Maya E Groups Calendars Astronomy

and Urbanism in the Early Lowlands

David A. Freidel
Visit to download the full and correct content document:
https://textbookfull.com/product/maya-e-groups-calendars-astronomy-and-urbanism-i
n-the-early-lowlands-david-a-freidel/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

The Figure of the Nymph in Early Modern Culture Karl A

E Enenkel

https://textbookfull.com/product/the-figure-of-the-nymph-in-
early-modern-culture-karl-a-e-enenkel/

Representation Theory of Finite Groups a Guidebook 1st

Edition David A. Craven

https://textbookfull.com/product/representation-theory-of-finite-
groups-a-guidebook-1st-edition-david-a-craven/

Representation Theory of Finite Groups a Guidebook 1st

Edition David A Craven

https://textbookfull.com/product/representation-theory-of-finite-
groups-a-guidebook-1st-edition-david-a-craven-2/

Architecture and urbanism in the British Empire 1st

Edition G. A. Bremner

https://textbookfull.com/product/architecture-and-urbanism-in-
the-british-empire-1st-edition-g-a-bremner/
America A Narrative History David E. Shi.

https://textbookfull.com/product/america-a-narrative-history-
david-e-shi/

Steroids and doping in sports a reference handbook

Second Edition. Edition David E. Newton

https://textbookfull.com/product/steroids-and-doping-in-sports-a-
reference-handbook-second-edition-edition-david-e-newton/

Interferometry and Synthesis in Radio Astronomy 3rd

Edition A. Richard Thompson

https://textbookfull.com/product/interferometry-and-synthesis-in-
radio-astronomy-3rd-edition-a-richard-thompson/

The Cambridge Grammar of Medieval and Early Modern

Greek David Holton

https://textbookfull.com/product/the-cambridge-grammar-of-
medieval-and-early-modern-greek-david-holton/

Early Greek Ethics David Conan Wolfsdorf

https://textbookfull.com/product/early-greek-ethics-david-conan-
wolfsdorf/
 Maya E Groups
Maya Studies

University Press of Florida

Florida A&M University, Tallahassee
Florida Atlantic University, Boca Raton
Florida Gulf Coast University, Ft. Myers
Florida International University, Miami
Florida State University, Tallahassee
New College of Florida, Sarasota
University of Central Florida, Orlando
University of Florida, Gainesville
University of North Florida, Jacksonville
University of South Florida, Tampa
University of West Florida, Pensacola
 Maya
E Groups
Calendars, Astronomy, and Urbanism in the Early Lowlands

Edited by
David A. Freidel, Arlen F. Chase, Anne S. Dowd,
and Jerry Murdock

University Press of Florida

Gainesville · Tallahassee · Tampa · Boca Raton
Pensacola · Orlando · Miami · Jacksonville · Ft. Myers · Sarasota
Copyright 2017 by David A. Freidel, Arlen F. Chase, Anne S. Dowd, and Jerry Murdock
All rights reserved
Printed in the United States of America on acid-free paper

This book may be available in an electronic edition.

22 21 20 19 18 17 6 5 4 3 2 1

Library of Congress Cataloging-in-Publication Data

Names: Freidel, David A., editor of compilation. | Chase, Arlen F. (Arlen
Frank), 1953– editor of compilation. | Dowd, Anne S., editor of
compilation. | Murdock, Jerry, editor of compilation.
Title: Maya E groups : calendars, astronomy, and urbanism in the early
lowlands / edited by David A. Freidel, Arlen F. Chase, Anne S. Dowd, and
Jerry Murdock ; foreword by David A. Freidel and Jerry Murdock.
Other titles: Maya studies.
Description: Gainesville : University Press of Florida, 2017. | Series: Maya
studies | Includes bibliographical references.
Identifiers: LCCN 2017005516 | ISBN 9780813054353 (cloth : acid-free paper)
Subjects: LCSH: Mayas—Belize River Valley (Guatemala and Belize) | Maya
architecture—Belize River Valley (Guatemala and Belize) | Mayas—Belize
River Valley (Guatemala and Belize)—Antiquities. | Belize River Valley
(Guatemala and Belize)—Antiquities.
Classification: LCC F1465.M39 2017 | DDC 972.82—dc23
LC record available at https://lccn.loc.gov/2017005516

The University Press of Florida is the scholarly publishing agency for the State University System
of Florida, comprising Florida A&M University, Florida Atlantic University, Florida Gulf Coast
University, Florida International University, Florida State University, New College of Florida,
University of Central Florida, University of Florida, University of North Florida, University of
South Florida, and University of West Florida.

University Press of Florida

15 Northwest 15th Street
Gainesville, FL 32611-2079
http://upress.ufl.edu
 To Murray Gell-Mann, who, through his work and effort, taught the
fundamental interconnections between modern and ancient wisdom.

Murray Gell-Mann, the Robert Andrews

Millikan Professor Emeritus of Physics at the
California Institute of Technology, winner
of the 1969 Nobel Prize in Physics, author
of The Quark and the Jaguar, and a Santa Fe
Institute founder. Copyright © 2013, Anne S.
Dowd, all rights reserved.
 Contents

List of Figures ix
List of Tables xv
Preface: On the Path of the Sun xvii
Acknowledgments xxiii
Abbreviations xxv

Part I. E Groups: Historical Perspectives

1. The Distribution and Significance of E Groups: A Historical

Background and Introduction 3
Arlen F. Chase, Anne S. Dowd, and David A. Freidel
2. E Groups and the Rise of Complexity in the Southeastern Maya
Lowlands 31
Arlen F. Chase and Diane Z. Chase

Part II. The Astronomy and Cosmology of E Groups

3. E Groups: Astronomy, Alignments, and Maya Cosmology 75

Anthony F. Aveni and Anne S. Dowd
4. The Legacy of Preclassic Calendars and Solar Observation in
Mesoamerica’s Magic Latitude 95
Susan Milbrath
5. The E Group as Timescape: Early E Groups, Figurines,
and the Sacred Almanac 135
Prudence M. Rice
6. E Groups, Cosmology, and the Origins of Maya Rulership 177
David A. Freidel
Part III. The Archaeology of E Groups

7. The Isthmian Origins of the E Group and Its Adoption in the Maya
Lowlands 215
Takeshi Inomata
8. A Tale of Two E Groups: El Palmar and Tikal, Petén, Guatemala 253
James A. Doyle
9. The History, Function, and Meaning of Preclassic E Groups in the
Cival Region 293
Francisco Estrada-Belli
10. Time to Rule: Celestial Observation and Appropriation among the
Early Maya 328
William A. Saturno, Boris Beltrán, and Franco D. Rossi
11. Ordinary People and East–West Symbolism 361
Cynthia Robin
12. E Groups and Ancestors: The Sunrise of Complexity at Xunantunich,
Belize 386
M. Kathryn Brown
13. Of Apples and Oranges: The Case of E Groups and Eastern Triadic
Architectural Assemblages in the Belize River Valley 412
Jaime J. Awe, Julie A. Hoggarth, and James J. Aimers
14. The Founding of Yaxuná: Place and Trade in Preclassic Yucatán 450
Travis W. Stanton
15. Founding Landscapes in the Central Karstic Uplands 480
Kathryn Reese-Taylor

Part IV. Conclusion

16. More Than Smoke and Mirrors: Maya Temple Precincts and the
Emergence of Religious Institutions in Mesoamerica 517
Anne S. Dowd
17. Epilogue: E Groups and Their Significance to the Ancient Maya 578
Diane Z. Chase, Patricia A. McAnany, and Jeremy A. Sabloff

List of Contributors 583

Index 591
 Figures

0.1. November 6, 2011, Santa Fe Institute Working Group planning

session xxii
0.2. August 26, 2012, Santa Fe Institute Working Group
participants xxii
0.3. August 25, 2013, Santa Fe Institute Working Group
participants xxii
1.1. Chronological overview of the Maya area 4
1.2. Plan of the latest (Early Classic) version of Uaxactún Group E 9
1.3. Isometric reconstruction of the Cenote E Group 11
1.4. Distribution of E Group–type complexes 13
1.5. Reported E Groups from the Maya region 14
2.1. The two variants of the E Group plan 33
2.2. The eastern platform at Uaxactún 42
2.3. Caches from the core of Structure EII at Uaxactún 44
2.4. The plan and section of the eastern platform of the Cenote E
Group 46
2.5. E Groups from Caracol, Belize 48
2.6. The Caracol epicentral E Group east platform 51
2.7. The architectural development of the eastern platform of the
Caracol E Group 52
2.8. Expanded view and upper and lower plans of SD C8B-3 53
2.9. Distribution of 170 known E Groups 55
2.10. Perspective of the center of Ixtontón 57
2.11. Map of Yaxhá, Guatemala 61
2.12. The founder deities or “triad gods” 62
x · Figures

3.1. Plan of Group E, Uaxactún 77

3.2. Uaxactún Group E plan 78
3.3. Seasonal distribution of rainfall in mid-Petén latitudes and
seasonal distribution of E Group–type alignments 81
3.4. Quadripartite pecked cross-circle carved into Temple Court
floor 84
3.5. Detail of Chiik Nahb market complex and map of Calakmul
showing the Chiik Nahb market complex 86
3.6. Murals showing market scenes 87
3.7. Calamkul Structure IVc north doorjambs at summer solstice
sunset 89
3.8. Calakmul Group E–type complex 90
4.1. Takalik Abaj Altar 46 105
4.2. Takalik Abaj Stela 5 110
4.3. Leiden Plaque 115
5.1. Mound ZZ1 and the Operation 1 trench and the site of Nixtun-
Ch’ich’ 144
5.2. A large fireclouded head, seated female, and head and shoulders of
a male with a tied headband 146
5.3. Head with a braided hairdo, head with missing facial features, head
with an elaborate two-tier headdress, and Classic period head-
variant glyph numerals 147
6.1. GI, One Tooth Person 179
6.2. The Quatrefoil “u yol ahk K’inich Bahlam in the head of the turtle”
183
6.3. Burial 37, King Chak Tok Ich’aak of Waka’ as the K’an Nahb
Isimte’ 185
6.4. The Middle Formative dance platforms at Yaxuná 188
6.5. Olmec-style bearded figure in the birthing pose 190
6.6. East side of Structure 5C-2nd Cerro Maya 192
6.7. West side of Structure 5C-2nd Cerro Maya 193
6.8. Quadripartite Badge, Pakal, and Double-Headed Serpent from the
Palenque Sarcophagus 195
6.9. The Celestial Monster on Structure 10L-22, Copán 199
 Figures · xi

6.10. The Panel of the Cross 201

6.11. Structure 29 at Cerros (Cerro Maya) viewed from the west 204
6.12. Structure 29 at Cerros 204
6.13. Panel of the Sun, Palenque 205
7.1. Map of the Maya area 216
7.2. Map of Ojo de Agua 219
7.3. Maps of MFC-pattern sites with E Groups shaded 221
7.4. Map of Group A of Ceibal 222
7.5. Cache 118 of Ceibal 224
7.6. Cache 138 of Ceibal 225
7.7. Cache 160 of Ceibal 225
7.8. Cache 128 of Ceibal 231
7.9. Cache 103 of Ceibal 232
8.1. Map of major sites near El Palmar and Tikal, map of El Palmar
with locations of major excavations, and comparison of Late
Preclassic E Groups at El Palmar and Tikal 254
8.2. Map of possible or confirmed Middle Preclassic E Groups in the
Central Southern Lowlands 256
8.3. Plan view of excavations in Mundo Perdido Structure 5C-54,
Tikal 257
8.4. Early Mamom ceramics from El Palmar Structure E4-1 258
8.5. Tikal Structure 5C-54-2, west elevation 261
8.6. El Palmar Structure E4-1-4th 262
8.7. Tikal Structure 5C-54-3B, west elevation 264
8.8. North profile of Late Preclassic expansion episodes, El Palmar
Structure E4-1 268
8.9. Exterior walls of Structure E4-1-2nd, El Palmar 270
8.10. Hypothetical replication of Mundo Perdido plaza dimensions
across Tikal, Yaxhá, and Calakmul 274
8.11. Tetrapod cache plates, Structure E4-4, El Palmar 277
9.1. Map of the area surrounding the Cival region 294
9.2. Photo and profile views of the Cival Cache 4 297
9.3. Stela 3 of Cival, depicting a Preclassic Rain God 300
xii · Figures

9.4. Map of Cival at the end of the Terminal Preclassic period 301
9.5. Stucco mask on the northern façade of the Cival main E Group’s
western pyramid 302
9.6. Histogram of sight-line azimuths 305
9.7. Location of the thirteen E Groups in the region surrounding
Cival 306
9.8. Histogram of E Group plaza areas at Cival 308
9.9. Maps of eleven E Groups mapped at Cival 310
9.10. Histogram of E–W plaza width 311
9.11. Histogram of length of eastern platform for twelve E Groups at
Cival and nearby sites 311
9.12. Histogram of footprint areas of western pyramid at Cival and
nearby sites 312
9.13. Histogram of azimuths 313
9.14. Profile of the topography along the Dos Aguadas northern sight
line 314
9.15. Profile of the topography of the Cival region 315
9.16. Artistic rendering of Cival Center E Group 321
9.17. Drawing of low-relief carving on Cival Stela 2 322
10.1. Map of San Bartolo 331
10.2. Plan of Pinturas complex and chart of architectural phases of
Pinturas 335
10.3. Reconstruction of Sub-5 E Group 336
10.4. Early painted hieroglyphic block from Sub-5 and Maize God from
Ixbalamqué doorjamb 337
10.5. Reconstruction of Sub-5 “Hunahpu” radial pyramid 338
10.6. Painted marker on alley floor of Sub-5 “Hunahpu” ballcourt 340
11.1. Map of the Belize River valley 363
11.2. Topography, settlement, and agricultural terraces at Chan 366
11.3. Chan’s community center 367
11.4. Profile of central east structure 370
11.5. Profile of west structure 371
11.6. Cache 9 cutout figures 373
 Figures · xiii

11.7. Burial 1 377

12.1. LiDAR hillshade image of Xunantunich with site map
overlaid 389
12.2. LiDAR hillshade image of Early Xunantunich 391
12.3. Isometric reconstruction of Structure E-2-2nd 392
12.4. Isometric reconstruction of perishable altar in front of Structure
E-2-2nd 394
12.5. Isometric reconstruction of E Group at Early Xunantunich 395
12.6. Photograph of burial chamber in Structure E-2-1st 403
13.1. Map of the Belize River valley 421
13.2. North–south profiles of Eastern Triadic Assemblages at selected
Belize valley sites 423
13.3. Plan of Cahal Pech site core 424
13.4. North–south profile of Eastern Triadic Assemblage at
Cahal Pech 425
13.5. Plan of Bedran Group at Baking Pot 430
13.6. Plan of Structure BR 180–182 at Barton Ramie, Belize 431
14.1. Map of the Maya area showing sites with E Groups 455
14.2. Maler-convention drawing of the possible E Group at Kabah 456
14.3. Maler-convention drawing of the possible E Group at Santa Rosa
Xtampak 457
14.4. LiDAR hillshade image of central Yaxuná 462
14.5. Ceramic vessels and greenstone from the cache in the dance
platform at Yaxuná 463
14.6. North profile of the center-line excavation into the plaza in front of
Structure 5E-2 465
15.1. Map of Central Karstic Uplands showing sites with E Groups 481
15.2. Map of Yaxnohcah 482
15.3. Map of Yaxnohcah civic precinct 483
15.4. Map of El Zacatal 495
15.5. Map of Brisa E Group and reservoirs 498
16.1. El Palenque temple precinct plan, Oaxaca, Mexico 523
16.2. Structure 20 Plan, El Palenque, Oaxaca, Mexico 524
xiv · Figures

16.3. Hun Ajaw Itzamnaj/One Maize Crocodile Tree or young Maize

God emerging from a turtle carapace 525
16.4. Stela 114, front face 527
16.5. Calakmul’s toponym from Structure XIII 528
16.6. Calakmul’s Central Plaza view 529
16.7. Calakmul temple precinct, Group E–type Complex 530
16.8. Structure IVa and IVc plan details, Calakmul, Campeche, Mexico,
Structure IVb upper level, and Structure IVb lower level 531
16.9. Reconstructed view northeast of Calakmul’s Structure IVb 532
16.10. Profile of Calakmul Structure IVb 532
16.11. Lintel 1 found in Calakmul’s Structure IVb 533
16.12. Calakmul Structure VII, VI, and V plans 534
16.13. Calakmul’s Structure II 536
16.14. Aj k’uhuun title from bench in Las Sepulturas Group, 9N-82,
Copán, Honduras 540
16.15. Graphs of temple rooms and temple floor area 546
16.16. Relative eastern temple proportions 553
 Tables

2.1. E Groups of the Southeastern Lowlands 35

11.1. Chronology chart for the Chan site 364
11.2. Summary of radiocarbon dates from the Chan site 365
13.1. Height measurements of Eastern Triadic Structures in the Belize
River valley 422
13.2. Frequency of burials and caches in Eastern Triadic Structures in the
Belize River valley 433
14.1. AMS radiocarbon dates mentioned in the text 466
15.1. Yaxnohcah chronology based on ceramic complexes 484
15.2. E Groups in the Central Karst Plateau 487
16.1. Room counts/areas 543
16.2. Relative eastern temple proportions 545
 Preface
On the Path of the Sun

Don Regi is a Maya leader intent on educating rising generations in his

community into the successful ways of his ancestors regarding subsistence
cultivation in a rainforest environment. We met with him to see if he would
help us hold a ceremony to bless the enclave of wilderness around the ru-
ins of El Perú, ancient Waka’, in northwestern Petén. He agreed to do so.
In the spring of 2009 we sat in Don Regi’s small office in San Pedro Petén,
Guatemala, in conversation with a piece of paper on the desk between us.
Jerry Murdock was asking questions about the Feathered Serpent. The Itzá
sage drew a picture, a line with feather-like lines coming off of it. He looked
at Jerry, pointed to the main line, and said that this was the direct path
but that we are often tempted to go down one of the side paths. Whether
it is serendipity or determined persistence, or both, our path has taken us
directly to this book prologue on the sun path and what the earliest people
of southeastern Mesoamerica, the Lowland Maya among them, made of it
in their first centers.
Jerry was inspired by this encounter, and his long-term engagement in
conversation with the Working Group members, to write down the follow-
ing:
My view of what is unique about E Group constructions is that: (1)
placement is always along the path of the sun; and (2) they exem-
plify the Mayas’ ability to adapt the language of nature into struc-
tural forms. Nature’s language, as expressed in the path of the Sun,
is itself the articulation of a generatrix as seen by the shadow cast to
earth. The Sun’s path being a directrix creates new shadow shapes
as it moves across the sky and through time. A famous example of
this activity would be the appearance of the Feathered Serpent deity
on a balustrade of El Castillo pyramid during equinox at Chichén
Itzá. E Groups, like sundials, express “time-associated information,”
xviii · Preface: On the Path of the Sun

which was utilized by ancient peoples in many cultures. Keen observ-

ers such as the Maya understood that time is woven into the creation
process and I believe they sought to replicate this within the built
environment.
In this way, E Groups both capture and display time and the creation
process as an “integrated whole” just as it is in nature. In nature everything
is a reflection of everything else. Everything is integrated into cycles of
nature and cycles of time. It is only human logic that separates and com-
partmentalizes time and turns entire ecosystems into individual objects.
Everything we know about the Maya suggests that they accepted nature as
inseparable from itself. In Jerry Murdock’s words:
E Groups being not only portals and centers of ritual were also the
earliest permanent gathering places that were constructed out of the
landscape. They were likely places that helped shape both cultural
and personal identity. E Groups may have functioned as plazas and
just like milpas; both were built utilizing golden rectangles, as found
throughout nature’s ubiquitous creations. It may be that for the Maya
being informed of nature’s geometry led them to greater functionality
in their architecture and greater integration into the world. Perhaps
the feathered serpent, which we know is associated with spirals, Spon-
dylus shells, and Venus, is also linked with the process of creation.
Golden ratios like 8:5 and 13:8 are mathematical expressions of na-
ture’s process of creation. These ratios are also found in the growth
patterns of flowers, seeds, petals, pinecones, bones, shells, spirals,
fruits, and vegetables and are reflected in Mayan structures of time
such as the Haab and Tzolk’in calendars.
Back in Don Regi’s tiny office I sat thinking of the process of cre-
ation and the feathered serpent as Don Regi drew his straight line
between what he said was two large pyramid groups that were repre-
sentations of Orion and the Pleiades in the central core of El Mirador.
Then I recalled a large mural painted on the North Wall at San Bartolo
where a red serpent path emerges from a mountain in the west and
flows toward the east. Two elaborate scenes of Maya life rich with
creation mythology were painted above the baseline of the serpent
path dotted with footprints of the ancestors. The mural and the line
between the star clusters came together in my mind at that moment,
and just like the Sun and its movement along its path, time became
something that was both linear and cyclical, integrated with the past
 Preface: On the Path of the Sun · xix

and the here and now, because they were concepts that were always
present together in nature. Perhaps the “Maya concept of time,” like
the golden ratio, was seen as an organizing constraint that nature and
the concomitant Mayan deities utilized to unfold, transform, and ul-
timately create the world itself.

The collaboration among the authors of the ensuing chapters has been
enabled and inspired by the wonderful hospitality of the Santa Fe Insti-
tute and its president, Jeremy A. Sabloff. Murray Gell-Mann, one of the
founders, and distinguished archaeologist George Gumerman first invited
David Freidel to participate in a working group at the institute, and he met
Jerry Murdock in that setting in the fall of 2008. When Jerry asked that
David organize a working group on Maya origins and astronomy, David
suggested a session on E Groups with the goal of recruiting Tony Aveni.
Flanked by Tony’s friends and collaborators Susan Milbrath and Anne
Dowd, we called him. He generously agreed to come. We continued to be
lucky: the two working group sessions brought together the remarkable ar-
ray of archaeologists and archaeoastronomers represented in this book. It
was Arlen Chase, also expert in E Groups, who first suggested that we write
such a book and has been an energetic collaborator in seeing it through to
completion. The give and take around that table at the Santa Fe Institute
was memorable for us and is reflected in the syntheses presented by the
participants.
Although Maya archaeologists have been researching E Groups for gen-
erations, it turns out to be a topic on the present frontiers of our knowl-
edge, with many recent and exciting discoveries made and reported on
by the working group participants. Once E Groups manifest in the Maya
Lowlands (the temporal benchmark for this is now 1000 BCE at the site
of Ceibal, as described by Takeshi Inomata in Chapter 7 in this volume),
there are many ways to situate them in the ensuing development of Maya
place-making, time-reckoning, religion, politics, and economics. These
discussions are the substance of the book. But Jerry Murdock in correspon-
dence in the fall of 2014 pressed his companions on this path once again
to look back over their shoulders to its beginnings. The way back, at least
in the Maya Lowlands, leads metaphorically into standing forest with few
blaze marks or bent twigs to guide us. There are preceramic Archaic period
(7,500–1,000 BCE) remains in some places, but not all (for example, not
at Ceibal so far), and these offer few insights into the remarkable develop-
ments that follow.
xx · Preface: On the Path of the Sun

Jerry’s big questions about how spiritual leaders and close observers of
nature like village shamans gave way to the earliest rulers and their ritual
advisors presiding over E Group centers require us to widen our perspec-
tive in the Mesoamerican world of the time. When we do that two things
become clear: the Maya were not the first to have rulers, but they were
participants in a close second that brought in E Groups. The Lowland Maya
were not, to our knowledge, the first people to establish monumental cen-
ters or material symbol systems that expressed precepts of power, earthly
and cosmic. The Olmec center of San Lorenzo Tenochtitlán is earlier by
centuries, and the society there is intimately related to other early Preclassic
period (1,000 BCE–250 CE) societies to the southeast in Chiapas. Deter-
mining the direction of emulation among these early Preclassic communi-
ties, and others in Highland Mexico, remains a contentious matter among
archaeologists. But no one can contest the ability of the San Lorenzo Ol-
mec to move enormous basalt monuments across swampy riverine terrain
from quarries in the Tuxtla Mountains or doubt that the symbol-system ex-
pressed on those monuments, as a sophisticated cosmologically grounded
one, was deeply influential in subsequent middle Preclassic period (1,000–
350 BCE) regional religious practices. Furthermore, the earliest use of pol-
ished greenstone celts, a middle Preclassic signature of regional interac-
tion, is currently dated to 1,600 BCE at Laguna Manatee near San Lorenzo
in the Olmec heartland, more than half a millennium earlier than in the
Maya Lowlands. What Takeshi Inomata now proposes, in his contribution
to this book and elsewhere, is that in the two centuries or so between the
denouement of San Lorenzo and the florescence of the first Olmec center
to have a major pyramid, La Venta to the east, a regional interaction sphere
incorporating Ceibal in southwest Petén, and centers in Chiapas emerged
with the E Group as a signature expression.
This intriguing period, roughly 1,000–800 BCE, straddles the early and
middle Preclassic chronological divide; we have no better nomenclature for
it, but it will clearly be featured regularly in future discussions of the origins
of civilization in the region. What we can say with Inomata’s breakthrough
and the work of the other scholars in this book is that the E Group phenom-
enon began as part of an era of major social change embracing Lowland
Maya and other Lowland peoples of southeastern Mesoamerica. On the
other side of that temporal divide we have increasing evidence that the
Middle Preclassic Lowland Maya peoples participated in the development
of formal rulership, what Freidel identified in the 1980s as Divine Kingship
by the late Preclassic period (350 BCE–0 CE). It has been affirmed as likely
 Preface: On the Path of the Sun · xxi

present in the middle Preclassic, notably by William Saturno at San Bartolo

and Francisco Estrada-Belli at Cival.
Whatever transpired during these eventful centuries, it involved the E
Groups and their ritual uses. Returning to Don Regi and the straight path,
for all of the variability that is important to understanding the origins, use,
and subsequent development of E Groups, it seems likely that this kind
of monumental architecture was first and foremost a means of celebrat-
ing the sun cycle, agrarian seasonality, astronomy, and eventually formal
time-keeping as recorded in calendars. While it is clear in the archaeo-
logical record that domesticated plants shaped the subsistence strategies
of Mesoamericans for thousands of years before the middle Preclassic, it
also seems increasingly clear that significant reliance on staple maize and
other crops was only established in the period of the advent of E Groups.
This is a matter of empirical contestation, so naturally we always need more
data. But experts like Philip Arnold (2009) and Amber VanDerwarker and
Robert Kruger (VanDerwarker and Kruger 2012) are pursuing the matter in
the field and the general trend in the evidence suggests such a pattern. The
innovation of E Groups, and the celebration of the sun path, was seemingly
part of a regional recognition by many and diverse peoples that they lived
in a natural world shaped by their subsistence, which they celebrated as a
covenantal relationship between themselves and the supernatural beings of
their cosmos, the sun principal among them.
David A. Freidel and Jerry Murdock

References Cited
Arnold, Philip J., III
2009 Settlement and Subsistence among the Early Formative Gulf Olmec. Journal of
Anthropological Archaeology 28(4):397–411.
VanDerwarker, Amber M., and Robert P. Kruger
2012 Regional Variation in the Importance of Maize in the Early and Middle For-
mative Olmec Heartland: New Archaeobotanical Data from the San Carlos
Homestead, Southern Veracruz. Latin American Antiquity 23(4):509–532.
 Figure 0.1. November 6,
2011, Santa Fe Institute
Working Group plan-
ning session: (from left
to right) Jerry Sabloff,
Paula Sabloff, Jerry
Murdock, Anne Dowd,
Susan Milbrath, David
Freidel.

Figure 0.2. August 26,

2012, Santa Fe Insti-
tute Working Group
participants: (from left
to right, back row) Anne
Dowd, Anthony Aveni,
Jerry Sabloff, Arlen
Chase, Jerry Murdock,
Francisco Estrada-
Belli; (front row) Travis
Stanton, David Freidel,
Susan Milbrath, Cyn-
thia Robin, William
Saturno.

Figure 0.3. August 25, 2013, Santa Fe Institute Working Group participants: (from left to
right, back row) James Doyle, Takeshi Inomata, David Freidel, Travis Stanton, Fran-
cisco Estrada-Belli; (middle row) Patricia McAnany, Diane Chase, Arlen Chase, Jerry
Murdock, Anne Dowd, Peter Harrison; (bottom row) Prudence Rice, Kathryn Brown,
Murray Gell-Mann, Kathryn Reese-Taylor.
 Acknowledgments

The Santa Fe Institute hosted the Maya Working Group program of con-
vivial and rewarding discussion at its research facility in New Mexico. The
free exchange of ideas in such a sustaining and nurturing environment has
been a central tenet of the vision of Murray Gell-Mann, one of the found-
ers, and Jeremy A. Sabloff, a former president, who are both, we are proud
to say, participants in the Maya Working Group sessions. Each of us is
beholden to a wide array of funding institutions, students, colleagues, and
family members in the realization of the research presented and analyzed
in the following chapters. We have become closer friends and comrades
on a shared mission and are honored and privileged to participate in the
crafting of knowledge about the ancient Maya in the context of this most
special and exemplary retreat.
Jerry, Anne, Arlen, and I have enjoyed the process of bringing together
such a talented group of scholars to participate in the Santa Fe Institute
working groups held during August 2012 and 2013 and are pleased that this
book is the result (Figures 0.1, 0.2, 0.3). We trust that you, the reader, will
be interested in our latest thoughts on this fascinating subject.
 Abbreviations

CONACULTA El Consejo Nacional para la Cultura y las Artes de México

IDAEH Instituto de Antropología e Historia
INAH Instituto Nacional de Antropología e Historia
NWAF New World Archaeological Foundation
UNAM Universidad Nacional Autónoma de México
 I

E Groups
Historical Perspectives
Another random document with
no related content on Scribd:
 —Kaik! doar loopt ’n klodder maide, hullie aige d’r
stain-dood.… ikke konsteteer van da je op dâ terain
mit die brand-beweging [341]d’r nie deurhakt! wai binne
te loat! merkeer de paa’s. Hee Dirk! Hee Rink je mag
d’r toekaike!

’t Stoetje stond gestremd te blazen en te zuchten in de

smoor-drukkende zomeravondbenauwing. Duizenden
kijkers dromden vóór hen in hellen vuurschijn,
makaber roodoranjigen gloed, vulkanisch
neerduivelend op al soorten koppen.

Stemmen-alliteratie woelde rond na den eersten

schrik, en helscher orkaande de jankjubel van orgels,
roffels, toeters en pauken, luguber door den stillen
schuifel der be-vuurschijnde massa.—

—’n Rot pakhuis mi-sonder ’n koantje woarde..

schreeuwde Limmer, nou die doen stiekem s’n
skietgebedje, kaik! vlak-an de afslag!

—Daa’t is d’r mit ’n half uur dààn, hoonde ’n meid

belust op emotie.

—’n Rooie hoan van lik-main-fessie! een mi-sonder

kam! spotte ’n vent, met gril-gloed op z’n gelige
apentronie, en woest-vurig geflakker van z’n wilde
bevlamde oogen.

Burgervader omschermd van agentenkring,

glimmerige helmen in ’t vuur, en hellebardierig
geschaard om brandkar met z’n kleine slurfspuitjes,
deftigde gewichtig tegen plaatsvervangend
kommandant, officiëelde hoogelijk.—
—De kommedant is d’r nie!.… woar sit die pikbroek?
schorde weer ’n vent.

—Lait in ’t gangetje.… s’n tantje is d’r joarig! gierde ’n

ander!

—Kaik de heule brandwair is d’r ’n kait! Se kenne nie

op d’r poote stoan.

—Gooi de jonker mi s’n test in de vlamme—is die uit

s’n laie, kabbeloebelaap! Hee mermot! Bunsum! hee!
’n rot pakhuis!

—Hai weut d’r sellefers van!

—Sel ’t nooit-nie wair doene!

’t Verkrijschte in hoon en nijd rondom, de spottende

menschenstemmen.

—Nou ikke seg, daa’t sonde is veur de tait, lachte Dirk

di [342]Geert had opgebeurd bij d’r dijën, dat ze beter
boven den gloeddrom kon uitkijken.

Maar Willem Hassel, jaloersch dat Dirk ’r zoo stevig

vast had, trok ’r weer neer bij d’r beenen.

—Daa’s net, da kreng ken d’r bestig s’n aige redde.. ’t

is ’n rot soake van die Hassebas Beemster.. ’t ding is
d’r vast gain spuit woater woard!.…

—Moàr hoe dat nou ankomt hee? bleef zeuren ’n ouë

kerel, met ’n scheel-gedrochtelijk oog, waaromheen, in
weerkaats van vuurgloed, groene schemer trilde.—
—Ze hewwe d’r danst mit de fakkels! dá’ loat ’t ansien
hee?

De Grintjes en Marie verveelden zich met ’t

opgedrongen staan. Menschenzee vóór hen, al valer
bevuurschijnd deinde langzaam van Baanwijk naar
Haven terug, langs de spullen. Telkens verklonk gegier
om ’t peuterig gewurm van de waggelende
brandweergasten, die elkaar de slangetjes uit de hand
stootten, en flauwe waterstraaltjes rondspoten; op de
slangen trapten en verkeerd koppelden.—’t
Brandkarretje kreunde als ’n verroest
modderbaggertje bij elken schuif en stoot naar voren
en naar achter.

De schrik-emotie sloeg over in hoon van de woeste

kermisgasten, en daverend holden heele stoeten weg
in trappeling; verhosten weer tusschen de goud-roode
en oranjige dampsfeer van avondhallige tentlanen en
spullen.

Dirk, Marie en Geert hielden hun plan vast voor ’t

Café-chantant.

—Nou wai goin d’r nog wa bij Dies.

—Juistig, bai Dies.. prêchtige tingeltangel.. doar hai je

da waif in ’t rood! die sangster.… doarhain gaste! in de
„Son” is ’t daàn noà twoalf!

—Hee kaik d’r Rink, je bloed d’r àn je snuifert!

Rink veegde z’n neus met z’n naakte handen.…

—Daa’t is d’r nog.. nog van die smak uit de droaimole,
stamelde ie wezenloos.—

Als ’n duistere horde stormde de stoet voort. De brand

was [343]rookerig en smoezelig aan ’t versmeulen.
Niemand keek er meer naar om.

—Eerst de kleine tingel-tangel in, kê je ook lol hebbe!

enne dan Moandag erais noà de Skouwburg mit de
deftighaid.

Zoo zeurde Willem tegen Geert. Heete Trijn, en de

andere meiden stemden in, slobberden maar mee,
doorschroeid van drankpassie. Frank en licht stapten
ze voort op de orgeldeunen die ze beheksten, hun
bloed vervuurden in d’r lijven.

—De kerels moste moar doene wa se wouë.… d’r

waa’s tug moar krek één kair kermis in ’t joar.…
hinnekte in schater Marie Pijler, tegen Rink
aangeplakt. Mooie Geert, met ’r rumoer-lichtende
oogen, de vurige Trijn en blonde Cor met ’r
poppensnuit, belolden elkaar, en de twee meiden
Spaandermast, die zich bij ’t stoetje hadden
aangesloten, gierden mee.

Alleen hinderde ’t de Grintjes dat ze Guurt in den hos

naar den brand waren kwijtgeraakt. Stekelig
vermopperden ze wat tegen Piet en Dirk.—

Piet die straal was, waggelde en boerde, vatte niet

goed wie Geert eigenlijk bedoelde.—
 —Jesus, je meroakelse sus maàn! dat trosse krèng!
mit d’r vraier van de sèkreterie! kaik m’erais in main
fieselemie!

—Die is d’r van deur, giftte mee Trijn.

—Die muurpeek, jaloerschte Geert weer, en Dirk werd

nijdig toen ie zag dat ze uit wraakgierigheid den arm
van Willem vaster greep, zich uit zìjn knel kregelig
loswoelde.

—Guurt? Guurt? Wie wou je maine.… gof’r dikkie.…

Oapram Prik … Prikkie! die hept d’r aige te snurreke
lait! in de sekreterie!

—Doar hep se ’t koeltjes hee!.… aa’s hier.… in de

raige hee?

—En Jan Grint dan.. da is d’r ’n vraier van spikeloas!

Skuiere mò-je-moar.. skuiere mô-je-moar! zong schor
Rink met Piet mee die in kallende idioterigheid
kankaneerde in waggel voor hen uit, dat de meiden
weer in lach schoten.

—Kok-kok-kok! kok-kok-kok.. moeder se lait ’n ai!

weut je ’t noù.… hoeke ’t weuse mot! Gùùrt! Gùùrt.
snaiboon! [344]krijschte Geert in Piet’s oor. Piet
waggelde op zij, jeukte z’n oor uit waar de meid in
geschreeuwd had.—

—Soo! soo! snurkert, snaiboon! lummelde Willem

mee, die in dronken ronk als wezenloos wegzonk, en
alleen opleefde in vlaag van heftige jaloezie op Dirk.
 De meiden gierden en toeterden met hun allen Piet
den naam van z’n zus, scheepsroeperig oorholte in,
dat ie z’n dronken kop machteloos hangen liet op z’n
borst, en als ’n pasloopende drenkeling slap
heenwaggelde tusschen de vrijsters in.

Toch, onder dien jool, zat haat tegen Guurt, gekrenkt

gevoel om ’r sluw wegsluipen van hun stoet.—

Regen bleef zacht spatteren, en heete nachthemel,

besmoezelde ze nattig de tronies en handen. Bij hoek-
omslaan van Beekerweg kregen ze, in lampschijn,
gloeiend café-chantant van Dies in de gaten, waar hun
rauw gezang uit tegemoet waaide.

In woeste passie, hossend en tamboereerend met de

knuisten op elkaars lijf, sliertten ze de laag-
doorsmookte kroeg in, stank-walmend van jenever en
ziedend van stemmenraas, lichtkokend in geel-rookig
damp, vochtig van gloeiingen als ’n reuzige
brouwketel.

Plebspubliek krijschte ze welkom toe. Over zwarte

banken, vol vuil, smeer en dranknattigheid, sprongen
ze naar plaatsen, waggelden, wat niet meer op de
banken kon, op stoel en kruk, uit ’n hok, achter ’t
buffetje, aangesleept.

De meiden smakten zich neer, naast elkaar op de

banken. Geert plakte òp tegen ’n stomdronken
onderofficier die ’n fletse wit-harige meid zat te zuig-
zoenen, zonder dat ’n spier van ’r gezicht vertrok.—Na
iedere slobberige zoenbui, veegde ze strak,
vlakhandig ’r wang schoon, koelde ’r steenharde blik
 voor zich uit. Vóór Geert drong ’n ouë kerel òp die
schorrig stoethaspelde, en al maar wees op ’n man in
den hoek, waar de onderofficier zich voor moest
wachten. Tartend teemde z’n dronken mond:

—Sien ie! Sien ie! daa’t is.… is.… nou main soon!..
die.… die knakt.… jou.… en en.… en.… en.… en.. de
heule wai … aireld aa’s worst! hee?… aa’s die d’r
goàr … [345]wil!.… en.… en.… en.… de heule mikmak
hee?.…

—Hou jou.. snater ouë sloddervos! blùf!.. blùf, driftte

de sergeant, z’n paarsroode gezwollen kop
woestnijdig naar der ouden teemer toedraaiend, klaar
om z’n bierglas ’m op de hersens tot scherven te
stampen.

Maar de ouë dronkenlap bleef doorzeuren.—Half

ingebogen waggelde ie bij Geert, z’n stinkenden mond
vlak voor de meidentronies, z’n handen en armen in
kind-sukkelend onvast gebaar, verzwaaiend door den
rookmist. Vlak vóór Geert bleef ie strompelen, z’n
smerige klauwen onder ’r scherpsnibbig neusje, dat
trilde van angst. Bang zochten ’r oogen Dirk, Dirk nog
meer dan Willem. Dirk sleurde ’n meid van
Spaandermast uit de bank en plakte zich naast Geert.
—

Hij lachte om den blufferigen ouen schooier.

—Gut maid!.. ma-ïn soon doar! doar.. in de hoek.. is

tog soo’n poal.. poal.. hee? hardstikke sterk! ellendig..
tuikig! da.. aa’s tie … de de.. de.. de serreggant.. ’n lel
gaift!.… lait.. heul.… Wiere.. re.. loànd veur … veur de
waireld hee? die.. hep d’r puur.… klaufe! vàn.… vàn ’n
olieërsfant hee?..

Dóór zeurde z’n stem voor ’t mooie verschrikte kopje

van Geert, al maar over z’n ijzerbrekenden zoon, die
zèlf lodderig en geradbraakt in ’n hoek zat te
knikkebollen, soms starend als ’n bewustelooze met
gebroken oogen, op den rug van ’n vuilbruine piano.—

Dirk zoende Geert, lebberde ’r de wangen vol. Willem

had zich door ’n rij stoelen heengewerkt met ’n dierlijk
instinkt, in de richting van Geert.

Nou zat ie ingekneld tusschen ’n paar meidendijën

half op ’r schoot, kneep ’r in de beenen en zinlijkte,
met opgeblazen rooien kop, in ronkend-stillen wellust.
Onderofficier zoende z’n steendooie fletse meid niet
meer, maar keek met begeer-heete glinsteroogen
guitig naar Geert en Trijn, lekte z’n baard en aaide
zich-zelf zacht over de gezwollen paarse wangen.

Trijn leunde tegen Piet òp, die zich ook tusschen ’t

meidenvolkje [346]gedrongen had, en Cor, de stille Cor,
lag half in zwijm in de armen van ’n rossig besnorden
vent, zonder dat ze recht wist, hoe ze aan ’m kwam en
wie hij was.

Henk en Hazewind joolden en Rink zat met de blonde

furie Marie op z’n schoot. In hun handen beefden
jeneverglaasjes, die bij elken woestbrullenden krijsch
van Rink, weer gevuld in de vingers teruggekneld
werden. Met ’r beenen, zat de blonde furie tegen ’n
bankrand geduwd, ’r onderlijf naakt gewoeld.
 Koortsig wellustig opgehitst in den ziedenden
stemmenkook en rookstank om ’r heen, schuurde ze
zich tegen Rink’s borst, haar kop op zijn mond
vastgezogen, haar gouden haardos losgekarteld in z’n
gulzige knelarmen. Half tusschen z’n beenen
uitgezakt, in kanaljeuzen zit, drukte ie Marie
achterover, zoende ’r woest in den blanken wellustkuil
van dampenden hals, omfonkeld van kraaltjes en
praaltjes. Haar beenen slapten al hooger den
bankrand òp in zinlijken tuimel van d’r bovenlijf. Uit
haar rokken zwoelde ’n heete walm van kermislucht,
’n anjelierige gemeen-zoete patjoulie, en ’n trillende
hysterische zwijmgeursel steeg uit ’r halfnaakten
boezem.

Haar halskraag had Rink losgescheurd en bevend

vampyrig z’n gulzigende smakkende lippen in
boersche passie er op vastgezogen.

Ze snikte naar ademhaal en ’r heete borst hijgde of ze

sterven ging.

Hun passie doorvlamde ’t goudroode walmende

zanghol in ’n zwijmelende erotiek, ’n beestige
bronstigheid, en woest de paren omhelsden elkaar, bij
’t gierende toejuichen van Rink’s en Marie’s dierlijke
vrijage.—

Door den geel-rooden rookmist verklonken de zoenen

als zuigend geslobber.—

Achter ’n deurtje uit, kwam plots ’n gala-meneer op ’n

paar waggelende plankjes staan, vóór de piano. ’n
 Kerel roffelde ’n preludiëerenden deun met pieperig
kermende tusschenklankjes.—

Chanteur viel in, zang-sprak ’n dubbelzinnige mop met

krijschend refrein: [347]

Schuiere mot je maar.… Schuiere mot je maar

Van je heeloà.. heeloà hophophop sasa!

Monden wijd open als muilen, bewegend-vreemde

holten waarin ’t geelroode licht groef en roode tongen
woelden, krijschten ze den zang mèe, in rauw-
beestigen bral. Met de glaasjes in de hand, fonkel-
kelkjes als roode en gele prisma’s, waarin
prachtlichten brandende amber en gouden
champagnegloed, zwierden en kankaneerden ze in ’t
rond, harkerig en botsend in ’t enge holletje;
trampelden kerels en stampten meiden, dat één dreun
daverde en raasde door ’t smookhol; walmende
brouwketel in tooverigen dampgloei en grillige tinten,
diep-sferig omgoocheld in demonische pracht. De
gala-chanteur zang-sprak méé, schor; liet refrein over
zich heengolven als ’n kolk vlammende lusten, waarin
z’n ironie grijnzend voetplaste; zette dan langzaam,
hoog-komiekerig gebarend weer in, ’n nieuw kouplet.
—

Er door hèèn rauwden al meer stemmen, klodderige

geluiden; geluiden van jankende zebras en huil van
wilde ezels; stemmen van moe-gemartelde
venterskelen; rochelende, halfbezwijmde en dol-
vroolijke; hinnikende en nijdige, huilend en zingend
om zuipsel.—
Uit eng-morsig buffetje schoten telkens menschen toe,
om sneller te helpen. Weer stormde in raas en vaart,
verfomfaaide hoed-verdeukte kerels- en meidenstoet
in, trampelig neersmakkend op bankpunten, of in
valzwaai schietend op schoot van vreemde kerels en
wijven.

Hazewind had bij ’t losrukken van stoelen uit ’n hok, ’n

chokolade-automaatneger zien liggen, leeg en
ongebruikt. Een krulharig grinneker was ’t; alleen romp
en kop, in roodbelakt wambuis, waarboven
wandrochtelijke tronie grijnsde.

In één ruk had ie den automaat bij z’n rooden romp

opgevischt, stormde hij er mee in den meidenstoet
van Grintjes en vreempjes. Als ’n wijf had ie den
halven neger zinnelijk-potserig in den arm gekneld.
Z’n eigen neus had ie met ’n bonk biljartkrijt piassig
verwit, en woest danste ie ’n negerklownigen [348]wals,
klapperend met z’n zolen op den houten vloer,
stampend en patsend, dat ’t grauw-zandig wolkte om
’m heen. De meiden kuchend in den stofdamp,
gierden en half-verstikten van pret om den grappigen
Hazewind, met z’n witbepoeierden neus, z’n
schokkende vrijage op ’t negergedrocht.

—Skuiere mot je moar! skuiere mot je moar!

gier-zangde rondom. Eindelijk onderbrak ie z’n

zwierigen wals.

Dwaas en menschelijk liet ie den zwarten grinneker

buigen, wierp ie, àchter z’n gedrochtelijken kroeskop,
 gemeenheidjes naar de meiden, met ’n vermaakte
hikstem, tenorig alsof ’t uit den rooden romp kwam.—

Soms trok ie ’m kittelend aan de kruk bij de

chocolade-gleuf, deed dan in dolle grimassen en
dronken opwinding of de roodbebuisde nikker, in
grijns-woesten proets ’t uitschaterde om z’n jeukende
kriebelarijtjes. Rochelend, stikkend geschater en
gehoest barstten uit om de piaskuren van Klaas
Koome, die in boerigen humor, sentimenteelig-
nagemaakt, teederlijk den dóór-grinnekenden
kroeskop tegen z’n boezem bleef koesteren en
streelen.—

—Die kerel, hep d’r gain broek an, gilde plots Marie
Pijler uit, schaterend haar beenen in kramplach de
lucht insmakkend, dat ze bijna achterover viel van
Rink’s schoot.

—Nou, op dà terain.. doen jai d’r ’n broek àn aa’s je

gain baine hep! lolde Hazewind, fijn walsend en
streelend z’n nikker,.… ikke konste.… teer.. van da tie
sain bainbeweging inskote hep.. in de Transvoal.…
enne.… op.. op sain aigeste romp sain smairt hep!

Met ’n smak plots in woesten schater zwaaide ie den

nikker-romp tegen den vloer, die beefde van
trampelgerucht.

Stom en klaagloos bonsde de nikker vooròver, met z’n

zwarten gedrochtensnuit in ’n pot bier van den
sergeant, die z’n glas vóór zich op den grond had
gezet. Onderofficier proestte van lol dat de snuit met
z’n neus er in was gesmakt.
—Nee nikker.… eerst mot vader drinke, dan ’t juffertje
[349]hee? schaterde ie, den neger bij z’n rooden romp
opsleurend, en z’n minachtend-helschen snuit
beschuimend met bier.

Ze stikten, de meiden, van al opwindender lol. De

kerels kramp-schokten er van, tapten liederlijke
moppen; trokken aan z’n buik; wrongen hun handen in
de chocoladegleuf, hoonden den nikker, spogen hem
in z’n wandrochtelijke grinniktronie, kwakten ’m
bierslokken tegen de witte tanden; mepten in op de
vuurroode menielippen, op de stuiters-oogen, op den
bronzen buik en rug, dat ie rammelde, kreunde en
rochelde, en ijzeren pijnsnikken van jammer
verklonken. ’t Was of bij elken bof van kerels en meid-
furies z’n grinnekende kroeskop in sarlach schoot; dat,
al hàd ie pijn, z’n lach nooit kòn worden
weggeranseld. Heen en weer gesleurd kwam dàn z’n
grinniktronie boven, dàn z’n roode rug.—

Lag ie op z’n buik dan was ’t soms of ie stil, met z’n

zwarten muil tegen den modderigen vloer, smart
versnikte, z’n eeuwige grijns en grinnik dáár
verkrampte tot woesten ingehouden huil. Maar telkens
verder in den kring getrapt van razend beukende
meiden, làchte de kop weer in grinnikenden sar.

Ze voelden den nikker als ’n lèvend wezen, ’n

beenloozen stakker dien ze haatten om z’n
verachtelijk grijnzen, z’n vuurroode droge lippen, z’n
zwarte kroes en bewegingloos star-lachende stuiter-
oogen.
De streelende vrijage van Hazewind sloeg over bij de
meiden in ranseling en drift. Marie Pijler was van
Rink’s schoot gesprongen, holde over banken, ruggen
en koppen heen, tilde ’r rokkenboel òp en kwakte zich
met gespreide beenen over de grinniktronie.—Ze
vloekte, ranselde, beet ’m, schuurde ’r lijf in
waanzinhaat over z’n roode romp, met verachting hem
mokerend op z’n neus, z’n borst, z’n oogen. Drifthaat
vlamde in ’r dronken kijkers. Ze schold ’m al erger uit,
dat ie geen kerel was, en met ’n laatsten hakkentrap,
in uitbraak van helsche vloeken, vol venijnigende
verachting, smakte ze’m onder d’r wèg. Toen ze zag
dat ie van verre, met misvormden kop, tòch bleef
grinneken, barstte ze in grien uit, en viel razend van
drift terug op den schoot van Rink. [350]

In rondgierenden waanzin, haat en verminkzucht,

wilde nu iedere meid den nikker beuken.

Met strakke wreedheid stortten ze zich op de tronie.

Trijn Grint wou Marie Pijler nadoen, stootte zich met
de vuist de rokken tusschen de beenen en sprong op
’m af. Maar Piet hield d’r tegen en de sergeant, in
woedewoel opgehitst, begrabbelde meid voor meid.

Plots holde de kroeghouder midden in den furiënden

meidenstoet, greep in woesten sleur den nikker bij den
romp, en smakte ’m in hooge worp, achter ’t buffet,
waar de gemartelde kroeskop, met geknauwde tronie,
half gewurgd, diepe wondscheuren in grinnik-wangen
en gehavend roode plunje, op ’n vatenstapel
neerkreunde. Z’n gebeukte tronie lag weer bòven, en
sarrend gedrochtelijk grijnslachte de kop, door de
 wangscheuren en oogwonden heen, z’n laatsten
triomf uit.

’n Zangeres was achter gala-chanteur naar voren

gekropen. Leelijke zwarte meid, in kanaljeus decolleté,
kortrokkig, vuurrood satijn, snibde en koketteerde ze
sneuïg met ’r dikke pruillippen; pupilden aanhalig
lonkend ’r donkere oogen. Haar roetig aangeverfde
brauwen, boogden harig-vergroeid in één, en ’r
magere naakte armen pagaaiden voor verblufte
dronken boerenkoppen.

Ze krijschte zorgelijk, vermoeid, en ’r verflenst gezicht,

lachte, lachte mee met ’r vuile liedjes, lachte zuur,
vuns.—

Goor sloeg de rookstank warmte en zweetlucht op ’r

bloote borst en kokettig wou ze cirkelen d’r vuurrood
satijn rokje om haar slappe kuiten, in gracieuse
plooiïng. D’r zwarte lokkenkroes om ’r smalle platte
beenderige schouders, vlamde donker tegen ’t
satijnvuur, en vergapen deden de kerels zich aan de
zangeres met ’r oudewijvenkop.

Ze werkte met opera-trillers en heesche koloratuur, en

’r lijk-groen vermoeid gezicht lachte en lonkte door,
knipoogde al gemeener en sluwzinlijker tegen de
nederige drinkebroers.

Zoetelijk streelde ze ’r eigen besatijnd lijf, met

naïevelijk gebaar van onnoozel maagdelijn en bruids-
angstige preutschheid.
 Maar heet-getemperd sneed in ’r groen-gele
bedampte tronie [351]’n schriklijke lach, ’n voluptueuze
hoon, lonkend en lokkend, ophitsend de kerels in den
schroei van hun brandende zinnen.

In ’t roodgelig en goud-dampig doorsmookte hol,

benauwden al meer menschen. ’n Lucht van slachterij,
waar zoete bloed-stank en warme vleeschreuk
doorheen zuigen, verwolkte, en de zweetige zoetheid
der uitwasemende paren klefferde broeiig langs de
stinkende wanden.—

Geert wou wèg. De lonkende leelijke zangeres

hinderde haar.

Gruwelijk gemeen vond ze telkens dat optillen van ’r

satijnen rokje, dat vrijen met ’r eigen lijf. ’t Maakte ’r
valsch, jaloersch.

Met lawaai stonden de Grintjes op en Marie tumultte

mee. In hos en hiha’s kannibaalden ze dronkener en
verhitter met zwartigrood verbrande tronies,
doorzwollen en onkenbaar gerammeid van driften, de
Baanwijk op.

Bij akrobatentroep bleven ze even uithijgend staan.

Heet geloer was daar op nekknauwende toeren van
straatkunstenmaaksters, meiden in triko’s,
rugstrengloos achteroverbuigend in zwel van dijen en
buik.

Maar de Grintjes wouen verder. Dan hier, dan daar

moesten ze heen, in hurriënde hitte, dwars door
slingerrijen, meesleurend vechtenden en vloekenden.
Willem en Dirk waren sàmen bij ’n waarzegster, die ze
gelokt had, met vleistem van ’r mooie dochter. Sàmen
waren ze ingestrompeld, omdat de een den ander niet
alléén vertrouwde bij Geert. Tooneelig-geheimzinnig
pronkte tentje van somnambule. Weeke mysterie-stem
van ’n wondermooi meisje lokte.

Maar Trijn had den dood voor de waarzegsterswijven

zèlf. Ze durfde niet, en de andere meiden ook niet.

—Puur nie! daa’s tug soo ellendig an ’t uitkomme hee?

wa soo’n meroakel je sait! die hep d’r puur je laife in
d’r hand!

—Poeh! tog aldegoar.. poppe.… poppe.… kast, blufte

Piet.… nou dan koop ìkke je fratte veur drie sint.… bi
je hullie t’met kwait!

Marie gaf Trijn gelijk. Geert begon te weifelen, Cor en

Annie twijfelden mee, en de Spaandermastjes gierden
van zenuwachtigheid.[352]—Ze drentelden en
draaiden, tot Dirk en Willem er uit wankelden.—

—Doàr mot jai hain Gairt, schreeuwde Dirk van achter

’t gordijntje.… ikke kraig ’n swartje!

—Da lieg je gaip! ikke!

—Roggemegochel, se hep ’t main sait! ikke trouw d’r

’n swartje..

—Daa’s puur ’n klodder leuge.. ikke, ikke!.. gilde

Willem.
 Toen barstte Dirk woest uit in ’n scheldwoorden-
mokering, en meteen drong ie ’r op aan, dat Willem
nou maar eens overmoest doen, dan zou hij met
Geert in „De Druif” wachten. Willem schrok er van.
Liever z’n pink er af, dan Dirk alleen met Geert.

Hij stamelde wat, maar Dirk woù ruzie. ’t Brandde en

gistte al lang in ’m. Hij wou vechten, bloedneuzen
slaan, met ’t mes aan riemen snijên.…

Piet snuffelde naar bloed.… Rink óók. ’t Moest ’r maar

van kommen.—

Versmoorde haat giftte weer áán, tegen Hazewind,

tegen Willem, Henk en Jan Hassel. Dirk bleef dronken
stotterend razen en vloeken, spoog ’n pruim tegen
Willems broekspijpen aan, in minachtend krakeel.

Maar Geert, dronken-week, angstigde weer bij; zei

huilerig dat ze met den eersten den besten kerel ’r
vandoor zou stappen als de gasten bakkeleien gingen.
Dat hielp. Dirk schrok, ontnuchterde. Willem greep ’t
zwartje weer bij den linker, en Dirk bij ’r rechterarm, en
voort ging ’t in brallenden hos.

Hazewind kneep z’n meid telkens zoo hevig in de

dijen dat ze gilde, trapte en schold van pijn.

—Jou kreng, jou f’nainbaist, huilde ze half.—

Z’n buldoggenkop grinnikte van genot in even fijntjes

oogengesluit. Heimelijk zinneziek, loerde hij op ’n
nieuw plekje op ’r lijf dat ie nog niet venijnigjes
tusschen z’n tang-vingers geknepen had.
Plots met hun allen hosten ze ’n donkeren zijweg òp,
bij Spoorbaan naar den polderweg.— [353]

Naar ’t uitgestorven polderduister, weilandennacht in

donkeren rustadem, verwaaiden vage zangkreten en
verzwakte hurrie van afgedwaalde kermisgangers.—

Dronken kerels, lamgebeukt en uitgebraakt, lagen bij

bruggetjes, dammen en aan slootkanten, dwars in ’t
duister te ronken of te grommen, te spartelen of
eenzaam in de eindloosheid te razen.—Enkelen
hingen half ingezakt over schering en prikkeldraad,
kallend tegen den nacht, godlasterend en vloekend,
de beenen gewond, en de handen gescheurd in ’t
piekende ijzer, duistere geradbraakte en lamgebeukte
verschoppelingen, in delirium-angst of stomme
onmacht.—

Van den stil-starenden donk’ren polder àf leek de laat-

nachtelijke kermis ’n krochtendrom: een in vlammen
neergestort brok hel op aarde, hellekrochten en
mijngangen, fantastisch-woest doorzwaaid van goud-
gele en rood-oranje walmende flambouwen. Heel ’t
karnaval lag daar als vuurbrakende holen, waar zwart-
roode, paars-rossige en groen-gele schimmen op
trillende, achteruitdansende en weer naar vòren
kruipende achtergronden van vlammen en vuur
kaprioolden, in ren en kannibaligen woest en hos.

Van den weipolder àf, gebouwden heel vèr, de hel-

beblakerde tenten, en bevlamde spullen, de zwarte
ruggen verneveld in rood-paarsen nacht. In
woestkleurige pracht lag de krochtenstad daar
neergebrokkeld, verzonken half in vuurzee, omlikt,
 omkraterd van licht en gloed; dobberde en deinde
daar van vèr de infernale woel van voorthollende
waanzin-blinde amokmakers in al wisselender hel van
schijnsels.

Orgeldreun en roffel waaide vertemperd den weinacht

in, verklankte vaag in roezemoezigen warrel van
valsch geschetter.—

De hooge toortsen van Jutskoppen en ommegangers,

de lampenflikker goudhel, van molens en spullen,
vervlamden demonische orgie de polderstilte rond.

Als één adem steeg òp zwijmel en brandende passie

van duizenden, boven de lichtene krochtenstad; als
één adem vervloeide de zwavelig groen en goudrood
doorgloeide nevel. In [354]één hos ging om, de helsche
menschenren trampelend ten dans, dans van kleurige
schimmen, donk’re en bevlamde rompen.

Adem van àl de lampetten, al de flambouwen, adem

van àl ’t licht; ’t gouden, ’t rood-woeste, ’t ros-
gloeiende, ’t wond’re gele, ’t fakkel-bronzige, ’t
elektrisch paarse, ’t vuur-oranjige en doorsmookte van
vlammenovens,—steeg daar uit, als ’n helsche
demonische hijg, bòven de kermishaven. En door ’t
licht-woeste fantastische geweld, scheurde de
hinnekende jool van waanzinnige zangers, verbeefde
de hossende trampeling, groeide de massadreun der
stoeten tot muiterij en opstanding van gedrochten,
vluchtend uit ’t hellevuur, omkronkeld van weerlichten,
jankend van pijn en gemartel.—