 Mineral – unsur atau sebatian kimia yang terdapat

secara semula jadi di dalam kerak Bumi.

 Contoh mineral – emas, perak, batu kapur dan bijih
timah.
 Mineral wujud dalam bentuk unsur atau sebatian.
 Mineral yang wujud dalam bentuk unsur adalah tidak
aktif – bebas di dalam kerak Bumi tanpa bergabung
dengan unsur lain.
 Mineral dalam bentuk sebatian terdiri daripada
gabungan beberapa jenis unsur yang berlainan.
 Mineral Jenis bijih Kandungan Unsur-unsur dalam
semulajadi mineral mineral
Bauksit Bijih aluminium Aluminium oksida Aluminium dan
oksigen
Kasiterit Bijih timah Timah oksida Timah dan oksigen
Hematit Bijih besi Besi oksida Besi dan oksigen
Magnetit Bijih Magnesium Magnesium, karbon
magnesium karbonat dan oksigen
Malakit Bijih kuprum Kuprum karbonat Kuprum, karbon dan
oksigen
Pirit besi Bijih besi Besi sulfida Besi dan sulfur
Galena Bijih plumbum Plumbum sulfida Plumbum dan sulfur
Kalkosit Bijih kuprum Kuprum sulfida Kuprum dan sulfur
Batu - Kalsium karbonat Kalsium, karbon dan
kapur/marmar oksigen
Tanih liat - Aluminium silikat Aluminium, silikon dan
oksigen
Mika - Kalium aluminium Kalium, aluminium,
silikat silikon dan oksigen
 KASITERIT
(CASSITERITE)

BAUKSIT
(BAUXITE)
 HEMATIT
(HEMATITE)

MAGNETIT
(MAGNETITE)
 MALAKIT
(MALACHITE)

PIRIT BESI
(IRON PYRITE)
 KALKOSIT
(CHALCOCITE)

GALENA
(GALENA)
 MARMAR
(MARBLE)

BATU KAPUR
(LIMESTONE)
 MIKA
(MICA)

TANIH LIAT
(CLAY)
 Sifat mineral dibahagi kepada:
 Sifat kimia – warna, kekerasan, kekilauan, dan
bentuk hablur
 Sifat fizik – ketelarutannya dalam air, tindak balas
secara kimia, dan tindakan haba ke atasnya.
 Mineral mempunyai warna yang berlainan
 Kekerasan mineral merujuk kepada ketahanan
terhadap hakisan atau goresan.
 Mineral yang keras dapat menggores mineral yang
kurang keras.
 Amnya, semua oksida, sulfida dan karbonat logam
adalah mineral yang keras.
Mineral semula jadi Warna
Hematit Perang
Malakit Hijau
Bauksit Putih
Kasiterit Hitam
Galena Kelabu
Pirit Besi Hitam
Batu Kapur Putih
Warna mineral
 Kebanyakan mineral adalah tidak larut dalam air.
 Mineral seperti oksida logam dan silikat biasanya
tidak terurai oleh haba.
 Sesetengah mineral seperti karbonat dan sulfida
logam mudah diuraikan dengan cara pemanasan.
 Tindakan haba dapat menguraikan sebatian itu
kepada unsurnya atau sebatian lain.
1) Tindakan haba ke atas karbonat logam
a) Haba dapat menguraikan karbonat logam kepada
oksida logam dan membebaskan karbon dioksida.
dipanaskan
Karbonat logam Oksida logam + Karbon dioksida

b) Sebagai contohnya,

dipanaskan
Zink karbonat Zink oksida + Karbon dioksida

c) Gas karbon dioksida yang terbebas dapat diuji

dengan menggunakan air kapur. Air kapur akan
menjadi keruh jika terdapatnya gas karbon
dioksida.
2) Tindakan haba ke atas sulfida logam
a) Hampir semua sulfida logam terurai apabila dipanaskan
untuk membebaskan gas sulfur dioksida dan membentuk
oksida logam:
dipanaskan
Sulfida logam + oksigen Oksida logam + Sulfur dioksida

b) Sebagai contohnya,
dipanaskan
Magnesium sulfida + oksigen Magnesium oksida+ Sulfur dioksida

c) Gas sulfur dioksida ialah gas berasid dapat diuji dengan:

i. Larutan kalium manganat (VII) berasid. Gas ini
melunturkan warna ungu larutan ini
ii. Larutan kalium dikromat (VI) berasid. Gas ini
menukarkan warna jingga larutan ke hijau.
 Logam adalah unsur yang mempunyai permukaan
yang berkilau, mulur dan boleh ditempa.
 Periuk, kuali, sudu, pisau dan sebagainya diperbuat
daripada logam.
 Contoh logam termasuk zink, magnesium, natrium,
besi, kuprum, plumbum, emas dan perak.
 Bukan logam adalah unsur yang mempunyai
permukaan yang pudar dan rapuh.
 Contoh-contoh bukan logam termasuk grafit
(karbon), sulfur, oksigen dan klorin.
 Kebanyakan logam bertindak balas dengan oksigen
untuk membentuk oksida logam.
Logam + oksigen Oksida logam

Magnesium + oksigen Magnesium oksida

 Logam yang berlainan bertindak balas dengan oksigen
mengikut kereaktifan yang berbeza.
 Logam seperti natrium dan kalium sangat aktif dan
mudah berpadu dengan oksigen walaupun terdedah
kepada udara sahaja.
 Logam seperti emas dan perak bertindak sangat
perlahan dengan oksigen.
 Logam Pemerhatian Keraktifan Persamaan tindak balas
semasa tindak balas tindak
logam dengan balas
oksigen
Magnesium Terbakar dengan api Sangat Magnesium + Oksigen 
putih berkilauan cergas Magnesium oksida
Aluminium Terbakar dengan Sangat Aluminium + Oksigen 
nyalaan yang terang cergas Aluminium Oksida
Zink Nyalaan terang Cergas Zink + Oksigen  Zink
merebak secara Oksida
perlahan
Besi Baraan merebak Cergas Besi + Oksigen  Besi Oksida
secara perlahan
Plumbum Baraan panas merah Kurang Plumbum + Oksigen 
cergas Plumbum Oksida
Kuprum Baraan malap Kurang Kuprum + Oksigen  Kuprum
cergas Oksida
 Kebanyakan logam bertindak balas dengan sulfur
untuk membentuk sulfida logam.

Logam + sulfur Sulfida logam

 Contoh:

Besi + sulfur Besi sulfida

Zink + sulfur Zink sulfida

 Seperti tindak balas antara logam dengan oksigen,
logam yang berlainan bertindak balas dengan sulfur
mengikut kereaktifan yang berbeza.
 Silikon – unsur bukan logam yang kedua
banyak ditemui dalam kerak Bumi.
 Silikon tidak ditemui sebagai unsur bebas
dalam semula jadi.
 Silikon biasanya berpadu dengan unsur lain
seperti logam dan oksigen untuk
membentuk sebatian silikon.
 Silika dan silikat merupakan sebatian
silikon.
 Silika juga dikenali sebagai silikon dioksida.
 Silika terdiri daripada gabungan unsur
silikon dan oksigen mengikut persamaan
yang berikut:

Silikon + Oksigen Silikon dioksida

(Silika)

 Contoh silika ialah pasir, kuarza dan batu

api.
 Silikat – Sebatian silikon yang mengandungi unsur
silikon, logam dan oksigen
 Silikat terbentuk apabila silikon bergabung
dengan oksigen dan logam

Silikon + Oksigen + Logam Silikat

 Contoh silikat termasuklah tanih liat, mika,

feldspar dan asbestos. Kebanyakan batu perhiasan
sperti jed, rubi dan topaz adalah silikat.
 Sebatian silikon

Silika Silikat

Terdiri daripada Terdiri daripada

Silikon, oksigen Silikon, oksigen, logam

Contoh Contoh
Tanah liat, mika,
Pasir, kuarza, batu api
feldspar, asbestos
Sifat Sifat

• Tidak larut dalam air

• Tidak bertindak balas dengan asid
• Tidak terurai oleh haba
 Kegunaan silika dalam kehidupan harian

Pasir digunakan membuat bata, mortar, simen,

konkrit dan barangan kaca seperti kelalang dan
cermin.

Batu api digunakan untuk menyalakan

pemetik api dan dapur gas.

Kuarza dicampurkan di dalam simen untuk

membuat konkrit
 Kegunaan silikat dalam kehidupan harian

Asbestos digunakan sebagai penebat haba dalam

bentuk kepingan. Asbestos juga digunakan untuk
membuat pakaian ahli bomba.

Topaz, rubi, nilam, zamrud dan jed

digunakan sebagai batu perhiasan.

Mika digunakan sebagai penebat elektrik di

dalam alat elektrik.

Tanih liat (aluminium silikat) digunakan untuk

membuat barangan seramik seperti pasu bunga,
tembikar, pinggan mangkuk, periuk dan jubin

Air kaca (natrium silikat) digunakan untuk mengawet

telur, membuat pengilap perabot dan lantai, dan
membuat gel silika untuk menyerap wap air.
 Silikon tulen – digunakan membuat cip elektronik.
Cip elektronik kadangkala disebut cip silikon.
 Cip elektronik – digunakan dalam alat elektronik
seperti komputer, kalkulator dan jam digital.
 Gentian yang dibuat daripada sebatian silikon
disebut gentian optik. Gentian optik digunakan
untuk:
a) Menggantikan wayar kuprum bagi menghantar
maklumat seperti data bunyi, video dan lain-
lain pada kelajuan cahaya.
b) Memerhatikan organ-organ dalam seperti
perut tanpa pembedahan pada pesakit dalam
bidang perubatan.
 Sebatian kalsium karbonat terbentuk daripada
gabungan unsur kalsium, karbon dan oksigen.
 Kalsium karbonat wujud dalam pelbagai jenis
batuan semulajadi seperti marmar, kalsit dan batu
kapur.
 Batu karang, kulit telur, kulit kerang, cengkerang
siput, tulang haiwan dan gigi manusia semuanya
kalsium karbonat.
 Kalsium karbonat adalah pepejal putih yang keras.
 Sebatian kalsium karbonat tidak larut dalam air.
 Sebatian kalsium karbonat bertindak balas
dengan asid menghasilkan garam, air dan
membebaskan karbon dioksida.
 Jenis garam yang terhasil bergantung pada
jenis asid yang digunakan.
 Gas karbon dioksida yang terbebas dapat
diuji dengan menggunakan air kapur.
Kalsium karbonat + asid cair  garam kalsium + karbon
dioksida + air

Contoh:
Kalsium karbonat + asid sulfurik cair  kalsium sulfat +
karbon dioksida
+ air
Kalsium karbonat + asid hidroklorik  kalsium klorida+
karbon dioksida
+ air

Kalsium karbonat + asid nitrik  kalsium nitrat +

karbon dioksida + air
  Kalsium karbonat (batu kapur atau marmar) terurai
menghasilkan kalsium oksida (kapur tohor) dan
membebaskan karbon dioksida apabila dipanaskan
dengan kuat.
dipanaskan
Kalsium karbonat (batu kapur) kalsium oksida + karbon dioksida
(kapur tohor)

 Karbon dioksida yang dibebaskan mengeruhkan air

kapur.
 1) Apabila dipanaskan dengan kuat, kalsium karbonat
(batu kapur atau marmar) terurai untuk membentuk
kalsium oksida (kapur tohor) dan membebaskan
karbon dioksida.
dipanaskan
Kalsium karbonat (batu kapur) kalsium oksida + karbon dioksida
(kapur tohor)

2) Serbuk putih kapur tohor terbentuk di lapisan luar

batu kapur.
 3) Apabila beberapa titik air dititiskan ke atas
kalsium oksida (kapur tohor) dalam keadaan
panas, bunyi desiran kedengaran. Banyak haba
terbebas.
4) Pepejal yang terbentuk ialah kalsium hidroksida
(kapur mati)
5) Kalsium oksida (kapur tohor) berpadu dengan
air untuk membentuk pepejal kalsium
hidroksida (kapur mati)

Kalsium oksida (kapur tohor) + air  pepejal kalsium hidroksida (kapur mati)
 6) Jika sedikit air ditambahkan, pepejal kalsium
hidroksida akan larut sedikit dalam air untuk
menghasilkan larutan kalsium hidroksida yang
disebut air kapur.

Pepejal kalsium hidroksida (kapur mati) + air  larutan kalsium hidroksida

(air kapur)

7) Hasil yang terbentuk ialah air kapur kerana

larutan ini:
 Bersifat alkali yang menunjukkan pH lebih
daripada 7
 Digunakan untuk mengesahkan kehadiran gas
karbon dioksida.
 8) Pembentukan kalsium oksida dan kalsium
hidroksida diringkaskan seperti yang berikut:
dipanaskan
Kalsium karbonat Kalsium oksida
(batu kapur/marmar) (kapur tohor)

Tambah
sedikit air
Larut
dalam air
Larutan kalsium hidroksida Pepejal kalsium hidroksida
(air kapur) (kapur mati)
 Kegunaan Kalsium Kegunaan Kalsium
karbonat hidroksida

1) Batu kapur digunakan 1) Kegunaan kapur mati

untuk: termasuk:
• Membuat kapur tohor Kegunaan Kalsium oksida a) Meneutralkan keasidan
• Membuat kaca tanah
• Menbuat simen apabila b) Dimakan dengan daun
dicampurkan dengan sirih
Kapur tohor digunakan c) Menjadikan tanah liat
tanah liat dan air
• Menyingkirkan
untuk: lebih telap
bendasing dalam proses • Mengeringkan gas d) Mengurangkan
pengekstrakan bijih ammonia dan alkohol keasidan air di
logam • Membuat kapur mati takungan air
2) Marmar digunakan • Membuat air kapur e) Mengumpalkan zarah-
untuk membuat zarah
sebahagian daripada f) Membuat kapur
bangunan seperti pengecat
lantai. g) Membuat plaster
 Sumber bahan api semula jadi yang terdapat di kerak
Bumi termasuk:
a) Petroleum
b) Gas asli
c) Arang Batu
d) Kayu Kayan
 Petroleum dan gas asli adalah sebatian hidrokarbon
kerana kedua-duanya terdiri daripada campuran
sebatian yang hanya dibina daripada unsur hidrogen
dan karbon sahaja.
 Sejenis cecair hitam yang likat
Enapan organisma ini akan
bertukar menjadi petroleum apabila
dikenakan suhu dan tekanan yang
tinggi untuk tempoh yang panjang
Pelbagai sebatian hidrokarbon ini
dapat diasingkan secara
penyulingan berperingkat. Hal
ini kerana semua jenis hidrokarbon
yang berlainan mempunyai takat
didih yang berbeza.
c) Semakin sukar untuk membakar
Semua pecahan petroleum adalah
tidak larut dalam air
Terbentuk daripada pereputan
haiwan dan tumbuhan laut mati
yang terenap dalam laut berjuta-
juta tahun dahulu
Petroleum dalam kerak bumi
biasanya terperangkap antara dua
lapisan batuan tak telap dan
diperoleh bersama-sama gas asli.
Semakin tinggi takat didih suatu
pecahan petroleum:
a) Semakin gelap warnanya
b) Semakin tinggi kelikatannya
d) Semakin banyak jelaga nyalaan
yang terhasil
 Suhu penyulingan Hasil penyulingan
Di bawah 25 ˚C Gas petroleum (gas bahan api)
40 – 75 ˚C Petrol
75 – 150 ˚C Nafta
150 – 230 ˚C Kerosin
230 – 250 ˚C Diesel
250 – 300 ˚C Minyak pelincir
300 – 350 ˚C Minyak bahan api
Lebih daripada 350 ˚C Bitumen (sisa)

Suhu dan hasil penyulingan berperingkat petroleum

Pecahan petroleum Kegunaan
Gas petroleum • Sebagai bahan api masak
Petrol • Sebagai bahan api untuk kenderaan seperti kereta,
motosikal dan kapal terbang
Nafta • Sebagai sumber bahan kimia
• Membuat plastik
• Sebagai pelarut
Kerosin • Sebagai bahan api kapal terbang jet
• Sebagai bahan api untuk memasak dan pelita
Diesel • Sebagai bahan api kenderaan berat seperti lori, bas,
kereta api, kapal, traktor, dan jentera
Minyak pelincir • Sebagai bahan pelincir enjin kenderaan dan mesin
Minyak bahan api • Sebagai bahan api kapal dan penjana tenaga elektrik
Bitumen • Sebagai bahan pembinaan (tar) jalan raya
• Sebagai bahan kalis air

Pecahan petroleum dan kegunaannya

 Gas asli – Sebatian hidrokarbon yang
biasanya diperoleh bersama-sama
petroleum.
 Gas asli digunakan:
a) Sebagai bahan api di kilang dan di
rumah
b) Untuk membuat ammonia dan baja
bernitrogen (baja urea)
 Arang batu – terbentuk daripada tumbuhan
paya yang mati berjuta-juta tahun dahulu
dan dimampatkan oleh lapisan tanah
diatasnya.
 Tekanan dan suhu tinggi yang bertindak ke
atas tumbuhan tersebut menukarkannya
kepada arang batu.
 Kandungan utama arang batu ialah karbon.
a) Menjana tenaga elektrik di stesen
penjana terma elektrik
b) Mengekstrak logam daripada bijihnya
dalam relau bagas dengan menggunakan
arang batu
c) Membuat bahan kimia seperti pencelup
dan naftalena (ubat gegat) daripada tar
arang batu.
d) Memanaskan ruang rumah pada musim
sejuk.
a) Sebagai bahan api dalam bentuk kayu
api dan arang batu. Arang kayu biasanya
berasal daripada pokok bakau.
b) Papan digunakan untuk membuat
perabot, rumah dan jambatan.
c) Dijadikan palpa untuk membuat kertas
 Mencipta dan menggunakan Lebih mengutamakan penggunaan
alat yang menjimatkan sumber tenaga yang boleh
penggunaan bahan api diperbaharui seperti tenaga suria

Langkah penggunaan sumber bahan api semula jadi dengan berkesan

Memperkembangkan teknologi Mengitar semula bahan seperti plastik.

untuk mempertingkatkan
kecekapan memproses dan
menggunakan sumber tenaga
ini
Penggunaan semula bahan kimia
daripada barangan terpakai
mengurangkan penggunaan bahan
kimia mentah seperti petroleum dalam
industri pembuatan.
 END OF
CHAPTER

Created by fariha subri