Arkitektura e Kompjuterave

Leksioni II: Paraqitja e informacionit

ne kompjuter

Numra dhe paraqitje

I njejti numer mund te paraqitet ne menyra te ndryshme

156 ne sistemin decimal - CLVI ne shifra romake
E njejta paraqitje percakton numra te ndryshem ne sisteme te
ndryshme numerimi
11 vlen njembedhjete ne decimal dhe vlen 3 ne binare
Numri i shifrave ne nje sistem numerimi paraqet edhe intervalin e
mundshem te paraqitjes
numra te plote me 3 shifra me shenje ne decimal: [-999,+999]

Numra me saktesi te fundme

Numri me nje sasi shifrash te fundme
Mund te kemi probleme gjate veprimeve te ndryshme
Shembull:
2 shifra dhjetore me shenje[99,+99]
78+36=114
60+(5040) ? (60+50)40
Gabime perafrimi
Probleme ne perfaqesimin e numrave
Shembull:
numra decimale me dy shifra fraksionare

0.01

0.02
4

Sistemet pozicionale te numerimit

Cdo shifer perfaqeson koeficentin e nje fuqie te bazes
Eksponenti jepet nga pozicioni i shifres
b = baza
0 ai b - 1

N=

am am-1 .... a0 . a-1 a-2 ... a-k

ab
i

i=-k

102

101

125.42
10
0
10-1

10-2

Nese baza eshte b kemi simbolet:

b = 10 {0,1,,9}
b = 2 {0,1}
b = 8 {0,1,,7}
b = 16 {0,1,,9,A,B,C,D,E,F}
5

Shembull ne sistemin binare (presje fikse)

23

22

1010.01
20
21

2-1

2-2

Numri i perfaqesuar ne formatin decimal:

123+ 022+ 121+ 020+ 02-1+ 12-2 = 10.25

Shembull ne sistemin oktal(presje fikse)

83

82

2107.45
80
81

8-1

8-2

Numri i perfaqesuar ne sistemin decimal:

283+ 182+ 081+ 780+ 58-1+ 48-2 = 1095.6875

Konvertimi decimal-binar
Behen pjestime te vazhdueshme me 2
Mbetjet e pjestimeve perbejne paraqitjen ne binar (duke u nisur nga ajo me me
pak peshe)
(26)10 = (11010)
26
13
6
3
1
0

/
/
/
/
/

2
2
2
2
2

resto
resto
resto
resto

0
1
0
1
1

Shifra me me pak peshe

resto

me meneshume
Mund te percaktohet me Shifra
sy ndarja
fuqi peshe
te dyshit
(26)10 = 116+18+04+12+01

Rendi i madhesive
Fuqi te 2:
20 ... 29 = 1, 2, 4, 8, 16, 32, 64, 128, 256, 512, ..
210 = 1.024
~ 103
220 = 210 210 =1.048.576
~ 106 1M
230 = 210 210 210 =1.073.741.824 ~ 109 1G
240 = ... =1.099.511.627.770
~ 1012 1T
250 = ... =1.125.899.906.842.624 ~ 1015 1P

1K

226 = 26 220 = 64 M

Numri i biteve ne adrese percakton edhe madhesine e memories:

CPU
bit adrese Memoria
8080
16 bit
64 K
8086
20 bit
1 Mega
80286
24 bit
16 Mega
80486
32 bit
4 Giga
Pentium
32 bit
4 Giga

Numrat natyrore
Perfaqesojne numrat e plote pozitive me paraqitje binare me n-bit
ne intervalin[0 , 2n 1]
n=3

[0,7]

0
1
2
3
4
5
6
7

000
001
010
011
100
101
110
111

10

Mbledhja midis numrave natyrore

Mbledhjet ndermjet numrave kryen shifer per shifer duke cuar mbartje
e mundshme ne shifren pasardhese
0+0=0
0+1=1
1+0=1
1 + 1 = 0 me bartje 1
3+2=5

0011 +
0010 =
0101

Nese numri i shifrave nuk lejon paraqitjen e rezultatin atehere do te

hedhjen e shifres se mbartur
11

Shumezimi midis numrave natyrore

Tabela e shumezimit eshte e thejshte:

0
1

0
0
0

1
0
1

Operacioni i shemezimit ndermjet numrave behet si ne dhjetore:

(11)10
(5 )10

(55)

10

1011
101
1011
0000
1011
110111

x
=

12

Numra me presje fikse

Paraqitja e zakonshme e numrave
Percaktohet numri i biteve
Fiksohet pozicioni i presjes
Interpretohet sipas mekanizmit pozicional te sistemit ne numerimit
Shembull:
6 shifra nga te cilat dy dhjetore
paraqitja: 1010.01

Interpretimi:

12 +02 +12 +02 +02

-1+12-2=10.25

13

Mbledhja e numrave pozitive me presje fikse

Veprohet njesoj si ne dhjetore

3,5 + 2,75 = 6,25

0011.10 +
0010.11 =
0110.01

14

Shumezimi i nurmave me presje fikse

Veprohet njesoj si ne sistemin dhjetore duke patur parasysh numrin e shifrave pas
presjes dhe duke vendosur presjen tek rezultati:
(2.75)10

10.11 x

(1.25)10

01.01 =
1011
0 000
10 11
11.0111

Veme re:
shumezimi me 2n eshte analog me zhvendosjen e presjen n njesi
djathtas
(3.4375)
shumezimi
me 2-n eshte analog me zhvendosjen e presjes n njesi
10
majtas

15

Shumezimi me fuqi te dyshit

Shumezimi me 2n eshte analog me zhvendosjen e presjen n njesi djathtas

(3.75)10

011.11 x

22= (4)10

100.00 =
00000
00000
00000
00000
01111
0111.0000

16

Shumezimi me fuqi te dyshit

Shumezimi me 2-n eshte analog me zhvendosjen e presjes n njesi majtas

(3.75)10
2-2= (0.25)10

11.11 x
00.01 =
1111
0000
0000
0000
000.1111

(0,9375)10

17

Numra te plote pozitive dhe negative

Per te perfaqesuar numrat e plote me shenje per te njejtin numer shifrash,
pergjysmohet intervali i paraqitjes
Perdoren menyra te ndryshme perfaqesimi
Modul+shenje

nje bit per shenjen 0 : + 1 :

n-1 bit per modulin
intervali
[2n1+1, +2n11]

n = 4 bit

intervali [7,+7]

5 = 0101

5 = 1101

intervali simetrik
paraqitje e dyfishte e zeros

18

Komplementi me 1
Shtohet nje zero ne te majte te paraqitjes se numrit pozitiv
Per te ndryshuar shenjen behet komplementi bit per bit
Paraqitja e numrave pozitive fillon me 0, e atyre negative me 1
Me n bit:
[2n-1+1, +2n-11]
Eeshte nje shenim pozicional:

Peshat: (2n-1+1)

2n-2 ... 21 20

n = 4 bit
intervali [7, +7]
5 = 0101
5 = 1010 (7+2)

Komplementi = ndrysho shenjen

paraqitje e dyfishte per 0
19

Komplementi me 2
Numrat pozitiv kane te njejten paraqitje me komplementin me 1
Numrat negative merren duke i shtuar 1 perfaqesimit ne komplement me 1
Intervali me n bit: [2n1, +2n11]
Pesha e shifrave:
2n1 2n2 ... 21 20
Duke u nisur nga e djathta lihen te paprekur te gjithe bitet zero deri tek njeshi
i pare perfshire dhe ate, dhe komplementohen te gjithe bitet e tjere
n = 4 bit

intervali [8, +7]

5 = 0101
5 = 1011

Interval me i (8+2+1)
gjere
Kemi nje paraqitje te vetme per zeron
Komplementi me 2 = ndrysho shenjen
20

Paraqitjet ne K1 dhe K2
Per numrin pozitiv:
a)percakto numrin e biteve n
b)paraqit numrin me n bit
Nese numri eshte negativ:
a)percakto numrin me n bit
b)paraqit numrin pozitiv me n bit
c)komplemento numrin
paraqit numrin (-347)10 ne K2
intervali me n bit: [-2n-1 ,+2n-1-1]
prandaj nmin=10

komplementi
2:
+347 me 10me
bit:
-512
256
128
1
0
1

64
0

32
1

16
0

8
0

4
1

2
0

1
1
21

Teprica 2n-1
Numrat perfaqesohen si shume e nurmrit te dhene dhe nje fuqi te 2
Me n bit paraqitet teprica 2n1
Intervali i njejte me K2: [2n1, +2n11]
Rregulli praktik:
Numrat merren nga paraqitja me komplement te 2 duke komplementuar
bitin me me shume peshe

n=4 bit: teprice 8, intervali [-8,+7]

3
3+8=5
: 0101
+4

+4+8=12

: 1100

Intervali asimetrik
Paraqitje e vetme e zeros

22

Paraqitja me teprice 2n-1

Nga nje numer m (pozitiv apo negativ) te percaktohet numri minimal i
shifrave nmin te nevojshme
Te percaktohet teprica korespondente
Te mblidhet numri me tepricen per te marre rezultatin
te paraqitet (-347)10 me teprice te 2
8
9
2
= 256 < 347 < 512 = 2
Intervali me n bit: [2n-1 ,+2n-11]

nmin= 10
512 347 = 165

165 = 10128+32+4+1
(347)
me teprice te 2 :

512
256
128
0

64

32

16

23

Krahasimi i paraqitjeve
Decimale
+7
+6
+5
+4
+3
+2
+1
+0
0
1
2
3
4
5
6
7
8

M&S
0111
0110
0101
0100
0011
0010
0001
0000
1000
1001
1010
1011
1100
1101
1110
1111

K1
0111
0110
0101
0100
0011
0010
0001
0000
1111
1110
1101
1100
1011
1010
1001
1000

K2
0111
0110
0101
0100
0011
0010
0001
0000

1111
1110
1101
1100
1011
1010
1001
1000

Tep 8
1111
1110
1101
1100
1011
1010
1001
1000

0111
0110
0101
0100
0011
0010
0001
0000
24

Mbledhja ne komplement
Ne K2 mbledhjet dhe zbritjet kryen ne te njejten menyre, vetem se duhet
hidhet derdhja:
4+
2=
6

0100 +
0010 =
0110

Nese operandet kane shenja te ndryshme rezultati eshte gjithnje i vertete:

4+
-1 =
3

0100 +
1111 =
10011

Nese operandet kane te dy te njejten shenje dhe rezultati ka shenje ndryshe,

ka gabim
6+
3=
9

0110 +
0011 =
1001
( 9 nuk eshte ne interval)
25

Veprime te tjera me numra me shenje

Per te bere diference komplementohet i zbritesi:
6
2=
4

0010

0110 +
1110 =
0100

Shumezimet kryen ne vlere absolute dhe po qe nevoja komplementohet:

(11)10 x
(-5)10

01011 x
00101 =
01011
00000
01011
00000
00000
00110111
11001001
26

Sistemi me baze 16
Per numrat hexadecimale duhen 16 shifra
{0,1,,9,A,B,C,D,E,F}
Konvertimi hex-binare:

Konvertohet cdo shifer hex ne 4 bit

Konvertimi binare-hex:

Duke u nisur nga e djathta krijohen grupe nga 4 bite te cilat me tej
konvertohen ne shifra hekzadecimale

F
1111

5
0101

7
0111

A
1010

3
0011

1
0001

27

Paraqitje dhe numra

Nje numer eshte thjesht nje string shifrash
Nje paraqitje perfaqeson nje numer vetem nese specifikohet sistemi
i numerimit
E njejta paraqitje tregon numra te ndryshem ne sisteme te ndryshme

stringa 110100 perfaqeson:

Njeqind e dhjetemije e njeqind ne10
(+52)10 ne binare te paster
(-11) 10 ne komplement me 1
(-12) 10 ne komplement me 2
(+20) 10 ne kodin me teprice 32
Ne hex eshte numer shume i madh
28

Paraqitja me presje notuese

Zgjeron intervalin e numrave qe mund te paraqiten ne krahasim me presjen
fikse
Numrat reale paraqiten nepermjet nje cifti
<m,e>

n=mb

m : mantissa (e normalizuar ndermjet dy fuqive te bazes)

bi-1 | m | bi
e : eksponenti i plote me shenje
Si m ashtu dhe e kane nje numer te fundem shifrash:
Intervali i limituar

Gabime perafrimi

29

Shembull ne bazen 10

Paraqitje me 5 shifra

.XXX + EE

Mantissa: 3 shifra
0.1 |m| 1
Esponente: 2 shifra me shenje
-99 e +99

-0.999*10
+99

0.999*10+99

-0.1*10-99

0
-10+99

Overflow
negativ

-10-100

10-105

Underflow
negativ

0.1*10-99

10-100

Underflow
pozitiv

10+99

Overflow
pozitiv

Te shohin te njetin numer shifrash me presje fikse

+ XXX .YY :
Intervali eshte [-999.99,+999.99]

30

Standarti IEEE 754 (1985)

Formati nuk varet nga arkitektura e makines
Saktesia 1
me 32 bit:

8
exp

23
mantisa

11
exp

52
mantisa

Saktesia me 64 bit

1
/

Disa konfigurime jane te rezervuara

31

Standard IEEE 754 32 bit

1
/

8
exp

23
mantisa

Eksponeti: teprice 127 [127, +128] nuk perdoren ekstremet:

126 e 127
Mantisa : perfaqeson pjesen fraksionare:
1m2
Numra te normalizuar [ 2126, ~2128]
Denormalizuar(eksponenti 00000000)
m jo normalizuar: 0 < m < 1
Konfigurime te tjera:
e edhe m 0 perfaqesojne 0
m 0 dhe i gjithi 1: overflow
m 0 dhe e i gjithi 1: Not A Number

32

Standarti IEEE 754 32 bit (ekstremet)

Me i madh i normalizuar ~2128 :

X

11111110 11111111111111111111111

2127
Me i vogli i normalizuar 2-126:
+/

(1.11...1)2 ~2

00000001 00000000000000000000000
+/
2126
(1.00...0)2 = 1
Me i madhi i denormalizuar ~2-126:
X

00000000 11111111111111111111111
+/
2 126
(0.11...1)2 1
Me i vogli i denormalizuar 2-149:
X
+/

00000000 00000000000000000000001
2

126

(0.00...1)2 = 2-23
33

Mbledhja me presje notuese

Per mbledhje ose zbritje me presje notuese duhet te mbledhim ose te zbresim
Mantisat duke barazuar paraprakisht eksponentet

n1 + n2
n1 : 0 10011001 00010111011100101100111

n2 : 0 10101010 11001100111000111000100
e1 = (26)10 , e2 = (43)10 : duhet te shtyjme n1 17 vende
n'1: 0 10101010 00000000000000001000101 +
n2 : 0 10101010 11001100111000111000100
0 10101010 11001100111001000001001
Veme re qe numri me i vogel humbet shifrat me me pak peshe

34

Shumezimi ne presje notuese

Shumezohen mantisat dhe mbidhen algjebrikisht eksponentet
Nese eshte e nevojshme normalizohet mantisa dhe rregullohet eksponenti
n 3 = n1 x n2
n1 : 0 10011001 10010111011100101100111
n2 : 1 10101010 10000000000000000000000
e1 = (26 )10 , e2 = (43 )10
e1 + e2 = (69)10 = 11000100
m1 x m2 = 10.011000110010101110110101
shkallezohet mantisa me nje vend
shtohet me 1 eksponenti
n3 :

1 11000101 00110001100101011101101

35

Shembull : presje notuese

Perfaqesimi binar me presje notuese me 16 bit:
1 bit per shenjen(0=pozitiv)
8 bit per eksponentin me teprice 128
7 bit per per pjesen fraksionare te mantises e normalizuar
ndermjet 1 dhe 2
Te llogariten ekstremet e intervalit qe mund te paraqiten, paraqitjet korisponduese,
dhe rendi ne decimal
duke marre parasysh se konfigurimet te gjitha 0 dhe te gjitha 1 jane te rezervuara.
Te paraqitet ne format te tille:
numri m i paraqitur ne komplement te 2 me 3 byte
FF5AB9
numri n ne komplement te 1 ne 3 byte
13B472

37

Perfaqesimi i karaktereveASCII
ASCII (American Standard Code for Information
Interchange)
Eshte nje kod i perdorur gjeresisht per te paraqitur
karakteret.
Cdo karakter paraqitet me ane te nje stringe 7-bit.
Nese perdoren 8-bite i pari vendoset ne 0

36

Stringat e karaktereve
Si te paraqiten stringat e karaktereve?
Nje grup fjalesh te njepasnjeshme mund te ruajne
nje sekuence germash
'H' 'e' 'l' 'l' o' ' ' 'W' 'o' 'r' 'l' 'd' '\0'

Shenimi: vendos stringat ne thonjeza cifte

"Hello world"

Konvencioni I paraqitjes: karakteri null perfaqeson

fundin e stringes
Null shkruhet shpesh si '\0'
Paraqitja binare e tij eshte 0

37

Perfaqesimi i njgjyrave
Njgjyrat mund te paraqiten gjithashtu si
sekuence bitesh.
256 colours sa bite?
24-bit colour sa ngjyra mund te paraqiten?

38

24-bite -- True colour

Emertimi 24-bit color i jepet zakonisht
konfigurimit true colour.
Any real-life shade, detected by the
naked eye, will be among the 16 million
possible colours.

39

Paraqitja e imazheve
Cdo imazh mund te ndahet ne katrore te vegjel,
te quajtur pixels.
Cdo pixel ka nje ngjyre te caktuar.
Cilesia e figures varet nga dy faktore:
Dendesiteti i pixelave.
Gjatesia e fjales qe paraqet ngjyrat.
Rezolucioni i nje imazhi eshte dendesiteti i
pixelave.
Sa me i larte rezolucioni aq me shume
informacion mban imazhi.
40

Paraqitja grafike e zerit

X axis: koha
Y axis: trysnia
A: amplituda (volumi)
: gjatesia e vales (inversi i frekuences = 1/)

41

Kampionimi
Kampionimi eshte procesi i kthimit te
vales zanore ne dixhitale.
Nje kampion eshte matja e
amplitudes ne nje moment te kohes.
Cilesia e zerit varet nga:
Shpeshtesia e marrjes se kampioneve,
sa me shpejte aq me mire
Madhesia e fjales qe perdoret per te
paraqitur nje kampion.
42

Kampionimi i zerit
Merret amplituda ne
keto pika

Humbet I gjithe
variacioni I sinjalit
ndermjet pikave

43