reprinted, reproduced, trans-
mitted, or utilized in any form by any electronic, mechanical, or other means, now known or hereaf-
ter invented, including photocopying, microfilming, and recording, or in any information storage or
retrieval system, without written permission from the publishers.

For permission to photocopy or use material electronically from this work, please access www.copyright​
.com (http://www.copyright.com/) or contact the Copyright Clearance Center, Inc. (CCC), 222 Rosewood
Drive, Danvers, MA 01923, 978-750-8400. CCC is a not-for-profit organization that provides licenses and
registration for a variety of users. For organizations that have been granted a photocopy license by the
CCC, a separate system of payment has been arranged.

Trademark Notice: Product or corporate names may be trademarks or registered trademarks, and are
used only for identification and explanation without intent to infringe.
Visit the Taylor & Francis Web site at
http://www.taylorandfrancis.com

and the CRC Press Web site at

http://www.crcpress.com
Contents
Foreword....................................................................................................................ix
Acknowledgments......................................................................................................xi
Editors..................................................................................................................... xiii
Contributors.............................................................................................................. xv

Chapter 1 An Introduction to Key Concepts in Drug Delivery............................. 1

Stephen Kuperberg, Mahyar Pourriahi, Jonathan Daich,
Aaron Richler, Pablo Gurman, Noel M. Elman, and Yitzhak Rosen

Chapter 2 An Introduction to Pharmacokinetics: From Conventional

to Advanced Systemic Drug Delivery Systems.................................. 13
Alan Talevi, Luis Bruno Blanch, and Guillermo R. Castro

Chapter 3 Transporter- and Enzyme-Targeted Prodrugs for Improved Oral

Drug Delivery...................................................................................... 47
Arik Dahan and Shimon Ben-Shabat

Chapter 4 Gastroretentive Delivery: Physicochemical, Biopharmaceutical,

Technological, and Regulatory Considerations................................... 65
Yuvraj Singh, Vivek K. Pawar, Mohini Chaurasia,
and Manish K. Chourasia

Chapter 5 Invasive versus Noninvasive Delivery of Insulin.............................. 101

Sandra Soares, Ana Costa, Pedro Fonte, and Bruno Sarmento

Chapter 6 The Artificial Pancreas..................................................................... 147

Joseph Shivers, Jennifer Lane, Eyal Dassau, and Howard Zisser

Chapter 7 Micro/Nano Devices for Drug Delivery........................................... 181

Roya Sheybani and Ellis Meng

Chapter 8 Microneedle-Mediated Vaccines......................................................207

Ryan F. Donnelly, Maelíosa T. C. McCrudden,
Sharifa Al-Zahrani, and Steven J. Fallows

v
vi Contents

Chapter 9 Application of Nanoparticle Tracking Analysis in Drug Delivery.... 237

Matthew Wright

Chapter 10 Microsponges for Drug Delivery...................................................... 265

Rishabh Srivastava

Chapter 11 Chitosan for Advancing Drug Delivery............................................ 293

Sanjay K. Jain and Satish Shilpi

Chapter 12 Gene Delivery by Electroporation..................................................... 341

Julie Gehl

Chapter 13 Drug Delivery Systems for Infectious Diseases................................ 349

Maximiliano L. Cacicedo, Germán A. Islan, Pablo Gurman,
and Guillermo R. Castro

Chapter 14 Nanotechnology in Drug Delivery to Chronic Inflammatory

Diseases............................................................................................. 373
Mazen M. El-Hammadi and José L. Arias

Chapter 15 Intrathecal Drug Delivery................................................................. 401

SriKrishna Chandran

Chapter 16 Cancer Stem Cell Drug Delivery...................................................... 411

Masturah Bte Mohd Abdul Rashid, Lissa Nurrul Abdullah,
Tan Boon Toh, and Edward Kai-Hua Chow

Chapter 17 Cardiac Drug Delivery...................................................................... 439

Paula Díaz-Herráez, Simón Pascual-Gil de Gómez,
Elisa Garbayo, Teresa Simón-Yarza, Felipe Prósper,
and María J. Blanco-Prieto

Chapter 18 Current Developments in Nanotherapeutics for Airway Diseases.... 481

Indrajit Roy, Ridhima Juneja, Komal Sethi, and Neeraj Vij
Contents vii

Chapter 19 Intravitreal Drug Delivery................................................................. 495

Omar Saleh, Mark Ihnen, and Shlomit Schaal

Chapter 20 Drug Delivery in Obstetrics and Gynecology................................... 531

David Shveiky, Yael Hants, and Sarit Helman

Chapter 21 Drug Delivery Systems: A Regulatory Perspective.......................... 549

Pablo Gurman, Noel M. Elman, and Yitzhak Rosen

Index....................................................................................................................... 573
http://taylorandfrancis.com
Foreword
This book is a comprehensive overview in the much needed area of drug delivery.
It addresses a critical unmet need, the approach of integrating the clinical and engi-
neering disciplines for drug delivery optimization and advancement. This integra-
tion is a must, requires a patient-oriented approach, and is a key foundation in drug
delivery development.
Furthermore, the book focuses on important advances and discusses how an inte-
grated approach was used for these advances. It consists of 21 chapters, starting
with a thorough introduction to drug delivery and pharmacokinetics, followed by
diverse clinical examples of this integration. The book discusses the following areas
and their advances: oral and intrathecal drug delivery; insulin delivery and artificial
pancreas; micro- and nanotechnology for drug delivery, including applications of
micro- and nanotechnology in vaccines; inflammatory diseases; airway diseases and
the use of nanoparticles as tracking systems; biomaterial-based delivery systems,
including chitosan and microsponges; gene delivery, cancer drug delivery with a
focus on stem cells; cardiac drug delivery; intravitreal drug delivery; and drug deliv-
ery in obstetrics and gynecology as well as an important chapter on FDA regulation
of drug delivery systems.
As an experienced clinician and discoverer of a new autoimmune syndrome
(ASIA Syndrome), developer of novel therapeutics, publisher of numerous papers
and books, and editor in chief of two journals on autoimmunity (Autoimmunity
Reviews IF-7.95 and Journal of Autoimmunity IF 8.4), it is my hope that all clinicians
and engineers involved in advancing drug delivery will find in this book a useful
resource. Therefore, I give this book the highest recommendation.

Yehuda Shoenfeld, MD, FRCP, MaACR

Head of Zabludowicz Center for Autoimmune Diseases
Sheba Medical Center, Affiliated with Tel Aviv University

ix
http://taylorandfrancis.com
Acknowledgments
We, as editors, take this opportunity to acknowledge all the contributors, editorial
staff, family, and friends for greatly assisting us in making this important book pub-
lication a reality.

xi
http://taylorandfrancis.com
Editors
Yitzhak Rosen, MD, is a graduate of the Tel Aviv University
of Medicine. He completed an internal medicine residency
at Coney Island Hospital and is currently a fellow at the
Cardiovascular Division of SUNY Downstate Medical Center
in Brooklyn, New York. He has worked as a research scientist
at the Institute for Soldier Nanotechnologies, Massachusetts
Institute of Technology (MIT). He is also the president and
CEO of Superior NanoBioSystems LLC, a biomedical com-
pany. He has served in the Israel Defense Forces (IDF) as a medical officer and
physician in militarily active areas. He completed a medical internship at the Rabin
Medical Center and has worked at the Oncology Institutes of both the Rabin and
the Sheba Medical Centers in Israel. He has invented a microfluidic chip platform,
funded by the Defense Advanced Research Projects Agency (DARPA), for effecting
extremely rapid blood typing and cross-matching for mass casualties in collaboration
with the MEMS and Nanotechnology Exchange. In addition, he is the inventor of
several medical ultrasound technologies.

Pablo Gurman, MD, earned his MD degree from Buenos

Aires University School of Medicine in 2002, where he worked
at the Pharmacology Department for 10 years. He is currently
the chief medical officer at GearJump Technologies, a biotech-
nology company dedicated to developing innovative solutions
to public health problems. Prior to this appointment, he was
a research ­scientist at the Materials Science and Engineering
Department at the University of Texas-Dallas, as well as a
research collaborator at Dr. Elman’s group at the Institute for
Soldiers Nanotechnologies at the Massa­chusetts Institute of
Technology (MIT). Dr. Gurman was a visiting scientist at
Argonne National Laboratory, where he worked under the artificial retina program.
Gurman’s primary research interests involve micro- and nanotechnology for med-
ical diagnostics and therapeutics, controlled release technologies, and biomaterials.

Noel M. Elman, PhD, is the CEO and founder of GearJump

Technologies, LLC, a company dedicated to development
of biotechnological solutions for public health applications.
Dr. Elman is also a lecturer in technology and innovation
at the Buenos Aires Institute of Technology. He worked at
Draper Laboratory, an MIT-affiliated DoD-supported R&D
center, where he was an appointed distinguished member
of the technical staff. Prior to this appointment, he was a
research scientist and principal investigator at the Institute
for Soldier Nanotechnologies at MIT, leading a translational research group

xiii
xiv Editors

focused on developing technologies for biotech, biomed, and public health appli-
cations. In addition, he was appointed an Innovation Fellow at Massachusetts
General Hospital. Dr. Elman’s research focus is on rapid translation from idea
conceptualization to experimental realization. He earned his bachelor’s and mas-
ter’s degrees in electrical engineering at Cornell University, and his PhD degree
in electrical engineering at Tel Aviv University. He performed postdoctoral stud-
ies at MIT, investigating several micro- and nanodevices for therapeutics and
diagnostics.
Contributors
Lissa Nurrul Abdullah Maximiliano L. Cacicedo
Cancer Science Institute of Singapore Nanobiomaterials Laboratory
National University of Singapore Institute of Applied Biotechnology
Singapore (CINDEFI, UNLP-CONICET-CCT
La Plata)
Sharifa Al-Zahrani Department of Chemistry
School of Pharmacy School of Sciences
Queen’s University Universidad Nacional de La Plata
Belfast, United Kingdom La Plata, Argentina

José L. Arias Guillermo R. Castro

Department of Pharmacy and
Pharmaceutical Technology
Faculty of Pharmacy
University of Granada
Campus Universitario de Cartuja s/n
Granada, Spain
Shimon Ben-Shabat
Department of Clinical Pharmacology
School of Pharmacy
Faculty of Health Sciences
Ben-Gurion University of the Negev
Beer-Sheva, Israel
Luis Bruno Blanch
Medicinal Chemistry
Department of Biological Sciences
School of Sciences
National University of La Plata (UNLP)
La Plata, Argentina
María J. Blanco-Prieto
Department of Pharmacy and
Pharmaceutical Technology
School of Pharmacy
University of Navarra
Pamplona, Spain
Nanobiomaterials Laboratory
Institute of Applied Biotechnology
(CINDEFI, UNLP-CONICET-CCT
La Plata)
Department of Chemistry
School of Sciences
National University of La Plata
La Plata, Argentina
SriKrishna Chandran
University Hospitals of Cleveland
Cleveland, Ohio
Mohini Chaurasia
Amity Institute of Pharmacy
Amity University
Lucknow, India
Manish K. Chourasia
Pharmaceutics Division
CSIR-Central Drug Research Institute
Lucknow, India
Edward Kai-Hua Chow
Department of Pharmacology
Yong Loo Lin School of Medicine
and
Cancer Science Institute of Singapore
National University of Singapore
Singapore

xv
xvi Contributors

Ana Costa Mazen M. El-Hammadi

CESPU
Instituto de Investigação e Formação
Avançada em Ciências e Tecnologias
da Saúde
Department of Pharmaceutical Sciences
Gandra-PRD, Portugal
Department of Pharmacy and
Pharmaceutical Technology
Faculty of Pharmacy
University of Granada
Campus Universitario de Cartuja s/n
Granada, Spain

Arik Dahan and

Department of Clinical Pharmacology
School of Pharmacy Department of Pharmaceutics and
Faculty of Health Sciences Pharmaceutical Technology
Ben-Gurion University of the Negev Faculty of Pharmacy
Beer-Sheva, Israel Damascus University
Damascus, Syria
Jonathan Daich
Noel M. Elman
Superior NanoBioSystems LLC
GearJump Technologies, LLC
Brookline, Massachusetts
Eyal Dassau
Harvard John A. Paulson School of Steven J. Fallows
Engineering and Applied Sciences School of Pharmacy
Harvard University Queen’s University
Cambridge, Massachusetts Belfast, United Kingdom
Simón Pascual-Gil de Gómez Pedro Fonte
Department of Pharmacy and CESPU
Pharmaceutical Technology Instituto de Investigação e Formação
School of Pharmacy Avançada em Ciências e Tecnologias
University of Navarra da Saúde
Pamplona, Spain Department of Pharmaceutical Sciences
Gandra-PRD, Portugal
Paula Díaz-Herráez
Department of Pharmacy and and
Pharmaceutical Technology
School of Pharmacy REQUIMTE
University of Navarra Department of Chemistry
Pamplona, Spain University of Porto
Porto, Portugal
Ryan F. Donnelly
School of Pharmacy Elisa Garbayo
Queen’s University Department of Pharmacy and
Belfast, United Kingdom Pharmaceutical Technology
School of Pharmacy
University of Navarra
Pamplona, Spain
Contributors
Julie Gehl
Department of Oncology
C*EDGE (Center for Experimental
Drug and Gene Electrotransfer)
Copenhagen University Hospital
Herlev, Denmark
Pablo Gurman
Gur&Gor LLC
Revere, Massachusetts
Yael Hants
Department of Obstetrics and
Gynecology
Hadassah–Hebrew University Medical
Center, Ein Kerem
Jerusalem, Israel
Sarit Helman
Department of Obstetrics and
Gynecology
Shaare Zedek Medical Center
Jerusalem, Israel
Mark Ihnen
Kentucky Eye Care
Louisville, Kentucky
Germán A. Islan
Nanobiomaterials Laboratory
Institute of Applied Biotechnology
(CINDEFI, UNLP-CONICET-CCT
La Plata)
Department of Chemistry
School of Sciences
Universidad Nacional de La Plata
La Plata, Argentina
Sanjay K. Jain
Pharmaceutics Research Project
Laboratory
Department of Pharmaceutics
Dr. Hari Singh Gour University
Sagar, Madhya Pradesh, India
xvii
Ridhima Juneja
Department of Chemistry
University of Delhi
Delhi, India
Stephen Kuperberg
SUNY Downstate Medical Center
Department of Critical Care and
Pulmonary Medicine
Brooklyn, New York
Jennifer Lane
Drexel University College of Medicine
Philadelphia, Pennsylvania
Maelíosa T. C. McCrudden
School of Pharmacy
Queen’s University
Belfast, United Kingdom
Ellis Meng
Department of Biomedical Engineering
Ming Hsieh Department of Electrical
Engineering
University of Southern California
Los Angeles, California
Vivek K. Pawar
Pharmaceutics Division
CSIR-Central Drug Research Institute
Lucknow, India
Mahyar Pourriahi
SUNY Downstate Medical Center
Department of Medicine
Brooklyn, New York
Felipe Prósper
Hematology, Cardiology and Cell
Therapy
Clínica Universidad de Navarra and
Foundation for Applied Medical
Research
University of Navarra
Pamplona, Spain
xviii Contributors

Masturah Bte Mohd Abdul Rashid Shlomit Schaal

Department of Pharmacology Department of Ophthalmology and
Yong Loo Lin School of Medicine Visual Sciences
National University of Singapore University of Massachusetts Medical
Singapore School
Worcester, Massachusetts
Aaron Richler
Brookdale University Hospital Komal Sethi
Brooklyn, New York Department of Chemistry
University of Delhi
Yitzhak Rosen Delhi, India
SUNY Downstate Medical Center
Department of Medicine, Roya Sheybani
Cardiovascular Division Department of Biomedical Engineering
Brooklyn, New York University of Southern California
Los Angeles, California
and
Satish Shilpi
Superior NanoBioSystems LLC Pharmaceutics Research Project
New Jersey Laboratory
Department of Pharmaceutical Sciences
Indrajit Roy Dr. Hari Singh Gour University
Department of Chemistry Sagar, Madhya Pradesh, India
University of Delhi
Delhi, India and

Omar Saleh Department of Pharmaceutics

Department of Ophthalmology Ravishankar College of Pharmacy
Jordan University of Science and Bhopal, Madhya Pradesh, India
Technology
Irbid, Jordan Joseph Shivers
Columbia University College of
Bruno Sarmento Physicians and Surgeons
CESPU New York, New York
Instituto de Investigação e Formação
Avançada em Ciências e Tecnologias David Shveiky
da Saúde Department of Obstetrics and
Department of Pharmaceutical Sciences Gynecology
Gandra-PRD, Portugal Hadassah–Hebrew University Medical
Center, Ein Kerem
and Jerusalem, Israel

INEB
Institute of Biomedical Engineering
University of Porto
Porto, Portugal
Contributors xix

Teresa Simón-Yarza Tan Boon Toh

Department of Pharmacy and Cancer Science Institute of Singapore
Pharmaceutical Technology National University of Singapore
School of Pharmacy Singapore
University of Navarra
Pamplona, Spain Neeraj Vij
Department of Pediatric Respiratory
Yuvraj Singh Science
Pharmaceutics Division The Johns Hopkins University School
CSIR-Central Drug Research Institute of Medicine
Lucknow, India Baltimore, Maryland

Sandra Soares and

CESPU
Instituto de Investigação e Formação College of Medicine
Avançada em Ciências e Tecnologias Central Michigan University
da Saúde Mt Pleasant, Michigan
Department of Pharmaceutical Sciences
Gandra-PRD, Portugal Matthew Wright
Nanosight Ltd.
Rishabh Srivastava Wiltshire, United Kingdom
Department of Pharmaceutics
Rajiv Academy for Pharmacy Howard Zisser
Mathura, India Dept. of Chemical Engineering
University of California, Santa Barbara
Alan Talevi Santa Barbara, California
Biopharmacy
Department of Biological Sciences
School of Sciences
National University of La Plata (UNLP)
CCT La Plata CONICET
La Plata, Argentina
http://taylorandfrancis.com
 1 An Introduction
to Key Concepts
in Drug Delivery
Stephen Kuperberg, Mahyar Pourriahi,
Jonathan Daich, Aaron Richler, Pablo Gurman,
Noel M. Elman, and Yitzhak Rosen

CONTENTS
Overview.....................................................................................................................2
Drug Delivery: Routes of Administration................................................................... 2
Oral Route..............................................................................................................2
Sublingual Route....................................................................................................3
Rectal Route...........................................................................................................3
Parenteral Routes...................................................................................................3
Miscellaneous Routes............................................................................................ 3
Drug Elimination....................................................................................................4
Key Concepts in Pharmacodynamics.......................................................................... 4
Therapeutic Window..............................................................................................4
Drug Delivery Systems: Pharmaceutical Systems versus Drug Delivery Devices..... 4
Drug Delivery Systems: Clinical Applications........................................................... 5
Diabetes and Insulin Delivery Systems.................................................................. 5
Cancer and Antineoplastic Drug Delivery Systems............................................... 6
Epilepsy and Benzodiazepines Drug Delivery Systems........................................ 7
Other Examples of Drug Delivery Systems................................................................ 8
Novel Approaches in Drug Delivery........................................................................... 8
Gene Delivery: DNA and RNA as Payloads for Drug Delivery............................ 8
Cell Delivery..........................................................................................................8
Novel Targets in Drug Delivery: Cancer Stem Cell Delivery..................................... 8
Novel Delivery Modalities Based on the Carrier: Micro and Nanosystems.......... 9
Summary..................................................................................................................... 9
References................................................................................................................. 10

1
2 Drug Delivery

OVERVIEW
Drug delivery is a broad and active area of research involving a multidisciplinary
approach whose integrative aim is to assist in reaching the optimization of drug
efficacy by effective delivery of the active drug component to its target tissue
while minimizing toxicity. The purpose of this chapter in particular and the book
as a whole is to address clinical and engineering integration approaches for drug
delivery systems. The clinical aspect involves understanding the unmet need and
the clinical implications involved. It also requires understanding the individual
clinical and biological differences of patients. Moreover, generating clinical and
biological data is critical for drug delivery as this data can delineate the opti-
mized pathway for a particular drug and its delivery system. In addition, patho-
physiology of disease can affect drug delivery; for example, inflammation may
greatly alter the disposition of a medication, thereby modifying its efficacy, such
as drug penetration to a particular tissue [1–3]. The engineering aspect, on the
other hand, involves either the manipulation of the physicochemical properties of
the active ingredient or formulation (pharmaceutical engineering) or the fabrica-
tion of devices based on mechanical engineering principles in order to achieve a
desired pharmacokinetic–pharmacodynamics profile of the active principle (drug
delivery devices).
Integration of clinical and engineering principles involves a constant interaction
between these two disciplines, and therefore, this book is intended for both the drug
delivery engineer and the clinician. This chapter briefly discusses the rudimentary
foundations of pharmacology that must be considered when designing drug delivery
systems and provides clinical examples where drug delivery systems are playing a
critical role. In addition, a brief description of novel approaches in drug delivery will
be described to illustrate the fast development of this field.

DRUG DELIVERY: ROUTES OF ADMINISTRATION

There are numerous routes of drug delivery with enteral and parenteral being the
most common. Enteral routes of drug administration can include oral, sublingual, or
rectal. Parenteral routes include injections, such as intravenous, intramuscular, and
subcutaneous. The routes of drug administration influence the pharmacokinetics of
the drug. This includes the bioavailability, the rate of onset, peak effect, and duration
of action of the drug [1].

Oral Route
A drug that is given through the oral route must first go through what is known as
the first-pass effect or first-pass metabolism. In the first-pass effect, the drug is first
partially metabolized in the gut wall; then it enters the portal venous system into the
liver where it is further metabolized before reaching the systemic circulation and
receptor target sites. The first-pass effect alters the bioavailability of the drug before
it reaches its receptor target sites. This explains why different routes for the same
drug require different doses for the same drug to have the same efficacy [1,2].
An Introduction to Key Concepts in Drug Delivery 3

The oral route is the most commonly preferred route for drug administration.
Other routes are considered when problematic circumstances arise in which the oral
route cannot be used. These include the following:

1. When the patient has nausea or vomiting and cannot tolerate oral medication
2. When the patient is unconscious and/or has limited swallowing ability
3. When the drug is inactivated by digestive enzymes or acidic gastric fluid or
metabolized by gastrointestinal (GI) flora
4. When there is overall poor drug absorption occurring due to an edematous
GI tract that is seen in fluid overload states [1,2]

Sublingual Route
With the sublingual route, the drug avoids the first-pass effect and thus avoids altera-
tion in its bioavailability by being absorbed directly into the systemic vascular sys-
tem. This allows a very rapid delivery of the active compound, such as sublingual
nitroglycerin for cardiac chest pain [1,2].

Rectal Route
Drugs administered by the rectal route have a bioavailability of approximately 50%,
and even this approximation may greatly vary due to the intricate venous drainage
system of the rectum. The superior portion of the rectum has veins draining into the
liver whereas the distal portion of the rectum has veins draining straight into the
vena cava, thus bypassing the first-pass effect [1,2].

Parenteral Routes
Parenteral routes include intravenous, intramuscular, and subcutaneous. Their key
advantages include administration to unconscious patients and to patients with poor
enteral absorption. These routes provide a quick onset of action and 100% bioavailabil-
ity; therefore, no dose adjustment is required. Their disadvantage is the need for trained
personnel, a short duration of action, risk of infection, and dermal irritation [1,2].

Miscellaneous Routes
The inhalation route is used for respiratory diseases, such as asthma and COPD.
Intranasal and intrathecal routes are used for a drugs whose target site is the brain but
which are unable to penetrate the blood–brain barrier. Topical routes are used for local
effect on areas of skin. Intradermal routes are used for sustained release of a drug, for
example, pain management drugs, such as the fentanyl patch. Liposomes, biodegrad-
able microspheres, and various polymer conjugates are also typical components that
can be used for sustained delivery. The ocular route is utilized as well; for example,
beta blocker eye drops are commonly used for the management of elevated intraocular
pressure, and these drops can actually even affect the heart rate as they can reach other
targets outside their local use. Target delivery involves delivering the drug to a targeted
4 Drug Delivery

tissue while overcoming many of the host’s biological barriers. This may be done using
a combination of encapsulating nanoparticles and monoclonal antibodies [3].

Drug Elimination
Drug elimination occurs by embolization by the liver as discussed previously. Drugs
are also eliminated in the kidneys where they get filtered into the urine. Some drugs
get eliminated through other means, such as from the lungs, but the liver and kidney
are the most common organs responsible for drug metabolism and excretion [1,2].

KEY CONCEPTS IN PHARMACODYNAMICS

A receptor is any cell component that when it interacts with a ligand (a drug or an
organic molecule) will bring about a biological effect. Receptors are mostly made up
of proteins, but they differ from each other based on their unique biological effects.
Thus, the receptor determines the biological effect not the ligand that binds it [1,2].
The majority of drugs are designed to either stimulate or inhibit receptors. A drug
that stimulates is called an agonist, and a drug that inhibits is called an antagonist.
A drug that antagonizes a receptor prevents natural agonists from binding and thus
prevents a downstream biological effect [1,2].
As the concentration of an agonist increases in the systemic circulation, the
more receptors are bounded and the greater the biological effect. The relationship
between a drug’s concentration and its biological effect can be plotted as effect ver-
sus drug concentration, which will resemble a hyperbolic curve. Increase in drug
concentration initially has a linear response curve and then plateaus as maximal
effect is reached no matter what the drug concentration is. This plateau occurs due
to all the receptors becoming saturated. Efficacy refers to the effect of the drug. The
more effect, the more efficacious the drug. Potency refers to the drug concentration
required for the effect to happen. The lower the concentration of a drug needed for
the effect to occur, the more potent the drug [1,2].

Therapeutic Window
Drugs require a certain minimum concentration to have a desired effect. This is
called the minimum effective dose. However, drugs can also have undesired effects
that occur if the concentration gets too high. The minimum toxic dose is the mini-
mum dose of a drug that will cause an undesired effect. The therapeutic window is
the dosage range between minimum effective dose and minimum toxic dose. Drugs
with a small therapeutic window must be cautiously administered and have frequent
concentration monitoring to avoid toxic doses [1,2].

DRUG DELIVERY SYSTEMS: PHARMACEUTICAL

SYSTEMS VERSUS DRUG DELIVERY DEVICES
A drug delivery system can be defined as a formulation or a device that facilitates
the introduction of a therapeutic substance into the body with the objectives of
An Introduction to Key Concepts in Drug Delivery 5

improving its efficacy and safety. This can be done by controlling the rate, time, and
place of release of the drug in the body [4]. Drug delivery formulations refer to the
application of pharmaceutical principles to modify the active principle or its excip-
ients to improve drug pharmacokinetics, pharmacodynamics, or both. Improved
efficacy (pharmacodynamics) can be achieved by improving the interaction of the
drug with its target (cell receptors), and rate, time, and place of released can be
improved, for example, through the use of microscale and nanoscale carriers, such
as liposomes, nanocapsules, magnetic nanoparticles, dendrimers, and other type of
transporters.
Drug delivery devices, on the other hand, encompasses a wide range of systems
that differ in their complexity, form factor, mechanical components, and materials.
Drug delivery devices range from pumps designed to control the rate at which a
drug is administered or released to the bloodstream and iontophoretic transdermal
patches that increase the permeability of the skin to improve drug absorption to
simple syringes or polymeric tubes to allow the passage of the drug from a reservoir
to the circulatory system (catheters).

DRUG DELIVERY SYSTEMS: CLINICAL APPLICATIONS

Diabetes and Insulin Delivery Systems
Technology has added greatly to the treatment of diabetes. For years, patients with
diabetes were dependent only on subcutaneous, intravenous, and intramuscular prep-
arations of insulin. These have been burdensome and painful methods for patients
who have become accustomed to sticking themselves with needles for glucose
management.
Technosphere insulin, marketed as Affrenza®, is a new product that has brought
much hope for a painless and convenient insulin regimen. Patients can now use this
preparation as they would any other short-acting insulin by combining it with their
basal insulin [5,6]. Affrenza works by combining human insulin with a small car-
rier, fumaryl diketopiperazine (FDKP), which consists of crystallized microparticles
two microns in size. Once the particles are inhaled and inside alveoli, the FDKP and
insulin are rapidly absorbed with FDKP mostly excreted by the kidney while the
insulin is rapidly distributed in the bloodstream. Studies have shown that it reaches
a peak blood level in less than 15 minutes [5–7].
FDA approval was based on two phase 3 trial studies: AFFINITY 1 and
AFFFINITY 2. The AFFINITY 2 trial was a randomized, double-blind, placebo-
controlled study with insulin-naïve T2DM patients that showed glycemic efficacy
when compared to a placebo inhaler as the TI group showed both larger reductions
in HA1c and a larger percentage of patients that achieved goal HA1c <7%. In the
AFFINITY 1 trial, patients with T1DM were given a regimen of inhaled insulin (TI)
with basal insulin Glargine or Aspart (short-acting insulin) with Glargine. Results
showed mean decreases in HA1c that were significantly more in the subcutaneous
insulin group compared to the TI group with a noninferiority margin of 0.19% [8].
In a meta-analysis of more than 12 studies of patients with T1DM or T2DM, results
showed that the decrease from baseline HA1c was greater with subcutaneous insulin
6 Drug Delivery

versus inhaled, which had an absolute mean of reduction in HA1c of 0.55% in the
subcutaneous group (pittas). A study by Rosenstock et al. compared TI to Aspart
with similar and noninferior decreases in HA1c, the parameter that is used by clini-
cians to determine 3-month cumulative glucose levels [9].
Besides common side effects of hypoglycemia and throat pain/irritation cough
(25%–35% of patients), studies have shown significant side effects, such as increased
incidence of bronchospasm in patients with chronic lung disease. In addition, further
long-term study will be required due to its association with increased incidence of
lung cancer as post-marketing studies have shown to have a fourfold increased risk
of primary lung cancers [7].

Cancer and Antineoplastic Drug Delivery Systems

Most of the known cancers at the present time are treated partially or entirely with
chemotherapy agents. Unfortunately, the problem with using chemotherapy agents is
the indiscriminate action of drugs to all cells, which forces decreased dosing, which
results in low concentrations of the drug available for treatment of cancerous cells.
Various recent nanotechnological advances have been made.
Ideally, the most effective drug delivery system would be to provide a biodegrad-
able nontoxic carrier that would have a structure that would enhance uptake and
bioavailability for the delivery of the therapeutic treatment of tumor cells.
Silk fibrin is a fibrinous protein made by silkworms that has been showing
much success in various trials. For years, silk protein has been used in biotechnol-
ogy for biofilms, nanofibers, nanoparticles, and three-dimensional porous scaffolds
[10]. Besides it being biodegradable, it has been shown to have cell-adhesive, anti-­
inflammatory, low immunogenicity, and non-thrombogenic properties [11].
SF was first used to deliver emodin, a tyrosine kinase inhibitor, in patients who
had developed resistance to traditional chemotherapy drugs [12]. More recently,
curcumin, a highly potent anticancer agent used against pancreatic cancer, cervi-
cal colorectal cancer, and multiple myeloma, was studied in vivo after encapsula-
tion with SF protein. Gupta et al. found that after encapsulating the compound
with SF it provided higher efficacy against breast cancer cells due to curcumin’s
known activity against Her2 and NF-kB pathways [13]. In a similar manner to
how viruses and prion diseases gain entry into cells by using an amyloid-like
antiparallel beta sheet structure of proteins for adhesion and subsequent penetra-
tion by endocytosis, the SF-coated curcumin microparticles have a similar beta
sheet structure, which, when combined, forms a barrel-like structure, and when
subsequently exposed to cilia of cancer cells, endocytosis occurs and cell death
follows within 1 hour [11].
Another promising delivery system is the use of folate as an augmentation to the
SF carrier, which enhances the specificity of the carrier. Folate, which is a require-
ment in DNA synthesis, is highly needed in the hyperactive DNA-synthesizing can-
cer cells. By attaching folate to a SF carrier carrying a specific drug, specificity is
enhanced, and in addition, drug toxicity is decreased by increasing site-specificity
by targeting the highly active cells, which subsequently lowers the needed doses of
An Introduction to Key Concepts in Drug Delivery 7

chemotherapeutic agents. Subia et al. attached folate to SF protein loaded with doxo-
rubicin in vivo against breast cancer cells [14].
Technological advances such as these continue. Silk protein, due to its bioavail-
ability and nontoxic properties, shows great promise to the field of drug delivery and
for much broader applications for future health care [15].

Epilepsy and Benzodiazepines Drug Delivery Systems

Benzodiazepines, made up of a benzene ring fused with a diazepam ring, are psycho­
active drugs that enhance the effects of gamma-aminobutyric acid by binding to the
benzodiazepine receptor, resulting in anxiolytic, hypnotic, sedative, anticonvulsant,
and muscle relaxant effects [16–19]. Their wide utilization and varied formulation
make this drug a prime example for the clinical setting of a drug delivery mecha-
nism. Around 1%–2% of all emergency department visits are due to seizures. While
most are self-limited, approximately 6% of seizure visits are prolonged convulsions
or rapidly recurrent convulsions without recovery of consciousness (status epilep-
ticus), which is a true emergency [16–19]. While the utilization of primary anti-
convulsants can terminate these episodes, emergent cases require an escalation to
benzodiazepines to achieve seizure cessation [3,16–19].
Emergent treatment of status epilepticus is required to help prevent systemic
pathology. While most emergency departments use parenteral (intravenous, intra-
muscular) administration of benzodiazepines to terminate the seizure, this is
a difficult task outside of the hospital setting. Parenteral administration provides
an immediate release of benzodiazepine (lipid-soluble substance) that crosses the
blood–brain barrier and helps terminate the seizures [2]. It is due to this immediate
effect that parenteral therapy remains a gold standard. Outside of the hospital setting
or in an actively seizing patient, this method is much less ideal due to the inability
to achieve an intravenous line or delay in giving therapy. Thus, other methods are
used to deliver this antiepileptic drug [16–19]. For example, a diazepam autoinjector
was developed, allowing the administration of diazepam in the prehospital setting.
The autoinjector does not require an IV line and is easy for medical practitioners
to administer during a seizure episode. Moreover, patients could also carry these
autoinjectors with them, and should a seizure episode occur, these devices allow to a
relative or any person to use it by following easy-to-follow instructions [20].
Enteral administration of benzodiazepine can be used in these cases. The sup-
pository form of these drugs can be inserted rectally, where the drug is absorbed due
to the high vascularity of the rectum. The drug absorption is more erratic using this
method and can result in a low blood concentration or delayed response [2]. Buccal
formulations, mostly used with children in Europe, also exist, which is applied on
the inside of the cheeks. The buccal membrane is similarly heavily vascularized
[3]. Fast-dissolving tablets have also been suggested for the out-of-hospital setting,
which would act similarly to sublingual nitroglycerine that dissolves rapidly and is
absorbed by the sublingual vasculature [4]. Regular tablets would not be beneficial in
this situation due to the inability of the patient to swallow and the delayed response
of the drug due to the first-pass metabolism [2,16–19].
8 Drug Delivery

OTHER EXAMPLES OF DRUG DELIVERY SYSTEMS

Many other drug delivery system approaches also exist. For example, intrathecal
pumps and injections have been used to deliver drugs to the cerebrospinal fluid.
Many drugs have poor absorption in the brain due to the blood–brain barrier, and
this mechanism serves as a way to circumvent this barrier. Imipenem, a beta-lactam
antibiotic, has three times higher levels, lasting four times longer in the brain as
opposed to conventional intravenous therapy. Its bactericidal effects are not dose-
dependent but rather time-dependent; therefore, intrathecal administration can play
a big role in meningitis or brain abscess therapy [21].

NOVEL APPROACHES IN DRUG DELIVERY

Gene Delivery: DNA and RNA as Payloads for Drug Delivery
New concepts of drug delivery have emerged, leading to new opportunities for deliv-
ery not only of chemical compounds and small molecules, but for delivery of genes
through DNA or RNA or, more recently, silent RNA (RNAi). In DNA and RNA
delivery, a sequence codifying for a therapeutic protein is delivered to the cell. The
genetic material will be integrated in the host genome and further transcribed to
RNA, which will ultimately lead to gene expression to a protein product. This is the
basis for what is known as gene therapy. In contrast, in RNAi delivery, the genetic
material in the form of an RNA sequence quenches the expression of a defect protein
by combining with the complementary sequence of RNA of the host, preventing the
expression of this RNA sequence. There many different ways in which genes can be
delivered to cells, including viral and nonviral methods.

Cell Delivery
Recently, it became possible to deliver genetically engineered cells as a therapeutic
modality for a variety of clinical conditions. Genetic engineering of cells involves
the modification of a cell product to express a desired therapeutic protein. These
modified cells are then injected into the patient, allowing the production of a pro-
tein product in vivo. Further encapsulation of cells in special capsules prevents the
implanted cells from being rejected by the immune system once implanted in the
human body.
A product based on encapsulated genetically engineered cells for the treatment of
ocular disorders of the posterior chamber was recently developed and is now under-
going clinical trials [22].

NOVEL TARGETS IN DRUG DELIVERY:

CANCER STEM CELL DELIVERY
With the discovery of stem cells (cells capable of self-renewal and differentiation
into many different cell types) within tumors, often responsible for cancer relapse,
the idea of selective elimination of cancer stem cell populations has generated great
Another random document with
no related content on Scribd:
„Wat nu gedaan?

„Een bitje gewacht! Maar ’t en beterde niet met Mijnheer Pastor, en de

menschen wierden ongeduldig!

„De pastor kreeg een gedacht. Koster! riep hij, ’k en kan [75]ik volstrekt in
de kerke niet gaan, ge zult gij moeten de kruiskes geven.

„De koster, die zijnen pastor gewend was, verstond dat nog al wel.

„Zegt de pastor toen:

„Ge weet wat ge moet zeggen, binst dat ge de kruiskes geeft: Memento,
homo! quia pulvis es et in pulverum reverteris (Herinner, mensch! dat gij
stof zijt en in stof zult wederkeeren).

„Wat belieft er u? zei de koster.

„De pastor herhaalde ’t latijn, maar de koster en verstond het nog niet.

„Na drie of vier keeren wierd de pastor ongeduldig:

„Ge zijt ezel geboren, schreeuwde de pastor, en ge zult ezel sterven!

„Ja, Mijnheer Pastor, zei de koster, en hij trok de kerke binnen, peinzende
in zijn eigen dat ze toch aardige dingen zeggen aan de menschen in ’t
latijn.

„En hij begon maar kruiskes te geven en te herhalen dat hij schuimde:

„Ge zijt ezel geboren, en ge zult ezel sterven!

„De menschen keken wat aardig en dat wierd beklapt en besproken als zij
buiten de kerke kwamen.

„En de historie en bleef in de prochie niet; ze wierd wijd en breed

verspreid in ’t omliggende en verder, en zoo kwam het dat de lieden van
Cuerne den name van ezels kregen.

„Onverdiend!”
Hier voren (op bladzijde 70) heb ik reeds met een enkel woord
vermeld de verzen van eenen Vlaming uit den ouden tijd, waarin al
de spotnamen van Vlaamsche steden en dorpen zijn opgenoemd.
Op dat hoogst merkwaardige stuk wil ik hier nader terug komen.

In het midden der zestiende eeuw leefde te Brugge een procureur,

namens Eduwaert de Dene, Lymans zone; die „Factor” was van de
rederijkerskamer „De drie Sanctinnen” aldaar. Deze man bracht de
Vlaamsche spotnamen in rijm te zamen, en smeedde daar lange
verzen van, die hij den naam gaf van Den langhen Adieu (het lange
Vaarwel). Eduwaert de Dene stelt [76]het voor alsof hij allen
Vlamingen, de inwoners van allerlei Vlaamsche steden en dorpen,
die hij allen afzonderlijk bij hunne spotnamen noemt, vaarwel zegt,
eer hij sterven gaat. Immers zóó moet men den telkens herhaalden
slotregel der verzen verstaan: „Adieu, eer ick reyse naer Adams
moer.” Adam, de eerste mensch, was uit de aarde voortgekomen;
„Ende de H E E R E Godt hadde den mensche geformeert uyt het
stof der aerden”, zoo lezen we in den Bijbel. Dus, in
overdrachtelijken zin genomen, was de aarde de moeder van Adam.
Zoo iemand gestorven is, wordt zijn doode lichaam in de aarde
begraven. Men kan hiervan zeggen: hij reist naar (of in) de aarde;
met andere woorden: hij reist maar de moeder van Adam, naar
„Adams moer.”

De bedoelde verzen nu luiden als volgt:

Den langhen Adieu

Niet oudgestich
In tjaer ghemaect nieu
1500 ende tzestich.
Adieu, P o o r t e r s van Brugge, adieu H e e r e n van
Ghendt,
Adieu, K i n d r e n van Ipre, wijdt verre bekent,
 Adieu, D a r y n c b a r n e r s van den Vryen mede,
Adieu, S c h o t t e r s van Douay, ende daer omtrent,
Adieu, S p e e r e b r e k e r s der Rysselsche stede,
N o t e c r a e c k e r s van Orchies, naer doude zede,
L e d i c h g h a n g h e r s van Oudenaerde ghepresen.
Adieu insghelijcx, oock zoo ick dandere dede,
P a s t e y e t e r s van Curtrijcke mits desen;
Adieu, C u p e r s van Damme: adieu, moet wesen,
W i t v o e t e n van Aelst, B e e n h a u w e r s van Male,
H u d e v e t t e r s van Gheerdsberghe hooghe geresen,
V o o r v e c h t e r s van Cassele int speciale,
V a c h t p l u c k e r s van Poperynghe tprincipale:
S l a e p e r s van Vuerne, hebt oock huwen toer.
R a e p e t e r s van Waes, elck end int generale,
Adieu, eer ick reyse naer Adams moer.

Adieu, van Dermonde M a c k e l e t e r s daer,

P e l s n a e y e r s van Nieneven openbaar,
D r y n c k e r s van Winnoxberghe, Z o u t z i e d e r s van
Biervliedt,
R o c h e t e r s van Muenickeree der naer.
Adieu, M o s t a e r t e t e r s die men t’ Oosthende ziet,
B u e t e r e t e r s van Dixmude en vergheet ick niet;
Adieu, metten C o n ij n e t e r s van Dunkercke goet; [77]
Adieu, D r a p e n i e r s van Comene, mijn jonste biedt;
Adieu, oock an de V u l d e r s van Caprijcke vroedt,
En den S c h i p g a e r n e m a e c k e r s van Oudenburgh, tmoet
Oock adieu gheseyt sijn, ken cans my bedwynghen,
C a b e l j a u e t e r s van Nieupoort, zijt oock ghegroet!
S a e y w e v e r s van Hondscote, Ghistelsche
Hovelynghen,
D r o o g h a e r t s van Werveke int ommerynghen,
C a e r d e m a e c k e r s van Deynse op heurlieder vloer;
 Ghy, S a u d e n i e r s van Grevelynghe, laet hu niet
besprynghen
Adieu, eer ick reyse naar Adams moer.

Adieu oock, G r o o t s p r e k e r s van Thorout, ghy

L u e g h e n a e r s van Ardenburch, den W i l t j a g h e r s by
Van Maldeghem, C a n d e e l e t e r s van Meenen voort,
K e t e l b o e t e r s van Middelburch; adieu van my
C r u d e n i e r s van Oostburch; insghelijcx adieu (hoort!)
L ij n w a d i e r s van Thielt, twelck menich oorboort;
Oock mede R o o t b i e r d r y n c k e r s van Haerlebeke:
Ghy P e p e r l o o c k e t e r s van Eecloo verstoort;
K e e r m e s h o u d e r s van Ruusselare meniche weke,
C a p p o e n e t e r s van Meessene, waert nood ’tbleke
Met menich smetsere ende goet gheselle:
An de W y n z u p e r s van Hulst ick adieu spreke,
S n o u c k e t e r s van Acxele, C a e s e m a e c k e r s van
Belle,
De Te g h e l b a c k e r s van Stekene oock mede telle;
R o o m e t e r s van Moerbeke, ghy sonder poer,
Ende W a e r m o e s e t e r s van Coolkercke snelle,
Adieu, eer ick reyse naer Adams moer.

Adieu, H o p p e w i n d e r s van Okeghem sterck,

Adieu, O v e r m o e d i g h e van Ronsse int werck,
P a p e t e r s van Denterghem, daer in onverzaet,
G a n s s e d r ij v e r s van Laerne, scherp int bemerck;
Te Zele daer vyndt men de V l a s b o o t e r s , jaet;
Adieu, S t i e r m a n s van Wendune, elck met zijn maet.
Ende ghy, M u s s e l e t e r s van Bouchoute reyn,
V i s s c h e r s van Blanckeberghe oock adieu ontfaet;
Adieu, P u t o o r e t e r s van Waestene int pleyn,
Adieu, D i e n a e r s van Sint Anna ter Mude certeyn,
 V e r z e y l d e r s van Heyst ten Zeeusschen gronde.
C o k e r m a e c k e r s van Ruurle, van V l a e t e r s tgreyn;
Die van Sint Jans Steene oock adieu tallen stonde,
C o m p o o s t e t e r s van Loo, T h o o l n a e r s van
Reppelmonde,
Adieu, Eillynghen tsaemen met den Ackerboer,
Adieu, dus namelicke Vlaandren int ronde,
Adieu, eer ick reyse naer Adams moer. [78]
Adieu, voorts noch, ende wederom oorlof, adieu,
Al dat oud was, en zichtens 14 gheworden nieu!

Ook al deze oude Vlaamsche spotnamen vertoonen weêr ten

duidelijksten de bijzondere kenmerken van zulke Nederlandsche
namen in ’t algemeen. Ook dezen zijn grootendeels meer bijnamen
in schertsenden zin, dan smaad- of hoonnamen en scheldnamen
van krenkenden aard. Zoo treffen we hier weêr de namen aan die
ontleend zijn aan allerlei nering en bedrijf in ’t bijzonder eigen aan
deze of gene plaats; b.v. H u d e v e t t e r s van Geeraartsberge en
de P e l s n a a i e r s van Ninove, de S a e y w e v e r s van
Hondschoten en de C r u d e n i e r s van Oostburg, de
K a a s m a k e r s van Belle en de S t u u r l i e d e n van Wenduine.
Verder ook de namen ontleend aan de eene of andere spijze of
lekkernij, die hier of daar bijzonder gaarne of bijzonder menigvuldig
door de lieden werd gegeten; b.v. de P a s t e i - e t e r s van Kortrijk
en de R a a p - e t e r s van Waas, de R o g - e t e r s van
Munnikereede en de K o n ij n - e t e r s van Duinkerke, de
K a b e l j a u w - e t e r s van Nieuwpoort en de S n o e k - e t e r s van
Aksel. Als rechtstreeksche spotnamen merken we op de
L e d i g g a n g e r s van Oudenaarden, de W i t v o e t e n van Aalst,
de V o o r v e c h t e r s van Kassel en de S l a p e r s van Veurne; de
G r o o t s p r e k e r s van Thorhout en de K e r m i s h o u d e r s van
Rousselare. Onder deze laatste soort van namen zijn er zeker velen,
die aan het een of ander geschiedkundig voorval hunnen oorsprong
te danken hebben.

Toen deze verzen berijmd werden was Vlaanderen nog in zijn

geheel, nog één en onverdeeld. Sedert is de westelijkste gouw van
Vlaanderen bij Frankrijk gevoegd, en de noordelijkste bij Noord-
Nederland. Maar Eduwaert de Dene noemt, zeer te recht zoo wel
de spotnamen op van de inwoners van Biervliet, Aardenburg,
Oostburg, Hulst, Aksel, Sint-Anna-ter-Muiden en Sint-Jans-Steen
(allen thans tot Noord-Nederland behoorende—Zeeuwsch
Vlaanderen), als die van Douay, Rijssel, Orchies, Kassei, Sint-
Winoks-Bergen, Duinkerke, Hondschoten, Grevelingen, Belle,
tegenwoordig deel uitmakende van Frankrijk—Fransch-Vlaanderen.
Ja, in één versregel vinden we de S n o e k e t e r s van [79]Aksel
vermeld naast de K a a s m a k e r s van Belle; die van Aksel zoo wel
als die van Belle zijn oorspronkelijk goede Vlamingen, maar thans,
en reeds sedert twee of drie eeuwen als Noord-Nederlanders en als
Franschen geheel van elkanderen vervreemd.

Sommigen van deze oude namen leven nog heden in den mond des
volks. De H e e r e n van Gent, de K i n d e r e n van Yperen, de
P a s t e i - e t e r s van Kortrijk, de M a k e l - e t e r s van
Dendermonde, de W i t v o e t e n van Aalst, en anderen zijn nog
heden ten dage zoo goed bekend als tijdens Eduwaert den Dene.
Daarentegen zijn de rijke en machtige P o o r t e r s van Brugge uit
de zestiende eeuw in onze negentiende eeuw tot Z o t t e n
vernederd, zijn de oude L e d i g g a n g e r s van Oudenaarde thans
B o o n e n k n o o p e r s , de H u i d e v e t t e r s van Geeraartsbergen
thans B e r g k r u i p e r s , de K a n d e e l e t e r s van Meenen thans
Ta a r t e b a k k e r s , de R o o m e t e r s van Moerbeke thans
S m e e r k o e k e t e r s (de hedendaagsche lieden van Meenen en
van Moerbeke zijn toch liefhebbers van lekkernij gebleven, zoo als
hunne oud-eeuwsche voorvaders reeds waren); de
V a c h t p l u k k e r s van Poperinge heeten thans K e i k o p p e n , de
O v e r m o e d i g e n van Ronse zijn tot Z o t t e n ,
V l i e g e n v a n g e r s en S l e k k e n t r e k k e r s geworden, en de
zestiende-eeuwsche B u e t e r - e t e r s van Diksmude thans, min
hoffelijk, tot B o t e r - k o p p e n .

Uit een taalkundig oogpunt zijn eenigen van deze namen zeer
merkwaardig; b.v. de D a r y n c b a r n e r s van ’t Land van den Vrijen
van Brugge (eene gouw in ’t Noorden van West-Vlaanderen), die in ’t
hedendaagsche Hollandsche Nederduitsch T u r f b r a n d e r s
zouden moeten genoemd worden. Darync, Darink, Daring,
hedendaags in West-Vlaanderen als dèring of derring uitgesproken,
is de oorspronkelijke vorm van ons hedendaagsch Noord-
Nederlandsche woord derrie.—Verder de H u d e v e t t e r s
(Lederbereiders) van Geeraartsbergen, de D r o o g h a e r t s
(Droogscheerders) van Werveke, de T h o o l n a e r s (Tollenaars of,
zoo als de verbasterde Hollanders zeggen, „Douanen”) van
Rupelmonde, enz.

Merkwaardig is het ook dat Eduwaert de Dene in zijne verzen

almede de „R o c h - e t e r s van Muenickeree” noemt. Muenickeree,
[80]Munnikeree (Monnikereede in hedendaagschen taalvorm) was in
de middeleeuwen een bloeiend stedeke aan het Zwin, tusschen
Sluis, Damme en Brugge in Vlaanderland. In de zestiende eeuw
verviel het plaatsje, in vervolg van tijd verviel het al meer en meer,
eindelijk ook geheel en al, en in deze negentiende eeuw verdween
het geheel van den aardbodem, om ter nauwer nood de heugenis
van zijn bestaan achter te laten. Door het verloopen, het verslijken
en verzanden, en door het inpolderen van den zeearm het Zwin is
zelfs de plaats waar Munnikereede lag niet meer nauwkeurig aan te
wijzen. Maar al is het stadje te niet gegaan, er zijn toch nog
Munnikereeders over gebleven, lieden wier voorouders te
Munnikereede woonden, lieden die dus van daar oorspronkelijk
herkomstig zijn. Een man uit Munnikereede (misschien ook wel een
geheel gezin) heeft oudtijds, om de eene of andere reden, zijne
woonplaats verlaten, en zich in Holland gevestigd, evenals in de
zestiende eeuw zoo vele andere Vlamingen met hem. Die man
noemde zich in zijne nieuwe woonplaats, ter onderscheiding van
anderen, met den als voor de hand liggenden toenaam „Van
Muenickeree” of „Van Munnikeree” of „Van Munnikreede” (de spelling
van den naam doet er niet toe). En eene maagschap van dien naam,
te weten: „v a n M u n n e k r e d e ”, ’s mans nakomelingschap,
bestaat nog heden, en komt of kwam nog in de laatste helft dezer
eeuw voor te Delft, Rotterdam, Haarlem, Heemskerk. De
geslachtsnaam heeft dus in dit geval den plaatsnaam, de oud-
ingezetene van Munnikereede heeft, in zijne nakomelingen, het
stedeke zelf overleefd. En zelfs de spotnaam waarmede de oude
Munnikereeders in de middeleeuwen door andere Vlamingen
werden genoemd, is ons nog overgeleverd geworden en bewaard
gebleven.

Daar zijn nog oudere Vlaamsche spotnamen bekend, dan dezen van
1560. In de Anzeiger für Kunde der Teutschen Vorzeit, jaargang
1835, bladzijde 299 vindt men een lijstje van die namen
medegedeeld, ’t welk volgens de meening van sommige geleerden
tusschen de jaren 1347 en 1414 moet zijn opgesteld. Deze
middeleeuwsche spotnamen zijn in hoofdzaak de zelfden als die
men in „den langhen Adieu” vindt opgesomd. Sommigen echter
wijken in meerdere of mindere mate af van de namen in dat [81]rijm
voorkomende. Zoo heeten in dit middeleeuwsche lijstje de
ingezetenen van Poperingen V a c h t p l o t e r s , terwijl Eduwaert
de Dene ze V a c h t p l u c k e r s noemt; die van Meenen
P e l s m a k e r s , tegenover de C a n d e e l e t e r s van de Dene; die
van Werveke V e r w a t e n l i e d e n , tegenover de
D r o o g h a e r t s van de Dene; die van Deinse G a r e n c o e p e r s
tegenover de C a e r d e m a e c k e r s van de Dene. En er worden in
het oude lijstje ook eenigen genoemd, die de Dene niet heeft; bij
voorbeeld de W a f e l e t e r s van Bethune, de U t r e c h t s c h e
V l a m i n g e n van de Vier-Ambachten, de P l a t t e G e s e l l e n
van Sleedingen (hedendaags Sleidinge), de D a n s e r s van
Everghem, de S c i p h e e r e n van der Sluus, de T u u s c h e r s van
Theemsche (hedendaags Temseke), en anderen.

Ook in dit lijstje vinden de taalgeleerde en de geschiedkundige veel

van hunne gading, ter verklaring; zoo als de T u u s c h e r s (Ruilers,
in ’t hedendaagsche Friesch nog túskers, tyskers) van Temseke en
de S c i p h e e r e n van der Sluus. Deze laatste naam dagteekent uit
den middeleeuwschen tijd, toen het hedendaagsche stille en
vervallene stedeke Sluis, thans tot het Zeeuwsche deel van
Vlaanderen, dus tot Noord-Nederland behoorende, eene bloeiende
Vlaamsche handelsstad was, de mededingster van het naburige
Brugge. Vele rijke reeders (S c i p h e e r e n ) woonden toen daar.

En dan de U t r e c h t s e V l a m i n g e n van de Vier-Ambachten, die

nog herinneren aan den overouden tijd toen de noordelijkste gouw
van Vlaanderland, in de middeleeuwen de Vier-Ambachten
genoemd, en thans Zeeuwsch-Vlaanderen, soms ook nog Staatsch-
Vlaanderen geheeten, in het kerkelijke niet tot een Vlaamsch bisdom
(Gent of Brugge) behoorden, maar tot het aartsbisdom van Utrecht.
In deze gouw toch was de bevolking in de vroege middeleeuwen
hoofdzakelijk van Frieschen bloede, en de Friezen bewesten
Lauwers en bewesten Flie behoorden, sedert ze Christenen waren,
tot dat aartsbisdom. Van daar dat de Vlamingen van Hulst en Aksel,
van Biervliet en Aardenburg hier U t r e c h t s c h e V l a m i n g e n
worden geheeten. Men zie over deze zaak mijn werk Oud
Nederland, de aanteekeningen op bladzijden 109 en 110.
De ingezetenen van Duinkerke worden in den Langhen Adieu [82]en
eveneens in dit oude lijstje C o n y n e t e r s genoemd, en deze naam
is voor lieden die midden in het duin, midden in die meest geliefde
verblijfplaats der konijnen wonen, en die aan die ligging in de duinen
zelfs den naam hunner stad ontleend hebben, zeker zeer
eigenaardig en gepast. Ik zelf echter, eenige jaren geleden een en
ander maal te Duinkerke vertoevende, en daar den luiden vragende
naar hunnen spotnaam, en naar die van andere Fransch-Vlamingen,
kreeg telkens ten antwoord: K e u n e t e r s van Duunkerke. 15 Hieruit
blijkt dat keun de Vlaamsche benaming is van konijn; en in der daad
vinden we ook in De Bo’s Westvlaamsch Idioticon het woord keun
voor konijn aangegeven. De ingezetenen van het dorp Heist op Zee,
bij Brugge, en dat ook midden in het duin aan zee gelegen is (als
Zandvoort), dragen heden ten dage almede den spotnaam van
K e u n s (Konijnen). Door onze taalgeleerden wordt ons
hedendaagsch algemeen Nederlandsch woord konijn voorgesteld
als afgeleid of herkomstig van het Latijnsche woord cuniculus. Het is
toch opmerkelijk, ja, het komt mij zonderling voor, zelfs ongelooflijk,
dat zulk een algemeen bekend inlandsch dier als het konijn is, dat bij
duizendtallen in onze zeeduinen, en ook binnen ’s lands op
heidevelden en in woeste, zandige streken leeft, niet eenen
oorspronkelijk Nederlandschen, oorspronkelijk Dietschen, niet eenen
echt Germaanschen naam zoude hebben. Is misschien dit
Westvlaamsche keun de eigenlijke, de oorspronkelijk Dietsche naam
van het konijn? En moet men ons hedendaagsch woord konijn dan
als een oude verkleinvorm van keun (koon, kone) beschouwen?
Heeft ons woord konijn dan misschien niets met het Latijnsche
woord cuniculus te maken? En hebben dan, juist andersom, de
Romeinen hun woord cuniculus misschien afgeleid van ons woord
keun? Allemaal vragen, die ik niet beantwoorden kan, maar die den
taalvorscher zeker belangstelling zullen inboezemen. [83]
De ingezetenen van sommige gewesten, landstreken en eilanden in
hun geheel, ja sommige volken hebben ook wel hunne spotnamen.
Ook hierop wil ik nog kortelijk wijzen. Zoo heeten de Friezen
S t ij f k o p p e n , Noord-Bevelanders bij de andere Zeeuwen
P e e v r e t e r s , en de Zuid-Bevelanders P a d d e l a n d e r s .
(Peeën, dat is Zeeuwsch voor wortelen—de gewone als spijs
gebruikte wortelen van Daucus carota, en beetwortelen). De
opgezetenen van ’t eiland Walcheren in ’t bijzonder, op welk eiland,
naar men zegt, geen kikvorschen en geen padden voorkomen,
noemen dus het eiland Zuid-Beveland, waar deze amphibiën wel
gevonden worden, smadelijk ’t P a d d e l a n d . Die van Texel heeten
K w a l l e n , en die van Wieringen S k e p e n (Schapen), ’t is op bl.
62 en 63 reeds vermeld.

De Engelschman J o h n B u l l , de Franschman J e a n
P o t a g e e n zijn wijf M a r i a n n e , J a n t j e - K a a s de Hollander
(door Vlamingen en Brabanders zoo genoemd) en de Duitsche
M i c h e l of H a n s - M i c h e l zijn overbekend. Overbekend is ook in
onze dagen de spotnaam R o o i n e k en R o o i b a a i t j i e , dien
onze Zuid-Afrikaansche stamgenooten den Engelschman geven. De
Hollanders in ’t bijzonder hebben ook nog eenen bijzonderen
spotnaam voor den Duitscher, dien ze M o f noemen. Naar den
oorsprong van dezen naam is door velen vruchteloos gezocht.
Opmerkelijk is het dat de Duitschers, die langs onze oostelijke
grenzen wonen, dien spotnaam M o f (zij zeggen M u f ) wederkeerig
op de Nederlanders toepassen, en ons H o l l a n d e r - M u f
noemen; zie Ten Doornkaat Koolman, Wörterbuch der
Ostfriesischen Sprache, waar almede eene verklaring van dit woord
Muf of Mof te vinden is. De Nederlanders noemen geheel
Duitschland wel M o f f r i k a , maar de Duitschers zelven geven dien
naam M u f f r i k a in ’t bijzonder aan eene kleine gouw, langs onze
grenzen zich uitstrekkende, aan het zoogenoemde Nedersticht van
Munster, tusschen Oost-Friesland en Bentheim gelegen, en de
stadjes Meppen en Lingen met omstreken omvattende.

De Friezen hebben nog eenen bijzonderen spotnaam voor de

Duitschers in ’t algemeen; zij noemen dezen P o e p e n . Dit woord
poep is een bijzonder, een raadselachtig woord. Dat het niet het
woord poep is, in de gewone algemeen Nederlandsche volks- vooral
kinderspreektaal van bekende beteekenis, blijkt hieruit dat de
Friezen beide woorden nauwkeurig in uitspraak onderscheiden.
[84]Zij, met hun fijn en nauwkeurig onderscheidend taalgehoor,
spreken in den spotnaam P o e p dit woord uit met den zeer duidelijk
hoorbaren t w e e klank oe; terwijl ze, waar dit woord de andere
beteekenis heeft, slechts eenen enkelvoudigen klank laten hooren,
de u der Duitschers, de ou der Franschen. Uit nauwkeurige, en
steeds strikt volgehoudene onderscheid in uitspraak tusschen den
enkelvoudigen en den twee-klank oe, dat zoowel den Friezen als
den West- en Zee-Vlamingen thans nog bijzonder eigen is, maar
oudtijds algemeen Dietsch moet geweest zijn, verbiedt om aan te
nemen dat dit woord poep in beide beteekenissen van een en den
zelfden oorsprong zoude zijn. Maar wat het woord poep als
spotnaam dan wel zijn mag, van oorsprongswegen, het is mij niet
gelukt dit uit te vorschen.

De Friezen geven den naam P o e p wel aan de Duitschers in het

algemeen, maar in ’t bijzonder aan den Westfaalschen grasmaaier
en aan den Westfaalschen koopman in kleedingstoffen en
kleedingstukken, die met een groot pak van zijn koopwaar op den
rug, het Friesche platteland afreist, en die, ter onderscheiding van
zijnen landsman den grasmaaier, door de Friezen
F y n d o e k s p o e p genoemd wordt.

Overdrachtelijk noemt men in de Friesche gewesten (immers

Groningerland doet hierin mede, volgens Molema’s Woordenboek
der Groningsche volkstaal) een paard of eene koe van Duitsch,
gewoonlijk Oldenburgsch, zoogenoemd Bovenlandsch ras, ook
p o e p ; en zelfs eene bijzondere soort van aardappelen, ook van
Duitsche herkomst, en die anders wel „Munsterlanders” heeten,
noemt de Friesche boer p o e p e n . Ja, onze Friesche zeeman geeft
zelfs aan een schip (kof of tjalk), dat in Oost-Friesche en Weser-
Friesche havens thuis behoort, en dit door geringe afwijkingen in
bouw en tuig bemerkbaar doet zijn, den naam van p o e p .

Ook in noordelijk Noord-Holland, almede oorspronkelijk eene

Friesche gouw, is de spotnaam P o e p , G r a s p o e p , G r o e n e
P o e p voor den Duitschen Grasmaaier in gebruik, volgens Dr. G. J.
Boekenoogen’s werk De Zaansche Volkstaal, en volgens J.
Bouman’s werk De Volkstaal in Noord-Holland.

De echte Friezen in ’t land tusschen Flie en Lauwers beperken

hunnen spotnaam P o e p niet enkel tot de Duitschers. Ook de
Groningerlanders en de Drenten noemen ze P o e p e n , en [85]zelfs
de ingezetenen van de Friesche dorpen Kollum en Burum (in
uitspraak Boerum), die, ofschoon nog bewesten Lauwers wonende,
toch niet de zuivere Friesche taal spreken, maar eenen gemengden
tongval, een overgang van het Stad-Friesch tot het
Groningerlandsch—zelfs dezen moeten zich den spotnaam
P o e p e n laten welgevallen, alsof ze, door hunnen afwijkenden
tongval, reeds halve Groningerlanders, en alsof de
Groningerlanders, met hun Friso-Sassisch bloed en met hunne
Friso-Sassische gouwspraak reeds halve Duitschers waren.

Opmerkelijk is het, dat men dit woord P o e p als spotnaam ook hier
en daar elders in de Nederlanden terug vindt. De ingezetenen van
Deventer toch dragen bij de andere Overijsselaars en bij de
Gelderschen in hunne nabuurschap ook dezen naam. En ook de
Zeeuwen noemen hunne Vlaamsche en Brabantsche naburen
P o e p e n . Zoo hoorde ik in 1869 door een paar burgers van Goes
zeggen, van een gezelschap boeren en boerinnen uit de polders van
Zandvliet bij Antwerpen, die door ’t stadje Goes ronddwaalden: „’t
zijn maar P o e p e n ,” eenigszins minachtender wijze, juist zoo als
de Friezen spreken van de Duitschers. Volgens van Dale (zelf een
Zeeuwsche Vlaming), Nieuw Woordenboek der Nederlandsche taal,
is p o e p een scheldnaam dien de bewoners van Zuid-Beveland aan
de bewoners van Zeeuwsch-Vlaanderen geven. En volgens De Bo’s
Westvlaamsch Idioticon noemt men in West-Vlaanderen „iemand die
weinig verstand of weinig moed heeft,” een „dwazerik” dus, of een
„lafaard”, een „p o e p g a a i .”

De oorsprong en de verspreiding van dezen raadselachtigen

spotnaam P o e p uit te vorschen, zal zeker wel de moeite loonen.

Als eene bijzondere uiting van volkseigenaard en van speelsch

volksvernuft, dienen ten slotte nog vermeld te worden eenige
rijmkes, die van sommige gouwen en eilanden, van sommige steden
en dorpen, ook van groepen van nabij elkanderen gelegene
plaatsen, bij het volk bekend zijn, en die als ter kenschetsing dienen
van sommige bijzonderheden, aan die gouwen en plaatsen eigen.
Deze rijmkes zijn uit de zelfde bron gevloeid, waaruit ook de
spotnamen ontstaan zijn; zij komen er in aard en strekking,
veelvuldig ook in oorsprong en in eigenaardig wezen mede overeen,
ja, zijn eigenlijk slechts als eene uitbreiding [86]daarvan te
beschouwen. Ik wil slechts enkele van die rijmkes hier mededeelen,
om de aandacht daarop te vestigen van navorschers, van allen die
belang stellen in volkseigene zaken, en die zulke zaken nog in tijds
behouden willen, eer de nieuwe tijd ze uit het geheugen der
menschen zal hebben doen verdwijnen.
Over al de Nederlanden zijn deze rijmkes verspreid, en, even als de
spotnamen, ook over Oost-Friesland en andere nabij gelegene
gouwen van naburige landen, waar de bevolking met die van onze
eigene gewesten zoo menig punt van overeenkomst heeft, of
daarmede oorspronkelijk eenzelvig is. Een enkel van die
Oostfriesche rijmkes, de stad Aurik betreffende, is reeds op bladzijde
58 hiervoren medegedeeld. Anderen uit de Friesche gewesten
beoosten Eems kan men vinden in Kern en Willms, Ostfriesland
wie es denkt und spricht (Norden, 1869). Een paar rijmkes van ’t
Ameland vindt men op bladzijden 27 en 28 hiervoren vermeld. Een
paar andere uit Friesland zijn nog:

Oostergoo het land,

Westergoo het geld.
De Wouden het verstand,
De Steden het geweld.

Hier wordt op geestige wijze het kenmerkende van de drie gouwen,

Oostergoo, Westergoo en de Zevenwouden, waarin Friesland
tusschen Flie en Lauwers van ouds her verdeeld is, met de elf
steden, uiteengezet.

Dokkum is een oude stad,

Een oude stad boven maten;
Daar verkoopt men anders niet
Als taai en ook garnaten.

In der daad, de stad Dokkum dagteekent reeds uit zeer ouden tijd;
reeds ten jare 754 verkondigde Sint-Bonifacius daar het Evangelie.
Het Dokkumer taai, eene soort van grof Sint-Nicolaasgebak, is in
geheel Friesland vermaard. En wat de Dokkumer garnaten
(garnalen) aangaat, daar moet men maar niet te luide van spreken,
als er Dokkumers bij zijn (zie bladzijde 21 en vervolgens). [87]
Zeer aardig kenschetsend zijn deze twee rijmkes, van een
Utrechtsch en van een Noordbrabantsch dorp:

Neêr-Langbroek,
Die schrale hoek!
Daar wonen niets dan edellui
En bedellui,
Ridders
En broodbidders;
Daar staan anders niet als kasteelen en nesten,
Sterkenburg is het beste.

Loon-op-Zand,
Licht volk, licht land;
Ze schooien den kost.
En ze stelen den brand. 16

Tamelijk onbeduidend daarentegen is het volgende rijmke van drie

Zeeuwsch-Vlaamsche dorpen Breskens, Schoondijke en de Groede:

De Bressianen
Zijn hanen,
Maar voor Schoondijke
Moeten ze wijken,
En komen die van de Groe,
Dan houden ze beter hun deuren maar toe!

Veelal heerscht in deze rijmkes een schimpende, smalende toon

tegenover andere naburige plaatsen, afgewisseld met lof voor de
eigene woonplaats. Bij voorbeeld uit Drente:

Koevorden is een fraaie stad,

Dalen is een moddergat,
 Wachtum is een eendepoel,
Hesselen is een koningsstoel.

Of uit Overijssel en Gelderland:

Deventer is een koopstad,

Zutfen is een loopstad,
Lochem is nog wat,
Maar Borkeloo is een hondegat.

[88]

Van groote ingenomenheid met zich zelven getuigt het volgende rijm
van sommige Noordhollandsche steden, dat bij de
Monnikendammers in zwang is:

Amsterdam ligt aan het IJ,

Monnikendam daar wonen wij;
Edam is een nest,
Hoorn doet zijn best,
Enkhuizen staat op tonnen.
Medemblik heeft het gewonnen.

Aardig is het rijmke van Kootwijk, een zeer nederig dorpke op de

Veluwe:

Kootwijk is een zoetendal,

En die er is die blijft er al.

Zoetendal, ten Sueten dale—dat klinkt zoo middeleeuwsch liefelijk!

Wie weet hoe oud dit rijm al is!

Ten slotte kan ik nog een zeer bijzonder rijm hier mede deelen, dat
betrekking heeft op de Friesche eilandenreeks die zich uitstrekt
tusschen de Weser en het Marsdiep, en dat door mij is
opgeschreven uit den mond van eenen Frieschen schipperszoon,
die met de tjalk van zijnen vader wel oostwaarts naar Emden,
Bremen en Hamburg, en wel zuidwaarts naar Amsterdam,
Rotterdam, Dordrecht en Antwerpen voer. Het rijm is niet in de
eigenlijke Friesche taal opgesteld, maar in het zoogenoemde Stad-
Friesch of „Stêdsk”, dat is Oud-Dietsch met Friesche woorden en
woordvormen vermengd, en met eenen Frieschen mond
uitgesproken.

Wrangero de skoone,
Spikeroog de krone,
Langeroog is ’n butterfat
En Baltrum is ’n sangat.
En de Norderneyers frete har mar half sat
Juust dat is ’n rooverland;
En Borkum is ’n tooverland;
Rottumeroog is ’n klein land,
Mar Skiermonnikoog is sterk bemand:
De Amelander skalken
Hewwe stolen drie balken,
Avons in ’e maneskijn,
Daarom sal ’t har wapen sijn. [89]
Skilingen het ’n hooge toren,
Flielan het siin naam ferloren,
Tessel is mar ’n seegat,
De Helderse T r a a n b o k k e n segge dat.

Eenige opmerkingen mogen dit rijm nader toelichten.

Wrangero (ook de visscherlieden van Urk, die ter uitoefening van

hun bedrijf op de Noordzee wel tot bij dit eiland komen, spreken
dezen naam nog op deze Oud-Friesche wijze uit)—Wrangero is een
oude en zeer goede, oorspronkelijk Friesche naamsvorm, ouder en
beter dan Wangeroog of Wangerooge, zoo als dit eiland thans in ’t
geijkte Nederlandsch en Hoogduitsch heet. Oudtijds woonde aan
den vasten wal, aan de Noordzeekust waar dit eiland tegenover ligt,
westelijk van den Wesermond, een Friesche volksstam, Wranger-
Friezen genoemd. (Hunne rechtstreeksche nakomelingen wonen
daar nog heden in het thans zoo genoemde Jeverland en
Butjadingerland). Toenmaals noemde men het land dier Wranger-
Friezen Wrangerland, en het eiland daarnevens in de Noordzee:
Wrangero, Wranger-o. De woordvormen o, oe (eu) ei (in ons woord
eiland nog bestaande en in den eilandsnaam Nordernei eveneens)
zijn oorspronkelijk eenzelvig met het hedendaagsche oog, in
Süderoog (Noord-Friesland), Wangeroog, (Weser-Friesland),
Langeroog (Oost-Friesland), Schiermonnikoog (Friesland tusschen
Flie en Lauwers), Valkoog (West-Friesland of Noord-Holland), enz.

Skilingen is de Friesche naamsvorm voor ’t eiland ter Schelling,

beter Schellingerland, dat in het dorp Wester-Schelling in der daad
eenen zeer hoogen toren heeft, de vuurtoren of Brandaris, die het
geheele zeegat van ’t Flie verlicht.

Flieland heeft althans voor de helft zijnen naam verloren. De

westelijke helft van dit eiland, met het aldaar gelegene dorp West-
Flieland is in de 17de eeuw ten deele, maar in de vorige eeuw
volkomen door de zee vernield en weggeslagen. Er is daar nog maar
eene zandplaat van over, die nu de Hors heet. Inderdaad, „Flieland
heeft zijn naam verloren.”

Dit is het einde van mijn opstel over spotnamen, spotrijmen, enz.
Mogen anderen hierin aanleiding vinden dit belangrijke onderwerp
nog eens beter en uitvoeriger te behandelen. [90]
[Inhoud]

BRONNEN EN LITTERATUUR OVER

SPOTNAMEN, ENZ.

Het tijdschrift De Navorscher (Amsterdam, 1851 en vervolgens), in

verschillende jaargangen. Men zie de Algemeene Registers, op
„Namen (Nederlandsche Spot- en Scheldnamen).”

Ons Volksleven. Tijdschrift voor taal-, volks- en oudheidkunde, onder

leiding van Jos. Cornelissen en J. B. Vervliet. Brecht (bij
Braeckmans, 1889 en vervolgens) in verschillende jaargangen.

A. Mertens, Iets over de spotnamen onzer Belgische steden.

Antwerpen, 1847.

Friesland en de Friezen (Plaatselijke schimpnamen). Leeuwarden,

1877.

Dr. E. Laurillard, Vlechtwerk. Amsterdam, 1880. Idem,

Sprokkelhout. Amsterdam, 1887. Idem, Op uw’ stoel door uw land.
Amsterdam, 1891. [91]

1 Vermoedelijk komen soortgelijke spotnamen als de Nederlandsche, wel in alle

landen en bij alle volken voor. Eenigen van die namen uit Duitschland vindt men
vermeld in het Korrespondenzblatt des Vereins für Niederdeutsche
Sprachforschung, VIII, 47; en anderen uit Frankrijk in De Navorscher, XV, 318. En
wat Engeland aan gaat, de spotnaam van de Londenaars, Cockneys, is daar
algemeen bekend. ↑
2 De Dokkumer kleermaker spreekt hier natuurlijk ook de dagelijksche spreektaal
van Dokkum—dat is: gewoon stad-Friesch, met enkele bijzonderheden. Bij
voorbeeld: Luwarden en sil, waar de Leeuwarders Leewarden en sal zeggen. Ook
brengt de Dokkumer tongval meê, dat de lange a eenigermate naar den aai klank
zweemende wordt uitgesproken. Van daar dat andere Friesche stedelingen de