MODUL III

TRANSFORMASI
LAPLACE
PENGERTIAN INTEGRAL TAK WAJAR
Andaikan fungsi f terdefinisikan untuk t ≥ 0. Integral tak wajar yang
didefinisikan oleh,
 lim b
0 f (t )dt 
b
0 f (t )dt
dikatakan konvergen, bila limit pada ruas kanan ada. Jika limitnya tidak ada
nilainya, maka integral tak wajar dikatakan divergen.
Contoh Contoh :
 2t b 2t Fungsi Gamma yang dinyatakan
0 e dt  lim
b 0
 e dt
dengan Γ(n) didefinisikan oleh,
  2t b
e  
 lim   (n)  0 t n1e t dt
b  2 
0 (1) (n  1)  n(n)
 e  2b 1 1
 lim     (2) (n  1) n!
b  2 2 2

PENGERTIAN TRANSFORMASI LAPLACE
Andaikan fungsi f terdefinisikan Contoh :
untuk untuk t ≥ 0. Transformasi

Laplace dari dinyatakan dengan L[cosbt]  0 e st cosbt dt
F(s) = L{f} didefinisikan oleh
s


F(s)  L[f (t)]  0 f (t)e st dt s 2  b2
 n st n!
L[t ]   t e
n dt 
jika limitnya ada 0 s n1
 (r  1)
Contoh : L[t r ]   t r e st dt 

0 s r 1
L[e at ]  0 e at e st dt  at
 (sa)t
L[e at cosbt]  0 e cosbt est dt
 0 e dt 
  e (sa)t cosbt dt
1 0
L[eat ]  s a
s a 
(s  a)2  b 2
 Contoh : Contoh :
t , jika 0  t  1  t , jika 0  t 1
f (t)  
1, jika t  1 f (t )  0, jika 1  t  2
 1, jika t  2


Maka transformasiLaplace - nya

1 st  st Maka transformasiLaplace - nya
L[f (t)]  0 te dt  1 e dt  st
1 st
1(s  1)es e s
L[f (t )]  0 te dt  0  2 e dt
 
s2 s 1 (s  1)es  se 2s

1 e s s2

s2
Pergeseran Pada Sumbu s
Andaikan F(s) adalah transformasi Contoh :
Laplace dari fungsi f(t). Menurut s
definisi transformasi Laplace dari L[cosbt]   F(s)
s 2 b 2
eatf(t) didefinisikan oleh,
s a
 L[eat cosbt]  F(s  a) 
L[e at f (t)]  0 e at f (t )e st dt (s  a)2  b 2
 (sa)t dt L[t n ] 
n!
 F(s)
 0 f (t)e
s n 1
 F(s  a) n!
L[eat t n ]  F(s  a) 
Jadi, jika diberikan bahwa (s  a)n 1
b
L{f(t)} = F(s), L[sinbt]   F(s)
s 2 b 2
maka b
L[eat sinbt ]  F(s  a) 
L{eatf(t)} = F(s - a). (s  a)2  b 2
TABEL TRANSFORMASI LAPLACE
Contoh
3 1
L[3e2t  2e3t ]  L[3e2t ]  L[2e  3t ] L[2sin3t  3e2t ]  2 3
2
s 3 2 s 2
1 1
3 2 6 3
s2 s  (3)  
3(s  3)  2(s  2) s2  9 s  2

(s  2)(s  3) 6(s  2)  3(s2  9)

s 13 (s  2)(s2  9)

s2  s  6

L[2t 2  3e2t ]  L[2t 2 ]  L[3e2t ] 2  3cos2t]  2

2!
 3
s
L[2t
2
2!
3
1 s 21 s 2  22
s 21 s 2 4 3s
 
 4  3 s3 s2  4
s3 s  2 4(s2  4)  3s 4

4(s  2)  3s 3 s 3 (s 2  4)

s 3 (s  2)
Contoh
L[(2t 3  3cos2t )e3t ]  L[2t 3e 3t ]  L[3cos2te 3t ]
3! s  (3)
2 3
[s  (3)]31 (s  (3))2  22
12 3(s  3)
 
(s  3)4 (s  3)2  4
48  12(s  3)2  3(s  3)5

(s  3)4 (s 2  6s  13)

L[(3t 2e3t  3e2t sin3t ]  L[3t 2e3t ]  L[3e2t sin3t]

2! 3
3 3
(s  3)21 (s  2)2  32
6 9
 
(s  3)3 (s  2)2  9
54  16(s 3)2  9(s  3)3

(s  3)3 (s 2  4s  13)
INVERS TRANSFORMASI LAPLACE
Andaikan bahwa : Contoh :
F(s) = L{f} 3 4
(1) F(s)  
s  2 s 3
menyatakan trasformasi Laplace
dari f(t). Fungsi f yakni L–1{F(s)}, f (t )  3L1
1 
 1 1 
 4L  
disebut invers transformasi s  2  s  3 
Laplace F(s) sehingga,  3e2t  4e3t
4s 3
f(t) = L–1{F(s)} (2) F(s)  
s  9 s2  4
2
Jika diketahui : s  11 
f (t )  4L1   3L  2 
2
s  9 s  4
L–1{F(s)} = f(t),
Maka 3
 4 cos3t  sin2t
L–1{F(s - a)} = eat f(t) 2
Contoh :
3s  4
(3) F(s)  4s  13 4s 13
s2  4 (5) F(s)  2 
3s 4 s  4s  13 (s  2)2  9
 
s2  4 s2  4 4(s  2)  8  13

1  s  1  1  (s  2)2  9
f (t )  3L    4L  2 
2
s  4 s  4 4(s  2) 5
 
 3cos2t  2sin2t (s  2)2  9 (s  2)2  9
4s  3 4(s  2)  8  3  (s  2) 
(4) F(s)   1
3 f (t)  4L  
(s  2) (s  2)3  (s  2)  9
2
 
4 11
  11 
(s  2)2 (s  2)3  5L  
(s  2)  9
2
1  1  1  1 
f (t )  4L    11L    4e 2t cos3t  e 2t cos3t
5
2
(s 2)  3
(s 2)  3
11 2
 4te2t  t e 2t
2
KASUS 1 : Faktor Q(s) Linier Tidak Berulang
Misalkan,
P(s) A1 A2 An
P(s) 1 P(s)    ...
F(s)  , dan f (t)  L  Q(s) Q(s) s  a1 s  a2 s  an
Q(s)  
P(s) (s  ai )P(s)
Ai  
Bilamana, Q'(s) s a Q(s) sa
i i

Q(s)=(s –a1)(s – a2) … (s – an)  1 

f (t)  A1L1   1 1 
  ... An L s  a 
 s a1  n
Tulislah F(s) menjadi
 A1ea1t  A2ea2t  ...  Aneant

Contoh 1 4s  3 

f (t)  L  
4s  3 4s  3 2
s  7s 12
F(s)  
s  7s 12 (s  3)(s  4)
2
 1  1 1 
 19L1   15L  s  3 
A B A(s  4)  B(s  3) s  4   
  
s 3 s 4 (s  3)(s  4)
 19e4t  15e3t
Contoh Mengingat,

Hitung, f(t) dari : (s  1)(s2  4s  13)

A1  3
s 2  4s 13 (s  1)(s  1)(s  2)
F(s)  s1
s 3  2s2  s  2 (s  1)(s 2  4s  13)
A2   5
Jawab : (s  1)(s  1)(s  2)
P(s) = s2 – 4s + 13 s1
Q(s) = s3 – 2s2 – s +2 (s  2)(s2  4s  13)
=(s + 1)(s – 1)(s – 2) A3  3
(s  1)(s  1)(s  2)
Tulis F(s) menjadi : s2
maka
s 2  4s  13
F(s)  3 5 3
s 3  2s 2  s 2 F(s)   
s 1 s 1 s 2
s 2  4s  13 dan,

(s  1)(s  1)(s  2)
f (t )  L1
3  1 5   L1 3 
  L    
  A
1  2A 3 A
  s  1  s 1 s  2
s 1 s 1 s 2
 3e t  5et  3e2t
KASUS 2 : Faktor Q(s) Linier Berulang
Misalkan, P(s) P(s)

Q(s) (s  a)m
F(s)  P(s) , dan
Am  Am1 A
Q(s)   ... 1
(s  a)m (s  a)m1 s a
P(s)
f (t )  L1 
 Q(s)  (s  a) m P(s)
Am 
Bilamana, Q(s)
sa
Q(s)=(s –a)m, m < n 1 d m k (s  a)m P(s)
Ak 
(m  k )! ds m k Q(s)
Tulislah F(s) menjadi sa

1  1  1  1  1 1 

f (t)  Am L    Am1L  ...  A1L  
m
(sa)  (s a) m1   s  a 
 t m1 t m 2 
at
 e  Am  Am1  ...  A2t  A1
 (m 1)! (m  2)! 
Contoh
(s  2)2(4s 3) 4s  3
Hitung, f(t) dari : B2    11
(s 1)(s  2)2 s2 s  1 s 2
4s  3
F(s) 
(s 1)(s  2)2 1 d (s  2)2(4s  3)
B1 
Jawab : (2  1)!ds (s 1)(s  2)2
s2
P(s) = 4s + 3
7
Q(s) = (s – 1)(s – 2)2   7
Tulis F(s) menjadi : (s  1)2 s 2
4s  3 sehingga,
F(s) 
(s 1)(s  2)2 7 11 7
F(s)   
s 1 (s  2)2 s  2
A B2 B
   1
s  1 (s  2)2 s  2 Jadi,
Karena, 1  7  1 11  1 7 
f (t )  L  L  L  
(s 1)(4s  3)  s  1 2
(s 2)   s  2 
A 7
(s 1)(s  2)2 s1  7et  11te2t  7e2t
 (s  2)3 (4s  6) 4s  6
Contoh B3   2
(s  3)2(s  2)3 s2 (s  3) 2 s2
Hitung, f(t) dari : 1 d 4s  6  4s
B2   8
4s  6 (3  2)! ds (s  3)2
F(s)  (s  3)3 s2
s2
(s  3)2 (s  2)3
1 d  4s 8s  12
Jawab : B1    14
(3  1)!ds (s  3)3 2(s  3)4
Tulis F(s) menjadi : s 2 s 2
A2 A sehingga,
F(s)   1
(s  3)2 s  3 6 14 2 8 14
F(s)     
B3 B2 B (s  3)2 s  3 (s  2)3 (s  2)2 s  2
   1
(s  2)3 (s  2)2 s  2 Jadi,
Karena,
1  6  1 14 
f (t)  L    L s  3
(s  3)2(4s 6) (s3) 2   
A2  6
(s  3)2 (s  2)3 s 3 2  8 1
1  14 
L   L    L1 
d (4s  6) (s  2) 
3
(s 2) 
2  s  2 
A1   14
ds (s 2)3  6te3t  14e3t  t 2e2t  8te2t  14e2t
s3
KASUS 3 : Faktor Q(s) Kompleks Konjugate
Misalkan,
P(s) 1  As  B 
F(s)  , dan f (t)  L  
Q(s) 2
 (s  a)  b 
2
 
P(s)
f (t )  L1  1A(s  a)  1aA  B 
 Q(s)  L   L  
 (s a)  b 

2 2
  (s a)2  b 2 
 
Bilamana Q(s) memuat akar
at aA B at
kompleks konjugate tidak  Ae cosbt  e sinbt
berulang, b
dimana,
Q(s)=(s – a)2 + b2
A  Im(Qa ), dan
Tulislah F(s) menjadi aA  B
 Re(Qa ),aA  B  bRe(Qa )
As  B A(s  a)  aA  B b

(s  a)2  b 2 (s  a)2  b 2 1 [(s  a)2  b 2 ]P(s)
Qa 
A(s  a) aA B b Q(s)
  sa bi
(s  a)2  b 2 (s  a)2  b 2
 1 (s 2  4s  8)(5s  15)
Contoh Qa 
2 (s  3)(s2  4s  8)
s2 2i
25 10i 1
Hitung, f(t) dari :     6i
2(1 2i ) 2
5s  15
F(s)  sehingga,
(s  3)(s 2  4s  8)
A  Im   6i   6,
1
Jawab :
Tulis F(s) menjadi :  2 

2B  C  2Re   6i   1
1
A Bs  C  2 
F(s)  
s  3 (s  2)2  4 6 6(s  2) 1
F(s)   
A B(s  2)  2B  C s  3 (s  2)2  4 (s  2)2  4
 
s 3 (s  2)2  4
1  6   L16(s  2) 
Karena, f (t )  L    
s  3  (s 2)  4

2

(s  3)(5s  15)
A 6 11 
(s  3)(s2  4s  8) s 3 L  
(s  2) 2  4
1
 6e3t  6e2t cos2t  e2t sin2t
2
 1(s 2  6s  13)(5s2  30)
Contoh Qa 
2 (s  2)2 (s 2  6s  13)
Hitung, f(t) dari : s3 2i
55  60i 3
5s 2  30     8i
F(s)  2(3  4i ) 2
(s  2) 2 (s 2  6s  13)
A  Im   8i  8
3
Jawab :
Tulis F(s) menjadi :  2 

3B  C  2Re   8i   3
3
 A 1 A Bs  C
F(s)  2  2   2 
(s  2) s 2 (s  3)2  4
10 8 8(s  2)
Karena, F(s)   
(s  2)2 s  2 (s  3)2  4
(s  2)2(5s2  30) 3
A2   10 
(s 2) 2(s 2  6s  13) s2 (s  3)2  4
d 5s2  30 1  10  1 8 
A1  f (t)  L  L  
ds s 2  6s  13
s 2
(s 2)   s  2 
2

 30s2  70s 180) 1  8(s  3)  1  3 

 8 L  L  
(s 2  6s 13)2 (s  3)  4
2 (s  3) 2  4
s2
Soal-soal Latihan,Tentukanlah invers Laplace, f(t), jika :
2s  3
1. F(s)  8s2  12
s 2  6s  8 8. F(s)
(s  2)(s  4)4
2s 2 6s
2. F(s)  8s2  12
s 3  4s 2  4s  16 9. F(s)
2s2  8 (s  2)2 (s  4) 4
3. F(s) 
s 3  7s 2  14s  8 8s 12
10. F(s) 
(s  2)(s2  6s 13)
2s 2 6
4. F(s)  10s  20
s 3  8s2  15s 12 11. F(s) 
4s 12 (s  3)(s2  4s  8)
5. F(s) 
s 3  9s 2  23s  15 8s2  12
12. F(s) 
3
4s  12s
2 (s  2) 2(s 2  6s 10)
6. F(s) 
(s  3)4 10s2  12
13. F(s)
4s 12 (s  2)3 (s 2  2s  5)
7. F(s) 
(s 1)(s  3)3
LAPLACE TURUNAN FUNGSI
Andaikan fungsi f(t) kontinu untuk semua t ≥ 0, dan mempunyai turunan-
turunan f′(t), f′′(t), f′′′ (t), …, fn–1(t) yang kontinu untuk semua t ≥ 0, dan jika
f(n)(t) kontinu sepotong-sepotong untuk t ≥ 0. Transformasi Laplace dari
turunan fungsi fn(t) diberikan oleh :

L[f (n) (t )]  snL[f ]  s (n 1)f (0)  s n 2f (0)  ...  sf (n 2)(0)  f (n 1)(0)
 s n F(s)  s (n 1)f (0)  s n 2f (0)  ...  sf (n 2)(0)  f (n 1)(0)
Kasus khusus :
(1) L[f (t)]  sL[f ]  f (0)  sF(s)  f (0)
(2) L[f (t)]  s 2L[f ]  sf (0)  f (0)  s 2 F(s)  sf (0)  f (0)
(3) L[f (t)]  s3L[f ]  s 2f (0)  sf (0)  f (0)  s 3 F(s)  s 2f (0)  sf (0)  f (0)
Contoh Contoh
Hitung, F(s) dari : Hitung, F(s) dari :
f(t) = cos2bt f(t) = t cos bt. f(0) = 0
Jawab : Jawab :
Mengingat, Mengingat,
f(t) = –2 cosbt sinbt f(t) = cos bt – b t sinbt, dan f(0) = 1
= – sin2bt f(t) = –2b sin bt – b2t cos bt
f(0) = cos 0 = 1 Maka.
Maka.
L[f (t)]  2bL[sinbt]  b2L[t cosbt]
L[f (t)]  L[ sin2bt]
2b2
sF(s)  f (0)  
2b s 2F(s)  sf (0)  f (0)    b 2 F(s)
s 2 b 2
s 2  4b2
2b 2b2
sF(s)  1 (s 2  b 2 )F(s)  1
s 2  4b2 s 2 b 2
s 2  2b  4b2 s 2 b 2
L[cos 2 bt]  L[t cosbt] 
s(s2  4b2 ) (s 2  b 2 )2
TABEL TRANSFORMASI LAPLACE
Contoh
Hitung, f(t) dari :

s2  8
F(s) 
(s 2  4)2
Jawab :
Tulislah F(s) menjadi,
s2 8
F(s)  
(s 2  4)2 (s 2  4)2
Jadi,

 s2  1 8 
f (t)  L1 L  2 
2 2
(s  4)  2
(s  4) 
1 1
 (sin2t  2t cos2t )  8 (sin2t  2t cos2t )
2(2) 2(2)3
1 3
  sin2t  t cos2t
4 2
Contoh
Hitung, F(s) dari : Mengingat,
2s 2  8 s 2  4s  8  (s  2)2  4
F(s) 
(s 2  4s  8)2 2s 2  8  2(s 2  4s  4)  8(s  2)  8  16  8
Jawab :
Tulislah F(s) menjadi,  2(s  2)2  8(s  2)  16

2(s  2)2 8(s  2) 16

F(s)   
[(s  2)2  4]2 [(s  2)2  4]2 [(s  2)2  4]2
Jadi,

 2(s  2)2  1 8(s  2)   18 
f (t)  L1 2
L  2
1
L  2 
2
[(s  2)  4]  [(s  2)  4] 
2 [(s  2)  4] 
2

2e2t 8e2t 16e2t

 (sin2t  2t cos2t )  t sin2t  (sin2t  2t cos2t )
2(2) 2(2) 2(2)3

 e2t  sin2t  2t sin2t  t cos2t 

3
2 
KASUS 4 : Faktor Q(s) Kompleks Berulang
P(s) A(s  a)  aA B
Misalkan, 
[(s  a)2  b 2 ]2 [(s  a)2  b 2 ]2
F(s)  P(s) , dan
Q(s) C(S  a)  aC  D

P(s) (s  a)2  b 2
f (t )  L1 
 Q(s) 1
A  Im( Ra), aA  B  Re(Ra)
Bilamana Q(s) memuat b
akar kompleks konjugate 1 1
C [A Re(Sa)],aC  D  Im(Sa)
berulang, 2b 2 2b

Q(s)=[(s – a)2 + b2]2 [(s  a)2  b 2 ]2 P(s)

Ra  Sa  R(a  bi)
Q(s)
Tulislah F(s) menjadi sa bi

1  A(s  a)  aA  B  1 C(s  a)  aC  D 
f (t)  L   L  
 [(s  a)  b ] 
2 2 2
  (s  a) 2  b 2 
 
Ae at e at at  aC  D 
 t sinbt  (aA  b) (sinbt  bt cosbt )  e  c cosbt  
2b 2b 3  b 
Contoh d 2s2  16 2s2  8s 16
Hitung, f(t) dari : Sa  
ds s 2 (s  2)2
2s 2  16 s2i s2i
F(s)   2  3i
(s  2)[(s2  4)]2
Sehingga,
Jawab :
Tulislah F(s) menjadi, 1
A  Im( 2  2i )  1,B  Re(2  2i )  2
As  B 2
F(s)  1 3
[(s2  4)]2 C (1 Re(2  3i ))   ,
2(2)2 8
 Cs  D  E
1 3
s2  4 s  2 D Im(2  3i )  
2(2) 4
Mengingat,
Jadi,
(s  2)(2s2  16) 3
E    s  1 2 
1
8 f (t)  L  
(s  2)(s2  4)2 s2  L  2 
(s2  4) 2  (s  4) 2 
(s 2  4) 2(2s2  16)
Ra   3 L1s   3 L11   3 L1s1
2


(s  2)(s2  4)2 s2i 8 2
s  4 4 2
s  4 8  
 2  2i
Contoh Sa 
d 2s3  16
 20 8i
Hitung, f(t) dari : ds s  2
s2 2i
2s3  16 1
F(s)  A Im(16  8i)  4,
(s  2)[(s2  4s  8)]2 2
Jawab : 2A  B  Re(16  8i )  16
Tulislah F(s) menjadi, 1
C (4  Re(20  8i ))  2,
A(s  2)  2A B 2
F(s)  2(2)
[(s  2)2  4)]2
2C  D  1 Im(20  8i )  2
C(s  2)  2C D E 2(2)
 
(s  2)2  4 s 2 Jadi,
Mengingat,
1  4(s  2) 
f (t)  L  
2
(s  2)(2s 3  16)  (s  2)  4) 

2

E 2
(s  2)(s 2  4s  8)2 s 2 116  12(s  2) 
L  2  L  
(s 2  4s  8) 2 (2s 3  16) (s  2)  4) 
2 (s  2)  4
2
Ra 
(s  2)(s 2  4s  8)2  
s2 2i  L1 2  
 2 
1
 L s 2
 16  8i (s  2)  4
2  
SOAL-SOAL LATIHAN

Hitung transformasi Laplace dari :

Hitung invers Laplace dari :
4s2  8
1. f (t )  t sinbt 7. F(s) 
(s 2  2)2
2. f (t )  t 2 cosbt
8s2  18
3. f (t )  sin2 bt 8. F(s) 
(s 2  4s  6)2
4. f (t )  t cos2 bt
4s2  8
5. f (t )  t sin2 bt 9. F(s) 
(s  2)(s2  2)2
6. f (t )  eat cos2 bt.
4s2  8s
10. F(s) 
(s  2)(s2  4s 13)2
4s2  8
11. F(s) 
(s 2  4)(s2  6s  13)2
4s2  8
12. F(s) 
(s 2  4)(s2  6s  13)2
LAPLACE INTEGRAL FUNGSI
Andaikan fungsi f(t) kontinu Contoh 1
untuk t ≥ 0 dan L{f(t)} = F(s) Hitung, f(t) dari : F(s) 
adalah transformasi Laplace Jawab : s 2 (s 2  4)
dari f(t). Transformasi Mengingat,
Laplace integral fungsi f(t)  1  1
kontinu diberikan oleh L1   sin2t
2
s  4 2
maka,
L f (u) du  F(s)
t 1
0  s  1  1 
L1 
21 1
    sin2udu  (1 cos2t)
Sebagai akibatnya,
 s  s 2  4  02 4
1 
L1 F(s)   f (u) du
t
11   1 1 1  
s  0 L    L s   
s (s  4)
2 2 2
  s(s  4) 
Rumus diatas berguna untuk
t
menghitung invers Laplace : 1 t 1 1 
 
4 0
(1 cos2u) du  u 
4  2
sin2u 
1 1 1  0
n
F(s)  n1 
F(s) 
 s  1 1
s s  t  sin2t
4 8
Contoh 1 
,dan L1
1
Hitung, f(t) dari : F(s)    e 2t sint
Jawab : s 2 (s 2  4s  5) s 2  4s  5
t
 1 1   e 2u 
L1 
2
   e2t sinudu   (2sinu  cosu)
0  5 0
 s  s 2  4s  5 

e2t 1
 (2 sint  cost ) 
5 5
1 1  11 1 
L    L  
s2(s2  4s  5) s s(s 2  4s  5) 
t  e2t 1 
 (2sin2u  cosu)  du
0 5 5 
 
t
 2u e 2u 
 1 2e (2sinu  cosu)  (sinu  2cosu)  u 
5  5 5 0
1 2t 1
 e (3 sint  4cost )  (5t  4)
25 25
Contoh
Hitung, f(t) dari : F(s) 
1 11  2t
2
, dan L  2   te
Jawab :
3
s (s  2) (s 2) 

t
1 1  t e2u  1 

L  
1    ue2udu  1 2t 1 2t 1
  u    te  e 
 s  (s  2)2  0  2  2 
0
2 4 4

  11   t  1 2u 1 2u 1
L1
 2
1
L   1
  ue  e   du
s (s  2)2  s s(s  2)2  0 2 4 4

1  2u  1 e 2u   1 e 2u t 1
  ue   u   (te 2t  e 2t  t  1)
4  2  2 0 4

1 1  11  1  t 1 

L  L    
  (ue 2u  e 2u  u 1 du
s3(s  2)2  s s 2 (s  2)2  0 4 

1  1 2u 1 2u  1 2u 1 2 t
  ue  e   e  u  u    te 2t  e 2t  t 2  t  
1 1 3 1 3
4  2 4  2 2  0 4 2 4 2 4
DIFERENSIAL TRANSFORMASI LAPLACE
Andaikan f (t ) kontinu untuk t  0,
t st
Contoh
F(s)   0e f (t) dt Hitung, L[t cos bt ] dan L[t sin bt]
Jawab :
Jika diturunkan terhadap s, maka : s
L[cosbt]   F(s)
F (s)    0 e st tf (t) dt  L[tf (t )]
t s 2  b2
d s 
Rumus umum, L[t cosbt]    
ds  s 2  b 2 
(1) L[tf (t )]  F (s),dan,
s 2 b 2
L1[F (s)]  tf (t), 
(s 2  b 2 )2
(2) L[t 2f (t )]  F (s),dan,
b
L[sinbt]   F(s)
L1[F (s)]  t 2f (t ), s 2  b2
d n F(s) d b  
n
(3) L[t f (t )]  (1)2 ,dan, L[t sinbt]  
ds n ds  s 2  b 2 
 d n F(s)  2bs
1
L   (1)n t n f (t), 

 ds n 
  (s 2  b 2 )2
Contoh Contoh
Hitung, L[t2cos bt ] dan L[t2sin bt] Hitung, L[t4eat ]
Jawab : Jawab :
s 2 b 2 1
2
L[t cosbt]   F(s) L[eat ] 
2 2 2 s a
(s  b )
1 
L[teat ]   
d 1
d  s 2 b 2  
2
L[t cosbt]   ds  s  a  (s  a) 2
ds  (s 2  b 2 )2 
  d  1  2
2 at
L[t e ]   
2(s 2  3b 2 ) ds  (s  a)2  (s  a)3

(s 2  b 2 )3
d  2  3!
2bs
3 at
L[t e ]  
L[t sinbt]   F(s) ds  (s  a)3 
 (s  a)4
(s 2  b 2 )2
d  3!  4!
d  2bs  4 at
L[t e ]  
L[t 2 sinbt ]  
2
 ds  (s  a)4 
 (s  a)5
2
ds  s  b 
6bs2  b3

(s 2  b 2 )2
INTEGRASI TRANSFORMASI LAPLACE
Andaikan f (t ) kontinu untuk t  0, Contoh eat  1
 st Hitung, F(s) dari f (t )
F(s)   0 e f (t) dt Jawab : t
f (t ) Mengingat,
Jika, lim ada maka:
t 0 t
eat  1 aeat
L 
f (t) 
   F(z)dz lim  lim a
 t 0 t t 0 1
 t  s
 1 1
 lim  F(z) dz L[eat 1]  
sa s
b s
maka,
Akibatnya bila, L1{F(s)}  f (t),
 e at  1  1 1
maka : L   s    dz
 t  z  a z 

L1  s F(z) dz 
f (t)
  t   z  a 
b
 s 
 lim ln   ln 
b   z  s  s  a 
Contoh eat  cosbt
Hitung, F(s) dari f (t) 
Jawab : t
Mengingat,
eat  cosbt aeat  bsinbt
lim  lim a
t 0 t t 0 1
1 s
L[eat  cosbt]  
s  a s 2  b2
maka,
eat cosbt   1 
L   s   2 2  dz
z
 t   z a z b 

 t
 1  t
1  2
(z  a)  
 lim ln( z  a)  ln(z 2  b 2 )  lim ln 
t   2   
s 2 t    z  b  s
2 2

1 (t  a)2 1 (s  a)2 1 s 2 b 2
 lim ln  ln  ln
2 t  t 2  b 2 2 s 2  b 2 2 (s  a)2
Contoh  b 2 

Hitung, f(t) dari F(s)  ln 1
 s 2 
Jawab : 

Mengingat,
d  b 2  d 
s 2  b2  d d 2s 2
ln 1  ln  ln(s2  b 2 )  ln s 2  
ds  s 2  ds  s 2  ds ds s 2  b2 s
 2s 2  2s  12  2cosbt  2
dan, L1    L1 2
 L s 
2
s  b 2 s  2
s  b   
t
  2z 2   2
t b 2   s 2  b2   b 2 
    dz  lim ln    ln    ln1
s
 z2  b
2 z t   t 2   s2   s 2 
s   
Sehingga,
  2     2z 2  2cosbt  2t 2
L ln1 2   L   s 
1 b
  dz    (1 cosbt)

  
s   2
z b
2 z
  t t
Contoh  b 2   (s  a)2  b 2 

Hitung, f(t) dari F(s)  ln 1   ln 
 (s  a)2   (s  a)2 
Jawab :    
Mengingat,
d 
(s  a)2  b 2  d d 2(s  a) 2
ln  ln[(s  a) 2  b 2 )]  ln(s  a)2  
ds  (s  a)2 
 ds ds (s  a)2  b 2 s  a

1  2(s  a) 2 
dan, L     2e at cosbt  2e at
(s  a) 2  b 2 s  a 
t
 2(z  a)   2 2
(t  a)  b    (s  a)2  b 2 
s    dz  lim ln (t  a)2
2 
  ln
 (s  a)2 
2
(z  a)  b
2 za t    s  
Sehingga,

1  b2      2(z  a) 2  

L ln1
    L    dz
  (s  a)2   s (z  a)2  b 2 z  a  

2eat cosbt  2eat 2eat

  (1 cosbt )
t t
SOAL-SOAL LATIHAN
Hitunglah F(s), jika diberikan f(t) Hitunglah f(t), jika diberikan F(s)
berikut ini berikut ini
 b2 
t e
at
sin2t (1). F(s)  ln 1 
(1).f(t)  2
 (s - a) 
t
eat cosbt  t 1
 2bs 
(2).F(s)  ln1
(2).f(t)  2 2
t  s  2b 
t  1 cosbt  2bs 
(3).f(t)  (3).F(s)  ln1- 
t 2
 (s - a) 
e at cosbt  cosat
(4).f(t)   s 2  b2 
t (4). F(s)  ln  
(s - a) 2 
b  beat cosbt
(5).f(t)  (s - a)2  b2 
t (5).F(s)  ln 
2 
e bt cosat  sinat  1  (s - b) 
(6).f(t) 
t  s2  b2 
(6).F(s)  ln  
2 2
(s a)  b 
PENERAPAN PERSAMAAN DIFERENSIAL
Persamaan diferensial, TransformasiLaplace,
ay   by   cy  r (t ) aL{y  }  bL{y }  cL{y }  L{r (t )}
syarat batasnya, (as2  bs  c)Y(s)  R(s)  (as  b)y(0)  ay (0)
y(0);y (0) R(s) (as  b)y(0)  ay (0)
Y(s)  
as 2  bs  c as 2  bs  c

Solusi persamaandiferensial, Persamaanpembantu Y(S),

ay   by   cy  r (t ) R(s)  L{r (t )}
y(0);y (0) Q(s)  as 2  bs  c
adalah, G(s)  (as  b)y(0)  ay (0)
R(s) G(s)
y(t)  L1  Q(s)  L1 Q(s) Y(s) 
R(s) G(s)

    Q(s) Q(s)
Kasus PD Orde 3

Persamaan diferensial, Solusi persamaandiferensial,

a3y    a2y   a1y  a oy  r (t)
R(s) G(s)
Y(s)  L1 Q(s)  L1Q(s)
syaratbatasnya    
y(0); y (0),y  (0)

Persamaanpembantu Y(S),
R(s)  L{r (t )}
Q(s)  a3s3  a2s2  a1s  a0
G(s)  (a3s2  a2s  a1)y(0)  (a3s  a2 )y (0)  a3y (0)
R(s) G(s)
Y(s)  
Q(s) Q(s)
 Jumlahan pecahan parsial
Contoh, Kasus 1 A A A
Tentukanlah solusi PD Y(s)  1  2  3
s -1 s - 2 s - 3
y   5y   6y  4et
dengan,
y(0)  2,y (0)  5
(s  1)(2s2  7s 9)
Jawab : A1  2
Persamaanpembantu Y(s) (s  1)(s  2)(s  3)
s1
4 A 2  3,dan A 3  3.
R(s)  L[4et ] 
s 1 2 3 2
Y(s)   
Q(s) s 2  5s  6  (s  2)(s  3) s -1 s - 2 s - 3
G(s)  (s  5)y(0)  y (0) Solusi PD
 2(s  5)  5  2s 5 2  -1 3   L-1 3 
y(t)  L-1  -L    
Jadi,  s - 1  s- 2   s- 3 
4 2s  5  2et  3e2t  3e3t
Y(s)  
(s - 1)(s2  5s  6) s 2  5s  6
4  (2s  5)(s  1) 2s2  7s  9
 
(s  1)(s2  5s 6) (s  1)(s  2)(s  3)
 Jumlahan pecahan parsial
Contoh, Kasus 1 Y(s) 
A1 A A
 2  3
Tentukanlah solusi PD s  2 s -1 s - 3
y   2y   5y   6y  0 dengan,
y(0)  6,y (0)  12,y  (0)  6 (s  2)(6s2 - 24s - 12)
A1  4
Jawab : (s  2)(s  1)(s  3)
s2
Persamaan pembantu Y(s)
(s  1)(6s2 - 24s - 12)
R(s)  L[0]  0 A2  5
(s  2)(s  1)(s  3)
s1
Q(s)  s3 - 2s2 - 5s 6
 (s  2)(s  1)(s  3) (s  3)(6s2 - 24s - 12)
A3   3
(s  2)(s  1)(s  3)
G(s)  6(s2  2s  5) - 12(s  2)  6 s3
4 5 3
 6s2 - 24s - 12 Y(s)   
s  2 s -1 s - 3
Jadi,
Solusi PD
6s2 - 24s - 12  4  -1 5   3 
-1
Y(s)  y(t)  L-1   L    L s-3
(s  2)(s  1)(s  3)  s  2  s -1  
 4e 2t  5et  3e3t
 A B3 B2 B
Y(s)     1
Contoh, Kasus 2 s  3 (s - 2)3 (s- 2)2 s -2
Tentukanlah solusi PD
(s  3)(2s3  10s2 14s)
y   4y   4y  6e3t  4e2t A 6
(s  2)3 (s  3)
y(0)  2,y (0)  8 s3

Jawab : (s  2)3 (2s3  10s2  14s)

B3   4
Persamaan pembantu Y(s) 3
(s  2) (s  3) s2
6 4
R(s)  L[6e3t  4e2t ]   d 2s3  10s2  14s
s  3 s  2 B2   2
ds s 3
2s s2

(s  2)(s 3)
1 d 2 2s3  10s2  14s
B1   4
Q(s)  s 2  4s  4  (s  2)2 2 ds 2 s 3
s2
G(s)  2(s  4)  8  2s
Solusi PD
2s 1 2s
Y(s)      
(s  2)(s  3) (s - 2)2 (s  2)2 y(t)  L-1 6  -L-14   -L-12  
 s- 3  (s - 2) 3
 (s - 2) 2

2s3  10s2  14s
 -1 4  3t  (2t 2  2t  4)e 2t
3
(s  2) (s  3)  L    6e
 s -2 
 A B(s - 2) 2B C
Y(s)   
Contoh, Kasus 3 s - 3 (s - 2)2  4 (s -2)2  4
Tentukanlah solusi PD
(s  3)5(s2 - 6s  11)
A 2
y   4y   8y  10e3t
(s  3)[(s  2)2  4] s3
y(0)  5,y (0)  5
Jawab : 1 [(s  2)2  4]5(s2 - 6s  11)
Qa 
Persamaan pembantu Y(s) 2 (s  3)[(s  2)2  4] s2 2i
10
R(s)  L[10e3t ]   3i. A  Im  3i  3,
7 -7
s 3 -
2  2 
Q(s)  s 2  4s  8  (s  2)2  4  -7 
2C  B  2Re  3i  -7
G(s)  5(s  4)  5  5s  15  2 
Y(s) 
10 1
-1  2   L-1 3 
(s  3) [(s - 2)2  4] y(t)  L s-3  
  (s - 2)  4
2
5s 15
 7 
L-1
(s  2)2  4  
(s - 2)2  4
5(s  3) 2  10
  7 
[(s  2)2  4](s  3)  2e 3t  e 2t  2cos2t  sin2t 
 2 
Contoh, Kasus 3 A2 A1 B(s - 3)  3B  C
Y(s)   
Tentukanlah solusi PD (s - 2)2 s -2 (s -3)2  4
y   4y   4y  50e3t cos2t (s  2)250(s 2  5s  10)
A 2  40

y(0)  0,y (0)  50 2 2
(s  2) [(s  3)  4] s2
Jawab :
Persamaan pembantu Y(s) d 10(s 2  5s  10]
A1  6
3t 50(s  3) ds (s  3)  4 2
R(s)  L[50e cos2t]  s2
(s  3) 2  4
[(s  3)2  4]50(s2  5s  10)
Qa 
Q(s)  s 2  4s  4  (s 2)2 2(s  2)2 [(s  3)2  4] s3 2i
G(s)  0(s  4)  50  50
 . - 16  12i, A  Im(-16  12i)  12,
50(s  3) 1
Y(s)  3C  B  2Re(16  12i _ -32
2
[(s  3)  4] (s - 2) 2
 40  -1 6 

50 -1
y(t)  L    L  s- 2 
 2
(s - 2)   
(s  2) 2
 12(s - 3)  -1 32 
50(s 2  5s  10) -1
L   -L  
 (s- 3)  4
2 (s- 3) 2  4
[(s  3)2  4](s  2)2
 Y(s)  As  B Cs D

Contoh, Kasus 4 (s2  4)2 s2  4
Tentukanlah solusi PD (s 2  4)2 4(s3  s 2  5s)
Ra   16  8i
y   4y  4cos2t  8 sin2t (s 2  4)2 s2i
y(0)  4,y (0)  4
d
Jawab : Sa  4s3  4s2  20s  28  16i
ds 2i
Persamaan pembantu Y(s) 1
A  Im( 16  8i )  4, B  Re(16  8i )  16
R(s)  L[4 cos2t  8 sin2t] 2
4s  16 C
1
[4  Re(28  16)  4,

2
s 2 4 2(2)
Q(s)  s 2  0s  4  s 2  4 1
D Im(28  18i )  4
G(s)  4(s  0)  4  4s  4 2(2)
4s  16 1 4s  4 Solusi PD
Y(s)  
(s  4) (s  4) s 2 4 y(t)  L-14s
2 2  -116 
 2 2  -L  2 2 
(s  4)  (s  4) 
4s3  4s2  20s

(s 2  4)2  4s  -1 4 
 L-1
2  L  2 
s  4 s  4
Contoh, Kasus 4 R(s)  L[e2t (4 cos2t  8 sin2t )]
Tentukanlah solusi PD 4(s  2) 16

y   4y   8y  e2t (4 cos2t  8 sin2t ) (s  2)2  4
y(0)  2,y (0)  8 Q(s)  s 2  4s  8  (s  2)2  4
Jawab : Persamaan pembantu Y(s) G(s)  2(s  2)  8  2s  4

4s  8 1 2s  4 2s3  8s2  20s  8

Y(s)    
(s  2)2  4 (s  2)2  4 (s  2)2  4 [(s  2)2  4]2
Jumlahan pecahan parsial
A(s  2)  2A  B C(s  2)  2C  B
Y(s)  
2
[(s  2)  4] 2 (s  2)2  4
Solusi PD

-1  4(s  2)  -1 16  -1 2(s  2) 

y(t)  L  2 L  2 L  
[(s  2)  4] 
2 [(s  2)  4] 
2 (s  2)  4
2

-1  4 
L    e 2t (t sin2t  2t cos2t  2cos2t  3 sin2t )
(s  2) 2  4
 Contoh, Kasus 4 20(s 2)
R(s)  16L[e2t cos2t ] 
Tentukanlah solusi PD (s  2)2  4
y   7y   16y   16y  50e2t cos2t Q(s)  s 3  7s2  20s  16
y(0)  0, y (0)  10, y  (0)  50  (s  3)[(s  2)2  4]
Jawab : Persamaan pembantu Y(s) G(s)  0  10(s  7)  50  10(s  2)
50(s  2) 10(s  2) 10(s3  6s2  21s  26)
Y(s)   
(s  3)[(s  2)2  4]2 (s  3)[(s  2)2  4] (s  3)[(s  2)2  4]2
Jumlahan pecahan parsial
A(s  2)  2A  B C(s  2)  2C  B E
Y(s)    ,Ra  40  20i,Sa  22  24i
2
[(s  2)  4] 2 2
(s  2)  4 s 3
Solusi PD

-1  10  -1 10(s  2)  -1 40  -1 4(s  2) 

y(t)  L s  3  L  2 L  2  L  
  [(s  2)  4] 
2 [(s  2)  4] 
2 (s  2)  4
2

-1  6  3t  e2t   5 t sin2t  5tcos2t  11 sin2t  4cos2t 

L    10e  
(s  2)  4
2  2 2 
 SOAL-SOAL LATIHAN
,
Carilah solusi persamaan diferensial berikut ini
(1). y - 4y  3y  4eat (7). y+(a+b+1)y + a(b+1)y = be–at,
y(0)  2,y(0)  b y(0)=a, y(0)=a+b
(8) y+(a+b+1)y+b(a+1)y = be –atcos 2t,
(2).y - 9y  23y - 15y  10e at y(0)=0, y(0)=0
y(0)  0,y(0)  a,y (0) b (9). y - (2a–1)y + a(a-1)y = teat
y(0)=b, y’(0)=b(a – 1)
(3).y - (2a - 1)y  a(a - 1)y  4eat cos2t
y(0)  2,y(0)  b (10). y + 2ay+(a2+b2)y = ab2te–at
(4) y - 2ay  a 2y  4e(a-1)t sin2t y(0)=0, dan y(0)=a
y(0)  2,y(0)  b

(5) y - (a  b  2)y  (a  1)(b  1)y  aebt

y(0)  a, y(0) b
(6) y - (a - 1)y  a 2y - a2 (a - 1)y  4te(a-1)t
y(0)  0,y(0)  2,y (0)  4
FUNGSI TANGGA SATUAN
Fungsi tangga satuan yang disebut Secara umum fungsi tangga yang
juga dengan fungsi Heaviside bernilai 0 bila t < a dan f(t – a) bila t
satuan didefinisikan oleh : > a, diberikan oleh :

0, jika t  a  0 , jika t  a

u(t  a)   g(t )  
 1 , jika t  a f (t  a) , jika t  a

Gambar fungsi tangga satuan

Dalam bentuk fungsi tangga
satuan, u(t – a), fungsi g(t)
dinyatakan oleh f(t – a)u(t – a),
dengan demikian fungsi diatas
ditulis menjadi

 0 , jika t  a
f (t  a)u(t  a)  
f (t  a) ,jika t  a
Contoh
Nyatakan fungsi berikut dalam
tangga satuan

0 , jika t0
f (t )  1 , jika 0  t  1
 0 , jika t1

Jawab :
Dengan memperhatiikan sketsa
pada gambar,

0 , jika t0
f (t )  1 , jika 0  t  1
 0 , jika t1

 u(t )  u(t  1)
LAPLACE FUNGSI TANGGA
Jika F(s) = L{f(t)}, f(t) = L–1{F(s)} Contoh
maka transformasi Laplace dari Tentukanlah transformasi Laplace dari
fungsi tangga
 0 , t a
f (t  a)u(t  a)  
f (t  a) , t  a
adalah, f(t) = u(t) – u(t-1)
L{f (t  a)u(t  a)}  e as F(s)
dan inversLaplacenya,
L1{eas F(s)}  f (t  a)u(t  a) Jawab :
Kasus khusus, Karena, f(t) = u(t) – u(t-1), maka :

e as L{f (t )}  L{u(t)}  L{u(t  1)}

L{u(t  a)} 
s e 0s e1s
 
dan, s s
 as 
-1 e 1 e s
L    u(t  a) 
 s  s
Contoh Contoh
Tentukanlah transformasi Laplace Tentukanlah transformasi Laplace
dari dari

f(t) = tu(t)–u(t -1) - (t-1)u(t-1)

f(t)=(t–1)u(t–1)–u(t–2)–(t–2)u(t – 2)
Jawab : Jawab :
Karena,L{t}  1 maka : 1
Karena, L{t }  maka :
s2 s 2
L{f (t )}  L{tu(t)}  L{u(t  1)} L{f (t )}  L{(t  1)u(t  1)}  L{u(t  2)}
 L{(t  1)u(t 1)}  L{(t  2)u(t  2)}
e 0s
e s e s s e  2s e  2s
    e  
s2 s s2 s2 s s2
1 se s  e s e s  se2s  e  2s
 
s2 s2
 Contoh Contoh
Tentukanlah y(t) dari : Tentukanlah y(t) dari :
1 e s s  ses
Y(s)  Y(s) 
s 2  3s  2 s2  4
Jawab : Tulislah Y(s) menjadi, Jawab : Tulislah Y(s) menjadi,
1 e s s  ses
Y(s)   F(s) F(s)e s Y(s)   F(s) F(s)e  s
(s  1)(s 2)
s2  4
1 1 1
F(s)    F(s) 
s
,
(s  1)(s 2) s  2 s 1
s2  4
1  1 1 
f (t)  L1  L    e2t  et  s 
s  2   s  1 f (t )  L1   cos2t
2
s  4
y(t )  e2t  e t
y(t )  cos2t  cos2(t   )u(t   )
 (e2(t 1)  e(t 1) )u(t  1) 2 cos2t ,0  t  
e 1 
 e 2t  e t ,t  1 k1  ,  0 , t
 e 2
k1e  k2e ,t  1
2t t
1 e
k2 
e
Contoh Solusi PD
Carilah solusi PD : Mengingat,
y′′ – 4y′ + 4y = r(t)  
1 1 2t
y(0)=0, dan y′(0)=0 dimana L    te
r(t) = u(t) – u(t – 1) (s 2) 2 
Jawab : maka,
Persamaan pembantu Y(s),
 1 1 1 
f (t )  L {F(s)}  L  
s
s(s  2) 
1 e 2
R(s)  L{u(t )}  L{u(t  1)} 
s t 2u 1
0  2t  e 2t  1)
 ue du (2te
Q(s)  s 2  4s  4  (s  2)2 4
G(s)  (s  4)(0)  0 0 Solusi PDadalah,
y(t )  f (t )  f (t  a)u(t  a)
1 e s
Y(s)   F(s) F(s)e s 1
s(s  2)2  (2te2t  e2t  1)
4
dengan,
 {2(t  1)e2(t 1)  e2(t 1)  1}u(t  1)
1
1 4
F(s) 
s(s  2)2
Contoh Solusi PD
Carilah solusi PD : Mengingat,
y′′ + 4y = r(t)
y(0)=0, dan y′(0)=0 dimana 1 1 2 
f (t )  L {F(s)}  L  
r(t) =sin 2t u(t) – sin2(t–π)u(t–π) (s  4) 
2 2
Jawab : Persamaan Y(s),
1 1
R(s)  L{sin2t}  sin2t  t cos2t
8 4
 L{sin2(t   )u(t   )} maka solusi PDadalah,
2  2es y(t )  f (t )  f (t   )u(t   )

s2  4 1 1
 sin2t  t cos2t
Q(s)  s 2  4 8 4
G(s)  (s  0)(0)  0 0 1 1 
 8 sin2(t   )  (t   )cos2(t   ) u(t   )
 4 
2  2e   s
Y(s)   1 sin2t  1 t cos2t
(s 2 4)2  ,t  
 8 4
,t  
 F(s) F(s)e  s ,dengan,
1
  cos2t
 4
2
F(s) 
(s 2 4)2
SOAL-SOAL LATIHAN
Tentukanlah f(t), jika :
Selesaikanlah persamaan diferensial
berikut ini
s(1 e  s )
(1). F(s)
s2  3s  2 (1). y + b2y = cos b(t - ) u(t - ), dengan
4  ses ) syarat y(0) = a, dan y’(0) = b
(2).F(s)  (2).y′′ + 9y = r(t), dengan syarat y(0) = 18,
s2  4
y′(0) = 0, dan r(t) = sin3(t - π)u(t – π)
2s  4es ) (3). y′′ – 5y′ + 6y = r(t), dengan syarat
(3).F(s) 
s2  9 y(0) = 8, y′(0) = 0, dan r(t) = u(t) – u(t – 2)
(4). y′′ + 4y = r(t), syarat y(0) = 8, y′ (0) =
4(1 es )
(4).F(s)  0, dan r(t) = cos 2t – cos 2(t – 2π) u(t –
s2  4s  8 2π)
s(1 e  2s ) (5) y′′ – 3y′ + 2y = r(t), dengan syarat y(0) =
(5).F(s)  10, y′(0) = 0, dan r(t) = u(t) – u(t – 1)
(s2  a2 )2
(6) y′′ + 9y = r(t), dengan syarat y(0) =
(s2  se 2s ) 4, y′(0) = 6, dan
(6).F(s) 
r(t) = cos 3t – cos 3(t – 3π) u(t – 3π)
((s2  a2 )  b2 )2
TEOREMA KONVOLUSI
Andaikan f(t) dan g(t) terdefinisi Contoh 1
untuk t ≥ a, memenuhi konsistensi Carilah h(t) jika H(s) 
transformasi transformasi Laplace Jawab : s 2 (s  a)2
sedemikian sehingga L{f(t)} = Mengingat,
F(s), dan L{g(t)} =
G(s), transformasi Laplace fungsi 11 1 1 
L    t,L    teat
yang didefinisikan oleh, h(t) = s 2   (s a)2   
(fοg)(t) diberikan oleh :
t
h(t)  0 ze az (t  z) dz
H(s) = L(fοg)(t) = L(f) L(g)
t
= F(s)G(s)   z 1  az 
 t   e  
Akibatnya bila, h(t) = L–1[H(s)] 2
 a a  0
dengan H(s)= F(s)G(s), maka
t
fungsi h(t)1diberikan oleh,  z 2 2z 
2  az 
h(t ) L {H(s)}   e 
 L1{F(s)G(s)}  f (t )  h(t)  a a 2 a3   0
t 1 eat
  f (z)g(t  z) dz  (at  2)  (at 2)
0
a3 a3
Contoh
Carilah solusi PD :
Mengingat
y′′ + b2y = bt
y(0)=0, dan y′(0)=0 1  b 
L1 2  t,L1   sinbt
Jawab : 2 2
s  s  b 
Persamaan Y(s), MakasolusiPD adalah,
b
R(s)  L{bt}  y(t)  L1{F(s)G(s)}  t  sinbt
s2
t
Q(s)  s 2  b 2   0 (t  z)sinbt dz
P(s)  (s  0)(0)  0 0  t
 t  z 1 
b   cosbt    cosbz  2 sinbz 
Y(s)  2 2  b  b b  0
s (s  b 2 )
1
Teorema Konvolusi,  (bt  sinbt )
b 2
F(s)  1
s2
b
G(s) 
s 2 b 2
Contoh
Carilah solusi PD : Mengingat
y′′ + 4y = 8 cos 2t
 s  1 1   1 sin2t
y(0)=3, dan y′(0)=6 L1   cos2t,L  2 
Jawab : 2
s  4 s  4 2
Persamaan Y(s), Maka solusi PD adalah,
8s 3s  14 
R(s)  8L{cos2t}  y(t)  L1{F(s)G(s)}  L1 L  2 
s 2 4 2
s  4 s  4
Q(s)  s 2 4  4cos2t  sin2t  3cos2t  2sin2t
P(s)  3s  4 t
 4  sin2z cos2(t  z) dz  3cos2t  2sin2t
8s 3s  4 0
Y(s)   t
(s 2  4)2 s 2  4 4 
 3cos2t  2sinst  cos2t sin 2t
1 2 
2 4 
8s 3s 4 0
  
t
(s 2  4)2 s 2  4 s 2  4 4   1 sin2zcos2z  z 
 sin2t
Teorema Konvolusi, 2  4 2 0
s 8 1
F(s)  ,G(s)   t sin2t  3cos2t  2sin2t
s2  4 s2  4 4
PERSAMAAN INTEGRAL
Persamaan integral biasanya L{y(t)} =L{f(t)} + L{k(t)*y(t)}
diberikan oleh persamaaan,
Y(s) = F(s) + K(s)Y(s)
b (1 – K(s))Y(s) = F(s)
y(t )  f (t )   a k(u,t )y(u) du
Kasus khusus persamaan integral,
t Jadi persamaan pembantunya
y(t )  f (t)   0 k(t  u)y(u)du adalah,

Fungsi, k(u,t)=k(t – u) disebut Y(s) 

F(s)
Kernel. Dalam bentuk konvolusi 1 K(s)
ditulis Solusi persamaanintegral
adalah
y(t) = f(t) + k(t)*y(t)
 F(s) 
y(t)  L-1 
Dengan transformasi Laplace 1 K(s)
solusi persaman integral diberikan
oleh,
Contoh Persamaan pembantu,
Carilah solusi persaman integral,
t 1 s2  4 s 2 4
y(t)  te 2t  2  y(u) cos2(t  u) du Y(s)  2
 2

0 (s  2) (s  2) (s  2) 4
Jawab :
Jumlahan parsial,
Persamaan pembantu Y(s),
A4 A3 A2 A
Y(s)     1
1
F(s)  L{te2t }  (s - 2)4 (s - 2)3 (s- 2)2 s -2
(t  2)2 2
s 4
K(s)  L{4 cos2t} 
4s A 4  (s  2)4 8
(s  2)4 s 2
s2  4
4s A3 
d 2
(s  4)  4, A2  1, A1  0
1 K(s)  1
s2  4 ds s2
Solusi PD
s 2  4s  4 (s  2)2
    -14 
s2  4 s2  4 -1 8
y(t)  L  L  3 
4
(s - 2)  (s - 2) 
1 s2  4

1 K(s) (s  2)2 -11  8 3 4 2  2t
L  2    t  t  t  e
(s - 2)   6 2 
SOAL-SOAL LATIHAN
Dengan Teorema Konvolusi,
hitunglah f(t)
Selesaikanlah persamaan integral
1 berikut ini
(1).F(s) 
s3 (s  a) t

(2).F(s) 
1
(1). y(t)  te -(b1)t
 2a  0 y(r) cosa 2 (t  r) dr

s(s a)3 (2). y(t)  ea(t- ) sina(t   )u(t   )

2a t
(3).F(s) 
s 2(s 2  a2 )
 2a  0 y(r) cosa 2 (t  r) dr

 0 y(r) cos2(t  r) dr
t
s2 (3). y(t)  2e t sin2t 
(4).F(s) 
(s2  a2 )(s 2  1)
(4). y(t)  e cost  2 y(r) sin (t  r) dr
t
2t
s2
(5).F(s)  0
(s2  b2 )2 t

s2  b2
(5). y(t)  1 e  t  2e  t
0 y(r) (t  r) e r dr
(6).F(s)  t t
(s2  b2 )2
(6). y(t)  te t  2e
0 y(r) er dr