Aral-Pan Assignment

SUBMITTED BY: JOHN

LOYD M. SABINO
SUBMITTED TO: IAN VAL
F. CABEL
báo

 Báo ang tawag sa matigas na talukab ng bunga ng niyog at karaniwang natitira kapag inalis ang bunót o
mahimulmol na balát at ang matigas at malinamnam na laman sa loob. Ngunit huwag isiping wala nang silbi
ang báo. Kapag natuyo, pinakaordinaryong gamit ng báo ay panggatong at uling. Noong araw, ginagamit
ang kalahating bao na pansalok ng tubig at baso para sa inumin o tubâ. araming gamit sa lipunang Filipino
ang bao ng niyog. Ang buong bao ay ginagawang alkansiya o instrumentong pangmusika na tila marakas.
Ang kalahating bao ay ginagamit ding hulmahan ng matamis-sa-bao, panotsa, at ibang kakanin.
Samantala,ang kahit kapirasong bao ay kinikinis upang gawing kutsara, botones, at mga laruan.
 May timpalak na karera sa bao o kadang-kadang. Ang magkapares na kalahating bao ay nilalagyan ng
hawakang tali at tinatapakan sa karera. Sa radyo noong araw, dalawang bao ang ginagamit upang lumikha
ng tunog ng tumatakbong kabayo.Maraming kasangkapan ang nayayari mula sa bao. Tulad din ng
pangyayaring mga báong nakakabit sa katawan at hawak magkabilang kamay ng mananayaw ang tampok
sa sayaw na maglalatik. Dinudurog naman ang bao upang maging isang sangkap sa mga produkto ng skin
exfoliation. Sinusunog din ito upang maging uling. At mula sa uling, napagmumulan ito ng activated carbon na
siyáng mabisang ginagamit sa puripikasyon ng likido o gas at pampaalis ng kulay at amoy.

 Sa Ilocos, ang báo na nilagyan ng diket na pinatungan ng liningta nga itlog, o kalahating nilagang itlog, ay
bahagi ng ritwal na tinatawag na niniyogan. Ang ritwal ay alay sa mga yumaong kamag-anak at ninuno.
Sinasabayan ito ng palagip o dasal para sa mga namatay. Kaugnay nitó ang tawag na “báo” sa namatayan
ng asawa o bálo. Marahil, ikinokompara ang nangungulilang biyudo o biyuda sa isang bao ng niyog na
“walang-laman” ang puso’t isip dahil sa namatay na “kabiyak”—muli isang talinghaga na hango sa biniyak na
báo ng niyog. (MJCT)
bárang

 Isang salitâng Sebwano ang bárang at tumutukoy sa lahat ng masamâng karunungan at

pangkukulam. Tinatawag na mambabárang ang tao na nagtataglay ng kapangyarihang ito.
Singkahulugan nitó sa Siquijor ang haplit, paktol, at anyaw. May alagang kulisap ang
mambabarang at ginagamit ito sa kaniyang biktima. Sari-sari na ang kuwento hinggil sa
kapangyarihan ng mambabarang at ikinokom-para sa mahika negra at mga mahiwaga’t
mapaminsalang kulto sa mundo.
 Itinatago diumano ng mambabarang ang alagang uwang, ipis, alupihan, o gamugamo sa
isang bote o biyas ng kawayan at pinakakain ng ugat ng luya. Kapag may nais parusahan,
nagsasagawa ng ritwal at panalangin ang mambabarang at sakâ binubulungan ng mga utos
ang alaga. Pinupuntahan ng alaga ang bibiktimahin at pinapasok ang katawan nitó sa
pamamagitan ng ilong, bibig, tainga, puwit, at iba pang bútas, kasáma na ang sugat.
Mararamdaman ng biktima ang pananalakay alinsunod sa pinasok na bahagi ng katawan.
Malubhang pananakit ng ulo kung pinasok sa tainga, almoranas kung sa puwit, balinguyngoy
kung sa ilong, at iba pang karamdaman. Hindi ito nagagamot ng doktor, maaaring ikabaliw at
ikamatay ng biktima, at nawawala lámang kapag umalis ang insekto.
 May nagsasabi na ang isang gamot sa bárang ay humanap ng arbularyo na may katapat na
kapangyarihan. Kapag nagtagumpay, ipinadadanas din sa mambabarang ang sakit na
ginawa niya sa kaniyang biktima hanggang sumuko ito at pauwiin ang alaga. (RRSC)
baratílyo

 Ang baratílyo ay alin-mang murang paninda. Nagmula ang salitâng ito sa Español na baratillo,
diminutibong anyo ng baráto, na nangangahulugang
 segunda mano
 tindahan ng mga gamit na mabibili sa murang halaga. Nanggaling din dito ang salitâng barát,
na ikinakapit naman sa mga táong napakahilig tumawad kapag bumibili o walang
patumangga kung humingi ng diskuwento.
 Likas lámang marahil sa sinumang mamimili ang maakit sa mga diskuwentong ibinibigay ng
mga mangangalakal upang mapansin ng mga namimili. Ang salitang “baratilyo,” kung gayon,
ay dáting naging pantawag-pansin sa mga tindahan upang ipahayag sa mga mamimili na
mura ang mga bilihin dito ngunit hindi mumurahin. Ngunit sa ngayon, hindi na halos naririnig
ang salitâng ito. Sa mga kabataan ng ngangayuning henerasyon, mas kilalá ang Ingles na
salitâng “sale” o “bargain sale” na makikita araw-araw sa mga mall at department store. Hindi
na “baratilyo” kundi “50% off” ang pantawag ng pansin ng mga mamimili.
 Napalitan na rin ang baratilyo ng konsepto ng “úkay-úkay,” na tindahang katatagpuan ng
mga múra at segun da manong damit, sapatos, at bag, na kadalasang mula sa ibang bansa,
at mabibili sa napakamurang halaga. (AEB)
Ramon Cabanos Barba

 Anak si Barba nina Juan Madamba Barba at Lourdes Cabanos. Isinilang siya 31 Agosto
1939 at lumaki sa San Nicolas, Ilocos Norte. Nagtapos siya ng mababàng paara-
lan sa Sta. Rosa Academy at mataas na paaralan sa Unibersidad ng Pilipinas, bago
siya nag-aral ng Agrikultura sa Unibersidad ng Pilipinas sa Los Baños. Natapos niya ang
medyor niya sa Agronomiya at Produksiyon ng Prutas noong 1958. Natapos naman niya
ang masterado sa Horticulture mula sa University of Georgia, bago niya tina- pos ang
doktorado niya sa Pisyolohiyang Panghalaman sa University of Hawaii noong 1967.
 Nauna na siyang pinarangalan ng Ten Outstanding Young Men para sa Agrikultura
noong 1974, IBM/DOST Science and Technology Award (1989), ng Horticultural
Technology Award noong 1999, at ng UPAA Lifetime Distinguished Award (2004). Noong
2004 din siya kinilála bílang akademiko ng National Academy of Science and
Technology. (ECS)
 sang Filipinong imbentor at horticulturist si Ramon Cabanos Barba (Ra·món Ka·bá·nos
Bár·ba) na pinarangalan bilang Pambansang Siyentista ng Filipinas noong 2014.
Kinikilála ang ambag niya sa pagpa-parami ng bulaklak ng mga punong mangga sa
pama- magitan ng ethrel at potas- sium nitrate.
barílya

 Ang barílya (mula sa Español na barilla o maliit na bára) ang itinuturing na

kauna-unahang baryang ginawa sa Filipinas sa ilalim ng pamamalakad ng
mga Español.
 Nakamarka sa bawat barilya ang eskudo o coat of arms ng Lungsod Maynila.
Ang mga unang barilya ay gawa sa magaspang na tanso at may tinatayang
halagang katumbas ng isang sentimo. Manipis at maliit din ang barilya
kompara sa mga kasalukuyang barya.
 Noong 1766, lumabas ang mga barilyang kalahati ang laki ng mga nauna at
gawa sa tumbaga. Nang nagsimulang mamunò ni Reyna Isabela II, nagsimula
ring magkaroon ng pagawaan ng barya sa Maynila. Sinasabi namang
nagmula sa barilla ang katawagang barya dahil na rin sa binibigkas ng mga
Filipino ang doble ele bilang Y. Ilan sa mga kilaláng halimbawa ng mga barilya
ay ang Sampaloc Barilla, na inihulma mula sa tingga at may kakaibang hugis.
Natagpuan ang mga ito malapit sa isang ilog sa Laguna. Ang 1766
Barilla naman ay may maayos na pagkakamarka ng tore ng kastilyo at merlion
sa barya. (MJCT)
barkílyos

 ng barkílyos (mula sa Español na barquillos) ay pagkain na kahawig ng apa na nakabilot upang

maghugis túbo, at karaniwan ay gadaliri ang laki at iksi. May mga barkilyos din na mas malaki at mas
mahabà. May barkilyos na manipis ang balát at madalîng madurog; mayroong makapal at kaylutong
kagatin. Gawa ito sa arina, gatas, at asukal. Tinatawag din itong wafer roll sa labas ng bansa. Hindi
basta-basta ang paggawa ng barkilyos, dahil kailangan ng tinatawag na wafer iron, o barkilyéra, na
panghulma ng arina. Iniluluto ito hanggang maging kulay kayumanggi at inirorolyo hábang mainit pa.
 May mga barkílyos na may dagdag lasa, tulad ng ube at pandan. Kapag sinisidlan ng pulbos ng
pulburon, ang tawag na dito ay barkirón (mula sa barquiron/barqueron).
 Puwedeng kainin ang barkilyos nang walang kasabay na ibang pagkain, at masarap din itong ipareha
sa ice cream o sawsawang matamis na tulad ng tsokolate. Kadalasang nakikita ang barkilyos sa mga
palengke at bilihan ng pasalubong. Kalat ito sa buong bansa, ngunit kilalá ang Iloilo bilang mahusay
na pagawaan nitó. Pinakamainam kainin ang barkilyos kapag kakabili, dahil nagiging
makunat ito sa pagtagal ng panahon. (PKJ)
Barláan at Jósaphát

 ang panulukang bato sa larangan ng panitikan at wikang Filipino ang Barláan at Jósaphát na unang nalathala noong 1708. Ang
buong pamagat ng aklat ay Aral na tunay na totoong pag aacay sa tauo, nang manga cabanalang gaua nang manga
maloualhating santos na si Barlaan ni Josafat na ipinalaman sa sulat ni S. Juan Damaceno na salin sa Tagalog ni Fray Antonio de Borja
at inilathala ng La compania de Jesus. Mayroon itong 553 na pahina. Noong 2003 muli itong nailathala kasáma ng modernisadong
bersiyon ang orihinal na Tagalog na inedit ni Virgilio Almario sa layuning maipaunawa ito sa kasalukuyang henerasyon.

 Hango ang aklat sa isang napakapopular na kuwento ng kabanalan noong Edad Midyibal sa Europa. Maraming bersiyon ito,
bagaman sinasabing pinakamatanda ang natagpuan sa Georgia. Tungkol ito sa kumbersiyon ng isang prinsipe sa India, si Josaphat,
na ikinulong sa isang palasyo at binigyan ng lahat ng layaw ng amang hari dahil sa tákot na maganap ang hula na magiging isang
Kristiyano ang anak at magiging higit na makapangyarihan kaysa kaniya. Ngunit nalungkot sa gitna ng mga layaw si Josaphat, nag-
isip lumabas sa palasyo, at nang makalabas ay nakatagpo ng mga kinatawan ng paghihirap, sakit, katandaan, at kamatayan.
Lalong naguluhan ang isip ng prinsipe. Sa kabilang dako, kinausap ng Langit si Barlaan, isang ermitanyo at inatasang tulungan si
Josaphat. Sa tulong ng Langit, nakapasok sa palasyo si Barlaan at naaralan sa Kristiyanismo si Josaphat Naganap ang hula at sa
dulo’y sumuko ang hari sa karunungan ng anak.

 Kapag sinuri, malilinawang ang istorya ni Josaphat ay hango sa buhay ni Gautama Buddha. Ngunit pinaniwalaan itong totoo noon
kayâ napasáma pang matagal sa kalendaryo ng mga tunay na santo at santang Kristiyano ang pangalan nina Barlaan at Josaphat.
agradong kuwentong Buddhista na isinalin sa Latin at Español mulang Griego. Nagtataglay ang teksto ng mga halagahin para sa
pagwaksi sa kamangmangan at kamangmangan na kinakatawan ng kuwento nina Barlaan at Josaphat. Isang mohon ang salin nitó
sa wikang Tagalog ni Fray de Borja dahil ito ang una, bukod sa pinakamahabàng kathang isinalin sa katutubong wika ng Filipinas.
Para sa mga misyonero, napakagandang dokumento ang katha dahil sa pamamagitan ng mga aral ni Barlaan ay para na ring
binása ang Bibliya na hindi ipinababása noon sa karaniwang tao.

 Itinuturing din ni Almario na importante ang salin da-hil napatunayan nitó ang antas ng kakayahan ng wikang Tagalog. Sa
pamamagitan ng salin, napatunayan ang kakayahan ang Tagalog na magamit para sa sopistikadong paksaing panrelihiyon at
pampolitika. Taliwas sa naging komentaryo ng mga fraile sa panahon ng pagkakalathala ng akda na tanging pinahalagahan ang
husay ng tagasalin at binalewala ang kakayahan ng katutubong wika. (WFF)
Jorge Barlin

 Si Jorgé Barlín ang unang obispong Fili- pino sa Simbahang Katoliko at

isinilang sa Camarines Sur noong 23 Abril 1850 kina Mateo Alfonso Barlin
at Francisca Imperial. Nag-aral siyá at naging pari noong 19 Setyembre
1875. Noong 14 Disyembre 1905, hinirang si- yáng obispo ng Nueva
Caceres, naordi- nahan noong 29 Hunyo 1906, at naging unang obispong
Katoliko na Filipino.
 Bahagi ng kaniyang tagumpay ang pa- giging unang pari na naging
gobernador sibil ng Sorsogon noong 1898. Tumang- gap siyá ng dalawang
natatanging karan- galang eklesiyastiko: ang Papal Cham- berlain at
ang Protonotary Apostolic Ad Instar Participantium (1903–1905). Noong
1907. siyá ang unang Filipi- nong Obispo na bumigkas ng imbo-kasyon sa
pagbubukás ng Philippine Assembly.
 Naglingkod siyáng pari sa loob ng 34 taón at tatlong taón bilang obispo
bago namatay noong 4 Setyembre 1907. (VSA)
barò at sáya

 Bago pa dumating ang mga dayuhang Español, ang barò at sáya na ang
maituturing na pambayang kasuotan ng mga Filipina. Ang salitâng baro na
henerikong tawag sa pang-itaas na kasuotan ng mga katutubo ay laganap sa
buong kapuluan bago pa man dumating ang mananakop. Bado ito sa mga
Ilokano samantalang bayo naman sa Kabisayaan. Ang saya naman ay ang
maluwang na pang-ibabang kasuotan.
 Ang baro at saya ay may apat na bahagi: ang kamísa o maikling blusang
may manggas na halos kawangis ng isang bestido; ang alampáy o balabal
na ipinapatong sa kamisa; ang saya o paldang mahabà na kalimita’y
hanggang sakong; at ang tápis o kapirasong telang ipinapatong sa saya.
 Nang lumaon, isinantabi na ang alampay dahil nakagagambala ito sa
paggalaw. Nawala rin ang tapis at naging mas payak ang saya. Natira na
lang ang dalawang pirasong kasuotan na di nagtagal ay pinag-isa. Para sa
mas pormal na okasyon, nabuo ang iisang pirasong kasuotan na may
pinatayong manggas na kahalintulad ng mga pakpak ng paruparo. Ito ang
tinatawag na térno.
 Dahil sa Amerikanisasyon, nawala sa uso ang mga terno. Ngunit muling
pinasikat ito ng dating Unang Ginang Imelda Marcos na nakilala sa pagsusuot
Vicente S. Manansala

 Itinanghal na Pambansang Alagad ng Sining sa Pintura noong 1982 si Vicente S. Manansala (Vi·sén·te Es Ma·nan·sá·la).
Bahagi siya ng tinaguriang “Thirteen Moderns.” Gaya ng iba pang modernista, pinili ni Manansala na ipakita ang sining
gaano man kapangit ang tema o kaligirang kinapapalooban ng kaniyang mga paksa. Protesta ang mga obra niya sa
klasikong Amorsolo.

 Ang kaniyang unang solong eksibisiyon ay ginanap sa Manila Hotel noong 1951. Nakilala siya sa estilong kubismong
naaaninag (transparent cubism)–ang kaniyang mga pigura sa kanilang pinakapayak na hugis heometriko ay nanatiling
nakikita sa kanilang kabuuan. Binigyan ng bagong buhay ni Manansala ang kubismo sa pamamagitan ng paggamit sa
mga karaniwang kaligirang Filipino at mga katutubong tema sa konteksto ng nagbabagong kalungsuran. Makikita ang
ganito sa Jeepneys, Calesa, Planting of the First Cross, Sinigang, Pila sa Bigas, Barongbarong at A Cluster of Nipa
Hut. Naging bantog din ang kaniyang obrang nagtatampok sa mga tindera sa Quiapo na nakasuot ng belo. Si
Manansala rin ang may likha sa lampas-táong mural sa pader na matatagpuan sa bulwagan ng Philippine Heart Center.

 Tumanggap siya ng karangalan sa kaniyang Barong-barong noong 1950 sa eksibisyong ginanap sa Manila Grand Opera
House. Tumanggap din siya ng 1963 Republic Cultural Heritage Award at 1970 Patnubay ng Sining at Kalinangan Award
mula sa Lungsod Maynila.

 Isinilang siya noong 22 Enero 1910 sa Macabebe, Pampanga kina Perfecto Q. Manansala and Engracia Silva. Ikinasal siya
kay Hermenegilda Diaz at biniyayaan ng isang supling. Sa murang gulang na 15 ay nag-aral siya sa ilalim ng
pangangasiwa ng pintor na si Ramon Peralta sa paggawa ng mga signboard at billboard. Nagtapos siya sa Unibersidad
ng Pilipinas, sa School of Fine Arts noong 1930. Nagpatuloy siya ng kaniyang pag-aaral sa Ecole de Beaux Arts sa Montreal,
Canada at ilan pang pamantasan sa Estados Unidos at France. Naging ilustrador din siya para sa Philippines
Herald at Liwayway at lay-out artist para sa Photonews at Saturday Evening News Magazine noong dekada 1930.
Namatay siya noong 22 Agosto 1981. (RVR)
bárong tagálog

 Simula noong panahong Komonwelt, itinuturing na pormal at pambansang ka-suotan ng kalalakihan ang bárong
tagálog. Ngunit kasuotan na ito ng mga Filipino noon pang panahon ng mga Español at mauugat sa panahong iyon ang
ilang katangian nitó. Ang bárong tagálog ay pang-itaas na damit panlalaki, may mahabàng manggas, may bukás
hanggang dibdib, walang bulsa, karaniwang manipis ang tela at walang kulay, at isinusuot nang hindi nakaparagan.
 Pangkaraniwang kasuotan ito noon ng mga Indio. Manipis ang tela, dahil mas presko ito kung mainit ang panahon.
Ngunit sinasabi ring ganito ang nais ng mga kolonyalista upang hindi makapagkubli ng patalim o sandata ang Indio sa
ilalim ng damit. Hindi nakaparagan ang pagsusuot dahil praktikal ito para sa maginhawang pag tatrabaho. Ngunit
sinasabi ring ganito ang nais ng mga kolonyalista upang magmukhang imperyor ang Indio at madalîng maibukod sa mga
Español na nakaparagan ang kamisadentro. Wala ring bulsa ang bárong tagálog upang hindi makapang-umit sa bahay
o tindahan.
 Si Pangulong Manuel L. Quezon ang nagdeklarang “pambansang kasuotan” ang bárong tagálog. Sinimulan din itong
gamitan ng mámaháling telang husi at pinya at bordado upang maging elegante. Noong 1975, nagproklama pa ang
Pangulong Ferdinand E. Marcos ng isang “Linggo ng Barong Tagalog” tuwing 5–11 Hunyo, bago ang Araw ng Kasarinlan,
at lalong naging simbolo ang bárong tagálog ng paglaban sa kolonyalismo. Ginagamit ngayon ito sa mga opisyal na
pagdiriwang at importanteng okasyon. Pormal ang tao kapag sinabing “nakabaróng.” Nauso naman noong dekada 60
ang “pólo baróng” na maikli ang manggas at karaniwang mumurahin ang tela para sa pang-araw-araw na pagpasok sa
opisina. (LJS)
baróto

 ng baróto ay isang bangkang makitid na gawa mula sa isang piraso ng

kahoy at karaniwang ginagamit sa pangingisda at sa simpleng
paglalayag papunta sa kabilang pulo. Tinatawag din itong baruto,
bawutot, baloto, at bilog at ginagamit ng mga Tagalog, Sebwano,
Bikolano, Hiligaynon, at Mëranaw bago pa dumating ang mga Español sa
Filipinas.
 Iba-iba ang kapasidad ng isang baroto, depende sa pagkakagawa nito.
Mayroong pang-isahan o pandalawahan at mayroon ding
pangmaramihan. Maaaring walang katig ang isang baroto ngunit
mahalagang may kawayan o kahoy na babalanse sa katawan upang
hindi ito bumaligtad. Dahil naman sa pagiging makitid ng katawan nitó
kayâ madalî itong nakakausad laban sa agos ng tubig. (MJCT)

Baryo

 Mula sa salitang Español na barrio na nangangahulugang kapitbahayan,

ang báryo ay isang maliit na yunit ng mga tao sa isang pook. Ginamit
itong dibisyon sa isang bayan o munisipalidad sa Filipinas noong panahon
ng mga Español at maaaring itumbas sa barangay, nayon, o ili.
 Karaniwang inilalarawan ang isang baryo na binubuo ng ilang kamag-
anakan na nakatira sa isang palayan, bukirin, pampang, at iba pang
magkakadikit na lunan. Bagaman maaaring isang yunit sa lungsod o pook
na matao ang baryo, karaniwang ipantukoy ang baryo sa pook na rural
may bukirin, batis, punongkahoy at kawayan, halamanan, ilang kubo,
ibon, isang bundok sa malapit, at larawan ng payak na pamumuhay
at walang-tinag na buhay.
 Pinalitan ang katawagang baryo tungo sa barangay bilang pinakamaliit
na pamahalaang lokal na yunit ng bansa sa panahon ng pamumunò ni
Ferdinand Marcos. Ginagamit din ang salitang baryo sa iba pang
Cesar Fernando Basa

 Si Cesar Fernando Basa (Sé·sar Fer·nan·dó Bá·sa) ay isang piloto at bayani

ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.
 Isinilang siyá noong 21 Hunyo 1915 sa Isabela, Negros Occidental kina
Fernando Basa at Rosario Tianko. Una siyáng nag-aral sa kanilang bayan.
Nang lumipat ang pamilya sa Maynila ay nag-aral siyá sa Ateneo de
Manila bilang kimiko, at nakapagtapos nang may karangalan noong
1939. Itinuloy niya ang kaniyang pag-aaral sa Philippine Army bilang
piloto, at nakapagtapos noong 1940. Agad siyáng naging second
lieutenant.
 Noong Oktubre 1941, nadestino siyá sa Batangas sailalim ni Capt. Jesus
Villamor. Binobomba ng puwersang Hapones ang mga base noon.
Inatake ng 54 Hapones ang base sa Batangas noong 12 Disyembre 1941.
 Pinarangalan ang kaniyang kabayanihan ng Gold Cross Medal at pinuri ni
Hen. Douglas MacArthur, ang kumander ng USAFE. Ang Basa Airbase sa
Jose Ma. Basa

 Tinaguriang “ismagler ng Himagsikang Filipino,” at isa sa mga haligi ng kilusang propaganda,

nakatulong nangmalaki si José Ma. Bása upang maipadala sa Filipinas ang mga kopya ng
pahayagang La Solidaridad, na inilabas nina Jose Rizal, Marcelo H. del Pilar, at iba pa, tuwing ikala-
wang linggo mula sa Madrid, España. Si Basa rin ang nakaisip ng malikhaing paraan kung paano pali-
him na makararating at maipalalaganap sa Filipinas ang mga kopya ng mga nobelang Noli me
Tangere at El Filibusterismo ni Rizal.
 Isinilang si Basa sa Binondo, Maynila, noong 19 Disy- embre 1839. Ang mga magulang niya ay sina Don
Mateo Basa at Doña Joaquina San Agustin. Nagtapos siya ng bachiller en filosofia sa Universidad de
Santo Tomas noong 1890. Sa edad na 20, pinamahalaan niya ang distileriya sa Trozo, Maynila, na pag-
aari ng kanyang ama.
 Miyembro si Basa ng Comite de Reformadores, isang organisasyong humingi ng mga reporma sa
pamamahala ng mga Español sa Filipinas sa pamamagitan ng pahayagang El Eco Filipino, na
inilathala sa España ng bayaw ni Basa, si Federico Lerma, asawa ng kapatid ni Basa na si Rafaela. Dahil
kabílang din sa nasabing komite si Padre Jose Burgos, nadawit si Basa sa pag-uusig laban sa
nasabing pari, at matapos bitayin ang tatlong paring sina Gomez, Burgos, at Zamora, napabílang si
Basa sa mga ipinatápon sa Mari- anas. Dalawang taón sa Marianas si Basa bago pumunta sa Hong
Kong.
 Sa tahanan ni Basa sa Hong Kong nagtatagpo at nagpupulong ang mga Filipino. Nang sakupin ng
mga Americano ang Filipinas, isa si Basa sa mga Filipinong naniwala sa tapat na hangarin ng
dayuhang bansa. Naniwala si Basa na ang Estados Unidos ang pinakaliberal at pinakamaka-táong
demokratikong gobyerno sa buong mundo. Kayâ kasáma ang ilan pang Filipino, nag-alok pa silá ng
salapi sa gobyernong Americano upang suportahan ang pagiging protektorado ng Filipinas. Hinangad
din niláng maging mga mamamayang Americano.
Jose Basco Y Vargas

 Nagsilbing ika-44 gobernador-heneral na Español ng Filipinas si Jose Basco y Vargas (Ho·sé Bás·ko i
Vár·gas) mula Hulyo 1778 hanggang Nobyembre 1787. Hindi katulad ng mga naunang gobernador
heneral, isinulong Basco ang pagpapaunlad ng ekonomiya ng kolonya. Sa kaniyang panunungkulan,
pormal na nahiwalay ang pamamalakad ng Filipinas sa Mexico.
 Naging mahalaga ang papel ni Basco sa takbo ng ekonomiya ng bansa. Iginiit ng gobernador-heneral
na hindi na nararapat na maging tagapamagitan lamang ng mga produktong mula China ang
daungan ng mga galeon sa Maynila bago dalhin sa Mexico. Ninais niyang magka- roon ng sariling
kalakal ang Filipinas at tumaas ang kita ng gobyernong kolonyal. Itinatag niya noong 1781
ang Sociedad Economica de los Amigos del Pais (Kapisanang Pangkabuhayan ng mga Kaibigan ng
Bansa) na nanguna sa mga gawain ukol sa produktong maaaring isulong sa Filipinas. Binigyan ito ng
badyet na P960 santaon mula sa mga prominenteng mangangalakal ng Maynila at ginastos ito ng
samahan sa mga talakayang pangkabuhayan, mga polyeto ukol sa pagtatanim ng indigo, kape,
tubó, kakaw, at ibang halaman, pagpapasok ng mga bagong kasangkapang pang-agrikul- tura mula
Estados Unidos, at pagtuturo ng mga makabagong pamamaraan sa pag-sasaka. Isang magandang
resulta ang pagluluwas ng indigo patungong Europa, sa unang pagka-kataón sa kasaysayan ng
Filipinas, noong 1784.
 Maaalaala rin si Basco dahil sa pagtatatag niya ng mga monopolyo, pangunahin ang monopolyo sa
tabako. Nakakuha siyá ng pahintulot ng Hari ukol dito noong 1780 at naipatupad noong 1782. Kinontrol
ng gobyerno ang pagtatanim, pagbili, at pagbebenta ng tabako at noong 1808 ay kumita ng
P500,000. Tumaas pa nang tumaas ang tubò sa monopolyo. Gayunman, nagkaroon ito ng kaakibat na
mga korupsiyon at abuso kayâ ipinatigil din ng Hari noong 1881.
 Ipinanganak si Jose Basco y Vargas noong 1733 sa Malaga, Granada, España at namatay noong 1787.
Ipinangalan sa kaniya ang kabisera ng Batanes dahil sa kaniyang pamu- munò isinagawa ang
paghikayat sa mga Ivatan ng Batanes na sumailalim sa pamahalaan ng España. Iginawad ni Haring
Base Militar

 Ang báse militár ay isang pasilidad na direktang pagmamay-ari at pinamamahalaan at para

sa hukbong sandatahan. Naglalaman ang base militar ng mga kagamitan at tauhang militar at
ditto nagsasagawa ng mga pagsasanay at operasyon. Sa pangkalahatan, nagsisilbing tirahan
o kampo para sa isa o higit pang pangkat ng mga sundalo ang base militar ngunit maaari rin
itong gawing sentro ng mga operasyong militar dahil dito matatagpuan ang mga pinunong
militar. Karaniwan sa mga base militar ay nakadepende sa mga tulong mula sa labas upang
maisagawa ang mga operasyon nitó. Sa kabilang banda, mayroon namang malalaking
pasilidad na may sapat nang pagkain, tubig, at kagamitan upang makatagal habang
nakikipa- glaban.
 Ang 1947 Military Bases Agreement ay nagbigay ng kapangyarihan sa Estados Unidos na
humawak ng mga lupain upang gawing base militar sa Filipinas sa kabila ng pagbibigay ng
kasarinlan sa Filipinas. Kabilang sa itina-tag na mga base sa bansa ang Clark Field Air Base
(Pam- panga), Fort Stotsenburg (Pampanga), Mariveles Military Reservation, POL Terminal and
Training Area (Bataan), Camp John Hay Leave and Recreation Center (Baguio), United States
Armed Forces Cemetery No. 2 (Rizal), Angeles General Depot (Pampanga), Leyte-Samar Naval
Base, Subic Bay (Olongapo), Tawi-Tawi Naval Anchor- age (Sulu), Caiacao-Sangley Point Naval
Base (Cavite), Bagobantay Transmitter Area (Lungsod Quezon), Taumpi- tao Point (Palawan),
Talampulan Island, Coast Guard No 354 (Palawan), Naule Point (Zambales), at Castillejos, Coast
Guard No 356 (Zambales). May karapatan din ang Estados Unidos sa mga baseng Mactan
Island Army and Navy Air Base (Cebu), Florida Blanca Base (Pampanga), Camp Wallace (La
Union), Puerto Princesa Army and Naby Air Base (Palawan), Tawi-Tawu Naval Base (Sulu), at
Appari Naval Air Base. Ang kasunduang ay may bisà sa loob ng 99 taon at maaaring
dugtungan batay sa mapag-kakasunduan ng Filipinas at America. Nagkaroon ito ng
pagbabago noong 1966 na ginawang 25 taon na lamang ang bisà at noong 1979 na inililipat
Basilica Minore del Sto. Niño

 Ang Basilica Minore del Sto. Niño (Ba·si·li·ká Mi·nó·re del Sán·to Ní·ño) sa Lungsod Cebu
ay kilalá rin bílang Simbahang Sto. Niño na itinatag noong 1565 at siyang
pinakamatandang simbahang Katoliko sa Filipinas. Ginawang basilika ni Papa Pablo VI
ang simbahan noong 1965 at kinilála ito bílang sagisag ng pagsisilang at paglago ng
Kristiyanismo sa bansa. May estilo itong Churriguerra (sang-ayon kay Jose de
Churriguerra, isang arkitektong Español noong siglo 16) na kumakatawan sa pantastiko at
makináng na yugtong Baroque sa España.
 Sa lunan ng basilika umano natagpuan ng mga Español na pinamumunuan ni Miguel
Lopez de Legazpi ang ima- hen ng batàng si Jesus noong 1565. Nakita ito ng isang
sundalo, si Juan Camus, sa isa sa mga nasúnog na bahay. Ang imaheng ito umano ang
ibinigay ni Ferdinand Magellan sa asawa ni Raha Humabon matapos ang pagbibinyag
kay Humabon noon pang 14 Abril 1521. Sa kasalukuyan, matatagpuan sa Kapilyang Sto.
Niño ng basilika ang imahen ni Hesus na itinuturing ding pinakamatandang relikyang
relihiyoso sa Filipinas.
 Isang Agustinong pari, si Padre Andres de Urdaneta, ang siyang nagtayô ng simbahan ng
Banal na Sanggol noong 28 Abril 1565. Nang masúnog ito noong 1566, pinalitan ito ni
Padre Pedro Torres noong 1605, na muling nasúnog noong 1628. Ipinag-utos noong 1735
ni Gobernador-heneral Fernando Valdés ang pagpapatayô ng simbahang gawa sa
bato, na siyang nakatayô pa ring simbahan hanggang sa ngayon. (ECS)