KAKAYAHANG

KOMUNIKATIBO
FIL01_CO4
KAKAYAHANG
LINGGUWISTIK
Ponolohiya
Morpolohiya
Sintaksis
Semantika
“Sapagkat isang instrumento ang wika,
kung gayon, ang wika ay maaaring
iebalweyt, baguhin, ayusin, kontrolin, at
paunlarin.”
(Haugen, 1971)
“Ang wika ang pinakamalawak at
inklusibong sining na alam natin, isang
mabundok at
di-kilalang gawa ng walang malay na
henerasyon”
-Edward Sapir
PONOLOHIYA
Ito ay ang pag-aaral sa mahahalagang
tunog ng wika na nagbibigay kahulugan
sa pagbigkas ng salita o nagbibigay ng
pagbabago ng kahulugan.
Ebolusyon ng Alpabetong
Filipino

BAYBAYIN (Panahon ng Katutubo)

-(17) ang letra ng sinaunang ortograpiya –
(3) patinig at (14) katinig na maaaring
pagsamahin ng tuldok at koma.
Romanisasyon/Romano
Alpabeto/Abecedario
(Panahon ng Kastila)
- (31) na letra na binubuo ng:
A B C Ch D E F G H I
J K L LL M N Ň O P
Q R RR S T U V W X Y
Z
Abakadang Tagalog
- Binubuo ng (20) titik
A B K D E G H I L
M
N NG O P R S T U W
Y
 Alpabetong Filipino
-idinagdag ang paggamit ng walong dagdag na letra
– C, F, J, Ň, Q, V, X, Z
- 28 titik
 Ponolohiya Morpolohiya Sintaksis

1. Ponemang Segmental 1. Kayarian ng mga Salita 1. Pangungusap

1.1 katinig 1.1 payak 1.1 Pangungusap na may
1.2 patinig 1.2 maylapi paksa
1.3 diptonggo 1.3 inuulit 1.2 Pangungusap na walang
1.4 klaster 1.4 tambalan paksa
1.5 pares minimal 2. Bahagi ng pananalita 2. Bahagi ng pangungusap
2. Ponemang Suprasegmental 2.1 salitang pangnilalaman 2.1 paksa
2.1 diin 2.2 salitang pangkayarian 2.2 panaguri
2.2 tono, diin, intonasyon, 3. Ayos ng pangungusap
punto 3.1 karaniwan
2.3 hinto, antala 3.2 di-karaniwan
2.4 haba 4. Anyo ng pangungusap
4.1 payak
4.2 tambalan
4.3 hugnayan
4.4 langkapan
I. Kakayahang Pambalarila
Ponolohiya – patern o kombinasyon ng tunog sa
isang wika.
Ponema – pinakamaliit na tunog na may
kahulugan.
Ponemang Segmental – ito ang mga tunog na
ginagamitan ng mga katumbas na letra upang
mabasa at mabigkas.
Katinig – ipinakikita ang mga ponemang ito
batay sa paraan ng artikulasyon at punto ng
artikulasyon. Ito ay binubuo ng b, d, g, h, k, l,
m, n, p, r, s, t, w, x, y, ng.
Patinig – may limang pangunahing patinig ang
Filipino
(a, e, i, o, u)
 Paraan ng Punto ng Artikulasyon
Artikulasyon Panlabi Pangngipin Panggilagid Pangangatal Glottal
Palatal Velar
Pasara
w.t. p t k ’
m.t. b d g
Pailong
m.t. m n ŋ
Pasutsot
w.t. s h
Pagilid
m.t. l
Pakatal
m.t. r
Malapatinig
m.t. y w
Mga Ponemang Patinig ng Filipino
Harap Sentral Likod

Mataas i u
Gitna e o
Mababa a

Mga hiram na letra

– ito ay binubuo ng c, f, q, ñ, z, x, v, j.
Ponemang Malayang Nagpapalitan
Hal: /si.li/ /si.le/
/poli.tika/ /puli.tika/
/biyulin/ /biyolin/
Pormasyon ng Pantig
Halimbawa:
kkp – tse-ke
pkk – eks-tra
kkpk – trum-pe-ta
kpkk- nars
kkpkk – tsart
kkpkkk – shorts
diptonggo – ay, ey, oy, uy, aw, ow,iw.
Halimbawa:
bahay, kahoy, kalabaw, saliw

klaster o kambal-katinig – ito ang magkasunod na

katinig sa isang pantig.
Halimbawa:
tra.ba.ho, dray.ber, kri.mi.nal, tray.si.kel
pares minimal – ito ay pares ng salita na magkaiba ng
kahulugan ngunit magkatulad ang bigkas maliban sa
isang ponema sa parehong posisyon.
Halimbawa:
/pa.sah/ /ba.sah/
/gu.lang/ /ku.lang/
/ambon/ /ampon/
Ponemang
Suprasegmental
– karaniwang hindi tinutumbasan ng
mga letra sa pagsulat kundi mga
simbolo lamang upang matukoy ang
paraan ng pagbigkas.
 3
b. Maganda si Angel.
2 1
2 3
Maganda si Angel.
1

Tono, intonasyon, punto

– tumutukoy sa pagtaas at pagbaba ng tinig sa
pagsasalita
Haba – saglit na pagtigil sa pagbigkas
a. magnana.kaw
magna.na.kaw

b. mag.aaral
mag’a.a.ral
Hinto, antala – saglit na pagtigil sa pagsasalita
upang higit na maging malinaw ang pagbigkas

Hindi, ako ang nagsabi.

Hindi ako ang nagsabi.
Diin – paglakas o paghina ng pagbigkas ng isang
salita
Mga Uri ng Diin
a. malumay – hayop, babae,ulo
• tumataas ang tinig sa ikalawang pantig buhat sa
hulihan
• nagtatapos sa patinig at katinig
• walang tuldik
b. malumi – batà, sipì, punò
• may tuldik na paiwa ( )̀
• nagtatapos sa patinig lang
• may impit sa huling pantig ng salita
c. mabilis – matá, buhók, pisngí
• may tuldik na pahilis ( ′ )
• nagtatapos sa patinig at katinig
• mabilis ang pagbigkas at walang impit
d. maragsa – dugô, mukhâ, dukhâ
• nagtatapos sa patinig lang
• mabilis ang pagbigkas at may impit sa
huling pantig
• ginagamit ang tuldik na pakupya ( ˆ )
MORPOLOHIYA
KAYARIAN NG MGA SALITA,
PAGBABAGONG MORPOPONEMIKO,
ANG SALITA
Morpolohiya – pag-aaral sa pagbuo ng salita

Morpema – pinakamaliit na yunit ng salita na

may kahulugan.
 Kayarian ng mga
Salita
payak – kung salitang-ugat lamang
Halimbawa:
bahay, laro, uso

inuulit – kung ang kabuuan nito o ang isa o higit pang pantig nito sa
dakong unahan ay inuulit.
Halimbawa:
araw- araw, isa-isa, baha-bahagi, minu-minuto
maylapi – binubuo ng salitang-ugat at isa o higit pang
panlapi na maaaring sa unahan, gitna, hulihan, kabilaan,
o laguhan
Halimbawa:
tumakbo, pagsumikapan,
tambalan – dalawang salitang pinagsama para
makabuo ng isa lamang salita na nawawala ang
gitling kapag nagkakaroon ng ikatlong kahulugan
Halimbawa:
bahay-kubo, bahaghari, dalagang-bukid
Mga Pagbabagong
Morpoponemiko
ASIMILASYON – pagbabagong nagaganap sa
/η/ sa posisyong pinal dahil sa impluwensya ng
ponemang
kasunod nito.
Halimbawa:
pang + k,g,h,m,n,ng,w,y, (patinig) =
pang
pang + d, l, r, s, t = pan
pang + p at b = pam
PAGPAPALIT PONEMA – mga ponemang
nababago o napapalitan sa pagbubuo ng
salita.
Halimbawa:
/d/ - /r/ /h/ - /n/
madapat – marapat
madunong – marunong
matutuhan – matutunan
tawahan – tawanan
METATESIS (may palit) – kapag ang salitang-
ugat ay nagsisimula sa /l/ o /y/ ay ginitlapian ng
[in], ang /l/ o /y/ ng salitang-ugat at ang /n/ ng
gitlapi ay nagkakapalit ng posisyon.
Halimbawa:
-in + lipad = nilipad
-in + yaya = niyaya
PAGLILIPAT-DIIN (may lipat) – may mga
salitang nagbabago ng diin kapag
nahuhulapian.
Halimbawa:
basa – basahin
laro – laruan
PAGKAKALTAS PONEMA (may kaltas)
– kapag ang huling ponemang patinig ng
salitang-ugat ay nawawala sa paghuhulapi.
Halimbawa:
takip + an = takpan
sara + han = sarhan
REDUPLIKASYON
– Pag-uulit ito ng pantig ng salita. Ang pag-
uulit na ito ay maaaring magpahiwatig ng
kilos ginagawa o gagawin pa lamang,
tagagawa ng kilos o pagpaparami.

Halimbawa:
aalis, matataas, magtataho, pupunta,
masasaya, naglalakad
MAY PUNGOS – pagkawala ng unang
pantig ng salita sa
pagbigkas ng salita
Halimbawa:
magpadala – padala
halika - lika
Reduksyon – pag-aangkop ng dalawang
salita
Halimbawa:
hintay ka – teka
tayo na – tena
Tukuyin kung anong
pagbabagong morpoponemiko
ang naganap sa bawat salita.
1.makalilikha 6.tablan
2.pandikdik 7.karunungan
3.duguan 8.sundin
4.karimlan 9.manguha
5.niloko 10.mandaragit
 ANG MGA SALITA
Mga Kataga – karaniwang iisahing pantig lamang at
walang katuturan kapag nag-iisa.

Halimbawa:
pantukoy – si, sina, nina, kay, ni, ang, ang mga
panghalip – ka, ko , mo, nito
pang-abay – nang, lang, na, pa, po
pang-ukol – sa, kay
pangatnig – at, o, ni, pag, kung

Ang Mga Salitang-ugat – mga salitang payak o

katutubo na wala pang ibang sangkap at may sariling
katuturan.
Halimbawa:
dagat, puno, tubig, bahay
Ang Mga Salitang Nilalapian – salitang-ugat na
ginamitan ng panlapi
Halimbawa:
malinis, kalikasan, kabuhayan

Mga Salitang Inuulit – mga salitang inuulit ang

buong salita kapag binubuo ng dalawang pantig
lamang at ang unang dalawang pantig kapag binubuo
ng mahigit sa dalawang pantig.
Halimbawa: oras-oras, isa-isa, minu-minuto
Mga Salitang Tambalan – mga salitang
pinagtambal na maaaring manatili ang
kahulugan o lumikha ng pangatlong kahulugan.
Halimbawa:
taong-bundok
tubig-alat kambal-tuko
Ang Mga Salitang Likha –
Halimbawa:
tapsilog, punlay

Mga Salitang Hiram –

Halimbawa:
piano, computer, cellphone
BAHAGI NG PANANALITA
1. MGA SALITANG PANGNILALAMAN
2. MGA SALITANG PANGKAYARIAN
MGA SALITANG
PANGNILALAMAN
1. MGA NOMINAL
a) Pangngalan-mga pangalan ng tao, hayop, pook,
bagay, pangyayari. Ginamit ito sa pagtawag sa
pangalan ng mga hayop, tao, atbp.
Halimbawa: Corazon Aquino, bata, babae
b) Panghalip-paghalili sa pangngalan.
Halimbawa: ako, ikaw, siya, atin, amin, kanya.
2. PANDIWA-bahagi ng pananalita na nagsasaad
ng kilos.
MGA SALITANG
PANGNILALAMAN
3. MGA PANURING Pang-abay -mga salitang
Pang-uri -mga salitang nagbibigay-turing o
nagbibigay-turing o naglalarawan sa pandiwa,
naglalarawan sa pang-uri at kapwa nito
pangngalan at panghalip pang-abay
lantay: mataba, matalino Pamanahon: bukas, kahapon
Pahambing: simbango, mas Panlunan: sa ibabaw ng mesa,
matalino sa likod ng upuan
Pasukdol: lubhang mahirap, Pamaraan: patalikod, padapa
napakaingay Panggaano: katamtamang
kumain
MGA SALITANG
PANGKAYARIAN
1. MGA PANG-UGNAY
a. Pangatnig-mga salitang nag-uugnay ng dalawang
salita, parirala o sugnay
b. Pang-angkop
-mga katagang
nag-uugnay sa
panuring at
salitang
tinuturingan
c. Pang-ukol-mga salitang nag-uugnay sa
isang pangngalan sa iba pang salita
2. MGA PANANDA
a) Pantukoy-mga salitang laging nangunguna sa
pangngalan o panghalip
Halimbawa: ang, ang mga, si, sina, nina, kay
a) Pangawing-salitang nagkakawing ng paksa (o
simuno) at panaguri
Halimbawa: ay
WASTONG GAMIT NG SALITA
pinto at pintuan
pahirin at pahiran may at mayroon hagdan at
nang at ng dahil sa at dahilan hagdanan
sundin at sundan sa sila at sina
subukin at punasin at palang at pa lang
subukan punasan operahin at
kung at kong din at rin/daw at operahan
raw iwan at iwanan
tuntong at tunton
kaba at ka ba
SINTAKSIS
PANGUNGUSAP, BAHAGI, URI AT ANYO
Sintaks – pagbuo at pagpapahaba ng
mga pangungusap
Batayang Pangungusap – ito ay
binubuo ng payak na paksa at
panaguri.
Halimbawa: Nagsimba kami.
Paksa o Simuno – pinag-uusapan sa
pangungusap
Halimbawa: Si Enzo ay magaling
sumayaw.
Panaguri – ginagamit sa pagtukoy sa
paksa
Ang mga kabataan ay tumulong sa
paglilinis ng paaralan.
Kaayusan ng Pangungusap
Tuwid o karaniwan – nauuna ang panaguri sa
paksa.
Halimbawa: Magtulungan tayo.
Baligtad o di-karaniwan – Nauuna ang paksa sa
panaguri.
Halimbawa: Tayo ay magtulungan.
Mga Pangungusap na Walang Paksa
Penominal – tumutukoy sa kalagayang
pangkalikasan
Halimbawa:
Umuulan!
Lumilindol!
Temporal – nagsasaad ng kalagayan o
panahong panandalian
Halimbawa:
Mainit!
Malamig ang panahon.
Pandamdam o Maikling Sambitla
– nagpapahayag ng matinding
damdamin
Halimbawa:
Aray!
Masakit!
Pormulasyong Panlipunan – magagalang na
pananalita ng pakikipagkapwa-tao
Halimbawa:
Kumusta po kayo?
Ingat ka palagi.

Modal – nangangahulugan ng “gusto” o “nais”

Halimbawa:
Gusto kong matulog.
Eksistensyal – nagsasaad ng
pagkamayroon
Halimbawa:
Lunes ngayon.
Bukas ang dating.
Panawag – panawag na pangkamag-anak
Halimbawa:
Nay!
Ate!
Anyo ng Pangungusap

Payak – Si Kardinal Jorge Mario Bergoglio o Papa Francis ay ang

kasalukuyang Santo Papa ng Simbahang Katoliko Romano
Tambalan – Ang Bohol ay nakaranas ng matinding paglindol na
pumatay ng maraming mamamayan nito samantalang ang Tacloban
naman ay sinalanta ng Storm Surge na kumitil ng libo- libong
buhay.
Hugnayan – Mabilis sanang nakarating ang mga relief goods sa mga
biktima ng bagyong Yolanda kung maagap na nakatugon ang
pamahalaan.
Langkapan – Mabilis sanang nakarating ang mga relief goods sa
mga biktima ng bagyong Yolanda kung maagap na nakatugon ang
pamahalaan at agad na naibalik ang komunikasyon sa lugar.
SEMANTIKS
Ang semantika ay itinuturing na
sentrong daluyan ng iba’t ibang
larangan ng isipan at disiplina ng pag-
aaral tulad ng lingguwistika,
pilosopiya at sikolohiya. (Gonzales,
Lydia Fer)
Semantika
Ito ay pag-aaral na tumutukoy sa kung
paano nabibigyang kahulugan ang mga
salita batay sa paggamit nito sa mga
pangungusap at pahayag
Konotasyon
•Tumutukoy ito s ekstrang kahulugang
taglay ng isang salita depende sa
intension o motibo ng taong gumagamit
nito. Ito rin ang kahulugan ibinibigay ng
mga salita.
•Malalim ang kahulugan ng salita.
Denotasyon
Ito nagtataglay o nagpapahiwatig ng
neutral o obhetibong kahulugan ng mga
termino. Tumutukoy rin ito sa literal na
pagpapakahulugan sa mga salita.
Madalas din itong tawaging ‘dictionary
meaning’ na ang ibig sabihin ay tahas,
aktwal, tiyak o tuwirang kahulugan.
MGA HALIMBAWA:
SALITA KONOTASYON DENOTASYON
bola Matamis na Laruan na
dila hugis bilog
Pusang itim Nagbabadya uri ng hayop
ng panganib nangangalmot,
ngumingiyaw,
kulay itim