GKLER

Antik Yunan gkbilimcileri gk kubbenin

mcevherlerle, yani yldzlarla, ssl kristal bir
kre olduuna inan, baz yerel kltrler ise
yldzlarn atalar tarafndan yaklm kamp
klar olduunu dnrlerdi. Antik a gk
bilimcilerinin almalarn incelerken, insann
2.5 milyon yldan biraz uzun bir sre nce
ortaya ktn aklda tutmak nemlidir.
 Antik kalntlarn kantlad bir ey varsa o
da, gzleme dayal gkbiliminin temellerinin
binlerce yl ncesine dayanddr.
Her antik kltrn,evrenin balangc
farkldr. ou kltrde astronomi bilgileri
rahiplerin himayesindeydi ve ne zaman ekin
ekeceklerini, ne zaman hasat yapacaklarn
halka onlar sylerdi. rnein antik a
msrnda kimi yldzlar konumuna baklarak,
tarmsal faaliyetlerin planlamasnda kilit rol
oynayan Nilin tama dnemine ilikin
tahminlerde bulunurlard.
 Yldzlarla ilk
ilgilenenlerin banda,
gecelerini sr gderek
geiren ve mevsim
dnmlerine veya
srlerin otlak alann
deitirmek iin en
doru zamana ilikin emareleri yakalayabilmek iin
gzlerini gkten ayrmayan obanlar geliyordur.
obanlar gkyzn izleyerek noktack grnml
yldzlar birletiriyor, hayali ekiller oluturuyorlard:
Aylar ve ylanlar, krallar ve kralieler gibi. Ayrca bu
karakterler iin atafatl ykler de dzmlerdi.
 BABLN
GKLER
Babilliler bilimin geliimine nemli
katklarda bulundular.
Babilliler de yaratl efsanelerinde
nemli yer tekil eden gne, ay
ve gezegenlerin hareketlerini
dzenli olarak haritaya dktler.
Mezopotamyann ba tanrs
Marduktur. Marduk yl
belirleyerek blmlere ayrm ve
yldzn her birini on iki aya
paylatrmtr.
 BABLN
GKLER
Babillilerin M 1500llerde 70 tane
yazdklar tabletten en nemli tabletleri Mul
Apin tabletleri, yldz ve takmyldzlar
isimleri yazyor ve takmyldzlar ile
yldzlarn ufukta ykseldikleri vakitlerle, e
zamanl doan ve batan yldz zaman aral
bilgisi yazyordu.
 Bat
Bat
edebiyatnn
edebiyatnn
ilk
ilk byk
byk
ANTK YUNANDA eserlerini
eserlerini
yaptm.
yaptm.
lyada
GKLER
lyada
(Troya
(Troya
sava
sava
destan)
destan) ve
ve
Odysseia.
Odysseia.
M. 8 yy 2. yarsnda, Antik
Yunanistanda yaam yonyal
ozan Homeros, Yunanllarn
astronomi bilgisinin Babillilerinki
kadar derin olmadn ileri
srmt. Gerektende M. 7.
yy gibi ge bir dnemde bile
Yunanllarn, gklerin dnn
yalnzca mevsimlerle
ilikilendirdikleri gsteriyordu. Homeros
 ANTK YUNANDA
GKLER
Yunanlar bilgilerini Msrllarn deien
gkyzne ilikin birikimleri zerine
ina ettiler. Yunan tarihisi Heredot,
Msrllarn her biri 30 gnden ibaret,
on iki ay bazl yllk sistemlerine
hayranln dile getirmiti. Msrllar
ayrca M 13. yy da 43 takmyldz ile
5 gezegeni ayrt etmeyi baardlar.
Merkr, Vens, Mars, Jupiter ve
Satrn. Msrn Teb kentinde rahipler
tutulmalar tahmin ediyordu.
 ANTK YUNANDA
GKLER
Yunan dnrler Babil ve
Msrllardan esinlenerek astronomi
bilimi diye adlandrabileceimiz
ilme ilk eklini verdiler. Thales M
585de gndz vakti gne
tutulmasn ngrd ve tutulma
esnasnda iki rakip ehir devleti
savayordu. Thalesin tahmini
sava sona erdirmiti. Bu olay
Heredot, Platon ve Aristotelesin Thales
yazlarnda onurlu bir yer edinmiti. M 624-
547
 ANTK YUNANDA
GKLER
Platonun (eflatun) en nl rencisi
Aristoteles yldzlarn, gezegenlerin ve
ayn belirgin hareketlerini aklamt.
Gzlemleri sonucu , sabit ve hareketsiz
bir yerkre merkezli 56 kreden oluan
karmak bir evren modeli yapt. Ona
gre Dnya, kendi etrafnda dnyorsa
yukar doru frlatlan bir nesne frlatt
noktaya demezdi. Ayrca Dnya
Gnein etrafnda dnyorsa,
yldzlarn yl ierisinde konumlarnn Platon
deimesi gerekirdi. M 427-
347
 ANTK YUNANDA
GKLER
Ne var ki yldzlar ok uzakta
olduu iin bu trden
deiiklikler plak gzle
alglanamyordu.
Oluturduu model yanl olsa
bile, gelecein bilimi tarafndan
doruluu kabul grecek baz
sonulara ulat.
Dnyann kre eklinde olmas Aristoteles
M 384-
gerektiini kavrad. 322
 ANTK YUNANDA
GKLER
Gkbilimci Samoslu Aristarkus, M
310-230 arasnda yaad. 657 kadar
yldz kataloglam, Ayrca
helyosantrik, yani ilk gne merkezli
evren modelini yaptyla bilinir. Bu
modele gre yldzlar ve gne, gnei
merkez alan devasa bir kre stnde
sabit ve hareketsizdi. Dnya ise bu
krenin iinde dairesel bir yrngede
dnyordu. Ama az saygda insan Aristarkho
benimsedi ve dinsizlikle suland. s
M 310-
230
 ANTK YUNANDA
GKLER
Hipparkos . M 190 -M 120, Helenistik
dnemde yaam Eski Yunanl gkbilimci,
matematiki ve corafyac. Trigonometrinin
kurucusu olarak tannmaktadr.
Bugn ki znik kentinde dodu. Yaamnn byk
blmn Rodos'ta geiren ve orada len
Hipparkos, daha ok yldzlara ilikin
gzlemleriyle tannd. plak gzle grlebilen
yldzlar parlaklklarna gre snflandrd. Ayn ve
Gne'in uzaklklarn bulmaya ynelik almalar
da yapan Hipparkos, matematiin bir dal olan
trigonometriyi bulmasnn yannda yeryzndeki
her noktann yerini enlem-boylam dereceleriyle Hipparkos
belirtme yntemini ilk uygulayan kii oldu. M 190-
120
 ANTK YUNANDA
GKLER
Byk antik Yunan Gkbilimcilerinin
sonuncusu, MS 100 ile MS 170 arasnda
yaad.Aristotelesin Yermerkezli Gne
sistemi gelitirdi. Aristotelesim hatal
modelinin aksine, ay, gne ve
gezegenlerin hareketlerini yalnzca 1
derece hata pay ile olduka doru
ngryordu. Batlamyusun en byk
eseri Almagestdi. M.S 150 civarnda
kaleme alnan eser, antik Yunan gkbilim
belgelerinden gnmze dek ulaan tek Batlamyus
eserdir. 100-170
 Samoslu Halley
Halley
Msrn Ayn
Ayn Samoslu Batlamyu
Batlamyu
Msrn Aristarkos
Aristarkos kuyrukl
kuyrukl s
Muhteem
Muhteem evreleri
evreleri Yunan gnei s
ngilter
ngilter Yunan gnei u
u hazrlad
hazrlad
piramitler
piramitler ne
ne dnr
dnr
merkez
merkez yldz
ede
ede ii ina inli
inli alan
alan ve
yldzn
yldzn yldz
ina dayal
dayal Aristotele
Aristotele ve kataloun
kataloun
gnee
gnee edildi.
edildi. gkbili
gkbili s
dnyay
dnyay n
n inli
inli
ilk
ilk s onun da
da 4848
gre
gre Piramitler
Piramitler mciler
mciler evrendeki onun gk
gk adet
in almana
almana evrendeki etrafnda
etrafnda adet
konuml
konuml in ilk
ilk kez
kez her
her eyin
eyin dnen bilimcil
bilimcil takmyld
takmyld
konumlan
konumlan klar
klar dnen
andrlm
andrlm ay
ay yerkre
yerkre gezegenler
gezegenler er
er z
z listeledi
listeledi
drlmalar
drlmalar Babilli
Babilli etrafnda den
den biri ve

na
na dayal, tutulma
tutulma etrafnda biri tarafnd
tarafnd ve
dayal, gkbili
gkbili uyum
uyum
olarak
olarak geocentr
geocentr
Stonehe
Stonehe gkbilims
gkbilims sn
sn gsteren an
an
el mciler
mciler iinde
iinde gsteren ic
ic
nge
nge el bir
bir kaydetti
kaydetti dnd
helocentri
helocentri tutulmu
tutulmu (yermerke
nemler
nemler tarafnd
tarafnd dnd c (yermerke
ina
ina ler
ler n c ,
, zli)
zli) evren
evren
olduu
olduu an
an n (gnemer
(gnemer
edildi.
edildi. dnln retti.
retti. kezli) bilinen
bilinen modelini
modelini
dnln yaratld kezli)
M. 3000 | M. 2686-2345
r.
r. | M. 1361yaratld
| M. 750 | M. 340
sistemi
sistemi ne
ne | ilk
ilk M. 270 ne
ne |
.. srd. srd
srd ..
M. 240 | M.S 150 srd. kayd.
kayd.
 MKOLAJ KOPERNK
DEVRM

Batlamyusun dzenli ve
yermerkezli evren tablosu 16. yy
dek benimsenmeyi srdrd.
Ancak 16. yy da Rnesansla
gelen dini, politik ve entelektel
devrimle birlikte, gnmzn
evren anlayn ekillendirecek Polonya
olan kltr yaratld. Mikolaj
. Kopernik
1473-1543
religio
us
 MKOLAJ KOPERNK
DEVRM

Sakin ve duyarl bir vizyon er olarak grlen Kopernik,

zaman iin olduka radikal ve devrim niteliinde bir
evren gryle ortaya kt. O dnemde Kolomb
Antlantike yelken am, Kopernik ise Cracow
niversitesinde rencilik yapyordu.
Dnyann sabit bir gne etrafnda dairesel hareketlerle
dndne ilikin grn ilk kez dile getirdii alma
Konumlarna Gre Gk Cisimlerinin Devinimine likin
Teoriler stne Yorum adl almadr. Ne var ki Kopernik
bu almay yaymlamamaya karar verdi.
 MKOLAJ KOPERNK
DEVRM

Bu alma Kopernikin zamanna gre olduka

yeni ve tehditkar saylabilirdi. Bu gr ok
gemeden bilimsel dncede bir paradigma
kaymas yaratmakla kalmayacak, topyekn bir
ideolojik devrimin de aynas olacakt.
Bundan ancak iki yl nce, 1512 de, Martin Luther
din bilimi doktorasn tamamlamt. alkan ve
tvbekar bir gen olan Luther, kendisi ncil ve
erken dnem kilise almalarna adamt.
 MKOLAJ KOPERNK
DEVRM

almalar onu Katolik

Kilisesinin Hristiyanln birka
temel niteliini (zellikle de,
Tanrnn ltfne eylemle deil,
hatta balama belgesi
yoluyla ve kilise yelerine
maddi demeler yaparak deil, Almany
a
imanla kavuabilecei fikrini) Martin
Luther
yitirdii sonucuna varmt. 1483-1546
 MKOLAJ KOPERNK
DEVRM

Kopernik gne merkezli evren modelinin

son rtularn sessiz sedasz tamamlarken,
Luther ve takipileri de kilise reformu iin
bask yapyorlard. Bu iki adamn almalar
ilk bakta birbirlerinden farkl grnse de,
devrim niteliliindeki grleri nihayet
ortak bir dili yakalad.
 MKOLAJ KOPERNK
DEVRM

Kopernikin kiliseyle zel balar vard. Days

piskopostu kendiside 24 yanda kilise zel
heyet yesi olmutu. Yinede sesini
ykseltmeden biz gne etrafnda
dnyoruz. Dier gezegenler gibi demiti.
Kilise olumlu tepki vermi. Hatta vgler
alm. Ama kendisi sonra yaymlamak
istememiti. ld sene (1543)
yaymlanmt.
 MKOLAJ
KOPERNK
DEVRM
DEVRMN
REFORMU
16. Yy sonlarnda dahi Kopernikin
haklln aka kabul edebilen az
sayda entelektel vard. Galileo
Galilei bile Kopernikilii henz
aka desteklememiti. 1597de
gkbilimci meslekta Jhonnes
Keplere yazd bir mektupta, bu
talya
trden bir kabullenmenin yol
Galileo
aabilecei sulamalardan Galilei
ekindiini itiraf etmiti. 1564-1642
religio
us
 MKOLAJ 1608 de ilk
krlmal

KOPERNK teleskopu
icat ettim.
cadm gk
DEVRM
DEVRMN
bilimde
kanlmaz
r at.
REFORMU
Galileo 1609 da boru drbn reten
bir Hollandaldan bahsedildiini
duydu. Nasl yapldn tahmin etti.
Bu grn test etmek iin kendi
krlmal teleskopunu yapt. Ayrca
teleskopunu Venedikte sergiledi.
Teleskopu plak gze kyasla 30 kat
yaknlatryordu. Bakt ilk gk Almanya-
cisimlerden biri ayd. Ayn girinti ve Hollanda
Hans
kntlarn kefetti. Lippershey
1570-1619
 MKOLAJ
KOPERNK
DEVRM
DEVRMN
REFORMU
Kendi yapt teleskobuyla, 1610
da Jupiterin etrafnda dnyor
gibi grnen drt k noktas
gzlemledi. Galileo Jpiterin en
byk drt uydusunu
kefetmiti: lo, Europa,
Ganymede ve Callisto. Bugn
artk bu uydular Galileonun
uydular, yani Jupiterin en byk
4 uydusu diyoruz.
 MKOLAJ
KOPERNK
DEVRM
DEVRMN
REFORMU
Bulduu sonular Aristocu varsymla eliiyordu.
Dnyann Ay ile birlikte Gnein etrafnda
dnemiyceni idda eden baz yorumcular vard.
Jupiterin uydularn kevettikten sonra bu inan deiti
ve tm gk cisimlerinin Dnyann etrafnda dnd
inanc sarslmt.
12 mart 1610 da Galileo, Yldzlarn Habercisi balkl
almasn yaymlad. Kitap bal haricinde Latince
deildi. talyanca yazlm ve bylece talyada ok
daha geni kitleye hitap ederek, byk baar salad.
5 yl iinde inceye bile evrildi.
 MKOLAJ
KOPERNK
DEVRM
DEVRMN
REFORMU
Teleskobuyla gerekletirdii drt yllk gkyz
gmzlemlerinin ardndan Galileo, Kopernikin hakl olduuna
kanaat getirdi ve 1613te Kopernik yanda olduunu ilan
etti. Bunu Roma Katolik Kilisesinde youn alkalanmalarn
yaand bir dnemde gerekleti.
1616da kilise yetkilileri Kopernikin evren grm dinsizlik
olarak tamlyordu. Baiskopos Roberto Bellarmino, Galileo
yu gnemerkezli modeli retmekten vazgemesi
konusunda uyard. 1623 arkada Papa VIII.Urban unvann
alan Maffeo Barberini, Galileoya gnemerkezli model
hakknda yazmas iin izin verdi. Tek art, varsaym olarak
anlatmasyd.
 Modern

MKOLAJ Astronomiyi
yapan ve
gelitiren kii

KOPERNK olarak kabul

edilirim. Ve
gezegen

DEVRM
DEVRMN
hareket
yasalarn
aklayan

REFORMU almalarm
yaymladm.

Galileo Kilise kitabnda papayla

dalga getiinden
pheleniyordu. 1633te 70
yanda dini sapknlktan
suland. Szn geri almaya
zorland. Kitab yasakland ve
Toskanadaki villasndan Almany
a
Johannes
kmaktan men edildi. Kepler 1571-
1630
religio
us
 MKOLAJ
KOPERNK
DEVRM
DEVRMN
REFORMU
Tycho Brahe sinir bozucu ve
kibirli olduu sylenen kiilii,
20 yandaki kstah delikanlnn
bir delloya girmesine neden
oldu. Sonuta burnun bir
parasn kaybetti ve mrnn
geri kalan boyunca yzne Danimar
metal bir burun protezi ka
Tycho Brahe
yatrmak zorunda kald. 1546-1601
 MKOLAJ
KOPERNK
DEVRM
DEVRMN
REFORMU
1572 de Tycho yeni ve srad bir yldz olan
Cassiopeia (kralie) takmyldznn iinde bir
spernova kevetti. Ayrca gzlemleri onu
yermerkezli modeli gzden geirmeye itiyordu.
Henz 27 yandayken Yeni Yldz stne adl ksa
kitabn yaymlad.
Danimarka Kral II. Freederick, Tychoya Danimarka
Boazndaki Hven adasnda bir gzlemevi vermeyi
teklif etti. Gkler atasu ve Yldzlar atosu isimli
iki ato ina etti Burda 20 sene kald.
 MKOLAJ
KOPERNK
DEVRM
DEVRMN
REFORMU
777 tane yldz konumlarn lmeyi baard. Yldzlarn
grnen konumlarndaki kaymay tespit etmeye alt.
Ama bulmad. Bylece Kopernik sistemin hatal
olduunu kabul etti. Galileo teleskobu retmesinden 8
yl nce yataa dt. lm deyindeyken kendi
yerine Johannes Kepler grevlendirdi.
Kepler, Tycho nun Mars gzlemlerini zellikle ilgiledi.
200 yllk inanca ramen Kepler, Mars yrngesinin
daire deil eliptik olduunu sonucuna ulat. 1609 da
( Yeni Gkbilimi) ve 1619 (Dnyann Ahenkleri) adl
kitaplar yaymlad.
 YER EKM

1642de, Galileo Galilei ld ve Isaac Newton

dodu. Bir ok gk bilimciye gre Newton
mtevazi bir genlik geirdi. nk babas o
domadan 3 ay nce ld. Annesi de baka
biriyle evlendi ve Isaaci terk etti. 19 yana
geldii zaman Cambridgede Trinity Collagea
girdi. Okula eitli hizmetler karlk yatacak yer
ve eitim creti alan renci statsyle ngilter
girmiti. e
Haftada 7 gn, gnde 18 saat alyordu. Isaac
Isaac
alkanl yaam boyu sren bir alkanla Newton
Newton
1642-
dnt. Hayatnn son gnlerinde Newtoon 1642-
1727
1727
1600-1800 aras kitaplk ktphanesi oldu.
religio
us
 YER EKM

Kendisi ilerleyen yllarda anlatt

hikayeye gre Newton, Woolsthorpenin
meyve bahesinde yrrken yere bir
elma dtn grr. Bunun zerine
elmay yere doru eken kuvvetin, ay
dnyaya eken ve onu yrngede tutan
kuvvetle ayn olup olmadn dnr.
Sonunda ister elma ile dnya, ister ay ile
dnya sz konusu olsun, iki cismin
arasndaki mesafenin karesi arttka bu
kuvvetin gcnn azald sonucunu
karr.
Bu kuvveti anlamak iin 20 yl geirdi.
 YER EKM

Trinity Collagea yeniden dnen Newton, bulgularn Newton n

dehasn fark etmi olan akl hocas Isaac Barrow ile paylat.
Emeklilii yaklaan Barrow, yerini Newton almas iin yanda
toplad ve 1669da Newton, Cambridge Trinity Collagea
Lucasian Matematik Profesr olarak atand. Bu unvann
gnmzdeki sahibi fiziki Stephen Hawkingdir.
Baka bir ngiliz fiziki, Edmund Halley,1684te ziyaretine
gelene dek, Newton teorilerini kimseyle paylamadan
gelitirmeyi srdrd. Halley bulumada Newtondan
Gnee ynelik ekim kuvveti eittir, bir bl o gezegenin
Gnee olan mesafesinin karesi eklinde tanmlanabilecek bir
gezegenin, yrnge eklinin nasl olacan dnmesini istedi.
Newton annda yantn verdi: Elips eklinde
 YER EKM

Keplerin nc yasasnn matematiksel

salamasn bu kadar ksa srede yaptn
iddia eden Newton karsnda hayrete den
Halley ona, yrnge eklinin elips olacan
nereden bildiini sordu. Newton bu hesab
yl nce yaptn syledi.
Bundan sonraki 18 ayn, gece gndz bu
problemin stnde alarak geirdi. ou ngilter
zaman yemek yemeyi unutarak, birka e
saatlik uykuyla yetindi. Sonunda ortaya, Edmund
Edmund
Halley
Halley
genelde ksaca Principia diye anl bayapt 1656-
1656-
1742
1742
Doa Felsefesinin Matematiksel lkeleri kt.
Edmund Halley ilk meteorolojik haritay 1686da yaymlad.
Edmund Halley 1700de blgeye gre ilk pusula dzeltme haritasn yaymlad.
 YER EKM

Principia yepyeni bir hareket fiziinden ve ktle ekimi

kavramndan sz ediyordu. Newton, dnya stndeki hareket
yasalarnn, gklerdeki hareket yasalaryla ayn olduunu
varsayarak, ve sonrada bunu kantlayarak dnce sistemine
birka basamak birde atlatmt. Dier gezegenlere uzay arac
gnderirken hala Isaac Newtonun yz yl nce kefettii
hareket ve evrensel ktle ekimi yasalarn temel ilkelerinden
yararlanlr.
Isaac Newtona Sir unvann 1705te Kralie Annein eliyle
verildi. Yalnz bir yaam srdren Newton milyonlar etkiledi
ve miras olarak geride, modern bilim ve teknoloji iin hayati
nem tayan fizik yasalar ve matematiksel yntemler brakt.
 Galileo
Galileo Edmund
Edmund
Hollandal Johannes
Johannes Galilei Halley
Hollandal Galilei Sir Isaac Halley
Tycho
Tycho Brahe
Brahe gzlk
gzlk Kepler
Kepler gne
gne Sir Isaac hesaplamala
hesaplamala
dnya Newton
Newton
Mikolaj
Mikolaj dnya imalatas
imalatas gezegen
gezegen lekeleri,
lekeleri, ay
ay yaymlanan
ryla
ryla bir
bir
atmosferi
atmosferi Hans kraterleri
kraterleri ve yaymlanan kuyruklu
kopernik
kopernik dnda Hans hareketle
hareketle ve
Principia
kuyruklu
dnda yeni
yeni Lippershey, Jupiterin
Jupiterin Principia yldzn
yldzn
gneme
gneme bir
bir yldz,
yldz,
Lippershey, rinin
rinin drt
drt ay
ay ile
ile adl
adl yeniden
yeniden
ilk
ilk krlmal
krlmal
rkezli
rkezli spernova
spernova teleskobu
yasalarn
yasalarn ilgili
ilgili almasnd
almasnd grleceini
grleceini
evren gzlemleyer teleskobu aklayan bulgularn
bulgularn a evrensel ngrd.
ngrd.
evren gzlemleyer retti. aklayan a evrensel
ek
ek gklerin retti. cad
cad aklayarak,
aklayarak, yerekimi Kuyrukluyld
Kuyrukluyld
teorisini
teorisini gklerin gkbilimind
gkbilimind ilk
ilk evrendeki
yerekimi
z
deiebilce
deiebilce evrendeki teorisini
teorisini ve
ve z 1758
1758
yaymlad
yaymlad ine e
e almas
almas her
her eyin ylnda
ine ilikin
ilikin kanlmaz
eyin .
. Hareket
Hareket ylnda
.. kant
kant elde
elde kanlmaz n
n dnyann
dnyann yasasn grldnd
grldnd
bir yasasn
etti.
etti. bir r
r yaymlad
yaymlad evresinde
evresinde anlatt.
e
e ona
ona
at. dnmediini anlatt. Halleyin
at. dnmediini Halleyin
1543 | 1572 | 1608 .. | 1609
kantlad.
kantlad. | 1610ismi
ismi verildi.|
verildi.
687 | 1705
 LK GEZEGEN
AVCILARI
Almanyada mtevazi ama mzik sever bir ailenin
ocuu olarak dnyaya gelen William babasyla
birlikte gkyzn izleyerek saatler geiriyordu.
Mesleine ilk olarak mzisyen olarak balad.
Gkyzne olan merakn hi yitirmeyen Herschel
35 yana geldiinde teleskop yapmaya karar
verdi. Evinin tm odalarn atlyeye evirdi.
Birka tane rettii teleskoptan en by 12
metrelik 125cnmlik aynas vard.
1781 de Satrnn yrngesinin tesinde hareket
eden cismi grdnde ilk olarak bunu kuyruklu
n
yldz sand. Sonra Urans gezegenini kefettiini gi
anlad. smini yunan mitolojisi tanrssnn ismini lt
1738-
er
(Urans) verdi. 1822
e
William
Herschel
 LK GEZEGEN
AVCILARI
Gregorynin hesaplarn temel alan Bode, 1772de gezegenlerin hangi
aralklarla yer aldklarn ifade eden matematiksel bir denklem gelitirdi. Bu
denkleme gnmzde Bode yasas denir.
Baron Franz Xaver, bir grup Alman gkbilimciyi toplad ve Avrupadaki
gzlemevlerinde alan aratrmaclar da aratrmaya dahil etti.
Bundan sonra ilk olarak gezegen sandklar bir sr asteroit kefettiler.
Gen ngiliz gkbilimci John Couch Adams, Urans bulunmasndan 60 yl
sonra, Uransn Newton hareket yasasna gre olmas gerektii yrngede
olmadn fark etti. Bu olay aydnlatacak kii 20 yy da Albert Einstein
olacakt. Ama kefedilmemi bir gezegenin ktle ekiminin etkisinde
olduunu dnd. 1845de hesaplarn Greenwichdeki Kraliyet
Gzlemevine gnderdi. Gzlemevinde ciddiye alnmad. Fransz gkbilimci
Leverrier de ayn hesaplar yaparak, dorulama iin Berlin Gzlem evinden
Johann Gallenin yardmn istedi. 1846 da Galle teleskopuyla 30 dakika
iinde Neptn(Roma mitolojisinde Neptunus, Yunan Mitolojisinde Posedion)
kefetti(Adamsn tahmini sadece 2 derece hatalyd).
 LK GEZEGEN
AVCILARI
Tambaugh amatr bir gkbilimciydi.
Henz 22 yanda, kendi rettii 22.8
cmlik teleskopuyla, ailesinin Kansastaki
iftliinde gzlem yapmaya balad.
1928 son baharnda Mars ile Jpiteri
gzlemleyip haritalarken, Pltonu buldu.
Fotoraflya bilmek iin
profesyonellerden yardm ald. 1930 da
bulutlu bir ubat sabahnda, birka hafta
A
nce fotoraflad iki plakay ald ve m
er
Pltonun varln tm Dnyaya 1906-
ic
1997
ispatlam oldu. a
Clyde
Tombaugh
 LK GEZEGEN
AVCILARI
19 Ocak 2006da NASA ilk Plton seferini balatt. New
Horizons ( Yeni Ufuklar) isimli 480 kiloluk, piyano
boyutlarndaki uzay arac, Plton ve aylarn yakndan
inceleyebilmek iin yaklak be milyar kilometre yol
kat edecek. Var tarihi ise 2015 Temmuzudur. Uzay
aracnn tad ykler arasnda Clyde Tombaughnun
kllerinin kk bir ksm da yer alyor.
Gnmzde ou gezegen avcs dikkatlerini gne
sistemi dna yneltiyor. Bugne dek dier yldzlarn
evresinde yaklak 200 gezegen kefedildi.
 BAY ENSTEN
NEMLI
EVREN
SZLERI

Mantk sizi A noktasndan B noktasna

gtrr.Hayal gc ise her yere.
lk nce oyunun kurallarn renmelisiniz, sonra
da herkesten iyi oynamay.
Hayat iki ekilde yaanr: ya hi mucize yokmu
gibi, ya da her ey birer mucizeymi gibi.
Aptalln en byk kant, ayn eyi defalarca
yapp farkl bir sonu almay ummaktr.
Bu dnyada beni birka kii anlad, onlar da Almanya-
yanl anlad. Yahudi
Fizii grelilik ilkesine sokmak fikrini rastgele Amerika
Albert
Albert
bulmama teekkrler, siz (ve dierleri) benim Einstein
Einstein
1879-
1879-
bilimsel yeteneklerimi beni rahatsz edecek 1955
1955
kadar ok abartyorsunuz.

Deist
 BAY ENSTEN
EVREN

Einstein 1905te zel grelilik teorisini ilk kez sundu. Btn hareketler
grelidir. rnein: Sabit hzla giden bir trenin iinde uyuduysanz,
uyandktan sonra trenin hareket edip etmediini hemen anlayamazsnz.
zel grelilik, temelde hareketsizlik kavramn anlamsz klar.
Ksa mesafede dk hzl hareket eden cisimler iin Einsteinn zel
teorisi, Newtonun hareket yasasna ayn sonucu veriyordu. Yalnzca ok
uzun mesafelerde ya da (k hzna yakn) ok yksek hzlarda bu iki teori
stne kurulu tahminler farkllk gsterir. Newtonun teorisi uzay ve
zaman ayr ayr ele alyor ama hareket ile ktle ekimi birletiriyordu.
Einsteinn teorisi ise uzay boyutunu zaman boyutuyla birletirdi.
E=m.c22 (E, jul denen birimle llen enerjiyi, m kilogramla ifade
edilen ktleyi, c ise saniye/metre cinsinde k hzn temsil eder). Bu
denkleme gre evrendeki tm maddeler bir enerji biimidir ve tm
enerjilerin de bir ktlesi vardr.
 BAY ENSTEN
EVREN

Uzay-zaman bir ereve iine gerilmi lastikten bir kuma

gibi dnn. Tam ortaya bir bovling topu yerletirirseniz
lastikten yaplma uzay-zaman kuma eilir, gerilir ve topun
ktlesine gre bklr.
imdide bir golf topunu ayn lastik kuma boyunca dz bir
izgide yuvarladnz dnn. Hz yeterince yksekse golf
topu bovling topunun ktle ekim ukurundan kurtulabilir.
Ancak hz dkse golf topu bovling topuna doru yuvarlanr
ve onun ktle ekim ukuruna yakalanr. Eer golf topu
ortalama bir hza sahipse, o zaman bovling topunun etrafnda
dolanabilir ve ilk hareket hattna doksan derecelik ayla
hareket eder. Madde uzay bker, uzay zaman ise maddenin
hareket eklini belirler.
 BAY ENSTEN
EVREN

Einstein ncelikle gne ktlesinin, Merkr yrnge

alanna giren uzay-zaman ne kadar bktn
hesaplayarak problemi ele ald. Ardndan Merkrn bu
alan iinde nasl hareket ettini hesaplad.Sonunda
Merkr yrngesinin uzay zaman bklmesi yznden
iler doru kaydn kefetti. Gnmzde artk Vens,
Dnya ve karus asteroidi yrngelerinin gne
yaknndaki uzay zaman bklmesi yznde ne doru
kaydn biliyoruz.
E= Enerji (joule) m= Cismin hareketsiz halindeyken
ktlesi (kilogram) c= Ik hz 299792458 metre/saniye.
Yldz
YldzI,
I,Parlak
Parlak
Yldz
Yldz
1814te Munihte yaayan optiki
Joseph von Frauhofer, ilk basit
spektroskopu (tayfler), yani
ayrtran aygt gelitirdi. Gne
spektroskobun dar kesiinden ieri
giriyor ve bir prizmadan geiyordu.
Prizma krarak 600 adet karanlk
izgisi olan bir gne tayfna
dntryordu. Fraunhoferin kefi,
fiziki ve kimyagerler kadar Joseph von
Frauhofer
gkbilimciler arasnda da byk ilgi
1787-1826
uyandrd. Almanya
Yldz
YldzI,
I,Parlak
Parlak
Yldz
Yldz
Alman fiziki Gustav Kirkchoff ve arkada
kimyager Robert Bunsen, 1859da her bir
karanlk izgi setinin, belli kimyasal
elementlerle ilikili olduunu kefetti. kili
birok metalin izgilerini belirledi ve bu
arada iki yeni elementi kefetti: sezyum ve
rubidyum. Mavimsi gri ve krmz anlamna
gelen bu isimlere Latinceden retilmiti.
Daha sonraki deneylerde Kirchhoff karanlk
izgilerin nasl ortaya ktn anlamaya
Gustav
balad. Gne tayfn sar sodyum Robert
alevinden geirdi. Parlak alevin gne Kirchhof
tayfndaki 1824-1887
Almanya
Yldz
YldzI,
I,Parlak
Parlak
Yldz
Yldz
karanlk izgileri doldurmasn bekliyordu.
Ancak izgiler aksine daha da karardlar.
Kirchoff bylece tpk sodyum alevi gibi
gne atmosferinin de sodyum buhar
ierdii sonucunu kard. Buhar, n sar
dalga boyunu souruyordu. Gnmzde bu
karanlk tayf izgilerine sourma izgileri
diyoruz.
Kirchoffun sourma izgisi anlayna gre,
gnein etrafnda kuatan bir scak gaz
atmosferi olmas gerekiyordu. Deneysel
fizikiler ilerleyen zamanda scak gazlarnda
kesintisiz tayf rettiklerini kefettiler.
Tayf
Tayf izgisi,
izgisi, grsel
grsel tayfta
tayfta yer
yer alan,
alan, ve
ve kz
kz fazlas
fazlas veya
veya eksikliinden
eksikliinden kaynaklanan
kaynaklanan parlak
parlak veya
veya karanlk
karanlk
izgidir.
izgidir.
Tayf
Tayf izgileri
izgileri bir
bir nicem
nicem dizgesi
dizgesi (kuantum
(kuantum sistemi)
sistemi) ile
ile tek
tek bir
bir nelciin
nelciin (proton)
(proton) etkileim
etkileim sonucudur.
sonucudur. nelcik
nelcik
dizgenin erke
dizgenin erke durumunu
durumunu deitirmeye
deitirmeye yetecek
yetecek erkeye
erkeye sahip
sahip olduunda,
olduunda, kz
kz sourulmaktadr.
sourulmaktadr. Ardndan
Ardndan ise
ise
kz tekrar
kz tekrar salnr.
salnr. Gazn
Gazn geometrisine,
geometrisine, kznn
kznn kaynana
kaynana veve gzlemciye
gzlemciye gre,
gre, salma
salma veya
veya sourma
sourma
izgisi
izgisi retilir.
retilir. Gaz,
Gaz, kz
kz kayna
kayna ile
ile gzlemci
gzlemci arasndan
arasndan yeryer alyorsa,
alyorsa, k
k yeinliinde
yeinliinde dklk
dklk gzlemlenir
gzlemlenir ve
ve
sonucu sourma
sonucu sourma izgisidir.
izgisidir. Dier
Dier yandan,
yandan, eer
eer gzlemci
gzlemci gaz
gaz grebiliyor
grebiliyor ancak
ancak kz
kz kaynan
kaynan gremiyorsa,
gremiyorsa, o o
zaman
zaman gzlemci
gzlemci sadece
sadece tekrar
tekrar salnan
salnan kzlerini
kzlerini gzlemleyebilir,
gzlemleyebilir, veve dolaysyla
dolaysyla sonu
sonu salma
salma izgisidir.
izgisidir.
Yldz
YldzI,
I,Parlak
Parlak
Yldz
Yldz
1866de ngiliz amatr gkbilimci Joseph Norman
Lockyer, gnein ayrntl bir ekilde
gzlemlemenin baka bir yolunu kefettiler.
Gnein teleskopik bir grntsn, bir
spektroskopun nnde duran ve stn de ince
bir kesik olan perdeye yanstt. Tayf izgisi
younlua sya bal olarak deitiinden,
Lockyer gne lekelerinin grece daha souk
blgeler olduu sonucuna vard ve Gnein dev
alevlerinin arlkl olarak hidrojenden olutuu
sonucuna vard.
 William
William
William
William Huggins
Huggins Edwin
Edwin
Herschel
Herschel birbir yldzlardaki
yldzlardaki Ejnar
Ejnar Hubble,
Hubble,
prizma
prizma veve Alman krmzya
krmzya
termometre Alman kaymay Alman Hertzsprung,
Hertzsprung, Andomeda
Andomeda
termometre gkbilimci kaymay Alman renk
renk ile
ile kadir bulutsusunda
ile
ile gne gkbilimci lmek
lmek iin fiziki kadir bulutsusunda
gne
Heinirich iin fiziki Karl
Karl derecesi
derecesi (ya
(ya da
da gk
gk
tayf
tayf Heinirich sourma
sourma Schwarzsch
Schwabe Schwarzsch arasndaki
arasndaki adasnda)
adasnda) bir
bir
almasn
almasn Schwabe izgilerini
izgilerini ild,
erekletirdi gne kulland. ild, ilk
ilk ilikiyi
ilikiyi deien
deien yldz
yldz
erekletirdi gne kulland. karadelik gstererek,
gstererek, kefetti
kefetti ve
ve
ve
ve renk
renk leke Bylece
Bylece karadelik
leke teorisi yldzlarn
yldzlarn bizim
bizim
tayfnn
tayfnn evrimi yldzlarn
yldzlarn ne
ne teorisi
tesindeki evrimi kadar hzl almalar parlakl
parlakl iin
iin gkadamzn
gkadamzn
tesindeki kefini kadar hzl almalar lm dn
dn da
grnmez kefini hareket na lm da
grnmez
anlatt. hareket na balad.
balad. standard
standard gkadalar
gkadalar
kzltesi
kzltesi anlatt. ettiini
ettiini yaratt.
yaratt. olduu
olduu
enerjiyi
enerjiyi ortaya
ortaya koyan
koyan kantlad.
1800
kefetti.
kefetti. | 1843 ilk |
bilgiler
ilk bilgiler 1868 | 1901 |
kantlad. 1905
elde
elde edildi.
907 | 1923 edildi.
Yldz
YldzI,
I,Parlak
Parlak
Yldz
Yldz
1837 Dagerreyotipi (Franszca: Daguerrotype), gm
nitratla a duyarl hale getirilen bakr levhalarn,
camera obscura iinde 10 ila 20 dakika pozlayarak, cva
buharna tabi tutulup gelitirilmesiyle fotorafik grnt
elde etme yntemidir.
19. Yy ikinci yarsnda pek ok yeni gzlemevi kuruldu ve
fotoraflama, gkbilimde dzenli olarak kullanlmaya
balad 1840da ngiliz gkbilimci John William Drapper
tarafndan ekilen ilk fotoraf bir dagerreyotipi idi. Olu
Amerikal gkbilimci bir ok yldz tayfn elde etti.
Drapperin 1882deki zamansz lmnden sonra ei,
Draperin almalarnn Harvard College Gzlemevinde
srdrlmesi iin fon salad.
Yldz
YldzI,
I,Parlak
Parlak
Yldz
Yldz
Sonra tm gkyz spektroskobik taramasn
balatt. Proje stnde almalar iin, ounluu
kadnlardan oluan ok sayda asistan ie ald.
1880lerin sonunda, kadnlar henz oy verme
hakkn sahip deilken, gzlemevinde 15in
stnde alan vard. Saat bana 25 sent alan
kadnlar, yldzlara ve yldz tayflarna ait binlerce
fotoraf analiz ettiler. Analiz almalar srasnda
her yldzn konumunu ve bileimini belirlemek
amacyla karmak hesaplar yapld.
 Oxford
niversit
e-sinde
Yldz
YldzI,
I,Parlak
Parlak ilk
doktora

Yldz
Yldz
yapan
kadn
onuruna
sahip
Gzlem evi yneticisi ldkten sonra Annie oldum.
Jump Connon, yldz tayflarn ieren fotoraf
plaklarn incelemeyi srdrd. Cannon, tayfn
analiz ettii her yldzn snfn bir asistana
bildiriyordu. Cannonun elinde olaanst hzla
ve doru i karyor, dakikada yldz
snflandrlabiliyordu. 1915ten 1924e kadar
Henry Draper Katalou ad verilecek katoloun
stne alan Cannon, 225.300 yldzn tayfn
kararak dzenledi. Cannon ba harflerinden
dolay, ngilizcedeki Oh, be a fine girl/guy, kiss Annie Jump
me! deyiini akla getiren O,B,A,F,G,K,M Cannon
biimindeki snflandrma sistemi bugn hala 1863-1931
gkbilim rencilerine retiliyor. Amerika
Yldz
YldzI,
I,Parlak
Parlak
Yldz
Yldz
1917de Eddington, bir yldzn enerji retimi ve evrimini
aklayan bir teori stnde almaktayd. Salam bir
gkbilim, fizik ve matematik altyapsna sahip ve atom A
A rr tt u u rr
fizii ile zel grelilik konularna hakim olan Eddington, E
Ed ddd ii nng g tt o
onn
snn yldz nmya iletildiini ortaya koydu. Ayrca bir n
ngg ii ll tt e
e rr e
e
yldzn ktlesi ile parlakl arasndaki ilikiyi de kavrad. 1
1882-194
8 8 2 - 1 9 444
Yldz ktlesinin Einteinn teorisine dayanarak E=m.c2
enerjiye dntrldn ileri srd. Bulgularn 1926
da Yldzlarn Yaps adl kitabnda yaymlad
Bilimciler 1939un sonunda Hans Bethenin Yld Enerji
retim, adl almasn yaymlamasyla birlikte enerji
kaynaklar hakknda bilgi sahibi oldular. Bethe, gne
enerjisinin yzde 98den fazlasnn, hidrojenin helyuma
dnmnden geldii tezini savunda haklyd da.:
Gne her saniye 700 milyon ton hidrojeni 695 milyon Hans Bethe
ton helyuma dntryordu. 5 milyon tonluk madde Almanya-
ise saf enerjiye dnyordu. Amerika
1906-2005
 KOZMK
BLMECELER
Bir avukat ve sigortacnn olu olan Hubble
Marshfield dodu. Edwin Hubble evrenbilim
iin yepyeni bir senaryo hazrlyordu. Hubble,
Mount Wilson Gzlemevi ekibine katld.
Kariyerinin geri kalann burada, 100 in (254)
cm lik teleskopun banda, bulutsuzlar
gzlemleyerek ve snflandrarak geirdi.
O dnemlerde iki teori vard. Kamplardan biri,
sz konusu alanlarn Samanyolundaki
yldzlararas gaz bulutlar olduuna inanyor,
dier kamp ise onlarn, Samanyolu dndaki Edwin
Edwin Powell
Powell
gkadalar olduunu dnyordu. Sonuta Hubble
Hubble
her iki tarafn da hakl olduunu ortaya kt. Amerika
Amerika
nk iki trdeki gk cisimleri de geni 1889-1953
1889-1953
anlamyla bulutsu diye nitelendiren snfa
giriyordu.
 KOZMK
BLMECELER
1922 de Samanyolunun dank
bulutlarn ilk snflandran kii
Huble oldu. Gk adadaki yldzlar
belirledi. Bundan drt ay sonra
Andromedada bir Cepheid deien
yldz n kefetti.
Einsteinn genel Grelelik teorisi
dnldnde Hubblen gk ada
gzlemleri, sanlandan da fazlasn
ifade ediyordu.Dnemin gk
bilimcileri evrenin duraan m,
genileyen mi yoksa bzlen bir
evren mi olduunu dnyorlard.
 KOZMK
BLMECELER
Duraan Durum evren modeli, evrenin bir balangc
olmadn ve hi sonlanmayacan idda eder. Modele gre
uzay sabit bir oranla dz bir evrenin iinde geniler.
Duraan durum modelinde, evrendeki tm noktalar herhangi
bir anda ayn gzkr. Genilemeyi telafe etmek iin
maddenin srekli sabit bir oranda yaratlyor olmas gerekir.
Byk Patlama evren modeline gre ise tm madde ve
nm, teorik bir balang noktasndan kaynaklanr. Bu
noktada hem younluk, hem ktleekim kuvveti, hem de uzay
zaman bklmesi sonsuzdur. Byk Patlama teorisi evrenin
tamamn ierir: zaman, uzay, her eyi. Evren halen
genilemektedir.
Bir Birine zt bu iki teori arasndaki ekime 20 yl kadar
ortal kasp kavurdu. 1965 ylnda tespit edilen arkaplan
nmn kazara kefettiler.
 Jocelyn
Jocelyn
Rus
Rus Arkaplan
Arkaplan Bell
Bell Apollo
uydusu nm Burnell Apollo 1111 NASAnn
uydusu nm Burnell uzay NASAnn Magellan
kefedildi: ve uzay Voyagere Magellan
Sputnik
Sputnik Rus kefedildi: ve mekii Voyagere adl
Rus bilimciler
bilimciler Antony
Antony
mekii adl
adl uzay
uzay adl uzay
uzay Gkbilim
Gkbilim
1
1 uzaya
uzaya astronot
astronot bu Hweish
aya
aya ini
ini arac arac
arac ciler
ciler
bu Hweish arac
gnderil
gnderil Yuri nmn, yapt.
yapt. Vense gne
Yuri nmn, ilk
ilk Neil
Jupiter,
Jupiter, Vense gne
di
di ve
ve Gagarin,
Gagarin, evrenin
evrenin pulsar,
pulsar,
Neil Satrn,
Satrn, ulat
ulat ve
ve sistemim
sistemim
balangc Amstrong
Amstrong
ABD
ABD ileile dnyan
dnyan balangc yeni
yeni ile
Urans
Urans veve gezegen
gezegen iz
iz
Sovyetl n
nda
nda radyo ile Buzz
Buzz Neptn yzeyini dndaki
Sovyetl n gereklee
gereklee radyo Aldrin
Aldrin
Neptn yzeyini dndaki
er evresini
evresini n byk dalgalar
dalgalar n
n n
n ilk
ilk
er n byk
yayarak
ayn
ayn yaknnda
Birlii
Birlii turlayan
turlayan patlaama
patlaama yayarak yzeyini
yzeyini
yaknnda yaklak
yaklak gezegeni
gezegeni
ilk nn bir hzl
hzl n
n ekilen
ekilen
arasnd
arasnd ilk insan
insan nn bir
kalnts dnen
inceleyen
inceleyen fotorafla
%98
%98 kefettil
kefettil
oldu.
oldu. kalnts dnen ilk fotorafla radarla
radarla er.
er.
aki
aki uzay
uzay olduuna
olduuna ntron
ntron
ilk rn
rn
yar karar insanlar
insanlar tarad.
tarad.
yar
1957 | 1961 |karar 1965yldzn
|
yldzn 1967
oldular. | gnderdi
1969
gnderdi | 1979-1989 |
balad. verdiler
verdiler kefettile oldular.
balad. kefettile
1990 | 1995 r.
r.
 KOZMK
BLMECELER
Bu kozmik mikrodalga arkaplan,
yada ngilizcedeki ksaltmasyla CMB
nmnn varl, Byk Patlama
teorisiyle de ngrlmt.
yllk kesintisiz gzlemler
sonucunda WMAP, byk patlama
zamannda yalnzca genileyen deil,
ayn zamanda hzlanan bir evren
anlayn destekler bulgular elde
etti.
Zamanla ktleekimi evreni Evren 13,7
yavalatmaya balatt. Evrenin hala
yavaladn dnen bilim adamlar
milyar nce
1990larn ortasnda dodu
 KOZMK
BLMECELER
Spernova aratrma ekibi sz konusu yavalamay
incelemek iin almalara balad. Genileme orann
lmek iin ok uzak spernovalar kulland ve sonular
herkesi artt.
Spernovalar mevcut teorilere gre olmalar gerekenden
daha uzakta gibilerdi. Bu bulgular evrenin genileme
hznn arttn gsteriyordu. Eer hz artyorsa ortada
kar-ktle ekim olmalyd bu gc evrende karanlk
enerjinin oluturduuna inanyorlard.
Kar ktleekimsel kuvveti ilk kez Albert Einstein, genel
grelilik teorisiyle ortaya atmt. Bu itici kuvvet, evreni
kendi ktleekimine kar dengelemeye yardmc olan,
matematiksel bir sabitti. Genel grelilik teorisi evrenin ya
genilemesi, ya da bzmesi gerektiini ngryordu.
 KOZMK
BLMECELER
Einstein Edwin Hubblen genileme gzleminden
sonra, evrenin sabit grnn, evrene ve onun
fizik yasalarna uygulamaktan vazgeti. Ama
bugn baknca doru iz zerinde olduu
anlalyor . Hubble uzay teleskopu ve WMAP ile
ksa sre nce yaplan gzlemler evrenin arlkl
olarak karanlk enerjiden meydana geldiini
gsteriyor. Ksacas evrenin byk blm hibir
ey bilmediimiz bir eyden olumakta.
Karanlk enerjinin yaps evreni yakndan
ilgilendirir. Eer enerji sabitse, evren sonsuza
dek genilemeye ve hzlanmaya devam eder. Eer
sabit deilse, evren en sonunda dalp gider. Byk
Byk kopma adl kyamet senaryosu gerek
olur. Eer dinamikse zaman iinde yavalayacak Patlama
ve bir ekim kuvvetine dnerek kendini iine
ekecek. Byk k yaanacak.
 KOZMK
BLMECELER

Hidrojen ve helyum; 4% Yldzlar; 1% Ntrinolar; 0% Ar Elementler; 0%

Karanlk Madde; 25%

Karanlk Enerji; 70%