SADRŽAJ

UVOD..........................................................................................................................................................................................................................4

1. VAŽNOST UPRAVLJANJA ENERGIJOM ...................................................................................................................................................................5

2. UOPŠTE O ISO-U ....................................................................................................................................................................................................7

3. ISO 50001...............................................................................................................................................................................................................9

3.1. Razvoj standarda ISO 50001 .............................................................................................................................................................................11

3.2. Put usvajanja norme .........................................................................................................................................................................................12

3.3. Važnost standarda ............................................................................................................................................................................................13

3.4. Koristi standarda ISO 50001 .............................................................................................................................................................................14

3.5. Zahtjevi ISO 50001............................................................................................................................................................................................17

2.3. Struktura standarada ISO 50001.......................................................................................................................................................................18

4. SLIČNOSTI I RAZLIKE STANDARDA EN 16001 I ISO 50001....................................................................................................................................20

5. KORELACIJA STANDARDA ISO 50001, ISO 1400...................................................................................................................................................24

SADRŽAJ

6. KOMPATIBILNOST S DRUGIM SISTEMIMA UPRAVLJANJA ...................................................................................................................................26

7. ISKUSTVA ORGANIZACIJA KOJE SU IMPLEMENTIRALE ISO 50001.......................................................................................................................28

8. NAJNOVIJI KORISNICI ISO 50001..........................................................................................................................................................................30

9. UVOĐENJE SISTEMA UPRAVLJANJA ENERGIJOM PREMA ISO 50001 U BIH........................................................................................................31

ZAKLJUČAK...............................................................................................................................................................................................................33

LITERATURA .............................................................................................................................................................................................................34
UVOD

Norma ISO 50001:2011, Sustavi upravljanja energijom – Zahtjevi s uputama za uporabu, daje zahtjeve za uspostavljanje sustava upravljanja
energijom (energy management systems, EnMS) u industrijskim pogonima, komercijalnim, upravnim i državnim zgradama te cijelim
organizacijama. Procjenjuje se da će ta norma, koja je usmjerena na širu primjenu u svim nacionalnim gospodarskim sektorima, utjecati na
oko 60 % svjetske uporabe energije.

Energija e od ključne važnosti za poslovanje organizacija te organizacijama može biti velik trošak, bez obzira na njihove djelatnosti. Osim
gospodarskih troškova potrošnje energije za organizaciju, potrošnja energija može izazvati i štete za okoliš i društvenu zajednicu zbog
trošenja prirodnih izvora i negativnog utjecaja na klimatske promjene.

Kao sve norme o sustavima upravljanja ISO-a, norma ISO 50001 zamišljena je za primjenu u svakoj organizaciji, bez obzira na njezinu veličinu
ili djelatnosti, neovisno o tome je li u javnom ili privatnom sektoru, te bez obzira na njezinu zemljopisnu lokaciju.

ISO 50001 temelji se na modelu sustava upravljanja ISO-a koji se primjenjuje u normama o sustavima upravljanja. U njoj je posebno
prihvaćen proces planiraj-uradi-provjeri-djeluj (Plan-Do-Check-Act, PDCA) za neprekidno poboljšavanje sustavom upravljanja energijom.
Time se omogućuje integracija organizacijama upravljanja energijom s drugim organizacijinim sustavima upravljanja kvalitetom, okolišem
itd.

ISO 50001 će organizacijama iz javnog i privatnog sektora omogućiti korištenje strategija upravljanja koje će povećati energetsku efikasnost,
smanjiti troškove i poboljšati energetske performanse.

Namjena standarda ISO 50001 je da organizacijama pruži čvrst okvir za integrisanje energetskih performansi u njihove prakse upravljanja.
Multinacionalne organizacije imaće pristup jednom harmonizovanom standardu za implementaciju u cijeloj organizaciji, s logičnom i
dosljednom metodologijom za utvrđivanje i implementaciju poboljšanja u oblasti upravljanja energijom.
1. VAŽNOST UPRAVLJANJA ENERGIJOM

Razvoju norme pomogle su svojim sudjelovanjem organizacije za razvoj, uključujući UNIDO i Svjetsko vijeće za energiju (World Energy Council, WEC). Pri
sastavljanju te norme kao temelj poslužile su i različite nacionalne ili regionalne norme, specifikacije i propisi za upravljanje energijom, koje su razvile
različite države poput Kine, Danske, Irske, Japana, Republike Koreje, Nizozemske, Švedske, Tajlanda, SAD-a i Europske unije.

Kao rezultat toga rada objavljena je 2011. godine međunarodna norma ISO 50001:2011, Sustavi upravljanja energijom – Zahtjevi s uputama za uporabu.
Tom će se normom uspostaviti okvir za upravljanje energijom u industrijskim pogonima, komercijalnim, administrativnim i državnim zgradama te cijelim
organizacijama. Procjenjuje se da će ta norma, koja je usmjerena na širu primjenu u svim gospodarskim sektorima, utjecati na oko 60 % svjetske uporabe
energije.

Ta se procjena temelji na podatcima koji su dani u sekciji „World Energy Demand and Economic Outlook“, u International Energy Outlook 2010, koji je
objavila Energy Information Administration SAD-a. U toj se publikaciji navode brojke iz 2007. godine o globalnoj svjetskoj potrošnji energije po sektorima,
pri čemu komercijalni sektor (definiran kao privreda, institucije i organizacije koje pružaju usluge) uključuje 7 %, a industrijski sektor (koji uključuje
proizvodnju, poljoprivredu, rudarstvo i graditeljstvo) 51 %. Kako je norma ISO 50001 usmjerena prije svega na komercijalne i industrijske sektore
zbrajanjem gornjih brojaka dobiva se približno vrijednost od ukupno 60 % od globalne potražnje energije na koju norma može imati pozitivan utjecaj.

Norma ISO 50001 specificira zahtjeve za sustav upravljanja energijom (EnMS) na temelju kojih organizacija može razviti i primjenjivati energetsku politiku
te utvrđivati dugoročne i kratkoročne ciljeve i planove djelovanja koji uzimaju u obzir zakonske zahtjeve i podatke koji su povezani s većom uporabom
energije. EnMS omogućuje organizaciji da ostvari obvezu iz svoje politike, poduzima djelovanja koja su potrebna za poboljšavanje njezinih energetskih
performancija i dokaže sukladnost svojega sustava sa zahtjevima te međunarodne norme.

Norma ISO 50001 primjenjuje se na djelatnosti kojima upravlja organizacija te se njezina primjena može prilagoditi kako bi odgovarala zahtjevima
organizacije, uključujući složenost sustava, stupanj dokumentacije i sredstva. [2]

[2] Mini vodič za poslovnu zajednicu, „Sustavi upravljanja energijom“, Zagreb.

2. UOPŠTE O ISO-U

ISO je međunarodna organizacija za standardizaciju. Članstvo ISO-a čini oko 160* nacionalnih tijela za standardizaciju iz velikih i malih zemalja, industrijalizovanih, zemalja u
razvoju i u tranziciji, u svim regijama u svijetu. ISO portfolio od preko 18.400* standarda obezbjeđuje poslovanju, državnoj upravi i društvu praktične alate za sve tri
dimenzije održivog razvoja: ekonomsku, ekološku i socijalnu.

ISO standardi daju pozitivan doprinos svijetu u kome živimo. Oni olakšavaju trgovinu, šire znanje i inovativni napredak u tehnologiji i dijele prakse dobrog upravljanja i
ocjenjivanja usklađenosti. ISO standardi pružaju rješenja i ostvaruju korist za gotovo sve sektore aktivnosti, uključujući i poljoprivredu, građevinu, mašinstvo, proizvodnju,
distribuciju, transport, medicinska sredstva, informacione i komunikacione tehnologije, životnu sredinu, energiju, upravljanje kvalitetom, ocjenjivanje usklađenosti i usluge.

ISO izrađuje samo one standarde za koje postoji jasan tržišni zahtjev. Rad obavljaju eksperti u područjima koja direktno proizlaze iz industrijskih, tehničkih i poslovnih
sektora koji su prepoznali potrebu za standardom, i koji su potom stavili standard u upotrebu.

Ovim ekspertima mogu se pridružiti i drugi s odgovarajućim znanjem, kao što su predstavnici vladinih agencija, ispitnih laboratorija, udruženja potrošača i akademske
zajednice, kao i međunarodne vladine i nevladine organizacije.

ISO međunarodni standard predstavlja globalni konsenzus o stanju tehnike u

području tog standarda. [3]

Slika 1. Logo ISO međunarodne organizacije za standardizaciju/normizaciju

[3] http://www.bas.gov.ba/images/upload/publikacije/Energetski%20izazov.pdf
Organizacija se financira od članarina koje uplaćuju države članice za učešće svojih nacionalnih organizacija za standardizaciju te od prodaje
samih standarda. U svojem djelokrugu rada ISO sadrži standarde za tradicionalne aktivnosti preko poljoprivrede pa sve do standarda za
informacijske tehnologije, dobru praksu u proizvodnji i druge.

Neki od partnera ISO međunarodne organizacije su:

• Međunarodna elektrotehnička komisija (IEC)

• Međunarodna telekomunikacijska unija (ITU)

• Svjetska trgovinska organizacija (WTO) s kojom održava bliske odnose s obzirom da WTO izrazito cijeni doprinos ISO-a na području
tehničkih barijera u trgovini.

Osim spomenutih, ISO surađuje i s mnogim drugim svjetskim organizacijama. Dizanjem razine svijesti o potrebi unapređivanja kvalitete te
težeći poboljšanju kvalitete u svojim organizacijama, kompanije se odlučuju na primjenu sustava upravljanja kvalitetom prema ISO
normama. Važnost uloge ISO međunarodne organizacije jest u tome što ne samo da pruža sigurnost potencijalnim potrošačima već
doprinosi proizvodnji, razvoju, efikasnosti proizvoda i usluga te još mnogočemu.

Postoje tri vrste članstva u ISO-u:

• Tijela članovi

• Dopisni članovi

• Članovi pretplatnici

Tijela članovi su jedini članovi ISO-a koji imaju pravo glasa, te su to zapravo nacionalna tijela koja u svojoj državi predstavljaju najveći
autoritet na području kvalitete. Što se tiče dopisnih članova, tu je riječ o zemljama koje nemaju vlastite organizacije za standarde, dok su
članovi pretplatnici ona tijela koja plaćaju umanjenu članarinu, prate razvoj novih standarda, a to su zemlje s manjim ekonomijama. Kako
god, bez obzira na razlike u članstvu, svi oni doprinose stvaranju i razvoju novih međunarodnih standarda.
3. ISO 50001

ISO 50001, Energy management systems – Requirements with guidance for use, (Sistemi za upravljanje energijom – Zahtjevi s uputstvom za upotrebu) je
dobrovoljni međunarodni standard koji je razvila Međunarodna organizacija za standardizaciju (ISO).

ISO 50001 daje organizacijama zahtjeve za sisteme upravljanja energijom (energy management systems – EnMS). ISO 50001 donosi mnoge pogodnosti i
malim i velikim organizacijama, i iz javnog i privatnog sektora koje se bave proizvodnjom i pružanjem usluga u svim regijama svijeta.

ISO 50001 će uspostaviti čvrst okvir upravljanja energijom za industrijska postrojenja, komercijalne, institucionalne i državne objekte te cijele organizacije.
Zasnovan na širokoj primjenljivosti u nacionalnim ekonomskim sektorima, procjenjuje se da ovaj standard može da utiče i na više od 60% potreba za
energijom širom svijeta. (SAVLADAJTE ENERGETSKI IZAZOV UZ POMOĆ ISO)

Iako je ISO autor mnogih značajnih standarda, ISO 50001 su dizajnirali tako da je moguća njegova samostalna implementacija kao sistema upravljanja ili
njegova logična kombinacija ili integracija sa značajnim korporativnim standardima kao što su ISO 9001 i ISO 14001.

Novi standard ISO 50001 omogućuje organizacijama da prošire odgovornost prema životnoj sredini na upravljanje energetskim izvorima i potrošnju
energije. Kao takav, on bi trebalo da bude glavna komponenta organizacione odogovornosti, pružajući internacionalno priznat stav, kako za tehnički tako i
za strateški aspektu pravljanja energijom i njenom potrošnjom, čime se poštuje sve oštrija zakonska regulativa u ovoj oblasti. Osim toga, smanjuju se
troškovi za sve skuplju energiju i fokusira se na smanjenje emisije CO2.

ISO 50001 standard pruža mogućnost organizacijama i kompanijama sa tehničkim i menadžment strategijama da povećaju energetsku efikasnost, smanje
troškove i umanje negativan uticaj na životnu sredinu. Zasnovan na širokoj primenljivosti u većini ekonomskih sektora, očekuje se da će standard uticati na
više od 60% potreba za energijom širom sveta. Iako je pre svega namenjen industriji, standard se može primjeniti na bilo koju vrstu organizacije koja želi
efektivno da upravlja upotrebom energije i njenom efikasnošću.

Standard će obezbjediti prepoznatljiv okvir organizacijama za integraciju standard upravljanja energijom u svoju menadžment praksu. Internacionalne
organizacije imaće pristup jednom, harmonizovanom standard za implementaciju širom organizacije, sa logičnom i posledičnom metodologijom za
identifikaciju i implementaciju unapređenja u oblastiu pravljanja energijom. [4]

[4] http://www.tqmkonsalting.com/pocetna/18-iso-50001-novi-standard.html
Norma ISO 50001:2011, Sustavi upravljanja energijom – Zahtjevi s uputama za uporabu, daje okvir za zahtjeve za sustave upravljanja energijom

(energy management systems, EnMS). Prikladna je za primjenu u svim organizacijama, velikim i malim, u javnom i privatnom sektoru, u proizvodnji i uslugama, u svim
područjima svijeta.

Normom ISO 50001 uspostavit će se okvir za upravljanje energijom u industrijskim pogonima, komercijalnim, administrativnim i državnim zgradama te cijelim
organizacijama. Procjenjuje se da će ta norma, koja je usmjerena na širu primjenu u svim nacionalnim gospodarskim sektorima, utjecati na oko 60 % svjetske uporabe
energije-

Poticaj ISO-u za razvoj međunarodne norme za upravljanje energijom dala je Organizacija za razvoj Ujedinjenih naroda (UNIDO) koja je shvatila potrebu industrije na
djelotvoran odgovor na klimatske promjene i porast broja nacionalnih norma za upravljanje energijom.

ISO je pak sa svoje strane označio upravljanje energijom kao jedno od pet najvažnijih područja za razvoj međunarodnih norma te je 2008. godine za obavljanje toga posla
osnovao projektni odbor ISO/PC 242, Upravljanje energijom. ISO/PC 242 vodili su članovi ISO-a iz Sjedinjenih Američkih Država (American National Standards Institute–
ANSI) i Brazila (Associaçāo Brasileira de Normas Técnicas – ABNT). [5]

[5] Vuković Mirko, Jakovčić Mladen, (2012): „Sustavi upravljanja energijom“.

3.1. Razvoj standarda ISO 50001

Zahtjev ISO-u da razvije međunarodni standard za upravljanje energijom došao je od Organizacije Ujedinjenih nacija za industrijski razvoj (United Nations
Industrial Development Organization – UNIDO) koja je prepoznala potrebu industrije da da efikasan odgovor na klimatske promjene i na porast broja
nacionalnih standarda za upravljanje energijom.

ISO je zauzvrat identifikovao upravljanje energijom kao jedno od pet glavnih područja za razvoj međunarodnih standarda i 2008. godine osnovao projektni
komitet ISO/PC 242, Energy management (upravljanje energijom), koji će obaviti dati posao.

ISO/PC 242 vodili su članovi ISO-a iz Sjedinjenih Američkih Država (Američki nacionalni institut za standardizaciju - American National Standards Institute –
ANSI) i Brazila (Associação Brasileira de Normas Técnicas – ABNT).

Eksperti nacionalnih tijela za standardizaciju iz 44 zemlje članice ISO-a učestvovali su u razvoju ISO 50001, s još 14 zemalja posmatrača. Standard je imao
koristi i od učešća razvojnih organizacija uključujući UNIDO i WEC (Svjetsko energetsko vijeće - World Energy Council).

ISO 50001 se mogao osloniti i na brojne nacionalne ili regionalne standarde za upravljanje energijom, specifikacije i propise, uključujući one razvijene u
Kini, Danskoj, Irskoj, Japanu, Južnoj Koreji, Holandiji, Švedskoj, Tajlandu, SAD-u i

Evropskoj uniji.

Ovaj standard se može koristiti za sertifikaciju, registraciju i samoproglašavanje sistema za upravljanje energijom organizacije. On ne daje apsolutne
zahtjeve za energetske performanse sem obaveza organizaciji vezanih za energetsku politiku kao i obaveze da se uskladi s primjenljivim zakonskim i
drugim zahtjevima. Dakle, dvije organizacije koje izvode slične operacije ali imaju različite energetske performanse mogu se uskladiti s njegovim
zahtjevima.(SAVLADAJTE ENERGETSKI IZAZOV UZ POMOĆ ISO)

U razvoju norme ISO 50001 u projektnom su odboru ISO/PC 242 sudjelovali stručnjaci iz nacionalnih normirnih tijela iz 44 države članice ISO-a te iz 14
drugih država kao promatrači. Razvoju norme pomogle su svojim sudjelovanjem organizacije za razvoj uključujući UNIDO i Svjetsko vijeće za energiju
(Worls Energy Council, WEC).

Normu ISO 50001 bilo je moguće sastaviti na temelju mnogobrojnih nacionalnih ili regionalnih norma, specifikacija i propisa za upravljanje energijom, koje
su razvile države poput Kine, Danske, Irske, Japana, Republike Koreje, Nizozemske, Švedske, Tajlanda, SAD-a i Europske unije. [6]

[6] Vuković Mirko, Jakovčić Mladen, (2012): „Sustavi upravljanja energijom“.

3.2. Put usvajanja norme

Poticaj za razvoj međunarodne norme za upravljanje energijom dala je Organizacija za razvoj Ujedinjenih naroda (UNIDO), shvatvši potrebu
gospodarstva za djelotvoran odgovor na klimatske promjene i porast broja nacionalnih normi za upravljanje energijom.

ISO je označio upravljanje energijom kao jedno od pet najvažnijih područja za razvoj međunarodnih normi, te je 2008. godine za obavljanje
toga posla osnovao projektni odbor ISO/PC 242, Upravljanje energijom.

ISO/PC 242 vodili su članovi ISO-a iz Sjedinjenih Američkih Država (American National Standards Institute – ANSI) i Brazila (Associaçāo
Brasileira de Normas Técnicas – ABNT).

U razvoju norme ISO 50001 u projektnom su odboru ISO/PC 242 sudjelovali stručnjaci iz nacionalnih normirnih tijela iz 44 države članice ISO-
a, te iz 14 drugih država kao promatrači.

Razvoju norme pomogle su svojim sudjelovanjem organizacije za razvoj uz UNIDO i Svjetsko vijeće za energiju (Worls Energy Council, WEC).

Normu ISO 50001 bilo je moguće sastaviti na temelju mnogobrojnih nacionalnih ili regionalnih normi, specifikacija i propisa za upravljanje
energijom.

Novi međunarodni standard za upravljanje energijom izveden iz norme EU 16001. (Npr DIN EU 16001, BS EU 16001) Norma je usvojena
kao međunarodni standard od 2011 god.

Kao sve norme o sustavima upravljanja ISO-a, norma ISO 50001 koncipirana je za primjenu u svakoj organizaciji, bez obzira na njezinu
veličinu i djelatnost, te neovisno o javnom ili privatnom sektoru, a uz globalnu zemljopisnu lokaciju.

Globalna proširenost primjene norme omogućuje lakšu prilagodbu sudionicima tržišne utakmice.
3.3. Važnost standarda

Energija je od ključne važnosti za poslovanje svih vrsta organizacija bez obzira na njihovu djelatnost te može prouzročiti velik trošak u njihovu poslovanju.
Osim gospodarskih troškova energije za organizaciju, prevelika potrošnja energija može imati štetne posljedice za okoliš i prouzročiti gubitke za društvenu
zajednicu zbog trošenja prirodnih izvora te može imati negativan utjecaj na klimatske promjene.

Za razvoj novih i obnovljivih izvore energije može trebati mnogo vremena. Organizacije naravno ne mogu utjecati na cijenu energije, politiku vlada ili
globalnu ekonomiju, ali odmah mogu poboljšati način upravljanja energijom. Takvo poboljšanje energetskih performancija može organizacijama brzo
donijeti smanjenje troškova i potrošnje energije, čime će organizacija ujedno dati pozitivan doprinos smanjenju trošenja izvora energije i ublažavanju
negativnih učinaka potrošnje energije na svjetskoj razini kao što je globalno zatopljenje.

Norma ISO 50001 temelji se na već poznatome modelu sustava upravljanja koji primjenjuju organizacije u cijelome svijetu. Ona može u veoma bliskoj
budućnosti pridonijeti pozitivnoj promjeni za organizacije svih vrsta pružajući potporu dugoročnim nastojanjima za energetski boljim tehnologijama.

Kao sve norme o sustavima upravljanja ISO-a norma ISO 50001 zamišljena je za primjenu u svakoj organizaciji bez obzira na njezinu veličinu ili djelatnosti,
neovisno o tome je li u javnom ili privatnom sektoru te bez obzira na njezin zemljopisni smještaj. Norma ISO 50001 ne utvrđuje ciljeve za poboljšavanje
energetskih performancija.

To je stvar organizacije korisnika ili regulatornih tijela. To znači da svaka organizacija bez obzira na njezino trenutačno snalaženje u upravljanju energijom
može primjenjivati normu ISO 50001 za uspostavljanje osnovice te potom poboljšavanje u ritmu koji je primjeren njezinu kontekstu i mogućnostima.

Kao i sve norme o sustavima upravljanja norma ISO 50001 može se primjenjivati samostalno za unutrašnje i vanjske koristi koje pruža organizacijama
korisnika i njihovim dionicima i korisnicima. Potvrđivanje koje provodi neovisni ocjenitelj sukladnosti korisnikova sustava upravljanja energijom prema
normi ISO 50001 nije zahtjev same norme. O potvrđivanju odluku treba donijeti korisnik norme ISO 50001 osim ako to nije nametnuto propisom.

Alternativa je neovisnom potvrđivanju (koje provodi treća strana) poziv organizacijinim korisnicima da provjeravaju organizacijinu primjenu norme ISO
50001 u skladu sa samom normom (provjera koju provodi druga strana) ili da samodeklariraju sukladnost s njom. [7]

[7] Vuković Mirko, Jakovčić Mladen, (2012): „Sustavi upravljanja energijom“.

3.4. Koristi standarda ISO 50001

Ovim standardom se postiže sledeće:

• pruža se pomoć organizacijama da bolje koriste svoju opremu koja koristi energiju,

• daje se uputstvo za procjenu, mjerenje, dokumentovanje i izvještavanje o energetskim unaprijeđenjima i njihovom uticaju na emisiju gasova staklene bašte,

• obezbjeđuje se transparentnost i omogućava komunikacija u vezi sa upravljanjem energetskim resursima,

• promovišu se najbolje prakse u upravljanju energijom i insistira se na dobroj praksi u upravljanju energijom,

• pomaže se postrojenjima u evaluaciji i postavljanju prioriteta u implementaciji novih energetski efikasnih tehnologija,

• pruža se okvir za promovisanje energetske efikasnosti kroz lance snabdjevanja,

• omogućavaju se unapređenja u upravljanju energijom u kontekstu smanjenja emisije gasova staklene bašte,

• omogućava se integracija sa drugim sistemima upravljanja (životnom sredinom, zdravljem i bezbednošću…).

Novi standard ISO 50001 omogućiće organizacijama da prošire odgovornost prema životnoj sredini na upravljanje energetskim izvorima i potrošnju energije. Kao takav, on bi trebalo da bude
glavna komponenta organizacione odogovornosti, pružajući internacionalno priznat stav, kako za tehnički tako i za strateški aspektu pravljanja energijom i njenom potrošnjom, čime se poštuje
sve oštrija zakonska regulativa u ovoj oblasti. Osim toga, smanjuju se troškovi za sve skuplju energiju i fokusira se na smanjenje emisije CO2. [8]

Preostali zahtevi ISO 50001 su vrlo slični ostalim standardima iz oblasti sistema menadžmenta i kao minimum podrazumevaju postojanje:

politike i ciljevaj i procedura za:

• upravljanje dokumentacijom,

• upravljanje zapisima,

• interne provjere,

• korektivne mjere,

• preventivne mjere,

• neusaglašenosti. [9]

[8] http://www.tqmkonsalting.com/pocetna/18-iso-50001-novi-standard.html

[9] http://www.tdconsulting.rs/iso-50001.php
ISO 50001 je norma za upravljanje energijom čija je namjera da se uspostavi politika energije sa konkretnim ciljevima kako bi se poboljšala energetska
učinkovitost, da se postavi baza za korištenje energije, identificiraju kritična područja i prepozna elemente koji utječu na korištenje energije, održavanje
periodične prognoze korištenja energije, što omogućava vidljivost u planiranju investicija i poboljšanja, razmatra potrošnja energije u procesu odlučivanja
pri dizajniranju i nabavi opreme, materijala ili usluga.

Smisao uvođenja sustava upravljanja energijom prvenstveno se odnosi na stvarnu kontrolu i smanjenje utjecaja koje aktivnosti, proizvodi i usluge mogu
imati na potrošnju energenata, a samim time na okoliš.

Osim navedenoga, značajne koristi za organizaciju su:

1. Interne

• uvođenje proaktivnih upravljačkih strategija koje omogućavaju managementu da stvarno upravlja procesima i aktivnostima koje imaju utjecaj na
energente

• smanjuje se financijski teret zbog reaktivnih upravljačkih strategija kao što su ulaganja u energetski učinkovitiju tehnologiju, opremu i objekte

• poboljšava se energetska bilanca organizacije, moral zaposlenika i ustrajnost na energetskim vrijednostima kompanije

2. Eksterne

• poboljšanje percepcije dioničara, klijenata i javnosti

• povećanje konkurentnosti organizacije na energetski svjesnim tržištima

• usuglašenost sa zakonskim i ostalim zahtjevima, te smanjenje troškova koji proizlaze iz smanjene potrošnje energenata na temelju boljeg organiziranja
upravljanja istima

• smanjenje troškova energenata kroz učinkovitije korištenje energije, pažljiviji odabir sirovina i kontrolirano moderniziranje tehnologije, opreme i
objekata

• uključivanje u sustav dobivanja državnih poticaja povezanih sa obnovljivim izvorima energije. [10]

[10] http://ekokvaliteta.hr/vrste-usluga/iso-50001/
Energija je od ključnog značaja za djelovanje organizacije i može da bude veliki trošak za organizaciju bez obzira na njene aktivnosti. O čemu
se zapravo radi može se vidjeti ako se razmotri korištenje energije u lancu nabavke kompanije, od sirovih materijala pa sve do recikliranja.

Osim ekonomskog troška koji energija predstavlja za organizaciju, ona takođe može da nametne i ekološke i društvene troškove
iscrpljivanjem resursa te novim problemima poput klimatskih promjena. Razvoj i primjena tehnologije za nove i obnovljive izvore energije
može da potraje.

Pojedinačne organizacije ne mogu da kontrolišu cijenu energije, državnu politiku ili globalnu ekonomiju, ali mogu da poboljšaju način na koji
one same, ovdje i sada, upravljaju energijom. Poboljšane energetske performanse mogu da donesu veće koristi organizacijama,
maksimalnim korištenjem svojih izvora energije i energetskih dobara, čime se smanjuju i troškovi proizvodnje i potrošnja energije.

Organizacija će ovim takođe pozitivno doprinijeti smanjenju iscrpljivanja energetskih resursa i ublažavanju efekata potrošnje energije u
svijetu, kao što je globalno zagrijavanje.

ISO 50001 je zasnovan na modelu sistema upravljanja koji su usvojile i implementirale organizacije širom svijeta. Standard može dati
pozitivan doprinos organizacijama svih vrsta u bliskoj budućnosti dok u isto vrijeme podržava dugoročne napore za poboljšanje energetske
tehnologije.

ISO 50001 će organizacijama iz javnog i privatnog sektora omogućiti korištenje strategija upravljanja koje će povećati energetsku efikasnost,
smanjiti troškove i poboljšati energetske performanse.

Namjena standarda ISO 50001 je da organizacijama pruži čvrst okvir za integrisanje energetskih performansi u njihove prakse upravljanja.
Multinacionalne organizacije imaće pristup jednom harmonizovanom standardu za implementaciju u cijeloj organizaciji, s logičnom i
dosljednom metodologijom za utvrđivanje i implementaciju poboljšanja u oblasti upravljanja energijom. Kao i svi standardi za sistem
upravljanja, ISO 50001 je dizajniran da ga implementira svaka organizacija, bez obzira na njenu veličinu ili aktivnosti, iz javnog ili privatnog
sektora, i bez obzira na njen geografski položaj.

ISO 50001 ne postavlja ciljeve za poboljšanje energetskih performansi. To zavisi od korisničke organizacije ili regulatornih vlasti. To znači da
svaka organizacija, bez obzira na njen trenutni način upravljanja energijom, može da primijeni ISO 50001 kako bi uspostavila osnovu, a zatim
da je unaprijedi ritmom koji odgovara kontekstu i kapacitetima te organizacije. (SAVLADAJTE ENERGETSKI IZAZOV UZ POMOĆ ISO)
3.5. Zahtjevi ISO 50001

U skladu sa opštim zahtjevima predmetnog standarda, svaka organizacija treba da:

• uspostavi, dokumentuje, implementira i održava sistem upravljanja energijom (EnMS – Energy Management Standards), u skladu sa zahtjevima ovog
standard,

• definiše i dokumentuje, cilj i granice sistema upravljanja energijom,

• odredi i dokumentuje ne koji način će ispuniti zahtjeve standarda u clju stalnog unapređenja energetskih performasi sistema.

U pogledu odgovornosti rukovodstva organizacije, rukovodstvo mora uspostviti energetsku politiku, te definisati uloge, odgovornosti i ovlaštenja u
pogledu realizacije iste.

Planiranje u pogledu upravljanje energetskim sistemima mora identifikovati sledeće specifičnosti:

Energetski profil, koji uključuje tekuće i potencijelne izvore energije, evaluaciju

prethodnog i postojećeg utroška energije, očekivanu buduću potrošnju energije.

• Energetsku osnovu, koja između ostalog mora uzimati u obzir energetski profil za period od najmanje 12 mjeseci, a energetske performanse mogu biti
posmatrane u odnosu energetsku osnovu.

• Indikatore energetskih performansi, naime indikatori moraju biti određeni u cilju određivanja energetskih performansi sistema, kao i evaluacije
progresa ka ostvaranju ciljeva i rezultata.

• Legalne i druge zahtjeve, koji se razlikuju u zavisnosti od vrste i ciljnog područja organizacije. Legalni (zakonski i drugi propisi), moraju se uzeti u obzir
već pri planiranju sistema upravljanja energijom

• Specifične ciljeve, rezultate i akcione planove. Ovi ciljevi, rezultati i akcioni planovi moraju biti u skladu sa zacrtanom energetskom politikom
organizacije.

Takođe, pri identifikaciji istih neophodno je uzeti u obzir finansijske i poslovne uslove organizacije, legalne zahtjeve, tehnolške aspekte kao i stavove
zaintersovanih strana u cilju unapređenja energetskih performansi sistema. [11]

[11] Zavargo Zoltan, „Održive tehnologije“, Univerzitet u Novom Sadu, Novi sad.
2.3. Struktura standarada ISO 50001

Aktuealizacijom teme "Energetska efikasnost" u svijetu, razvijaju se standardi za sisteme energetskog menadžmenta (EN 16001:2009 I ISO-DIS 50001 koji
omogućavaju organizacijama da ovom problemu pristupe na jedan sistematičniji način usmjeravajući ih na mjerljive rezultate i njihovo kontinuirano
poboljšavanje. Ipak, iako se očekuje da standard ISO 50001 ugleda svjetlost dana tek krajem ove ili početkom sledeće godine obzirom da je medjunarodni
standard i da se očekuje zbog toga njegova veća primjena nego standarda EN 16001 to će se u ovom radu njemu posvetiti posebna pažnja .

Treba napomenuti da ISO 50001 omogućava i samodeklarisanje ali i sertifikaciju sistema energetskog menadžmenta. Ipak je poželjno izvrštiti sertifikaciju
jer se tim putem stvara sistem u kojem svi zaposleni upornije istrajavaju na sprovodjenju definisanih ciljeva energetske politike. Na sl.1 je predstavljena
osnova pristupa standarda ISO 50001: [12]

Slika 1. Model sistema energetskog menadžmenta prema standardu ISO – DIS 50001

[12] Bulatović Miodrag, (2011): „Energetska efikasnost u ISO standardima“, Neum.

Model sistema energetskog menadžmenta (ISO 50001) prikazan na sl.1 je baziran na PDCA sistemu stalnih unapredjenja koji se za ovaj sistem opisuju na
sledeći način :

• Plan (Planirati) – Utvrditi ciljeve i procese neophodne za dobijanje rezultata koji obezbjedjuju unapredjenje energetskih performansi i definisane
politike organizacije

• Do (Uraditi) – Implementirati (primijeniti) procese

• Check (Provjeriti) – Monitoring i mjerenje procesa i proizvoda u odnosu na definisanu politiku, ciljeve i ključne karakteristike operacija i u skladu sa svim
tim izvještavanje o rezultatima

• Action (Unaprijediti, Djelovati) – Primijeniti akcije koje obezbjedjuju kontinuirano unapredjenje energetskih performansi. (Bulatović Miodrga, (2011):
„Energetska efikasnost u ISO standardima“, Neum.)

„Svrha ovog međunarodnog standarda je da omogući organizacijama da uspostave sisteme i procese neophodne za poboljšanje energetskih performansi,

uključujući energetsku efikasnost, korištenje i potrošnju. Implementacija ovog standarda ima za cilj da dovede do smanjenja emisije stakleničkih gasova,
cijena energije te ostalih uticaja na životnu sredinu kroz sistematsko upravljanje energijom.

Ovaj međunarodni standard je primjenljiv na organizacije svih vrsta i veličina bez obzira na njihove geografske, kulturne ili društvene uslove. Uspješna
implementacija zavisi od posvećenosti svih nivoa i funkcija organizacije a posebno od najvišeg rukovodstva.”

„Ovaj međunarodni standard specificira zahtjeve sistema upravljanja energijom (EnMS) za organizaciju kako bi razvila i implementirala energetsku politiku,
uspostavila ciljeve, zadatke i akcione planove koji uzimaju u obzir zakonske zahtjeve i informacije vezane za značajnu upotrebu energije. EnMS omogućava
organizaciji da ostvari obaveze iz svoje politike, preduzme akcije potrebne da poboljša svoje energetske performanse i demonstrira usklađenost sistema sa
zahtjevima ovog međunarodnog standarda.

Njegova primjena se može prilagoditi zahtjevima organizacije – uključujući složenost sistema, stepen dokumentovanosti i resurse - i važi za aktivnosti pod
kontrolom organizacije. „Ovaj međunarodni standard je zasnovan na okviru za stalno unapređenje Planiraj-Uradi-Provjeri-Djeluj i uvrštava upravljanje
energijom u svakodnevne prakse organizacije. [13]

[13] http://www.bas.gov.ba/images/upload/publikacije/Energetski%20izazov.pdf
4. SLIČNOSTI I RAZLIKE STANDARDA EN 16001 I ISO 50001

Osnovne sličnosti dva standarda:

• Standardi su „generički“, predstavljaju „ključ za sve brave“, što znači da su primenljivi na sve vrste organizacija,

nezavisno od njihove delatnosti ili veličine

• Kao i ostali sistemi menadžmenta dobrovoljni su za primenu, organizacija može da se odluči da ih primenjuje ili da se prema njima
sertifikuje

• Imaju istu tematiku i vode ka istim poboljšanjima

• Zasnivaju se na PDCA (Plan - Do - Check - Act) metodologiji - „planiraj - uradi - proveri - deluj“,

To znači da organizacija, polazeći od svoje energetske politike utvrđuje ciljeve i procese potrebne za postizanje rezultata (P), zatim te
procese primenjuje (D), prati i meri (C) u svetlu energetske politike, postavljenih ciljeva, zakonskih i drugih zahteva, uz izveštavanje o
ostvarenim rezultatima i preduzima mere (A) korektivnog i/ili preventivnog karaktera kako bi stalno unapređivala učinak sistema.

Osnovne razlike dva standarda su sledeće:

• EN 16001 je evropski, dok je ISO 50001 međunarodni standard, i očekuje se da će biti primenjen šire, u celom svetu

• Standardi imaju nešto drugačiju strukturu, pre svega u smislu rasporeda nekih od zahteva i podtačaka

• U okviru standarda ISO 50001 postoje i neki dodatni zahtevi, koji nisu iskazani u EN 16001.

Na neki način moglo bi se reći da je standard ISO 50001:2011 unapređena verzija standarda EN 16001:2009, što je i logično kada se zna da
se pojavio dve godine nakon njega i da je uvažio određene probleme koji su se u praksi

pojavili u implementaciji EN 16001. Međutim, razlike postoje i između onih delova koji nose isti naziv.
Razlike su sledeće:

• U standardu ISO 50001:2011 postoji glava 2 posvećena vezi sa drugim dokumentima, dok ta glava u standardu EN 16001:2009 ne postoji.
Međutim, razlika je samo prividna, jer se u samom standardu ISO 50001:2011 kaže da je ova glava zadržana samo sa ciljem da se održi
uobičajena numeracija prisutna u drugim ISO menadžment standardima, iako nije citirana ni jedna referenca prema drugim
dokumentima.

• U oba standarda postoji glava posvećena terminima defi nicijama, s tim da su različitog obima - u standardu ISO 50001:2011 navedeno je
28, a u standardu EN 16001:2009 ukupno 25 defi nicija. Od 25 definicija koje su postojale u standardu EN 16001:2009, u standardu ISO
50001:2011 izostavljeno je 5, njih 13 je zadržano nepromenjenim, a 7 je modifi kovano, pri čemu je dodato 8 novih. Pored toga, ISO
50001:2011 zadržao je princip da se defi nicije navode po abecednom redu.

• Zahtev iskazan u poglavlju 4.2 standarda ISO 50001:2011, a koji se odnosi na odgovornost rukovodstva, ne postoji kao takav eksplicitno u
standardu EN 16001:2009, ali ne predstavlja suštinski nov zahtev već je samo istaknuto kao zaseban zahtev ono što se i inače
podrazumeva kod svih sistema menadžmenta, a to je da njihovo uspostavljanje i implementacija nisu mogući bez pune posvećenosti
najvišeg rukovodstva u organizaciji

• Energetska politika je prisutna u oba standarda kao posebno poglavlje, ali postoji određena razlika u njihovom sadržaju. Naime, po
standardu ISO 50001:2011 ne postoji obaveza da se u okviru politike definiše obuhvat sistema. Pored toga, ne navodi se obaveza
organizacije da sa politikom upozna sve one koji rade za ili u ime organizacije, već se ograničava samo na upoznavanje unutar
organizacije. Istina, u tački 4.5.2 a) takva obaveza postoji u obliku „postojanja svesti o značaju usklađenosti sa politikom“. Isto tako, uneta
je nova obaveza za organizaciju, a to je da obezbedi da se nabavljaju samo energetski efi kasni roba i usluge i da se u projektovanju vodi
računa o poboljšanju energetskih performansi, što nije pomenuto u ovom segmentu zahteva u EN 16001:2009.

• Umesto identifi kacije i preispitivanja energetskih aspekata iz tačke 3.3.1 standarda EN 16001:2009, u standardu ISO 50001:2011 (4.4.3-
4.4.5) razmatra se preispitivanje energetskog stanja, formiranje početnog energetskog profi la (engl. energy baseline) koji predstavlja
osnovu za poređenje u budućnosti, a kroz tačku 4.4.5 posebno je istaknut značaj pokazatelja energetskih performansi. Umesto
„Programa“ u tački 4.4.6 uvodi se „Akcioni plan“, ali razlika nije suštinska.
• Zahtevi iz tačaka 4.5.6 i 4.5.7 standarda ISO 50001:2011 ne postoje kao takvi u standardu EN 16001:2009. Njima se posebno naglašava da
su projektovanje postrojanja, opreme i sl. kao i nabavka energetskih usluga, proizvoda, opreme i energije od izuzetne važnosti za
optimalno korišćenje energije.

Slika 2: Model EnMS po standardu ISO 50001 PDCA ciklus

Mogu se uočiti i neke izmene koje nisu u pravom smislu poboljšale prethodni standard - primer za to je tačka 4.5.2 standarda ISO 50001:2011
„Kompetentnost, obuka i svest“ koja je na prvi pogled veoma slična tački 3.4.2 standarda EN16001:2009 „Svest, obuka i kompetentnost“. Međutim, logički
redosled reči mnogo je bolji u slučaju standarda EN 16001:2009 - u ovoj vrsti problematike pokretač svega je „svest“ o značaju neke tematike, koja
podsticajno deluje na organizacije da sprovedu odgovarajuću „obuku“, iz koje nakon primene stečenih znanja sleduje „kompetentnost“.

Dakle, jasno je da organizacijama koje su uspostavile EnMS usklađen sa standardom EN 16001:2009, a žele da ga usklade sa standardom ISO 50001:2011
predstoje određene aktivnosti, ali se ne očekuje da bi one mogle da budu previše obimne. U praksi se očekuje da će organizacije, uz određenu pomoć
sertifi kacionih tela, kroz sam proces redovne nadzorne provere ostvariti prelaz sa jednogna drugi standard, ukoliko to žele.

Za organizacije koje nisu uspostavile sistem energetskog menadžmenta postavlja se pitanje da li da se orijentišu na standard EN 16001:2009 ili na
standard ISO 50001:2011. Odgovor na ovo pitanje teško je dati generalno, zavisi svakako od toga koji su prioriteti same organizacije. Ako organizacije već
imaju uspostavljen sistem menadžmenta zaštitom životne sredine, visok stepen podudarnosti standarda ISO 14001:2004 i EN 16001:2009 mogao bi da
bude osnov za opredeljenje za ovaj standard energetskog menadžmenta. Sa druge strane, ISO

50001:2011 sadrži šire zahteve, a njegov međunarodni karakter ukazuje na moguću širu primenjivost u svetu.

Međutim, odgovor na ovo pitanje verovatno nije od tolike važnosti, kao potreba da se krene sa uspostavljanjem sistema energetskog menadžmenta. Kao i
u mnoštvu drugih situacija u životu, ne bi trebalo dopustiti da dilema oko izbora puta ugrozi cilj koji želimo da ostvarimo. [14]

[14] Babić Milun, (2012): „Energetika“, Kragujevac.

5. KORELACIJA STANDARDA ISO 50001, ISO 14001

Standardi ISO 50001 i ISO 14001 pripadaju ISO standardima i imaju veoma sličnu strukturu a pri tome su namijenjeni svim organizacijama nezavisno od njihove djelatnosti Uporednom analizom
strukture i sadržaja standarda ISO 50001 i ISO 14001, koja je predstavljena u tabeli ukazuje se na korelaciju koja značajno može olakšati njihovu integraciju.

Tabela 1.: Korelacija zahtjeva standarda ISO 14001 i ISO DIS 50001
Treba imati na umu ključnu razliku izmedju ova dva standarda a to je da standard ISO 50001 ipak tretira samo jedan aspekt životne sredine i to
"POTROŠNJA ENERGIJE", orjentišući se na mogućnosti finansijske uštede, dok standard ISO 14001 obuhvata sve aspekte životne sredine ravnopravno,
orjentišući se isključivo na zaštitu životne sredine.

Potrošnja energije u standardu ISO 50001 prepoznata je kao veoma bitna i izdvojena ovim putem iz problematike zaštite životne sredine sa ciljem ne samo
smanjenja potrošnje energije i smanjenja uticaja na životnu sredinu već i zbog racionalizacije troškova koja vodi boljoj konkurentnosti proizvoda na tržištu.

Iako i organizacije bez formalno uspostavljenih sistema menadžmenta kao i one koje posjeduju sertifikat ISO 14001 mogu dokazati svoj uspjeh u
poboljšanju energetske efikasnosti ipak sertifikovan sistem energetskog menadžmenta obezbjedjuje sistematičan prilaz ovom problemu fokusirajući se na
konkretne vrijednosti i poboljšanje pokazatelja energetskog učinka

Organizacije koje već posjeduju sertifikat ISO 14001 imaju znatno manje angažovanje oko imlementacije standarda ISO 50001 zbog njihove veoma dobre
kompatabilnosti. Nadogradnja koju bi pružio standard ISO 50001 može organizaciji samo da obezbijedi dodatne finansijske uštede a time i veću
konkurentnost proizvoda na tržištu.

Sa druge strane pristup koji je u standardu ISO 50001 primijenjen na aspekt životne sredine "Potrošnja energije" može se primijeniti i na druge aspekte
životne sredine prepoznate standardom ISO 14001 u cilju obezbjedjenja snižavanja troškova u organizaciji čime bi benefiti od ISO 14001 sertifikata postali
mnogo vidljiviji. [15]

[15] Bulatović Miodrag, (2011): „Energetska efikasnost u ISO standardima“, Neum.

6. KOMPATIBILNOST S DRUGIM SISTEMIMA UPRAVLJANJA

ISO 50001 pruža organizacijama mogućnost kreiranja strategije upravljanja energijom kojom će se povećati energetska učinkovitost, smanjiti troškovi i
poboljšati energetske performanse.

Organizacijama koje već koriste alate certificiranih sustava upravljanja (ISO 9001, ISO 14001, OHSAS 18001), sustav upravljanja energijom predstavljati će
dodanu vrijednost u kontekstu mjerljivih smanjenja troškova energije čime se ostvaruje i pozitivan utjecaj na već implementirane sustave upravljanja.

Norma daje okvir zahtjeva koje omogućuju organizaciji da:

• Razvije politiku energije za učinkovitije upravljanje energijom;

• Definira opće i pojedinačne ciljeve za ispunjenje politike;

• Koristi podatke radi boljeg razumijevanja i donošenja odluka koje se odnose na korištenje i potrošnju energije;

• Mjeri rezultate

• Ocjenjuje djelotvornost politike;

• Trajno poboljšava upravljanje energijom. [16]

[16] http://www.bureauveritas.hr/d70f75be-6038-425f-9682-d391ce8d7df4/BV+Newsletter+05_2015.pdf?MOD=AJPERES
Standard ISO 50001 je kompatibilan sa svim standardima iz oblasti sistema menadžmenta koje je objavio ISO i može se primjeniti u svim organizacijama bez obzira na
veličinu i djelatnost. Po svojoj strukturi i samim zahtevima jako je sličan ISO 14001, a vrlo često se vezuje za pojam energetska efikasnost.

ISO 50001 zahtjeva da organizacija utvrdi za koje sve potrebe koristi energiju i u kojim količinama, iz kojih izvora obezbeđuje istu, kao i da definiše mjere za smanjenje
upotrebe na prihvatljiv nivo. Kao i ISO 14001, ni ovaj standard ne definiše šta podrazumjeva "prihvatljiv nivo", već to prepušta organizaciji. Međutim, očekuje se da kao
minimum budu ispunjeni zahtjevi zakona i propisa.

Za razliku od ISO 14001, ISO 50001 izričito zahteva da organizacija utvrdi indikatore preko kojih će pratiti učinak na polju energetske efikasnosti, slično kao što ISO 9001
zahtjeva uspostavljanje sistema za praćenje i mjerenje efektivnosti procesa.

Preostali zahtjevi ISO 50001 su vrlo slični ostalim standardima iz oblasti sistema menadžmenta i kao minimum podrazumjevaju postojanje: politike i ciljeva te procedura za:

• upravljanje dokumentacijom,

• upravljanje zapisima,

• interne provjere,

• korektivne mjere,

• preventivne mjere,

• neusaglašenosti. [17]

[17] http://www.atia-consulting.com.ba/menadzment-sistemi/iso-50001.html
7. ISKUSTVA ORGANIZACIJA KOJE SU IMPLEMENTIRALE ISO 50001

Delta Electronics, Dongguanu (Kina), je vodeća organizacija za izradu rešenja za upravljanje elektro i termoenergijom, potvrdio je da je
njegova fabrika u Dongguanu (Kina) sertifikovana prema standardu ISO 50001. Standard za upravljanje energijom je od temeljne važnosti za
njen petogodišnji plan uštede energije, čiji cilj je smanjenje potrošnje energije za 50% u 2014. godini u odnosu na potrošnju iz 2009. godine.

Uz implementaciju ISO 50001, sistema za upravljanje energijom i s proizvodnim kapacitetom na istom nivou od januara do maja 2011.
godine, smanjena je potrošnja energije za 10,51 milion kWh u odnosu na isti period u 2010. godini, što je ekvivalentno smanjenju emisije
ugljen-dioksida od 10,2 hiljade tona i uštedi od 60.000 €.

Sa druge strane i potrošnja električne energije je takođe smanjena za 37% u odnosu na 74,3 hiljade kWh iz 2009. godine. Schneider Electric,
Pariz (Francuska) je organizacija za globalno upravljanje energijom. Sertifikat ISO 50001 dobila je za svoje sedište u Parizu, kao deo
posvećenosti kompanije da stalno poboljšava upravljanje energijom u svojim zgradama, čime se smanjuje njihov uticaj na životnu sredinu i
poboljšava udobnost korisnika.

Iskustvo Schneider Electric govori da standard ISO 50001 pruža okvir i alat kojim će se „izvući maksimum” energije u procesu stalnog
poboljšavanja. Mnogi njihovi objekti širom svijeta već su uključeni u akcione planove za energetsku efikasnost, a standard pomaže da se u
zgradama, kao što je Hive, upravlja energetskom efikasnošću na što bolji i precizniji način.

Okvir, uspostavljen sertifikatom EN ISO 50001, vodi do preciznijeg definisanja misije za upravljanje energijom. Kao kriterijum u odabiru
dobavljača, on takođe pomaže da se uključe timovi za nabavku u primjenu energetske efikasnosti, prisiljava sve učesnike da pojasne korist

od svake nezavisne aktivnosti vezane za energiju u preduzeću i vodi ka stalnom poboljšanju, što svake godine proverava treća strana.

ISO 50001 je jednostavno prilagođen i integrisan međunarodni standard, tako da se može implementirati u svim objektima širom svijeta. To
jača vodeću poziciju kompanije u upravljanju energijom. Sama sertifikacija i njeno održavanje pokazuju angažman i politiku Schneider
Electric: delovanje, a ne davanje praznih obećanja.
AU Optronics Corp, Tajvan (Kina), koji može biti opisan kao drugi najveći proizvođač LCD TV panela na Tajvanu, objavio je da je njegova 8.5G TFT-LCD
fabrika u Science Parku u centralnom Tajvanu uspešno sertifikovana u skladu s ISO 50001. Fabrika TV modula u Suzhou (Kina) te iste kompanije, takođe je
implementirala novi standard za upravljanje energijom.

U ovoj kompaniji smatraju da je sertifikacija sistema za upravljanje energijom u centru pažnje u zemljama širom svijeta i da će ISO 50001 postati sledeći
globalni model nakon ISO 9001 i ISO 14001, a dobijanje sertifikata postaće preduslov za međunarodnu konkurentnost kompanija. AU Optronics Corp
očekuje se da će implementacija ISO 50001 pomoći u postizanju 10% uštede energije u fabrici u prvoj godini, što znači uštedu od oko 55 miliona kWh
električne energije, odnosno smanjenje emisije ugljen-dioksida za 35.000 tona. Kompanija planira da usvoji sistem za upravljanje energijom koji se zasniva
na ISO 50001 u svim svojim fabrikama.

Opština Bad Eisenkappel (Austrija) - Klimatske promjene, rastuća potrošnja energije u opštinskim zgradama i postrojenjima, povećanje cene energije,
prevelika zavisnost od fosilnih goriva i neiskorišteni regionalni izvori energije bili su ti koji su primorali Bad Eisenkappel, najjužniju austrijsku opštinu, na
implementaciju ISO 50001.

U prvoj godini nakon implementacije se očekuje da se potrošnja električne energije smanji za skoro 25%, s tim da će se glavna ušteda postići
osavremenjavanjem fabrike za preradu otpadnih voda i smanjenjem potrošnje energije za 86.000 kWh, što je ekvivalentno iznosu od 16.000 eura. Ulična
rasveta pretvoriće se u LED sijalice u kombinaciji sa senzorima za kretanje i PV-modulima (solarnim fotonaponskim modulima), za koje se procenjuje da će
uštediti još 45.000 kWh. Osim toga, LED sijalice su instalirane u javne zgrade i lokalne škole kao i filteri za slavine, a poboljšanja su napravljena i na
opštinskom sistemu ventilacije i snabdijevanja toplom vodom.

Termoelektrana Dahanu u Indiji, koja je u vlasništvu Reliance Infrastructure Limited, najvećeg elektroprivrednog preduzeća iz privatnog sektora u zemlji,
uspešno je sertifikovana u skladu sa ISO 50001 u januaru 2011. godine. Elektrana od 2 x 250 MW koja koristi ugalj, i nalazi se nekih 120 km od Mumbaija,
radi od 1996. godine, a opisana je kao primer postrojenja firme Reliance u smislu očuvanja energije. Takođe je sertifikovana prema ISO 9001 i ISO 14001.

Među ranim koristima od primjene novog standarda sistema za upravljanje energijom, ističu pregled potrošnje energije kod glavne i pomoćne opreme te
zgrada, zatim napredak u praćenju ukupne potrošnje energije, određivanja korištenja energije i ograničenja potrošnje za najznačajnije korisnike energije i
primenu kontrole odstupanja prilikom proizvodnih procesa. Osim ovih operativnih poboljšanja, elektrana je od marta 2010. godine obavila čitav niz ciljanih
ulaganja od kojih se očekuje da, uz pomoć novog sistema za upravljanje energijom zasnovanog na ISO 50001, doprinesu godišnjoj uštedi od oko 1,2
miliona evra i to zahvaljujući boljoj energetskoj efikasnosti i upravljanju. [18]

[18] Vasić Branko, „Sistem za upravljanje energijom, kao mera energetske efikasnosti“, Zbornik radova, Požarevac.
8. NAJNOVIJI KORISNICI ISO 50001

Usvajanje ISO 50001 je u porastu širom svijeta. Među najnovijim organizacijama koje su implementirale novi standard za upravljanje energijom i izvršile
sertifikaciju prema njemu su:

• Dainippon Screen MFG. Co Ltd, Laboratorija Rakusai, Japan

• Glavna fabrika Porschea i centralno skladište rezervnih dijelova, Stuttgart, Njemačk

• Samsung Electronics (Gumi), Južna Koreja

• Sunhope Photoelecticity Co, Tajvan, Kineska Provincija

Takođe, Kancelarija za skupove, podsticajna putovanja, kongrese i izložbe (Meeting, Incentive, Convention and Exibition – MICE Bureau), određena za
promovisanje Tajlanda kao središta zelene energije u Aziji, podstaći će tajlandske MICE operatere da zatraže sertifikaciju prema ISO 50001 tako što će
subvencionisati 70% konsultantske naknade koja iznosi 400.000 tajlandskih bahta.

Impact Arena je prvo MICE mjesto u Aziji koje je dobilo sertifikat ISO 50001, dok su još dva mjesta, izložbeni centar međunarodne trgovine u Bankoku
(Bangkok International Trade Exhibition Centar) i Nacionalni kongresni centar Kraljica Sirikit (Queen Sirikit National Convention Centre) u procesu
dobijanja sertifikata.

Kancelarija će takođe podsticati hotele, organizatore profesionalnih kongresa i kompanije za upravljanje turističkim destinacijama da se prijave za
sertifikaciju prema ISO 50001 kako bi ojačali svoju konkurentnost na međunarodnom nivou i privukli poslovne partnere iz Evrope i SAD-a. [19]

[19] http://www.bas.gov.ba/images/upload/glasnik/clanak2_4_11.pdf
9. UVOĐENJE SISTEMA UPRAVLJANJA ENERGIJOM PREMA ISO 50001 U BIH

Značaj energetske efikasnosti u Bosni i Hercegovini jeste tema o kojoj se malo govorilo u proteklom periodu, nedovoljno davao značaj,
međutim, ona polako ulazi na „mala vrata” i smatra se da će svojom aktuelnošću obilježiti narednu deceniju. Energetska efikasnost danas
predstavlja jedan od glavnih činilaca u načinu funkcionisanja energetskog sektora, doprinosi osiguranju kvaliteta snabdijevanja električnom
energijom i privrednom rastu svake zemlje pa i Bosne i Hercegovine.

Ona predstavlja pojam koji se danas sve više i više spominje. Osnovni razlog je taj što je energija danas u svijetu ograničena, prvenstveno
električna energija. Upotrebom konvencionalnih izvora energije, tzv. fosilnih goriva koji su neobnovljivi i ograničeni, stvaramo zavisnost
energetskog sektora i put sigurnog snabdijevanja činimo nesigurnim. Smanjenje ograničenih količina fosilnih goriva rezultiraće recipročnim
povećanjem cijena energenata.

Poseban akcenat stavlja se na krajnji rezultat potrošnje električne energije dobijene sagorijevanjem uglja iz termoelektrana, kao izvora,
zatim prenosa i njene distribucije i konačno do krajnjeg korisnika. Takav koncept potrošnje je neodrživ na duži rok.

Takođe, ono što se mora uzeti u obzir s aspekta zaštite životne sredine čovjeka je to da konvencionalni izvori utiču na okolinu,
prekomjernom emisijom CO2 u atmosferu i time direktno utiču na klimatske promjene zagrijavanjem atmosfere stvarajući efekat staklene
bašte, a zemlje potpisnice Kyoto protokola obavezne su plaćati odštetu ako ne ostvare određena smanjenja emisija gasova staklene bašte
koji su predviđeni protokolom, tako da se postavlja pitanje realne cijene energije iz takvih izvora.

Bosna i Hercegovina je potpisala Ugovor o Energetskoj zajednici zemalja jugoistočne Evrope, koji definiše zajednički regulatorni okvir za
energetska tržišta između EU i zemalja jugoistočne Evrope koji pokriva:

• aspekte energije,

• okoline,

• konkurencije,

• zaštitu potrošača.
Ono što treba istaći da Bosna i Hercegovina pristupajući Kyoto protokolu kao, No Anex 1 zemlja, nema kvantifikovanu obavezu smanjenja emisija CO2.
Zemlje Evropske unije preuzele su obavezu smanjenja emisija staklenih gasova za 8%, dok je za Hrvatsku očekivano smanjenje od 5 %. Takođe, BiH se
potpisivanjem Sporazuma stabilizaciji i pridruživanju obavezala da će direktive iz elektroenergetskog sektora, između ostalih Direktiva 2006/32/EC o
energetskoj efikasnosti i energetskim uslugama, implementirati u svoje zakonodavstvo.

Osnovni problem u BiH, što se tiče energetske efikasnosti, leži s jedne strane u nedovoljno razvijenoj svijesti kako stanovništva tako i pojedinih nivoa vlasti,
a s druge strane u nesinhronizovanoj zakonskoj regulativi koja mora biti kompatibilna i primjenjiva. Podizanje svijesti o energetskoj efikasnosti i uštedi
energije bio je jedan od motiva implementacije sistema upravljanja energijom prema standardu ISO 50001 u Institutu za standardizaciju BiH.

Polazni dokument koji odslikava jasnu opredijeljenost rukovodstva i zaposlenih za implementaciju sistema upravljanja energijom jeste donošenje
energetske politike sistema upravljanja energijom, koja je prikazana na slici 1, u kojoj se navodi da je organizacija odlučna da kontinualno smanjuje
nepotrebnu potrošnju energije gdje god je to moguće, stalno bude posvećena povećanju energetske efikasnosti organizacije, uspostavljanjem,
održavanjem i poboljšavanjem sistema upravljanja energijom koji je u skladu s energetskom politikom kao i da radi na smanjenju emisije štetnih gasova po
okolinu te na podizanju svijesti

značaja zaštite životne sredine.

Važnost implementacije sistema upravljanja energijom ogleda se u tome što njegovom primjenom, održavanjem i stalnim poboljšavanjem donosi niz
koristi za organizaciju. Na prvom mjestu podizanje svijesti o tome, bolji imidž organizacije i njeno povećanje konkurentnosti. Ono što je esencijalno važno
reći da sistem upravljanja energijom ne možemo smatrati projektom pa da njegovom primjenom se smatra da je posao završen, već naprotiv to je jedan
kontinualni proces koje zahtijeva stalna preispitivanja i stalno traganje za poboljšanjima energetskih performansi odnosno sopstvenog sistema upravljanja
energijom. [19]

[19] Đuđrevac Dušan, (2013): „Uvođenje sistema upravljanja energijom prema standardu ISO 50001 u institutu za standardizaciju BiH“, Banja Luka.
ZAKLJUČAK

Energija je od ključne važnosti za poslovanje svih vrsta industrijskih poduzeća ili drugih organizacija bez obzira na njihove djelatnosti te može
predstavljati velik trošak za odvijanje njihovih djelatnosti. ISO 50001, Energy management systems – Requirements with guidance for use,
(Sistemi za upravljanje energijom – Zahtjevi s uputstvom za upotrebu) je dobrovoljni međunarodni standard koji je razvila Međunarodna
organizacija za standardizaciju (ISO). ISO 50001 standard pruža mogućnost organizacijama i kompanijama sa tehničkim i menadžment
strategijama da povećaju energetsku efikasnost, smanje troškove i umanje negativan uticaj na životnu sredinu. Zasnovan na širokoj
primenljivosti u većini ekonomskih sektora, očekuje se da će standard uticati na više od 60% potreba za energijom širom sveta. Iako je pre
svega namenjen industriji, standard se može primjeniti na bilo koju vrstu organizacije koja želi efektivno da upravlja upotrebom energije i
njenom efikasnošću.

Zahtjev ISO-u da razvije međunarodni standard za upravljanje energijom došao je od Organizacije Ujedinjenih nacija za industrijski razvoj
(United Nations Industrial Development Organization – UNIDO) koja je prepoznala potrebu industrije da da efikasan odgovor na klimatske
promjene i na porast broja nacionalnih standarda za upravljanje energijom. Razvoju norme pomogle su svojim sudjelovanjem organizacije za
razvoj uz UNIDO i Svjetsko vijeće za energiju (Worls Energy Council, WEC). Normu ISO 50001 bilo je moguće sastaviti na temelju
mnogobrojnih nacionalnih ili regionalnih normi, specifikacija i propisa za upravljanje energijom.

Organizacije koje već posjeduju sertifikat ISO 14001 imaju znatno manje angažovanje oko imlementacije standarda ISO 50001 zbog njihove
veoma dobre kompatabilnosti. Nadogradnja koju bi pružio standard ISO 50001 može organizaciji samo da obezbijedi dodatne finansijske
uštede a time i veću konkurentnost proizvoda na tržištu.

Sa druge strane pristup koji je u standardu ISO 50001 primijenjen na aspekt životne sredine "Potrošnja energije" može se primijeniti i na
druge aspekte životne sredine prepoznate standardom ISO 14001 u cilju obezbjedjenja snižavanja troškova u organizaciji čime bi benefiti od
ISO 14001 sertifikata postali mnogo vidljiviji.

Značaj energetske efikasnosti u Bosni i Hercegovini jeste tema o kojoj se malo govorilo u proteklom periodu, nedovoljno davao značaj,
međutim, ona polako ulazi na „mala vrata” i smatra se da će svojom aktuelnošću obilježiti narednu deceniju. Energetska efikasnost danas
predstavlja jedan od glavnih činilaca u načinu funkcionisanja energetskog sektora, doprinosi osiguranju kvaliteta snabdijevanja električnom
energijom i privrednom rastu svake zemlje pa i Bosne i Hercegovine.
LITERATURA

1. Bulatović Miodrag, (2011): „Energetska efikasnost u ISO standardima“, Neum.

2. Babić Milun, (2012): „Energetika“, Kragujevac.

3. Mini vodič za poslovnu zajednicu, „Sustavi upravljanja energijom“, Zagreb.

4. Vasić Branko, „Sistem za upravljanje energijom, kao mera energetske efikasnosti“, Zbornik radova, Požarevac.

5. Vuković Mirko, Jakovčić Mladen, (2012): „Sustavi upravljanja energijom“.

6. Zavargo Zoltan, „Održive tehnologije“, Univerzitet u Novom Sadu, Novi sad.

7. Đuđrevac Dušan, (2013): „Uvođenje sistema upravljanja energijom prema standardu ISO 50001 u institutu za standardizaciju BiH“, Banja
Luka.

8. http://www.bas.gov.ba/images/upload/publikacije/Energetski%20izazov.pdf

9. http://www.tqmkonsalting.com/pocetna/18-iso-50001-novi-standard.html

10. http://www.tdconsulting.rs/iso-50001.php

11. http://ekokvaliteta.hr/vrste-usluga/iso-50001/

12. http://www.bas.gov.ba/images/upload/publikacije/Energetski%20izazov.pdf

13. http://www.bureauveritas.hr/d70f75be-6038-425f-9682-d391ce8d7df4/BV+Newsletter+05_2015.pdf?MOD=AJPERES

14. http://www.atia-consulting.com.ba/menadzment-sistemi/iso-50001.html

15. http://www.bas.gov.ba/images/upload/glasnik/clanak2_4_11.pdf