Ang salitang Waray ay

tumutukoy sa kapwa tao at

wika ng Leyte at Samar. Ito
ay literal na
nangangahulugang "wala".
Kung paano ito naging
pangalan para sa wika, wala
nang may alam ngayon.
(Ramos, 1971).
• Rehiyon ng Silangang Bisaya
na kinabibilangan ng mga
lalawigang Leyte, Kanlurang
Samar, Silangang Samar,
Hilagang Samar, Timog Leyte
at Biliran.
• Napapaligiran ng katubigan
• Napapaligiran ng katubigan

• Mabundok
• Napapaligiran ng katubigan

• Mabundok
• Napapaligiran ng katubigan

• Mabundok

• Typhoon belt
• Napapaligiran ng katubigan

• Mabundok

• Typhoon belt

• “Luklukan ng Kasaysayan”
 Paniniwala at Kaugalian tungkol sa Pag-aasawa

Panguyab (Panliligaw)

Ang isa pang pamamaraan ng panliligaw ng mga Waray ay ang panghaharana.

Sa gabi, ang manliligaw kasama ang kaniyang mga kaibigan at bitbit pa ang
gitara-- ay pumupunta sa bahay ng kaniyang iniibig at doon ay kinakanta ang
mga awit tungkol sa malawak na sentimento ng apeksyon at pag-ibig (Alegre,
2010).

Pasabot, Pamuhang at Pamalaye

PAGSABOT

PAMUHANG

PAMALAYE
 Paniniwala at Kaugalian tungkol sa Pag-aasawa

Sada-sada
sa bisperas ng kasalan ay may nagaganap na sayawan (Alegre ,2010)

Seremonya at Resepsyon
Ang tradisyon ng mga Waray ay makikita sa resepsyon ng kasal

Kuratsa
Ito ay sinasayaw ng kinakasal na magkasintahan.

Ang kuratsa bilang sayaw para sa seremonya ng kasalan ay sumasalamin sa

nakakatuwang drama ng romansa sa pagitan ng bagong kasal at ang suporta
ng kanilang pamilya at kababayan para sa kanilang pag-iisang-dibdib.
• Pangipa (Paglilihi)
- Pananabik na kumain ng alinmang gugustuhin.

• Panganganak
-balay
-katutubong anting-anting na luno han halas

-bughat o pagkabinat.
Paniniwala at
Kaugalian
tungkol sa
Pagpapalaki
ng mga Anak

- Kuko

- Buhok

- Unang kaarawan
aniniwala at Kaugalia
tungkol sa Kamatayan
• Mga Yugto Para sa Pag-aalay ng
Panalangin at Ritwal

novena- tapos han linusaran

- tapos han ika-kwarenta
- tapos han ika-siyam
aniniwala at Kaugalia
tungkol sa Kamatayan

“nag-aalang pa an kalag”

 tapos- ika-siyam at ika-kwarentang araw

Tagmo-paglisan ng kaluluwa sa mundo

Pasulit- anibersaryo
aniniwala at Kaugalia
tungkol sa Kamatayan
panalangin sa mismong araw ng pagpanaw.

 panalangin sa novena ay nagsisimula sa ikalawang araw

hanggang sa makaabot sa tapos

Balbal- aswang na kumakain ng preskong laman ng isang

patay
Taboo
aniniwala at Kaugalia
tungkol sa Kamatayan
Pagtubas
 Kaugalian sa paglipat ng kabaong patungong
simabahan o libingan
1. Unang lumalabas ang myembro ng pamilya bago ang kabaong.
2. Sa pagposisyon ng kabaong, ang paanang parte nito ang
nauuna at hindi ang ulo
 Suhot-ang pagdaan ng mga anak sa ilalim ng kabaong kanilang
pumanaw na magulang.
 Lakbay- ang mga sanggol ay pinaparaan sa ibabaw ng kabaong.
aniniwala at Kaugalia
tungkol sa Kamatayan

Bago sila tutuloy sa bahay ay huhugasan muna nila ang

kanilang mga kamay sa inihandang basin na may tubig
at mga dahoon upang maalis ang mga negatibong
element katulad ng sakit, kamalasan, kapahamakan, at
kamatayan.
Paniniwala Maaaring
tungkol sa humiwalay sa
katawan sa tuwing
Kalag, nananaginip o
Umalagad binabangungot,
may malubhang
at Multo sakit, o tinangay ng
mga engkanto dahil
sa pagkainggit o
pagkahumaling nito
sa tao (Scott ,1994),
.
Paniniwala -kaluluwa ng mga
tungkol sa ninuno
-tinuturing na mga
Kalag, tagabantay at
Umalagad kasama.
Pag-anito
at Multo -ritwal ng
pananalangin sa
mga umalagad sa
pamamagitan ng
pag-aalay at
pagsasakripisyo.
Paniniwala -kaluluwang
tungkol sa pinaniniwalaang
namatay dulot ng
Kalag, trahedya o
Umalagad sinadyang
pagpaslang sa isang
at Multo tao
Paniniwala -maihahalintulad sa
Tungkol sa manananggal na
kumakain ng
Aswang, laman-loob
Engkanto,
at Mahika
Paniniwala
-mula sa salitang
tungkol sa panaghoy na ang
Kalag, ibig sabihin ay
pagsipol.
Umalagad -Ang pagsipol ay
hindi ginagawa sa
at Multo gabi dahil sa mga
aghoy na
nagdudulot ng
kapahamakan sa
sino mang
tinugunan din nila
ng sipol –dahil sa
pagsipol niya sa
gabi.
Paniniwala - may anyo nitong tao
tungkol sa ay nagbabago sa
tuwing siya ay aatake
Kalag, at pinapatay ang
isang tao upang
Umalagad kainin ang laman nito

at Multo
Paniniwala -mabalahibong
tungkol sa higanteng engkanto
na lumalapit sa
Kalag, mga tao at
Umalagad naglalakad mag-isa
sa gabi.
at Multo
-engkanto na
naninirahan
malapit sa tubig.

uglo
Paniniwala -inilalarawan na
tungkol sa may pinaghalong
katangian ng aso,
Kalag, kambing, at
Umalagad kangaroo na
sinasabing
at Multo sumisipsip ng dugo
mula sa kanilang
biktima.

- “sigbinan”
Paniniwala -engkantong
tungkol sa naninirahan
kagubatan o sa mga
sa

Kalag, puno
-Ang taong
Umalagad kinaibigan ng
kahoynon ay
at Multo nawawala sa
katinuan at kung siya
as sasama sa
kahoynon ay
nawawalan siya ng
malay
–pinaniniwalaang
nasa engkantadong
dimensyon na ang
taong ito.
Paniniwala -engkantong nakatira
tungkol sa sa mga anyong tubig.

Kalag,
Umalagad
at Multo
• Sarimanon
- Diyosang nagbabantay sa lawa na nasa MacArthur, Leyte.

- Kaya niyang pataasin ang lebel na tubig upang lunirin ang kaniyang
mga kalaban at ang mga taong nanggugulo at nag-iingay sa lawa.
• itim na mahika
Ayon kay Villegas (1968), may apat na klase ng mga taong gumagamit ng itim
na mahika

1. Boyagan- pangontra “Pwera boyag”

2. Barangan
3. Ban-okan
4. Kamonay
• tambalan -albolario

• MGA RITWAL
Paulaw at Butang
Pagbotong
Bantil at Bentosa
Saad at Dagkot
• Tattoo
 Ito ay nagsisilbing marka ng kagitingan ng mga lalaki sa pakikidigma.
 nagsisilbing niyang tropeyo sa mga nasabak niyang digmaan.
 batang lalaki -palatandaan ng kanilang paglaki at sumisimbolo sa kanilang
katapangan at estado sa lipunan.
 Babae - babae ay karaniwang nasa kanilang mga kamay at pulsohan.

-bughat o pagkabinat.
• Kasuotan
 Tahanan-batang wala pang sampung taong gulang ay nakahubad lamang.
 Kung darating mga bisita, ang mga batang babae ay maayos na tinatakpan
ng tela ang kanilang katawan at ang mga batang lalaki suot lamang ang
bahag.
 Ordinaryong babae -nagsusuot lamang ng maikling mga saya na yari sa
abaca.
 Namumuno at piling mga tao - suot-suot ang telang lino na may kinulayang
hibla ng seda at bulak.
• Alahas
 Ginto
 Lalaki at babae- may tatlong butas sa kanilang mga tenga na pagsasabitan
ng mga panicas o pamarang na gawa sa ginto
 Ordinaryong babae -nagsusuot lamang ng maikling mga saya na yari sa
abaca.
 Namumuno at piling mga tao - suot-suot ang telang lino na may kinulayang
hibla ng seda at bulak.
Paniniwala
tungkol sa
Relihiyon
Ayon sa inisyal na
pananaliksik na
isinapubliko ng Joshua
Project (2019)
- 85% ng mga Waray ay
mga Katoliko
- 10% ay nabibilang sa
Iglesia Filipiniana
Independiente o mas kilala
na Aglipayan Church
- 5% ng mga Waray ay mga
Protestante

Ang 99% ng mga Waray

ay may relihiyong
Kristiyanismo
Tradisyon at Batas na
Sinusunod
Waray na tawag sa pista
Pag-ampo o panalangin

Pasundayag o pagtatanghal

Sayaw, karisyuhan
Animistikong
Paniniwala at
Ritwal sa
Pangingisda

 Buhat -seremonya ng pag-

aalay ng pagkain ay
ginagawa sa tuwing
kabilugan ng buwan
(Arens,1956).
Paniniwala sa pagtatanim
o hanapuhay
mayroong puwersang hindi
material na nagpapakilos sa kapaligiran.

“Pag-uma”- o pagtatanim
May mga ritwal na dapat “turumanon” o
sundin bilang pasalamat sa masagang ani.
1. Kaingin
2. Pagpugas- ang pagtatanim na ng palay
3. Paglawi- manok o lawihan ay iaalay sa mga espirito.
4. Pagmayaw-pag-ani ng
P
A
G -kan-on
-sura (maprotina na
ulam) hal. isda o
K karne
-utan (gulay) hal.
A Gulay tulad ng
ganas (kamoteng
I kahoy) o di naman
kaya ay lawot-lawot
N (mga pinaghalong
gulay).
n
P
A -pansit

G -kaldereta

K -rugo-rugo o dinuguan

A
I
N
n
a
• lamay ng patay
 Maligo sa mga araw ng lamay ang kapaliya ng namatay.
 Bawal din ang pagwawalis sa sahig at dapat itapon ang mga nalusaw ng
kandila bago ito palitan ng panibagong kandila.
• Lineyte-Samarnon o
Binisaya
Ang pormal na pangalan ayon sa Konseho para sa Wikang Bisaya.

 Sinasalita sa buong Samar, San Vicente at San Antonio sa Northern

Samar; at, Almagro at Santo Niño sa Western Samar kung saan sinasalita
ang Cebuano
• mayroon itong halos 4000000 katutubong
nagsasalita.

Kilala sa mga katawagan: Waray,

Winaray, Lineyte-Samarnon, Binisaya nga Sinamar-Leytenhon o pagkakaiba-
iba ng mga pangalang "Waray", "Leyte", "Samar" at "Visayan.
 tatlong pangunahing
dayalektopara sa wika ng Waray:

1. pangkat ng dialect na sumasaklaw sa

Eastern Samar (Estehanon)
2. pangkat ng dialect na sumasakop sa hilagang
Samar (Nortehanon)
3. pangkat na sumasaklaw kanlurang Samar at
Leyte (westehanon)
• Tattoo

• Los Pintados sa Layag Samar

Fest (Sembrano, 2018).
• ukay-ukay (Alegre, 2010).
• animistikong paniniwala
• Katolisismo
• Panghaharana na isang
pamamaraan ng
panliligaw
• Makabagong teknolohiya
• ICHCAP (International Information and
Networking Centre for Intangible Cultural
Heritage in the Asia-Pacific Region)

• University of the Philippines Press na

Tinalunay: Hinugpong nga Panurat nga
Winaray ay pinagmamalaki rin literatura ng
mga Waray.
• Waray-Waray Gang
Gerry de Cadiz (2010) na isang manunulat ang nagsapubliko ng papel sa
SSRN Elsevier at ResearchGate

Ang makabagong teknolohiya ay nakatulong para sa mga Waray na

manunulat na naglalayong pagyamanin ang kanilang kultura upang
maibahagi ang kanilang tunay na identidad at mapigil ang estereotipikong
pananaw tungkol sa kanila.
• pagkakataon upang ipagyaman at
pag-ingatan ang kanilang kultura.

 Digitalize na ang mga literatura

 Kwento
 tula
 blogposts
 Samapana ang tawag sa bangka na gamit ng mga Waray. Ito ay
ginagamit
nila sa pangingisda.
Tinatawag ng mga Waray itong “pag-uma”. Ito ay isang tradisyonal na
gawain kung saan kasangkot dito ang maraming hakbang na ritwal sa
bawat yugto ng pagtatanim.
 Ang mga Waray ay kabilang sa mga taong unang gumanit ng kaguran.
Ginagamit nila ito sa pag-luluto ng kanilang pagkain na ginagamit at
tinatawag nilangkinagud na lubi.
Sa araw ng paglipat ng bagong gawang bahay ng mga Waray, lahat ng
mga kapamilya, kaibigan at kapitbahay ay nag-tutulungan sa pagdala
ng bahay sa lugar na lilipatan.
Naganap ang unang misa sa Pilipinas noong araw ng Linggo ng Pagkabuhay,
Marso 31, 1521 sa isang maliit na pulong bayan sa dulo ng lalawigan ng
Katimugang Leyte.
Mayroong tinatawag na “balak” o “ismayling” ang mga Waray sa
panliligaw na isang kantang sayaw kung saan magpa-palitan ng salita
ang dalawa habang kumakanta sinasabi ang nararamdaman sa isa’t
isa.