Bab 3 :

JIRIM

3.1 Apa itu

Jirim?
Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15

Jirim
Terdiri daripada zarah-zarah
yang kecil, terpisah dan sentiasa
bergerak.

Apa-apa yang mempunyai

jisim dan memenuhi ruang
Contoh : Udara, air, tanah,
haiwan, tumbuhan.

Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15

AKTIVITI : SENARAI JIRIM DI

DALAM MAKMAL FIZIK

Eksperimen Untuk Menunjukkan Udara

Mempunyai Jisim dan Memenuhi Ruang
Penyedut
minuman

Dua belon
seimbang

Pita
selofan

Pin
Q

Belon yang
bocor
Q

Belon yang
dipenuhi
udara
adalah lebih
berat

Pemerhatian

1. Udara di dalam belon keluar apabila belon dicucuk dengan pin.

2. Belon Q menjadi lebih ringan daripada belon P kerana belon P masih
dipenuhi udara.
Kesimpulan :
Udara mempunyai jisim dan memenuhi ruang. Udara ialah jirim.
Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15

Eksperimen Untuk Menunjukkan Tanah

Mempunyai Jisim dan Memenuhi Ruang

Pasir
Skala

Penunjuk

Pasir

Pemerhatian

1. Silinder penyukat dipenuhi dengan 20 cm pasir.

2. Bacaan pada neraca tuas meningkat apabila pasir dituang ke
dalamnya.
Kesimpulan :
Pasir ialah jirim kerana tanah mempunyai jisim dan memenuhi
ruang.
Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15

3.2
Keadaan
jirim
Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15

Pepejal

Cecair

Gas

Tiga Keadaan Jirim

Meja, kerusi, batu,
buku, pen, pensil

Air, minyak

Oksigen, nitrogen,
karbon dioksida

Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15

Atom adalah zarah yang paling kecil.

Molekul terdiri daripada gabungan dua atau
lebih atom.

O
Molekul
ATOM

Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15

Teori Kinetik Jirim

Jirim terdiri daripada zarah-zarah yang sangat
kecil, terpisah dan sentiasa bergerak.
Sebiji belon yang dipenuhi gas
dibiarkan untuk seketika.

Hablur kalium (VII)

dilarutkan dalam air.
Hablur kalium
(VII)
manganat

manganat

Larutan
kalium (VII)
manganat

Air

Belon mengempis
aktiviti

di

akhir

Penjelasan
Gas terdiri daripada zarah-zarah
yang kecil yang boleh meresap dan
keluar melalui dinding belon.

Selepas 20 minit, air menjadi

berwarna ungu
Penerangan
Zarah-zarah kalium (VII) manganat
bergerak dan tersebar sama rata di
antara zarah-zarah air.
Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15

Susunan Dan Pergerakan Zarah-Zarah

Pepejal

Susunan zarah
Ruang antara
zarah
Pergerakan zarah

Sangat
tetap.

rapat

dalam

kedudukan

Sangat kecil
Bergetar
dan
kedudukan tetap.

Bentuk

Tetap.

Isipadu

Tetap.

berputar

pada

Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15

Susunan Dan Pergerakan Zarah-Zarah

Cecair

Susunan zarah
Ruang antara zarah
Pergerakan zarah

Rapat tetapi tiada kedudukan tetap.

Kecil
Bergerak bebas dan bergelongsor
antara satu sama lain.

Bentuk

Tidak tetap mengikut bentuk bekas.

Isipadu

Tetap
Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15

Susunan Dan Pergerakan ZarahZarah Gas

Susunan zarah
Ruang antara
zarah
Pergerakan zarah

Sangat berjauhan dalam keadaan

rawak
Sangat besar
Bergerak bebas dan rawak.

Bentuk

Tidak tetap
bekas.

mengikut

bentuk

Isipadu

Tidak tetap
bekas.

mengikut

isipadu

Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15

Ringkasan Ciri-ciri Pepejal, Cecair Dan Gas

Pepejal

Cecair

Gas

Bentuk tetap

Bentuk tidak tetap

Bentuk tidak tetap

Isipadu tetap

Isipadu tetap

Isipadu tidak tetap

Zarah-zarah rapat pada

kedudukan tetap

Zarah-zarah rapat tetapi

berjauhan
daripada
pepejal
Bergerak
dan
bergelongsor
antara
satu sama lain

Zarah-zarah
berjauhan

Bergetar
kedudukan tetap

pada

sangat

Bergerak bebas secara

rawak

Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15

3.3 Konsep
ketumpata
n
Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15

Konsep Ketumpatan
Ketumpatan
Ketumpatan
Jisim per unit isi padu bahan
Ketumpatan

Jisim
Isi padu

( g )
( cm 3 )

Unit = gcm-3
Ketumpatan objek X ialah 14.2 gcm-3. Jisim objek X dengan
ketumpatan 1 cm ialah 14.2 g.

Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15

Contoh Ketumpatan Beberapa Objek

Kuprum

Besi

Gabus

Kayu getah

Isi padu

1 cm3

1 cm3

1 cm3

1 cm3

Jisim

9g

7.9 g

0.25 g

0.53 g

Ketumpatan

9 gcm-3

7.9 gcm-3

0.25 gcm-3

0.53 gcm-3

Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15

Hubungan Antara Ketumpatan dan

Keupayaan Untuk Terapung
Objek yang
tumpat akan tenggelam dalam cecair yang kurang tumpat
kurang tumpat akan terapung dalam cecair yang lebih tumpat

Ketumpatan sesuatu objek boleh diubah dengan mengubah

isi padu objek.

Seketul
plastisin
tenggelam dalam air
kerana plastisin lebih
tumpat daripada air

Apabila plastisin itu diubah bentuknya

menjadi bentuk sebuah kapal, ia
boleh terapung dalam air.

Isi padu plastisin bertambah

apabila
bentuknya
diubah
menjadi bentuk kapal
Maka, ia sekarang kurang tumpat
daripada air.
Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15

Mengumpul hidrogen dalam eksperimen

Hidrogen kurang tumpat daripada air. Ia boleh
dikumpul dengan kaedah sesaran air.
Kapal terapung di atas air.
Kapal mempunyai ruang yang luas yang dipenuhi
udara. Ini menyebabkan ia kurang tumpat dari air.
Menyelesaikan
Masalah Berkaitan
Ketumpatan

Hidrogen
Udara

Kelalang
gas
Air

Belon metereologi
Helium kurang tumpat daripada udara. Ini
membuatkan belon terapung di udara.
Belon udara panas
Udara panas kurang tumpat daripada udara sejuk.
Apabila udara dalam belon menjadi semakin panas,
kutumpatannya semakin berkurang, belon naik ke atas
Mengangkat objek karam dari dasar laut
Helium atau udara dipam ke dalam belon yang besar.
Belon itu diikat pada objek karam. Belon akan naik ke
udara bersama objek karam.
Membunuh larva nyamuk
Minyak kurang tumpat daripada air. Apabila minyak
disembur pada permukaan air, udara tidak dapat
memasuki air lalu membunug larva nyamuk.
Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15

3.4 sifat-sifat jirim

dan aplikasinya
dalam kehidupan
seharian

Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15

Kegunaan Keadaan Jirim dalam Kehidupan Harian

Gas
Gas boleh dimampatkan untuk membentuk cecair bagi
memudahkan penyimpanan.
Menyimpan gas dalam keadaan cecair boleh
menjimatkan banyak ruang
Isi padu gas yang besar boleh dimampatkan kepada
isipadu cecair yang kecil.
Gas asli disimpan sebagai gas asli cecair (LNG). Gas
memasak juga disimpan dalam silinder dalam bentuk
cecair.
Cecair

Cecair mengikut bentuk bekas.

Pengeluar produk kecantikan menghasilkan pelbagai

jenis bentuk pewangi untuk menarik minat pelanggan

Pepejal adalah kuat dan keras.

Besi digunakan untuk membina bangunan, jambatan dan

kenderaan.
Kayu digunakan untuk membina rumah.

Pepejal

Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15

Mengangkut kayu balak

- Kayu balak kurang tumpat daripada air. Sungai
digunakan sebagai medium untuk mengangkut balak.
Aplikasi Konsep
Ketumpatan

Jaring ikan
- Bola plastik diikat pada jaring ikan supaya jaring
terapung dalam laut.
Belon udara panas
- Udara yang memenuhi belon menjadi kurang tumpat
daripada udara di luar belon apabila udara
dipanaskan. Udara panas menaikkan belon ke udara.

Kapal selam
- Untuk tenggelam, tangki balast dipenuhi air supaya
kapal selam menjadi lebih tumpat daripada air laut.
- Untuk terapung, tangki balast perlu dikosongkan
bagi mengurangkan ketumpatan kapal selam.

Created by Pn Nurul Haini binti Sutiman _ SMKI(1)/15