"Χώρος και άθληση, Άκτια,

αγώνες στην Αρχαία Νικόπολη"

ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Μαθητές της Β΄ τάξης του 2ου Γυμνάσιου Πρέβεζας

Υπεύθυνες καθηγήτριες: Τσουμάνη Ελλάς ΠΕ02

Ρέβελα Αργυρώ ΠΕ02
Κατωγάννη Μαρία ΠΕ20

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2017-2018

 ΤΑ ΠΑΛΑΙΑ ΑΚΤΙΑ
• Στη Νικόπολη της Ηπείρου, μετά την περίφημη ναυμαχία του Ακτίου,
τελούνταν τα Άκτια, περίφημοι αθλητικοί αγώνες σε ολόκληρη τη
Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Πριν από την ίδρυση της πόλης, οι αγώνες
αυτοί είχαν τοπικό χαρακτήρα και τελούνταν για αιώνες στο
Ακαρνανικό Ιερό του Ακτίου Απόλλωνα, στο ομώνυμο ακρωτήριο στην
είσοδο του Αμβρακικού κόλπου.
• Η τοποθεσία του ιερού ήταν στρατηγικής σημασίας ,διότι ήλεγχε την
είσοδο στον Αμβρακικό κόλπο και την προσέγγιση στις ακτές του ,όπου
είχαν αφετηρία δίοδοι προς την ενδοχώρα της Ηπείρου. Στο Ιερό,που
ιδρύθηκε από το Ανακτόριο, αποικία των Κορινθίων, γύρω στα τέλη του
7ου αιώνα π.Χ. τελούνταν τα Άκτια, αθλητικοί αγώνες προς τιμήν του
Απόλλωνα.
 ΤΑ ΠΑΛΑΙΑ ΑΚΤΙΑ
• Τα Άκτια αρχικά είχαν τοπικό χαρακτήρα και βρίσκονταν στη
δικαιοδοσία των Ανακτοριέων. Δεν είναι βέβαιο πότε ακριβώς
ιδρύθηκαν τα παλαιά Άκτια, ενώ οι πληροφορίες των αρχαίων πηγών
όσον αφορά το πρόγραμμα των αγώνων είναι λιγοστές.

• Οι αγώνες μνημονεύονται σε επιγραφή του τέλους του 5ου ή των

αρχών του 4ου π.Χ. αιώνα, χαραγμένη σε μαρμάρινο χρηστήριο πινάκιο
που βρέθηκε στη Δωδώνη. Η πληροφορία εξάλλου του λεξικογράφου
Στέφανου Βυζάντιου, ότι τα Άκτια διεξάγονταν κάθε δύο χρόνια και
περιελάμβαναν αγώνες γυμνικούς, ιππικούς και ναυτικούς, δεν είναι
βέβαιο αν αναφέρεται στους παλαιούς ή στους νέους αγώνες που
αναδιοργάνωσε ο Οκταβιανός Αύγουστος.
 Η ναυμαχία του Ακτίου

• Η Ναυμαχία του Ακτίου (2 Σεπτεμβρίου 31 π.Χ.) ήταν ναυτική

αναμέτρηση ανάμεσα στον Οκταβιανό από τη μια πλευρά και
τον Μάρκο Αντώνιο και το ναυτικό της Κλεοπάτρας της Αιγύπτου από
την άλλη, που έγινε στο Άκτιο, λίγο έξω από τη σημερινή πόλη
της Πρέβεζας.

• Η ναυμαχία ήταν συνέπεια του εμφύλιου πόλεμου ανάμεσα στον Γάιο

Οκτάβιο και τον Μάρκο Αντώνιο, που διεκδικούσαν, μετά τη δολοφονία
του Καίσαρα, την εξουσία στο απέραντο κράτος της Ρώμης. Τελείωσε με
την ήττα του Αντώνιου και της Κλεοπάτρας και τη διαφυγή τους.
 Η ίδρυση της Νικόπολης.
• Ιδρύθηκε από τον Ρωμαίο Οκταβιανό Αύγουστο σε
ανάμνηση της νίκης του επί του Μάρκου Αντωνίου, ύπατου
της Ρώμης και της βασίλισσας της Αιγύπτου, Κλεοπάτρας,
στη ναυμαχία του Ακτίου, τις 2 Σεπτεμβρίου του 31 π.Χ.

• Κτίσθηκε κατά το πρότυπο που ακολουθούσαν οι βασιλείς

της Ελληνιστικής περιόδου.
 ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΝΙΚΟΠΟΛΗΣ (1204 μ.Χ.)
• Από τον 6ο έως τον 11ο αιώνα μ.Χ., η Νικόπολη συνεχίζει να επιβιώνει
παρά τις διαδοχικές επιδρομές, τις λεηλασίες, τις καταστροφές και την
παρακμή που επέφεραν στη διοίκηση και την οικονομία της.
• Τη Νικόπολη τελικά κατέστρεψαν τον 10ο και 11ο αιώνα ολοκληρωτικά οι
Βούλγαροι, όχι τόσον κτιριακά και πολεοδομικά, αλλά πληθυσμιακά,
προφανώς αναγκάζοντας τους κατοίκους να μεταναστεύσουν σε ορεινό
περιβάλλον λόγω των συχνών επιδρομών τους.
• Πιθανολογείται ότι ορισμένοι από αυτούς παρέμειναν μονίμως στην
περιφέρεια της Νικοπόλεως, ή μετακινήθηκαν στην νέα πόλη Πρέβεζα ή
στις γύρω περιοχές. Οι κάτοικοι της Νικόπολης, όσοι μπόρεσαν να
σωθούν, πήραν τα βουνά ως νομάδες κτηνοτρόφοι και προφανώς
δημιούργησαν πολλούς οικισμούς σε ορεινό περιβάλλον, στους νομούς
Πρέβεζας, Άρτας, Θεσπρωτίας και Ιωαννίνων.
• Ορισμένοι κάτοικοι της Νικοπόλεως πιθανώς επέστρεψαν και
εγκαταστάθηκαν αργότερα σε πρόχειρες καλύβες σε ένα από τα λιμάνια
της Πρέβεζας, ζώντας από την αλιεία, την κτηνοτροφία και τη γεωργία.
Σεισμοί, επιδρομές, πυρκαγιές, ερήμωσαν τελικά τη Νικόπολη τον 10ο-
11ο αιώνα, και την μετέτρεψαν σε ένα απέραντο ερειπιώνα.
 ΤΑ ΝΕΑ ΆΚΤΙΑ

• Μετά τη ναυμαχία του Ακτίου, ο Οκταβιανός Αύγουστος

αναδιοργάνωσε τους τοπικούς αγώνες των Ακαρνάνων και
τους κατέστησε λαμπρότερους, αφενός για να διαιωνίσει
την κοσμοϊστορική νίκη του και αφετέρου για να τιμήσει τον
Θεό Απόλλωνα, στη βοήθεια του οποίου, αποδόθηκε η
νικηφόρα έκβαση της ναυμαχίας. Οι αγώνες, στους οποίους
συνέρεαν αθλητές από ολόκληρη την αυτοκρατορία,
διήρκησαν για αιώνες.
 ΤΑ ΝΕΑ ΆΚΤΙΑ

• Τα νέα Άκτια αναφέρονται στις πηγές με διάφορες ονομασίες,

όπως Άκτια, Άκτια εν Νικοπόλει, Άκτια μεγάλα Καισάρεια ,τα
Αυγούστου Άκτια.
• Ως προς το χρόνο τέλεσης των πρώτων Ακτίων, οι απόψεις των
σύγχρονων ερευνητών δεν συμπίπτουν. Ορισμένοι θεωρούν το 29
π.Χ. ,άλλοι το 28 π.Χ.και άλλοι, τέλος, το 27 π.Χ. Το πιο πιθανό
πάντως είναι τα Άκτια να τελούνταν στις 2 Σεπτεμβρίου,
ημερομηνία της ναυμαχίας του Ακτίου.
• Έτσι από το τέλος του 1ου αιώνα μ.Χ. καθιερώθηκε ένας κύκλος
αγώνων, μια "ρωμαϊκή περιοδεία", στο δυτικό τμήμα της
αυτοκρατορίας, όπου διεξάγονταν ελληνικοί αγώνες κάθε δεύτερο
καλοκαίρι μετά τους Ολυμπιακούς. Η "περιοδεία" αυτή ήταν
ιδιαίτερα δημοφιλής, όπως συνάγεται από το πλήθος αγωνιστικών
επιγραφών που διασώθηκαν, στις οποίες αναγράφονται οι αγώνες,
το άθλημα και το όνομα του νικητή.
 ΤΑ ΕΠΑΘΛΑ
• Τα Άκτια περιείχαν αγωνίσματα
– γυμναστικών ασκήσεων,
– καλλιτεχνικών δεξιοτήτων και ιπποδρομίες.
• Επιπλέον, οι αγώνες ήταν πεντετηρικοί, δηλαδή διεξάγονταν κάθε τέσσερα χρόνια ,σε
αντίθεση με τα παλαιά Άκτια που διεξάγονταν κάθε χρόνο. Οι αθλητές που νικούσαν στους
τέσσερις μεγάλους Πανελλήνιους αγώνες της αρχαιότητας, δηλαδή στα Ολύμπια, τα Πύθια,
τα Ίσθμια και τα Νέμεα, κατείχαν το τιμητικό τίτλο του περιοδονίκου, τον κύκλο δηλαδή των
τεσσάρων αυτών αγώνων. Σε ορισμένες αγωνιστικές επιγραφές, μαζί με το όνομα του
Ακτιονίκη, αναγράφεται και ο τίτλος του περιοδονίκου.
• Είναι επομένως βέβαιο πως στους αυτοκρατορικούς χρόνους, στην περίοδο των
Πανελληνίων αγώνων προστέθηκαν και τα Άκτια ως πέμπτη διοργάνωση. Από την αίγλη
που κατείχαν τα νέα Άκτια εικάζουμε ότι η ένταξη αυτή έγινε τα πρώτα χρόνια μετά την
καθιέρωσή τους.
• Τα Άκτια χαρακτηρίζονται από τους αρχαίους συγγραφείς ως ισάξια των Ολυμπιακών αγών,
οι δε νικητές κατείχαν το προνόμιο να σιτίζονται, όπως και οι ολυμπιονίκες, εφ'όρου ζωής
στο πρυτανείο της πόλης τους.
• Η πόλη τιμά τους νικητές με ενεπίγραφα βάθρα, που διασώζουν πολλά από τα ονόματα
των Ακτιονικών. Ανάλογο με το χαρακτήρα των αγώνων ήταν και το έπαθλο .Οι ιεροί
αγώνες όπως τα Άκτια είχαν ως έπαθλο ένα στεφάνι (στεφανίτης αγών), σε αντίθεση με
τους θεματίτες(ή χρηματίτες )αγώνες που είχαν ως έπαθλο χρηματικό ποσό.
 ΤΑ ΕΠΑΘΛΑ

• Από την έναρξη της λειτουργίας του νομισματοκοπείου της

Νικόπολης, αμέσως με την ίδρυση της πόλης έως το τέλος
του επί του αυτοκράτορος Γαλληνού, στα χάλκινα
νομίσματα απεικονίζονται τα ακτιακά στεφάνια να
συνοδεύονται με την επιγραφή ΑΚΤΙΑΣ ή απλώς το γράμμα
Α.
• Ο τρόπος με τον οποίον αποδίδονται τα φυτά στα
στεφάνια δεν διευκολύνει τον προσδιορισμό του είδους
των φυτών.
• Σύμφωνα με μια άποψη, συγκεκριμένα στεφάνια
απεικονίζουν φύλλα από καλάμια και άλλα κλαδιά δάφνης.
Τέλος, σε ορισμένα στεφάνια απεικονίζονται σφαιρικοί
καρποί, οι οποίοι ερμηνεύτηκαν ως μήλα.
 ΤΑ ΕΠΑΘΛΑ

• Στους αγώνες, τα στεφάνια που προορίζονταν για την στέψη των

νικητών τοποθετούνταν πάνω σε ένα ειδικό τραπέζι, την
αγωνιστική τράπεζα.
• Η απεικόνιση της τράπεζας αυτής διασώζεται σε κοπές χάλκινων
νομισμάτων των Ηλείων της εποχής του Ανδριανού. Σε τρεις κοπές
διαφορετικών εποχών, στην πίσω όψη νομισμάτων της Νικόπολης
απεικονίζεται αγωνιστική τράπεζα με τον Ακτιακό στέφανο. Η
τράπεζα των Ακτίων απεικονίζεται επίσης σε ανάγλυφες
παραστάσεις λυχναριών τα οποία απεκάλυψαν οι ανασκαφές της
Νικόπολης τα τελευταία χρόνια.
• Σε ορισμένες κοπές της Νικόπολης στην πίσω όψη των νομισμάτων
απεικονίζεται μια καθιστή γυναικεία μορφή η οποία κρατάει στο
αριστερό χέρι δάδα και στο δεξί αγγείο-έπαθλο. Πρόκειται για την
προσωποποίηση της θεάς των Ακτίων, της Ακτιάδας.
 ΠΟΙΟΙ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ (ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΝΑ
ΗΛΙΚΙΑ)

• Στα Άκτια συμμετείχαν τρεις κατηγορίες αθλητών ως

προς την ηλικία: παίδες (13-16 ετών), αγένειοι (17-
20 ετών) και άνδρες (21 ετών και άνω), ενώ στους
Ολυμπιακούς αγώνες συμμετείχαν μόνο παίδες και
άνδρες. Επομένως τα Άκτια ενώ ήταν ως προς τις
τιμές αγώνες ισάξιοι με τους Ολυμπιακούς (αγώνας
Ολύμπιος ή Ισολύμπιος), δεν ήταν ως προς της
ηλικίες.
 ΤΑ ΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ
• Από τους καταλόγους των Ακτιονικών που διασώθηκαν, προσδιορίζονται και τα διάφορα
αγωνίσματα των Ακτίων.
• Στους γυμνικούς αγώνες περιλαμβάνονται ελαφρά και βαριά αγωνίσματα.
– Από τα ελαφρά αγωνίσματα αναφέρονται στις πηγές
• το στάδιο,
• ο δόλιχος και ο οπλίτης δρόμος.
– Από τα βαρέα αθλήματα στα Άκτια αναφέρονται
• η πάλη,
• η πυγμή και το παγκράτιο, στα οποία συμμετείχαν και οι τρεις ως προς την
ηλικία κατηγορίες.
– Στο πένταθλο, όμως, που περιελάμβανε βαριά αγωνίσματα (δίσκο και πάλη) μαζί με
τα ελαφρά (άλμα, δρόμο, ακόντιο) συμμετείχαν μόνο οι άνδρες και οι αγένειοι.
Τέλος, όσον αφορά τους ιππικούς αγώνες, ενώ αναφέρονται στις φιλολογικές πηγές,
δεν υπάρχουν μαρτυρίες από αγωνιστικές επιγραφές.
• Όσον αφορά τους καλλιτεχνικούς αγώνες, οι κατάλογοι των Ακτιονικών εντυπωσίασαν με
το ευρύ φάσμα των εκδηλώσεων.
• Αναφέρονται αγώνες ποιητών, σοφιστών, τραγωδών, κωμωδών, κηρύκων, σαλπιγκτών,
κιθαρωδών, φωνασκών, αυλητών και παντομίμων. Από τις κατηγορίες αυτές οι φωνασκοί
ήταν οι διδάσκαλοι της ωδικής και της απαγγελίας, ενώ οι αυλητές διακρίνονταν σε
αυτούς που συνόδευαν το χορό και σε εκείνους που έπαιζαν μόνοι.
πάλη Δόλιχος δρόμος

Παγκράτιο

άλμα
οπλίτης δρόμος
 ιππικοί αγώνες ακόντιο

ιπποδρομίες

πυγμαχία
 Ο ΧΩΡΟΣ ΤΕΛΕΣΗΣ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ
• Σύμφωνα με ένα χωρίο του Στράβωνα, η περιοχή τέλεσης των Ακτίων βρισκόταν στο "εν
Άλσει Προάστειο της Νικόπολης".
• Πρόκειται για μια εκτεταμένη περιοχή βόρεια της πόλης, στην οποία είχαν ανεγερθεί όλα
τα απαραίτητα οικοδομήματα για την προετοιμασία και τέλεση των αγώνων.
• Σύμφωνα με τα έως σήμερα δεδομένα των ανασκαφών, χαμηλά στην πεδινή έκταση
υπήρχαν τα κοσμικά οικοδομήματα που εξυπηρετούσαν τις αθλητικές δραστηριότητες:
– το Γυμνάσιο,
– το Στάδιο και ανατολικότερα το Θέατρο, το οποίο δεν αναφέρεται από το Στράβωνα,
αλλά ήταν απαραίτητο, εφόσον στα Άκτια συμπεριλαμβάνονται και μουσικοί
αγώνες.
• Βόρεια του Σταδίου και του Θεάτρου σε έναν από τους λόφους, τον ιερό λόφο του
Απόλλωνα, σύμφωνα με την αναφορά του Στράβωνα, υπήρχε το Τρόπαιο της ναυμαχίας
του Ακτίου, το οποίο μνημονεύουν άλλοι αρχαίοι συγγραφείς.
• Όπως έδειξαν οι αρχαιολογικές ανασκαφές πρόκειται για ένα οικοδομικό συγκρότημα με
διττό χαρακτήρα, του Τροπαίου με τα λάφυρα της ναυμαχίας και του υπαίθριου ιερού, το
οποίο ήταν αφιερωμένο στον Απόλλωνα, τον Άρη και τον Ποσειδώνα, τους θεούς που
συνέδραμαν στην επιτυχή έκβαση της ναυμαχίας.
 Η ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΤΩΝ ΑΚΤΙΩΝ

• Τα Άκτια ήταν αγώνες προς τιμήν του Απόλλωνα Ακτίου. Η εξίσωσή τους
ως προς τις τιμές με τους Ολυμπιακούς αγώνες (ισολύμπιοι αγώνες), τους
πρόσφερε μεγάλη αίγλη. Επιπλέον, η σύνδεσή τους με τη λατρεία του
Αυγούστου, ο οποίος έχαιρε ιδιαίτερων τιμών και σεβασμού μέχρι το
τέλος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας αύξανε τη σπουδαιότητα των
αγώνων, οι οποίοι εμπλέκονταν στις διαδικασίες μιας πολιτικής που
απέβλεπε στο κύρος του αυτοκράτορα και τη συνοχή της
πολυπολιτισμικής αυτοκρατορίας.
• Ενδεικτικά αναφέρεται πως Άκτια διοργανώνονταν στην Πέρινθο, στην
Αντιόχεια, στην Αλεξάνδρεια, στις Σάρδεις, στη Θεσσαλονίκη, στην
Άγκυρα, στη Δαμασκό, στη Νικομήδεια, στην Κω, στην Ιεράπολη της
Φρυγίας και αλλού. Το κύρος όμως των Ακτίων της Νικόπολης παραμένει,
γι' αυτό στις αγωνιστικές επιγραφές τονίζεται ο τόπος τέλεσής τους-Άκτια
εν Νικοπόλει. Επιπλέον, εμφανίζεται ο τιμητικός τίτλος Ισάκτιος, σε
αντιστοιχία με τους τίτλους Ισολύμπιος και Ισοπύθιος, που επέλεγαν οι
πόλεις προκειμένου να προσδώσουν προβολή και κύρος στους δικούς
τους τοπικούς αγώνες.
 Η ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ
ΕΠΟΧΗ

• Πρόκειται για τριήμερες εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται στις αρχές

Σεπτεμβρίου και αναβιώνουν αθλητικά και πολιτιστικά δρώμενα καθώς και
βαρκαρόλα που είναι αφιερωμένη στο μεγάλο ιστορικό γεγονός της
Ναυμαχίας του Ακτίου το οποίο άλλαξε την ιστορία του τότε κόσμου.
• Ειδικά τα 5 τελευταία χρόνια η αναβίωσή τους τείνει να γίνει θεσμός με τη
συνεργασία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αθλητικών σωματίων και της Εφορείας
Αρχαιοτήτων. Συγκεκριμένα, διεξάγονται αγώνες δρόμου 10, 5 χιλιομέτρων και
1 χιλιομέτρου για παιδιά. Η διαδρομή του αγώνα είναι ιδιαίτερου φυσικού
κάλους. Η αφετηρία βρίσκεται εντός του σταδίου της Αρχαίας Νικόπολης, η
οποία είναι ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά μνημεία στον κόσμο, ενώ
ο τερματισμός μπροστά από το Δημαρχείο της Πρέβεζας. Στους αγώνες
συμμετέχουν άτομα κάθε ηλικίας όχι μόνο από την Πρέβεζα αλλά και από
άλλες περιοχές. Εκτός από τον αγώνα δρόμου διεξάγεται και διάπλους το
στενού Πρέβεζας-Ακτίου.
Διάπλους από το λιμάνι της Πρέβεζας στο
Άκτιο
Βαρκαρόλα