8.

3 MORFOLOGI SEL
PROKARIOT DAN
EUKARIOT
 Objektif
 Menyatakan contoh-contoh bagi sel
prokariot dan eukariot
 Membanding beza ciri-ciri sel prokariot
dan eukariot
 Mengenalpasti struktur dan menghuraikan
fungsi organel-organel dalam sel prokariot
dan eukariot
 Komponen sel
 Bukan organel – membran plasma,
dinding sel dan sitoplasma
 Organel – struktur mengkhusus yang
mempunyai membran sendiri dan
menjalankan fungsi khusus
 Cth: nukleus, mitokondria, kloroplas, jalinan
jalinan endoplasmik (JE) atau retikulum
endoplasmik kasar, JE licin, alat golgi,
ribosom dan lisosom
 Struktur Sel
 Semua sel mempunyai:
 Membran plasma
 Bahan genetik dalam bentuk DNA

 Sitoplasma yang mengandungi

ribosom
1. Membran Plasma
• Semua membran terdiri daripada
dwilapisan fosfolipid dengan protein
plasma yang tertanam

• Fungsi membran luar

 Mengasingkan kandungan sel
 Mengawal pergerakan keluar masuk

bahan
 Menerima isyarat
 2. Bahan Genetik dalam
bentuk DNA
 Prokariot– tiada membran meliputi
DNA

 Eukariot – DNA terletak di dalam

membran
3. Sitoplasma mengandungi
ribosom
 Sitoplasma – bahan seperti jeli
yang terletak di antara membran sel
dan membran nukleus

 Ribosom – mensintesis protein

Sel Prokariot
 Sel prokariot dan eukariot

 Sel lebih kecil dan ringkas

berbanding eukariot
 Contoh tipikal adalah bakteria
 Sel prokariot tidak mempunyai:
• Nukleus
• Organel bermembran
 Kebanyakan prokariot adalah organisma
mikroskopik
 Walaupun kecil bilangannya sangat banyak
 Cthnya bilangan prokariot di dalam
segenggam tanah subur adalah melebihi
bilangan manusia yang pernah mendiami
bumi ini (yang hidup maupun yang telah
mati)
 Prokariot boleh hidup di pelbagai habitat
 Termasuk habitat yang terlalu berasid, terlalu amsin,
terlalu sejuk atau terlalu panas untuk didiami oleh
organisma lain

Figure 27.1
 Adaptasi dari sesi struktur, fungsi dan genetic
membolehkan prokariot terus berjaya dari segi
evolusi
 Kebanyakan prokariot adalah uniselular (satu
sel) , terdapat jg beberapa species hidup
secara berkoloni
 Mikroorganisma ini wujud dalam pelbagai bentuk
 3 bentuk paling biasa ditemui adalah:
 Bentuk sfera (cocci)
 Bentuk rod (bacilli)
 Bentuk spiral

Figure 27.2a–c 1 m 2 m 5 m
(a) Spherical (cocci)(b) Rod-shaped (bacilli) (c) Spiral
 Ciri paling utama yang dimiliki oleh sel
prokariot adalah hamper semuanya
mempunyai dinding sel.
 Dinding sel mengekalkan bentuk, memberikan
perlindungan fizikal, dan mengelakkan sel
daripada pecah dalam keadaan persekitaran
yg hipotonik
 Dinding sel bagi kebanyakan prokariot
diselaputi dengan kapsul, iaitu satu lapisan
protein atau polisakarida yang melekit
200 nm

Capsule

Figure 27.4
  Using a technique called the Gram stain
 Scientists can classify many bacterial species into
two groups based on cell wall composition, Gram-
positive and Gram-negative
Lipopolysaccharide

Outer
Peptidoglycan membrane
Cell wall Cell wall
layer Peptidoglycan
layer
Plasma membrane Plasma membrane

Protein Protein

Gram- Gram-
positive negative
bacteria bacteria

(a) Gram-positive. Gram-positive bacteria have
a cell wall with a large amount of peptidoglycan
that traps the violet dye in the cytoplasm. The
alcohol rinse does not remove the violet dye,
which masks the added red dye.
Figure 27.3a, b
20 m
(b) Gram-negative. Gram-negative bacteria have less
peptidoglycan, and it is located in a layer between the
plasma membrane and an outer membrane. The
violet dye is easily rinsed from the cytoplasm, and the
cell appears pink or red after the red dye is added.
 Sesetengah prokariot mempunyai fimbria dan pili
 Membolehkan mereka melekat kepada substrat atau
individu lain dalam koloni

Fimbriae

200 nm
Figure 27.5
 Motiliti
 Kebanyakan bakteria yg motil bergerak dengan
menggunakan flagella

Flagellum

Filament

50 nm

Cell wall Hook

Basal apparatus

Plasma
membrane
Figure 27.6
 Dalam persekitaran yang tertentu kebanyakan
bakteria menunjukkan pergerakan taksis iaitu
pergerakan ke arah atau menjauhi stimulus
 Organisma prokariot tidak mempunyai
pembahagianfungsi yg kompleks
 Sesetengah prokariot mempunyai
membrane khusus yang boleh menjalankan
fungsi metabolik

0.2 m 1 m

Respiratory
membrane

Thylakoid
membranes

Figure 27.7a, b (a) Aerobic prokaryote (b) Photosynthetic prokaryote

 Gen prokariotik yg tipikal
 DNA berbentuk cincin yg tidak diselaputi membran dan terletak di kawasan
nukleoid
 Sesetengah spesies bakteria juga mempunyai DNA kecil berbentuk cincin
yg dipanggil plasmid

Chromosome

1 m
Figure 27.8
 Pembiakan dan adaptasi
 Prokariot membiak dengan cepat secara belahan
dedua (binary fission)
 Boleh membahagi setiap 1 – 3 jam
  Kebanyakan prokariot boleh membentu endospore
yang membolehkan mereka terus hidup dalam
keadaan yang paling tidak sesuai selama berabad-
abad

Endospore

0.3 m
Figure 27.9
Sel Prokariot
 Struktur sel prokariot
 Membran Plasma
 Dinding sel
 Sitoplasma dengan ribosom
 Nucleoid
 Kapsul*
 Flagela* and pili*

*hadir dalam sesetengah sel prokariot sahaja

TEM Prokaryotic Cell
 2. Sel Eukariot
 Struktur semua jenis sel eukariot:
 Nukleus
 Ribosom
 Sistem Endomembran
• Jalinan Endoplasmik – licin dan kasar
• Alat Golgi
• Vesikel
 Mitokondria
 Sitoskeleton
 NUKLEUS
SITOSKELETON

RIBOSOM

MITOKONDRIA JE KASAR

SITOPLASMA JE LICIN

SENTRIOL

ALAT GOLGI

MEMBRAN LYSOSOME
PLASMA VESIKEL
 Perbezaan Sel Prokariot dan Eukariot

Ciri Sel Prokariot Sel Eukariot

Cth Organisma Bakteria, sinobakteria Protista, fungi,
tumbuhan dan haiwan
Ribosom Ada Ada
Bentuk DNA Bulat Bebenang DNA
berlingkar
Lokasi DNA Dalam Sitoplasma Dalam Nukleus
Panjang DNA Pendek Panjang
Sitoskeleton Tiada Ada
Organisasi Sel Sel tunggal@ koloni Sesetengah sel
tunggal, kebanyakan
multisel
Struktur sel Eukariot – organel-organel
 Organel bermembran

Dwilapisan Satu lapisan

membran dan membran
mengandungi DNA
JE Alat Golgi Ribosom Lisosom

Nukleus Mitokondria Plastid

Kloroplas
Organel Struktur Fungsi
Nukleus • Membran fosfolipid dwilapisan • Mengandungi
• Terdapat kromosom maklumat genetik
Nukleus didalamnya (bebenang DNA) • mengawalatur kegiatan
• Nukleoplasma dan Nukleolus sel
• Liang nukleus • Menghasilkan subunit
ribosom (nukleolus)
Mitokondria • Dwilapisan membran • Respirasi aerob –
Mitokondria • Membran dalam berlipat pengoksidaan glukosa
dinamakan krista bagi penghasilan
• Matriks mengandungi DNA tenaga kimia
dan ribosom • Penghasilan ATP

Kloroplas • Dwilapisan membran • Fotosintesis

• Bendalir matrik dipanggil
Kloroplas stroma yang mengandungi
(dalam tumbuhan) sistem membran lamela dan
bahagian berpundi dinamakan
tilakoid
• Mengandungi DNA
• Tindakbalas cahaya di
membran tilakoid
• Tindakbalas gelap di
stroma
Organel Struktur
Retikulum • Sistem membran yang
endoplasma kasar bersambung dari membran
nukleus
Jalinan • Terdapat ribosom melekat
Endoplasmik pada membran menghasilkan
kasar bentuk berbiji
Jalinan • Sistem membran yang
endoplasmik licin bersambung dari membran
nukleus
• Tiada ribosom melekat pada
membran menghasilkan
bentuk licin
Alat Golgi • Diteritkan dari ER
• Terdiri dari satu timbunan
Alat Golgi pundi-pundi yang leper
• Terdapat banyak vesikel
rembesan dipinggirnya
Fungsi
• Sintesis protein
• Mengandungi enzim yg
mengenalpasti dan
mengubahsuai protein
• Sintesis lipid dan
karbohidrat
• Mengumpul,
membungkus dan
mengedar bahan yang
disintesiskan oleh sel
• Modifikasi protein dan
lipid
Organel Struktur Fungsi
Ribosom • Granul berbentuk sfera • Tapak sintesis protein
• Terdiri daripada protein dan
rRNA
• Sama ada terlekat pada
membran ER kasar atau
bebas di dalam sitoplasma

Lisosom • Pundi yang berisi enzim • Memecah dan

pencernaan yang bertindak
baik dalam keadaan berasid
• Merupakan protein yang
diubahsuai di dalam alat
Golgi
menghuraikan
makanan ke bentuk
lebih ringkas
• Memusnahkan
patogen dan organel
sel yang rosak dan
tidak diperlukan
 Nukleus
Retikulum
endoplasma

Nukleolus

Membran
nukleus

Liang nukleus
Nukleoplasma
Membran dwilapisan

Liang nukleus Membran nukleus

dwilapisan ke arah sitoplasmsa

dwilapisan ke
arah
nukleoplasma

Protein

Fig. 4-17, p.61

Jalinan Endoplasma kasar dan
licin
Golgi Apparatus
Mitochondria
 Mitochondria
TEM
Bagaimana organel-
organel ini saling
berhubung
Struktur kloroplas
Membran luar
Membran dalam

Tilakoid Tilakoid
bebas bertindan
Perbandingan antara mitokondria
dan kloroplas
 Sistem endomembran
 Berfungsi bersama:
 DNA mengarahkan sintesis RNA  RNA
keluar dari nukleus melalui liang nukleus
 ribosom  protein dihasilkan
proteins dgn kod yang sesuai memasuki
ER kasar  protein diubahsuai di ER
kasar dan lipid dihasilkan di Er licin 
Vesikel rembesan yang mengandungi
protein dan lipid berpecah dari ER
 Sistem Endomembran
(sambungan)
 Vesikel dari ER vesicles berpadu
dengan alat golgi  meremeskan protein
dan lipid ke dalam alat Golgi  setiap
satunya telah diubahsuai dengan lengkap
apabila melalui lapisan-lapisan golgi 
hasil yang telah diubahsuai diasingkan,
dibungkus, dan dibawa keluar dari golgi
dalam vesikel golgi
 Sistem Endomembran
(Sambungan)
 Vesikel Golgi sama ada berpadu
dengan membran plasma dan
membebaskan kandungannya ke luar
sel atau tinggal di dalam sel untuk
fungsi-fungsi khusus
 Animation
 Lisosom
 Lisosom adalah vesikel mengandungi
enzim pencernaan
 Protein daripada Er kasar diubahsuai di
dalam alat Golgi bagi menghasilkan
lisosom.
 Lisosom
 Penyakit Tay-Sachs terjadi apabila
lisosom tiada enzim yang diperlukan untuk
mencerna sejenis lipid yang terdapat di sel
saraf
 Mengakibatkan lipid terkumpul di situ dan sel
saraf rosak kerana lisosom membengkak
dengan lipid yang tidak tercerna itu.
 Vakuol
 Vakuoles adalah pundi membran yang
lebih besar dari vesikel
 contoh:
• Vakuol makanan – dibentuk apabila protista
membawa masuk makanan ke dalam badan
secara endositosis
• Vakuol mengecut – mengumpul dan mengepam
air berlebihan daripada organisma seperti
Paramecium (protista air tawar)
• Vakuol pusat
 Sitoskeleton
 Fungsi
 Memberi organisasi dalaman, bentuk dan
keupayaan untuk bergerak kepada sel
 Struktur
 Sistem saling berhubung terdiri daripada
mikrotubul, mikrofilamen dan filamen
intermediate (haiwan) yg kesemuanya adalah
protein.
Sitoskeleton
 Mikrofilamen

 Kurus dan berbentuk rod

 Terbentuk dari protein globular aktin
 Membolehkan sel berubah bentuk dan
bergerak
 Filamen pertengahan
(intermediate)
 Hadir dalam sesetengah tisu
haiwan sahaja

 Protein fiber bergabung

membentuk struktur seperi tali
• Memberi struktur dalaman
• Melekatkan organel ditempatnya
 Mikrotubul – tiub berliang yang
panjang daripada protein
tubulin
 Melekatkan organel pada
tempatnya dan bertindak
sebagai landasan untuk
pergerakan organel
 Menggerakkan kromosom
semasa pembahagian sel
• Digunakan untuk membentuk silia
dan flagela