Materiay pochodz z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.

pl

Wszelkie treci i zasoby edukacyjne publikowane na amach Portalu www.szkolnictwo.pl mog byd wykorzystywane przez jego Uytkownikw wycznie w zakresie wasnego uytku osobistego oraz do uytku w szkoach podczas zajd dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treci do celw komercyjnych jest niedozwolone. Plik mona dowolnie modernizowad na potrzeby wasne oraz do wykorzystania w szkoach podczas zajd dydaktycznych.

Surowce mineralne Polski

Justyna Drop

Oglny podzia surowcw mineralnych

Surowiec mineralny - wydobyta ze zoa kopalina uyteczna, majca

zastosowanie w gospodarce, produkt przemysu wydobywczego. Jest skadnikiem rodowisk przyrodniczych: skorupy ziemskiej, hydrosfery, biosfery i atmosfery. Nale do nich: surowce energetyczne - wgiel kamienny, wgiel brunatny, bituminy ( upki bitumiczne, ropa naftowa, wosk ziemny, gaz ziemny). rudy metali elaznych - elazo, mangan, chrom, nikiel, kobalt, wolfram, wanad, molibden rudy metali kolorowych - cynk, cyna, mied, ow, arsen, rt metale szlachetne - zoto, srebro, platynowce rudy metali lekkich - glin, magnez, beryl surowce chemiczne - sl kamienna, sl potasowa, saletry, fosforyty, gips, siarka surowce skalne - granity, sjenity, bazalty, piaskowce, wapienie, gliny, wiry, piaski. surowce ceramiczne i surowce ogniotrwae - wapienie, margle, gliny, iy, kaoliny, kamienie szlachetne i kamienie pszlachetne

Surowce mineralne

Polska to kraj zasobny w surowce mineralne, rozmieszczenie i ilo z surowcowych jest jednak zrnicowana. Wystpowanie bogactw naturalnych wie si z przeszoci geologiczn, zjawiskami, jakie zachodziy przez miliony lat oraz budow geologiczn. Rozmieszczenie surowcw jest nierwnomierne. Najwicej wystpuje ich w poudniowej czci kraju: Sudety Przedgrze Sudeckie Wyyna lska Wyyna Maopolska Wyyna Lubelska Najmniej zasobnymi obszarami Polski w surowce mineralne s: Pojezierze Pomorskie Pojezierze Mazurskie Nizina Mazowiecka Nizina Podlaska

Rozmieszczenie surowcw mineralnych w w. kamienny Polsce w. brunatny

Ropa naftowa i gaz elaza Rudy
Rudy miedzi Rudy cynku i oowiu

Nikiel Cyna Arsen z domieszk zota Siarka Sl kamienna i potasowo magn. Fosforyty baryt Granity
Kwarcyty Kreda piszca Wapienie, margle, dolomity Gipsy piaskowce Kaolin Piaski szklarskie

Surowce energetyczne
Wgiel kamienny skaa osadowa pochodzenia rolinnego, zawierajca 75-97% pierwiastka wgla, powstaa gwnie w karbonie (era paleozoiczna) ze szcztkw rolinnych, ktre bez dostpu tlenu ulegy uwgleniu. Ma czarn barw i matowy poysk. Jest to skaa wykorzystywana jako rdo ciepa i energii Miejsca wydobycia: Wyyna lska - Grnolski Okrg Przemysowy, Rybnicki Okrg Wglowy i Zagbie Dbrowskie. Zagbie Dolnolskie (zaprzestano wydobycia) Zagbie lubelskie (Bogdanka koo cznej) Pierwsza kopalnia wgla kamiennego w Polsce powstaa w Szczakowej (obecnie dzielnica Jaworzna) w 1767 roku. Wgiel jest w Polsce surowcem strategicznym, bo zaspokaja 65% zapotrzebowania energetycznego kraju. Polskie zoa wgla kamiennego oceniane s na 58 mld ton, co stanowi 5% zasobw wiatowych Tendencja wydobycia wgla jest spadkowa:
Rok wydobycia Wielko wydobycia [ w mln ton]

Szacuje si, e w zasigu czynnych kopal jest 15,9 mld ton wgla, ale tylko ok. 6 mld ton to zasoby przemysowe, czyli potencjalnie moliwe do opacalnego technicznie i ekonomicznie wydobycia. Z tego 3,7 mld ton to zasoby operatywne, czyli takie, ktre rzeczywicie mona wydoby. Przy wydobyciu rzdu 100 mln ton rocznie starczyoby to rednio na niespena 40 lat

1979
1994 1999 2004 2008

Ok. 180
132 112 95,6 83,6

Wgiel brunatny
Wgiel brunatny to skaa osadowa pochodzenia organicznego rolinnego powstaa w trzeciorzdzie w erze kenozoicznej ze szcztkw rolin obumarych bez dostpu powietrza. Zawarto wgla 62-75%. Wgiel brunatny jest nieodnawialnym rdem energii. Miejsca wydobycia w Polsce: Zagbie Koniskie (Konin, Koo, Turek) Zagbie Turoszowskie (Turw, Bogatynia) Zagbie Bechatowskie (Bechatw, Szczercw) Sieniawa Lubuska Wydobycie w Polsce na 1999r. to 63 mln ton a na 2004 a 61,2 mln ton. W rankingu pastw -wydobywczych potentatw - Polska zajmuje sidme miejsce za Niemcami, Rosj i Stanami Zjednoczonymi. Jednoczenie, ze swoim prawie 35% udziaem wgla brunatnego w produkcji energii elektrycznej, zajmujemy jeszcze wysz pit pozycj w wiecie. Wgiel brunatny jest obecnie najtaszym nonikiem energii pierwotnej, stosowanym do wytwarzania energii elektrycznej w polskiej elektroenergetyce.

Rejony wystpowania wgla brunatnego

Zoa wgla brunatnego udokumentowanego geologicznie Zoa eksploatowane Nazwy z eksploatowanych i ich nazwy

Kopalnie wgla brunatnego

Kopalnie wgla brunatnego: KWB Adamw KWB Bechatw KWB Konin KWB Turw KWB Sieniawa W kopalniach Konin i Turw wydobycie wgla trwa ju 61 lat, w kopalni Adamw 45 lat, a w kopalni Bechatw 29 lat. Najwicej wgla wydobyto w kopalni Turw - 828 mln Mg, najmniej w kopalni Adamw - 173,5 mln Mg. Wgiel brunatny jest ska osadow pochodzenia rolinnego nadajc si do uycia jako paliwo. Stanowi form poredni midzy torfem i wglem kamiennym. Jego transport jest trudny i mao opacalny ze wzgldu na due zawilgocenie i stosunkowo nisk warto opaow. Dlatego najczciej wykorzystuje si go lokalnie tzn. elektrownie buduje si blisko kopalni odkrywkowej.

Kopalnia i elektrownia Bechatw

Zmiany w krajobrazie po wydobyciu wgla brunatnego

Kopalnia odkrywkowa w Bechatowie odsania najzasobniejsze, i zarazem najmodsze, zoe wgla brunatnego. Wypenia ono mis dawnego zbiornika o dugoci 25 km i szerokoci 3 km. Pokady o miszoci 60 m znajduj si na gbokoci 150-200 m

Kopalnia Turw

Kopalnia Bechatw

Ropa naftowa i gaz ziemny

Ropa naftowa posiada podstawowe znaczenie dla gospodarki wiatowej jako surowiec przemysu chemicznego, a przede wszystkim jako jeden z najwaniejszych surowcw energetycznych. Pierwsza polska kopalnia ropy powstaa w 1854 r. z inicjatywy Ignacego ukasiewicza w Bbrce k. Krosna, bya to zarazem najstarsza kopalnia ropy naftowej na wiecie. Pierwszy polski zakad destylacji ropy naftowej powsta w 1856 r. w Ulaszowicach koo Jasa (dzisiaj w granicach miasta). Jedna z najstarszych rafinerii na wiecie z 1884 znajduje si w Gorlicach. W Polsce rop naftow wydobywa si: w Zagbiu Pomorskim: Kamie Pomorski, Wolin na szelfie, na pnoc od przyldka Rozewie, z platformy wiertniczej spod dna Batyku w karpackim zagbiu ropononym (Jaso, Krosno, Gorlice, zoa s na wyczerpaniu) w Barnwku, k. Dbna okolicach Gorzowa Wlkp. W ostatnich latach wydobycie surowca krajowego wzroso kilkakrotnie, sigajc miliona ton rocznie, W Polsce niewielkie zoa tego surowca pochodz z ery paleozoicznej (perm) i kenozoicznej (oligocen, miocen) Gaz ziemny zwany rwnie bkitnym paliwem paliwo kopalne pochodzenia organicznego, gaz zbierajcy si w skorupie ziemskiej w pokadach wypeniajcych przestrzenie, niekiedy pod wysokim cinieniem. Powsta w tym samym czasie co ropa naftowa. Moe wystpowa jako osobne zoe, ale czsto towarzyszy zoom ropy czy wgla kamiennego. W Polsce gaz wydobywa si gwnie w : Kotlinie Sandomierskiej na Pogrzu Beskidzkim na Nizinie Poudniowowielkopolskiej Pobrzeu Szczeciskim.

Wystpowanie gazu ziemnego i ropy naftowej

Ropa naftowa Gaz ziemny Zoa powyej 5 mld szed Mniejsze zoa

Rudy metali

Inna grupa surowcw wystpujcych w Polsce s rudy metali, gwnie kolorowych, czyli rudy cynku, oowiu i miedzi. Rudy miedzi te bogate zoa odgrywaj bardzo wan rol w gospodarce kraju i eksporcie. W 2003 roku Polska osigna 9 miejsce w wiecie w ich wydobyciu (500 ty ton)Obszary wydobywania miedzi to: Legnicko Gogowskie Zagbie Miedziowe (najwiksze wrd krajw europejskich) oraz w rejonie Bolesawca i Zotoryji. Rudy miedzi powstay w osadach wieku permskiego, w tzw. upkach miedziononych; Bogate zoa miedzi to wany element polskiej gospodarki, waniejszy tym bardziej ze zoa miedzi maj domieszki metaliczne, przede wszystkim srebra, oowiu, niklu, zota, wanadu, kobaltu, selenu, ktre mona pozyskiwa z rudy miedzi. Dlatego te Polska odznacza si znacznym wydobyciem srebra. Wedug danych za 2003 rok zajmowaa sidme miejsce na wiecie w produkcji srebra (wielko na poziomie 1200 ton rocznie). W 2008 roku Polska wydobya 26 mln ton miedzi i srebra rudy cynku i oowiu pochodz z triasu a powstay w dolomitach kruszcononych. Rudy te wydobywa si w trzech rejonach : - Tarnowskie Gry Bytom - Olkusz Zawiercie - Chrzanw Trzebina Pod wzgldem wydobycia Polska w 2003 r. miaa 11 miejsce w wiecie

Surowce chemiczne
Do surowcw chemicznych wystpujcych w Polsce zaliczamy: sl kamienn, sole potasowo-magnezowe, siark, baryt, fluoryt Sl kamienna w Polsce znajduj si bardzo due udokumentowane zoa tego surowca ( 80 mld ton). Pod wzgldem zasobnoci z ten surowiec zajmuje pierwsze miejsce wrd wszystkich kopalin w Polsce

Sl kamienna

Wystpowanie soli: Kujawy ( Inowrocaw, Ciechocinek), sl wieku permskiego Podkarpacie Pnocne, Wieliczka- wydobycie zakoczono w 1996 r., a produkcja w wysokoci ok. 20 tys. t soli rocznie odbywa si poprzez utylizacj wd zasolonych wpywajcych do kopalni. Kopalnia jest przede wszystkim obiektem turystyczno-uzdrowiskowym , Bochnia wydobycie zakoczono w 1990r; sl wieku mioceskiego Pojezierze Wielkopolskie Kodawa- obecnie najwaniejsze zoe eksploatowane metod podziemn Dolny lsk - Sieroszowice wydobycie ok. 220 tys. t rocznie. Polska ma take znaczne zasoby soli potasowo-magnezowych (670 mln t), gwnie w okolicach Pucka i Kodawy na Pojezierzu Kujawskim

Siarka powstawanie pokadw siarki zwizane jest z przeobraeniem mioceskich osadw gipsu i wapieni siarkononych. Zawarto siarki w skale maksymalnie dochodzi moe do 70 %, a rednio wynosi 25 - 30 %. W Polsce zoa siarki w stanie rodzimym wystpuj: w okolicach Tarnobrzega (Piaseczno, Machw, Jezirko oraz Osiek), w rejonie Staszowa (Grzybw) koo Lubaczowa (Horyniec-Zdrj, Basznia). Wydobycie siarki rodzimej prowadzone jest obecnie tylko ze zoa Osiek, metod otworow. Jest to ostatnia na wiecie dua kopalnia siarki rodzimej. W 2008 roku wydobyto 700 ty ton

Surowce chemiczne c.d

Zoa fosforytu ( okolice Annopola), fluorytu i barytu s niewielkie i w znacznym stopniu wyeksploatowane.

Surowce skalne
wapienie, dolomity i margle wystpuj gownie w Grach witokrzyskich (Chciny, Opatw, Wierzbica), na Wyynie KrakowskoCzstochowskiej (od Krakowa po Wielu), na Wyynie Lubelskiej (Rejowiec), w okolicach Opola i na Kujawach; z wapieni wyrabia si przede wszystkim cement i wapno gips wydobywany na obszarze Niecki Nidziaskiej (Gacki, Wilica, Piczw), su do produkcji wyrobw gipsowych glina, piasek, wir, i eksploatowane niemal na terenie caego kraju kaolin, gliny i iy ceramiczne wydobywane w bardzo wielu miejscach na terenie caej Polski (przede wszystkim na terenie wojewdztwa lubelskiego, lskiego, wielkopolskiego; su do produkcji ceramiki sanitarnej i ceramiki elektrotechnicznej kaolin - zoa wystpuj w caej Polsce; wyrabia si z niego ceramik ozdobn i stoow; piaski szklarskie najzasobniejsze zoa wystpuj w rejonie Bolesawca, Kamiennej Gry, Tomaszowa Mazowieckiego i Baranowa; stosowane do produkcji szka lessy - bardzo due pokady zalegaj na terenie wojewdztwa lubelskiego i mniejsze w wojewdztwie witokrzyskim; Wyrabia si z nich ceg i klinkier

Wielki kanion Tarnogrski, pozostaod po dawnej kopalni dolomitu

kaolin

Kopalnia Biaa Gra- piaski szklarskie

Surowce skalne kamienie szlachetne i ozdobne

Kamienie szlachetne i ozdobne s cennymi surowcami skalnymi, wystpuj w skaach krystalicznych, zarwno metamorficznych jak i magmowych, w Sudetach, zwaszcza w Grach Kaczawskich, Rudawach Janowickich, Karkonoszach, oraz na Przedgrzu Sudeckim. Kamienie szlachetne i ozdobne wystpuj take w G. witokrzyskich i w okolicach Krzeszowic koo Krakowa. Najczciej wystpuj: Krysztay kwarcu ( bezbarwny kryszta grski, fioletowy ametyst, kolor czarny morion, kolor ty cytryn. A take agat, chryzopraz, jaspis, opal i nefryt. Do kamieni szlachetnych nale skay majce odpowiedni twardo, ktre mona szlifowa: granit, gabro, amfibolit i marmur

malachit

Kryszta grski -kwarcyt

nefryt

ametyst

Bursztyny
Swoistym bogactwem naturalnym, wystpujcym w Polsce, jest bursztyn, zwany take jantarem. Bursztyn ma najczciej kolor tawy o rnych odcieniach, mlecznobiay lub brunatny, czasem czerwonawy lub zielonkawy, Bursztyn jest substancj organiczn, ywic kopaln, ktra powstaa w warunkach naturalnych co najmniej przed 40 milionami lat; pochodzi z utworw trzeciorzdowych (od eocenu po miocen dolny). Zawiera niekiedy szcztki rolin lub zwierzt Miejsca wystpowania bursztynu batyckiego : w okolicach Zatoki Gdaskiej, Mierzei Wilanej, u nasady Mierzei Helskiej na Kurpiach
Rejony wystpowania bursztynu Wystpowanie bursztynu na plaach Rozpoznane zoa bursztynu

1. 2. 3. 4. 5.

Rejon Modzanowa Rejon chapowsko sambijski Rejon Borw Tucholskich Kurpie Rejon Parczewa

Bursztyn z okolic Gdaoska

Gwne metody wydobywania surowcw mineralnych

Metoda odkrywkowa- wszelkie prace wydobywcze odbywaj si na powierzchni, a proces wydobywczy odbywa si poprzez odkrywanie kolejnych warstw surowcw. jej zalet jest bardzo niski koszt wydobycia, wad jest wielka degradacja rodowiska. Kopalnie odkrywkowe mog wydobywa wgiel zlokalizowany stosunkowo pytko. W Polsce ta metod wydobywa si gwnie wgiel brunatny, piaski, siark, surowce skalne, mied Metoda gbinowa - Zalet takich zakadw jest to, e mog wydobywa surowiec nawet w silnie zurbanizowanych regionach. Nie potrzebuj bowiem zbyt wiele miejsca na powierzchni. Kopalnie gbinowe umoliwiaj signicie do z lecych nawet ponad kilometr pod powierzchni. W Polsce wydobywamy tak wgiel kamienny Metoda otworowa Wydobycie siarki metod otworow polega na odwierceniu otworw eksploatacyjnych, do ktrych wprowadzone s wsprodkowe rury, ktrymi do zoa toczy si przegrzan wod i sprone powietrze, oraz wydobywa wytopion siark. Odwierty pionowe ( odwierty wiertnicze) - prowadzenie odwiertw wiertniczych poprzez ktre wydobywa si pynne surowce, a wic rop naftow i gaz ziemny; Metoda grnicza w Polsce prowadzono prace grnicze w kilku rejonach, midzy innymi na Dolnym lsku oraz w Grach witokrzyskich. Wydobywano tam rudy kruszconone srebra, zota, oowiu, miedzi i elaza. W Bochni i Wieliczce eksploatowano od XIII wieku sl kamienn