Espiritu, Percy. Let's Speak Ilokano. University of Hawaii anong pangalan mo?

Press, 1984.
https://en.wikipedia.org/wiki/Ilocano_people
https://en.wikipedia.org/wiki/Ilocano_language
http://iloko.tripod.com/Ilocano.html
https://www.tagaloglang.com/ilocano-ilokano-language/
https://en.wikipedia.org/wiki/Ilocano_grammar
https://en.wikipedia.org/wiki/Cebuano_language
https://www.scribd.com/document/292702887/Cebuano
https://en.wikipedia.org/wiki/Cebuano_people
https://www.youtube.com/watch?v=yZYgXfpumbc
Ania ti naganmo?

Pamantasan ng Lungsod ng Valenzuela

Isa ang Cebuano sa mga pangunahing wika na mayroon sa Filipinas. Ang salitang “Cebuano” ay
nagmula sa salitang Cebu, na galing sa orihinal na salitang Espanyol na pangalang "Sugbo," na nagmula
sa pandiwang "sugbo," na ang ibig sabihin ay "paglakad sa tubig." Noong unang panahon, ang mga
baybayin sa daungan sa Cebu ay mababaw, kaya ang mga manlalakbay na nagmula sa dagat ay
kinakailangang maglakad sa tubig upang pumunta sa kanilang pinaroroonan. Ang terminong ito ay
sinusunod sa "-hanon" upang sumangguni sa wika, kultura, at naninirahan sa Cebu; kaya "Sugbuhanon"
o "Sugbuanon."
Ang mga Kastila ay binago ang salitang Sugbuhanon o Sugbuanon upang maging "Cebuano" at sa
mga unang Amerikano bilang "Cebuan." Sa panahon ngayon, ang Cebuano ay tumutukoy sa
tagapagsalita ng wikang ito. Ang Cebuano ay tinatawag ding "Bisaya," bagamat ito ay isang generic na
termino na nag-aaplay hindi lamang sa Cebuano ngunit sa ibang mga grupong etniko sa Visayas. Ang
etimolohiya ng "Bisaya" ay hindi sigurado sapagkat ito ay marahil na nauugnay sa salitang
nangangahulugang "mga alipin."
Ito ay pangalawa sa pinakamalaking etnolinggwistiko sa Pilipinas sunod sa Tagalog kahit na hindi
pormal na itinuturo sa mga paaralan, pamantasan at institusyon. Humigit-kumulang 25 milyong tao ang
gumagamit ng wikang ito. Sinasalita ng mga grupong Sebwano sa Cebu at ng iba pang pangkat etniko sa
Visayas at Mindanao. Maituturing na Lingua Franca sa Katimugang Piliipinas.
Batay sa librong Ang Sistimang Linggwistika sa Sugbuanong BIsaya ni Angel O. Pesirla, ang Cebuano-
Visayan ay mayroon lamang 3 patinig na a/i/u. Batay naman sa sa Wikipedia mayroong 17 katinig at 4 na
patinig.
Isa ang Sebwano sa mga pangunahing wika sa Filipinas. Sinasalita ito ng grupong Sebwano sa Cebu at ng
iba pang pangkating etniko sa Visayas at Mindanao. Kilala rin ang wikang ito sa tawag na Sugbuhanon,
Sugbuanon, Visaya, Bisaya, at Binisaya.
Isa sa mga kilalang varayti ng sebwano ay ang Katimugang Leyte Binisaya na sinasalita sa Leyte partikular
sa mga bayan ng Abuyog, Albuera, Bato, Lungsod Baybay, Calubian, Hilongo, Hindang, Inopacan, Isabel,
Mahaplag, Matag-ob, Matalom, Merida, Naval, Lungsod Ormoc, Palompon, San Isidro,Tabango, Villaba;
sa mga bayan ng Anahawan, Bato, Bontoc, Hininungyan, Hinundayan, Libagon, Macrohon, Mahaplag,
Malitbog, Matalom, Padre Burgos, Quezon, Saint Bernard, San Juan, Silago, Sogod, at Thomas Oppus sa
Timog Leyte; at sa lalawiganng Biliran. Kilala rin ang mga varayti na Binul-anong Binisaya na sinasalita ng
grupong Bol-anon (tinatawag ring Boholano) sa Bohol; ang Negrensing Binisaya na sinasalita sa iba’t
ibang bahagi ng Negros Oriental; ang Binisayang Siquijor na sinasalita sa iba’t ibang bayan sa Siquijor;
ang Masbatenyong Binisaya na sinasalita sa Isla ng Burias at sa mga bayan sa timog at timog-kanlurang
bahagi ng Masbate. Varayti naman ng wikang Sebwano sa Mindanao ang Binisayang Midanaw na
sinasalita sa Agusan del Norte, Agusan del Sur, Bukidnon, Camiguin, Davao del Norte, Davao del Sur,
Davao Occidental, Davao Oriental, Isla ng Dinagat, Lamabak Compostela, Surigao del Norte, Surigao del
Sur, Timog Cotabato; sa mga bayan ng Isabela, Lantawan, at Maluso sa lalawigan ng bayan ng
Pagagawan, Parang, at Sultan Kudarat (dating Nuling) sa lalawigan ng Maguindanao; Lungsod Ilagan at
mga bayan ng Bacolod, Baloi, Kapatagan, Kauswagan, Kolambugan, Lala, Linamon, Magsaysay, Maigo,
Salvador, Sapad, Sultan Naga Dimaporo (tinatawag ring Karomatan), Tagoloan, at Tubod sa lalawigan ng
Lanao del Norte; at sa Lungsod General Santos.
Nakapamumuhay ang mga Cebuano sa pamamagitan ng pangingisda at pagsasaka. Ang kanilang tirahan
ay kadalasang gawa sa kawayan at may dalawa o tatlong kuwarto lamang. Kapag sa pagkain naman, hilig
nila ang isda, kanin, prutas at gulay. Sa pagtatanim ng niyog, upang ang niyog ay malaki at madami, ang
mga punla nito ay dapat ilagay sa lupa sa kabilugan ng buwan. Dapat silang itanim sa hapon kapag ang
araw ay tuwirang nasa itaas at ang mga anino ay nasa pinakamaikling anino nito. Ito ay para ang mga
puno ng niyog ay magbubunga agad kahit na hindi pa ito masyadong matangkad.
Isa din sa nakaaapekto sa kultura at pamumuhay ng mga Cebuano ay ang kanilang mga pista. Una
na dito ang Sinulog Festival na ginaganap tuwing ikatlong linggo ng Enero upang bigyan pag-alala si
Señor Sto. Niño. Sumunod, Tagbo Festival na ginaganap tuwing ika-19 ng Enero. Ito naman ay para kay
Sto. Niño de Poro. Ikatlo ay ang Silmugi Festival
tuwing Enero 20 para sa kanilang pagpapasalamat sa kanilang patron para sa isang masaganang ani.
Ikaapat, Bodbod Festival na ginaganap tuwing ika-10 ng Pebrero. Nakapokus lamang para sa isang
pagkain na tinatawag na Bodbod. Ikalima, Sarok Festival tuwing ika-14 ng Pebrero. Ginagawa bilang
paggunita sa pagkakatatag ng kanilang bayan. Ikaanim, Soli-soli Festival tuwing ika-18 ng Marso na
ipinangalan sa isang halaman na tinatawag na Soli-Soli na kanilang ginagamit sa mga banig, bags at
sombrero. Nagbigay kulay sa pista ni St. Joseph the Worker. Ikapito, Tostado Festival na ginagawa
tuwing ikatlong linggo ng Abril. Nakapokus para sa isang sikat na produkto sa kanila na “tostado”.
Ikawalo, Haladaya Festival tuwing Linggo ng Pagkabuhay. Ikasiyam, Mantawi Festival tuwing ika-7 ng
Mayo para ipakita ang mga makasaysayang lugar. Ikasampu, Camotes Cassava Festival ginaganap tuwing
ikalawang linggo ng Hunyo. Ito ay bilang pagdiriwang ng masaganang ani at ang mga magsasaka ay
nagpapakita ng iba’t-ibang produkto na gawa sa cassava. Marami pang mga kapistahan sa Cebu tulad na
lamang ng mga sumusunod: Palawod, Semana Santa sa Bantayan, Kinsan, Kuyayang, Caballo, Bonga,
Siloy, Karansa, Kabuian, Pitlagon Festivals. ‘
Kilala ang Cebu sa kanilang iba’t-ibang pagkain na matatagpuan sa kanila. Isa na dito at pinakasikat
ay ang Lechon. Ayon sa mga Cebuano hindi kumpleto ang pagpunta sa Cebu kung hindi matitikman ang
pinagmamalaki nilang Lechon. Sumunod ang Cruzan Crabs o naglalakihang alimango na isa pa sa mga
ipinagmamalaking pagkain ng Cebu. Huli ay ang Bakasi, isang exotic food na gawa sa isang uri ng sea eel.
Sa produkto naman kilala ang lugar sa Gitara.
Matagal ng tradisyon sa Cebu ang tungkol sa teatro. Ang pagdating ni Ferdinand Magellan noong 1521
at ni Miguel Lopez de Legazpi noong 1565 ang siyang naging panimula ng mga pagtatanghal ng
naglalaman ng mga simpleng elemento ng teatro. Isang Espanyol na komedya ang ipinalabas noong
1598 na isinulat ni Jesuit Francisco Vicente Puche habang nagaganap ang isang inagurasyon ng isang
eskwelahang pang-gramatika. Noong 1609, isa pang sulat ni Jesuit ang isang Cebuanong dula tungkol sa
buhay ni St. Barbara na ipinalabas sa Bohol.
Taong 1880, isang Zarzuelang espanyol ang ipinalabas sa Cebu ng mga miyembro ng Compania de
Navarro, isang grupong bumibisita sa Maynila. Ang promoter ng Compania na si Eduardo Lopez ay
nanatili sa Cebu at naging isang mahalagang personalidad sa teatro noong mga panahong iyon ay sina
Sabas Veloso, Sebastian Lingatong, at Balbino Abadia.
Isang dulang espanyol ang ipinalabas noong taong 1894, na pinamagatang Alcalde Interino. Ginanap
noong pista ni St. John the Baptist. Kasama sina Lopez, Veloso, Lingatong, Maximo Abadia, Leoncio Avila,
at Simplica Alcantara sa palabas.
Maraming mga Cebuano, lalo na sa parteng kanluran at mga rural, ay patuloy na nananatiling matatag sa
pananampalataya sa mga espiritu. Sa kabila ng katotohanang ang paniniwalang ito ay nagmula sa
tradisyon ng anim na Kristiyano na animist, nagpapatuloy sila hanggang sa na ito araw, at lubos na
pinaghalo sa Katolisismo. May matibay na paniniwala sa mga espirituwal na nilalang na may kakayahang
ipagpalagay ang anumang anyo at magdulot ng karamdaman sa mga bagay nakakasakit sa kanila. Ang
mga masasamang espiritu na sumasanib sa mga tao ay maaaring palayasin sa pamamagitan ng
pagsasagawa ng mga ritwal, pagbigkas ng mga panalangin sa linggwaheng Espanyol o Latin, paggawa ng
mga handog, at paggamit ng krusipiho at banal na tubig. Kadalasan, ang mga healer o mga dalubhasang
katutubong tulad ng babaylan, tambalan, at mananapit ay ang mga kinakailangang magsagawa ng mga
ritwal upang palayasin ang mga espiritu. Ang mga espiritu ay maaaring lumitaw bilang: ang tamawo,
isang diwata na naninirahan sa malalaking puno, at paminsan-minsan ay umiibig sa mga tao, na kapag
sila ay namatay ay pumapasok ang kanilang espiritu sa mundo ng mga tamawo; Ang mga tumao ay ang
mgag nilalang na may isang mata sa gitna ng mukha nito na lumalabas lamang sa panahon ng new
moon; Ang cama-cama, ay isang lamang lupa sa bundok, na nagbibigay ng malaking lakas na nagsasanhi
ng sobrang kirot at sakit sa lahat ng tao na hindi nasisiyahan; At ang mga aswang, na isang masamang
espiritu na maaaring mag ibang anyo bilang isang tao o isang babae sa gabi.
Sa kanyang paglalakad patungong Moluccas, si Ferdinand Magellan ay nakarating sa Cebu noong Ika- 7
ng Abril taong 1521 at nagpasimula ng kolonisasyong Espanyol. Samantala, si Lapu-lapu na isang pinuno
ng Mactan, ay tumangging tanggapin ang soberanya ng Espanya. Dahil sa pangyayaring ito, nagkaroon
ng tinatawag na Labanan sa Mactan na naganap sa Pilipinas noong ika-27 ng Abril taong 1521 na kung
saan natalo ng hukbo ni Lapu-Lapu ang mga Espanyol na sundalo sa pamumuno ng Portuges na kapitan
at eksplorer na si Ferdinand Magellan. Napatay ng mga tribung sundalo si Magellan, na nagkaroon ng
alitang pampolitika at pagkakaribal kasama si Lapu-Lapu. Noong ika-16 ng Marso 1521(kalendaryong
Kastila), natanaw ni Magellan ang mga kabundukan ng ngayong Samar habang nasa isang misyon upang
hanapin ang pakanlurang ruta sa Mga kapuluang Moluccas para sa Espanya. Nang sumunod na araw,
inutos ni Magellan na iangkla ang kanilang mga barko sa mga baybayin ng Kapuluang Homonhon. Doon
ay kinaibigan niya sina Rajah Kulambu at Rajah Siagu na pinuno ng Limasawa na gumabay sa kanya
sa Cebu. Ang hari ng Cebu na si Rajah Humabon at ang kanyang reyna ay binautismuhang Katoliko na
kumukuha ng mga pangalang Carlos bilang parangal kay Haring Carlos ng Espanya at Juana bilang
parangal sa ina ni Carlos. Upang alalahanin ang pangyayaring ito, ibinigay ni Magellan kay Juana ang
Santo Niño bilang tanda ng bagong alyansa. Dahil sa impluwensiya ni Magellan kay Rajah Humabon,
isang kautusan ay inutos ni Humabon para sa mga kalapit na hepe na ang bawat isa sa kanila ay
magbibigay ng mga suplay ng pagkain sa mga barko at pagkatapos ay magkokonberte sa Kristiyanismo.
Ang karamihan sa mga hepeng ito ay sumunod dito ngunit si Lapu-Lapu na isa sa mga pangunahing hepe
sa loob ng isla ng Mactan ang tanging tumutol. Tumangging tanggapin ni Lapu-Lapu ang kapangyarihan
ni Rajah Humabon sa mga bagay na ito. Iminungkahi nina Rajah Humabon at Datu Zula kay Magellan na
pumunta sa isla ng Mactan at pwersahin ang kanyang nasasakupan na si Lapu-Lapu na sumunod sa
kanyang mga kautusan. Nakita ni Magellan ang oportunidad na palakasin ang umiiral na
pakikipagkaibigang ugnayan sa pinuno ng rehiyong Visaya at umayon na pasukuin ang mapanghimagsik
na si Lapu-Lapu.
Ayon kay Antonio Pigafetta, tinangka ni Magellan na hikayatin si Lapu-Lapu na sumunod sa mga
kautusan ni Rajah Humabon sa gabi bago ang labanan. Ayon kay Pigafetta, si Magellan ay nagpakilos ng
mga 49 katao na may mga espada, kalasag, pana, at mga baril at naglayag para sa Mactan sa umaga ng
ika-28 ng Abril taong 1521. Pagkatapos ay tinangka ni Magellan na takutin ang mga ito sa pamamagitan
ng pagsunog ng ilang mga kabahayan sa ngayong Buaya ngunit kilala noon na Bulaia. Ang pagsunog na
ito ang nagpagalit kay Lapu-Lapu at kanyang mga mandirigma at umatake kay Magellan na nasugatan sa
braso ng isang sibat at sa hita ng isang kampilan. Napanaigan ng mga mandirigma ni Lapu-Lapu si
Magellan na sinaksak at tinaga ng mga sibat at espada. Nagawa nina Pigafetta at iba pa na makatakas.
Ayon kay Pigafetta, ang ilan sa mga tao ni Magellan ay napatay sa labanan at ang ilang mga katutubong
naging Kristiyano na tumulong sa kanila ay napatay ng mga mandirigma ni Lapu-Lapu. Walang opisyal na
mga rekord ng bilang ng mga namatay ngunit binanggit ni Pigafetta ang hindi bababa sa 3 Kristiyanong
sundalo kabilang si Magellan. Ang mga kaibigan ni Magellan na sina Raja Humabon at Datu Zula ay hindi
sumali sa labanan dahil sa kautusan ni Magellan at nanood sila mula sa malayo. Inulat ni Pigafetta na
nagpadala ng mensahe si Humabon na kung ibabalik ng mga mandirigma ang mga katawan ni Magellan
at mga tripulante nito, sila ay bibigyan ng kasing daming kalakal na naisin nila. Ang tugon ni Lapu-Lapu
ay "Hindi namin ibibigay ang katawan ng kapitan para sa lahat ng mga kayamanan ng mundo dahil ang
kanyang katawan ay tropeo ng aming pagwawagi laban sa mga mananakop ng aming baybayin". Ang ilan
sa mga sundalo na nakaligtas sa labanan at bumalik sa Cebu ay nilason sa pistang ibinigay ni Rajah
Humabon. Si Magellan ay hinalinhan ni Juan Sebastián del Cano bilang komander ng ekspedisyon na
nag-utos ng mabilis na paglisan matapos ang pagtatraydor ni Humabon. Si Del Cano at kanyang armada
ay naglayag pakanluran at bumalik sa Espanya noong 1522 na bumubuo sa paglibot ng mundlas- Tsinelas
Dyutay- Maliit
Dyos- Panginoon
troduksyon
Ang Iloko (o Iluko, Iloco, Yloco puwede ring Ilokano o Ilocano) ay isa sa mga pangunahing wika sa
Pilipinas at itinuturing na pangatlong wikang may pinakamaraming bilang ng gumagamit.
Tinatawag ng grupo ang kanilang mga sarili at wika sa pangalang Ilokano. Ilokano ang unang wikang
natututuhan ng mga batang Ilokano at kadalasang ito rin ang wikang ginagamit sa loob at labas ng
komunidad kasabay ng wikang Filipino at Ingles na natutuhan nila.
Ang salitang Ilokano ay nagmula sa dalawang salita I (ibig sabihin ay “mula”) at look (ibig sabihin ay look,
isang anyong tubig) na may kahulugan sa Ilokano na “mula sa look”.
Bago dumating ang mga kastila, ang baybayin sa hilagang-kanluran ng Luzon mula Bangui (Ilocos Norte)
hanggang Namacpacan (La Union) ay kilala bilang progresibong rehiyon na mayaman sa ginto at
malayang nakikipagkalakalan sa bansang Japan at China. Pinaniniwalaan na Malay ang unang nanirahan
malapit sa tabing-dagat na tinatawag nilang ‘looc’. Ang mga naninirahang ito ay tinawag na ‘Ylocos’ na
ang ibigsabihin ay ‘mula sa kapatagan’. Ilocandia naman noon ang terminong ginagamit sa tinubuang-
bayan ng mga Ilokano.
Ayon naman sa isang pinaniniwalaang alamat ng pinagmulan ng mga Ilokano, may isang higante na
nagngangalang “Aran” ang bumuo ng langit at ng mga araw, buwan at mga bituin. Sa ilalim ng liwanag
ginawa ni Aran ang mga bundok, talampas at iba pa. Nakita ng higante na ang kanilang mundong ginawa
ay tinangay na ng hangin. Angalo ang higante at nilikha ang lalake at ang babae sa pamamagitan ng
kanyang dura. Inilagay niya iyon sa isang kawayan at kanyang itinapon sa karagatan. Ang kawayan na
iyon ay napunta sa dalampasigan ng rehiyon ng Ilocos, at sa kanila nagmula ang mga mamamayan ng
Ilokano.
Ayon kay Isabelo de los Reyes sa librong The Establishment of the first Missionary Centers in Ilocos 1572-
1612, maraming opinyon patungkol sa pinagmulan ng salitang Ilokos ngunit higit na nangingibabaw na
ang salitang ito ay nagmula sa kaparehong salitang-ugat na Iloc na sa tagalog ay Ilog. Napaliligiran ang
Ilokos ng iba’t ibang ilog at ng dumating ang mga naunang kastila na may kaunting kaalaman sa tagalog,
binibigkas nila ang salitang ilog bilang iloc sa kadahilanang hindi bihasa ang mga ito sa pagbigkas ng
tunog ng ‘g sa hulihan ng isang salita. Karagdagan pa rito, ayon kay Fr. Godofredo Albano, ang mga
kastila ay binibigkas ang panghuling tunog na ‘g bilang C o di kaya ay K at sa katotohanan, walang
salitang espanyol ang nagtatapos sa G.
Ilang mananalaysay pa ang nagsabi na ang tawag nila sa rehiyon ng Ilocos ay Samtoy. Ayon sa ilang
paniniwala, mayroon daw isang Kastila na bumabaybay sa Ilocos at nagtanong doon kung ano ba ang
kanilang ginagamit na wika. Ang sagot naman ng mga Ilokano ay Saomi toy na may kahulugan na “ang
aming dayalek dito” at ang narinig lamang daw ng estranghero ay Samtoy.
Mayroon namang ibang paliwanag ang philologist na si Fray Andres Carro, na mas may batayan kung
kasaysayan ang pag-uusapan. Ayon kay Carro, nang sakupin ni Juan de Salcedo ang Ilocos noong 1952,
mayroong dalawang wikang umiiral sa Ilocos noon na malaki ang pagkakaiba sa bawat isa ngunit higit na
laganap ang Samtoy o Saomi toy na may kahulugan pa din na “ang aming dayalek dito” na nanggaling sa
pangalan ng isang kilalang bayan. Dahil sa katotohang ito, ipinalaganap ng manggagalugad na si Salcedo
ang paggamit ng Samtoy bilang pangalan ng rehiyon mula sa bayan ng Bangui (Ilocos Norte) hanggang
Agoo (La Union).
Sa panahon ngayon, hindi na ginagamit ang Samtoy bilang pangalan ng kanilang rehiyon o pagtukoy sa
taong nakatira sa Ilocos. Ginagamit na ang Samtoy bilang pagtukoy sa kanilang wika.
Ang Iloko ay isang wikang austronesyo na may kaugnayan sa wikang Malay (Indonesian at Malaysian)
Tetum, Chamorro, Fijian, Maori, Hawaiian, Samoan, Tahitian, Paiwan at Malagasy. Ito rin ay may malapit
na kaugnayan sa iba pang wikang austronesyo sa Hilagang Luzon at may pagkakahalintulad sa Wikang
Balangao.
Tinatayang may mahigit 9 milyong gumagamit ng wikang Iloko sa Pilipinas. Ito ang lingua franca sa
Hilagang Luzon at ang dominanteng wika ng Abra, Cagayan, Ilocos Norte, Ilocos Sur at La Union.
Sinasalita rin ito sa Apayao, Benguet, Kalinga, Mountain Province, Nueva Vizcaya, Quirino at Pangasinan.
Ang Ilokano ang kauna-unahang etnikong grupo na may pinakamaraming bilang ng dayuhan na
nakarating sa Hilagang Amerika at nanirahan sa malaking bahagi ng California, Pacific Northwest, Alaska
at Hawaii na kinikilala ang Wikang Ilokano bilang Heritage Language ng kanilang Estado. Ito ay sa
kadahilanang nakararami sa mga Filipino-Americans ay may dugong Ilocano at sa kadahilanan ding
marami sa mga nauna nang sakada (mga Pilipinong nagpunta sa Amerika noong panahon ng pananakop)
ay dugong Ilocano at hindi nakapagsasalita ng Tagalog. Samakatuwid, mas nakararaming Filipino-
Americans ang may lahing Ilocano at nakapagsasalita ng Ilocano, bagamat ang mga bagong henerasyon
ngayon ay marunong kahit papano sa Tagalog.
Sa 4, 000 pilipinong pumunta sa Hawaii mula 1970 hanggang 1979, binubuo ng 70%-90% ang Ilokano.
Idagdag pa na itinuturo bilang isang kurso ang Ilokano sa Unibersidad ng Hawaii.
Sa loob ng libu-libong taon ay napayaman pa ang bokabularyo ng Wikang Ilokano. Sa katotohanan,
tinatayang ito ang pinakamatandang wika sa Pilipinas at isa sa mga may pinakamayamang bokabularyo.
Sinasabi rin ng mga eksperto na ang Wikang Ilokano ay may kompletong bokabularyo bago pa dumating
ang mga Kastila ngunit ito'y nawala dahil sa gahum ng wikang banyaga.
Tunay na mayaman ang Wikang Ilokano dahil may mga salita itong panumbas sa ibang dayuhang salita
na hindi naman natutumbasan ng Tagalog, ang kinikilalang lingua franca ng Pilipinas. Isa na diyan ay ang
region, na tinatawag na rehiyon ng mga Tagalog, ngunit sa mga Ilocano ay deppaar.
Tinataya ring may humigit-kumulang na 20 milyon native speakers ang Ilocano sa buong mundo.
Ang Ilocos ay may mayamang kultura na nakapagpapaalala sa atin sa panahon ng kolonyalismo. Ang
Vigan na itinuturing na “Intramuros ng Hilaga” ay napanatili ang Castilian colonial architecture nito
noong panahon ng kolonyalismo.  Kilala ang lungsod dahil sa makasaysayang mga bahay at gusaling
pinagplanuhan, idinisenyo at itinayo na may impluwensiyang Asyano, Europeo at Latino Amerikano na
matagumpay na naalagaan ng mga mamamayan nito mula pa noong ika-16 na siglo. Ang Vigan lamang
ang pinaka-iingatang halimbawa ng Spanish colonial town at European trading town sa Pilipinas at
maging sa buong Silangang Asya at Timog Silangang Asya kung kaya’t noong Disyembre 2, 1999 ay napili
itong mapasama sa UNESCO World Heritage List at naging component city noong Enero 21, 2001.
Ang mga simbahan naman sa rehiyon ng Ilokos ang nagsisilbing matatag na simbolo ng matagumpay na
pagbabago ng paniniwala ng mga Ilokano mula sa pagsamba sa mga anito hanggang sa pagtanggap sa
Theistic Christianity. Ilan sa mga kahanga-hangang simbahan dito ay mga sumusunod: Vigan Cathedral
(Ilocos Sur); Magsingal (Ilocos Sur); St. Augustine Church (Paoay, Ilocos Norte) at Sta. Maria Church
(Ilocos Sur) .
Sa paraan ng pamumuhay hindi papahuli ang mga Ilokano dahil kilala ang mga Ilokano bilang masipag at
malambing sa mga tao. Hindi nila hinahayaan na maghirap ang kanilang pamilya, gagawa sila ng paraan
maihaon lang ang pamilya sa kahirapan. Pagsasaka ang pangunahing trabaho ng mga Ilokano. Nagsasaka
sila ng palay, mais, tubo, tabako at iba pang mapagkukunan ng pagkain. Napalawak ang kaisipan ng mga
Ilokano tungkol sa paghahanap buhay Ang mga Ilokano ay natuto mangisda, maglilok at maghabi ng
tuwalya, kumot, punda at iba pa dahil na rin sa impluwensya ng ibang bansa.
Sa pagkain ng mga Ilokano, hindi mawawala ang pagkahilig nila sa gulay katulad ng dinengdeng, lutong
Ilokano na nilalagayan ng kalabasa, okra, sitaw, talbos ng kamote at nilalagayan ng bagoong. Ang
pinakasikat sa mga Ilokano ay ang pinakbet, lutong Ilokano na may pinaghalu-halong gulay tulad ng
kalabasa, sitaw, ampalaya, talong at okra. Hindi naman mawawala ang lutong baboy katulad ng igado,
na parang menudo pero atay ang karamihang sahog nito. Ang dinuguan, kadalasang laman ng baboy at
hahaluan ng dugo ng baboy, at ang dinakdakan, na parang sisig ngunit ang nilalagay ay ang utak ng
baboy imbis na mayo o itlog at maskara ng baboy ang parte na ginagamit sa lutong ito.
Mahilig sila kumain ng naka kamay at mahigpit na ipinagbabawal ang paggawa ng ingay habang
kumakain, katulad ng pagkanta, pagtawa, pagmumura at pagsigaw ng magulang sa anak. Mahigpit din
na ipinagbabawal ang pagtapon ng pagkain sa sahig dahil pinaniniwalaan nila na magagalit ito at lalabas
ng kanilang tahanan. Hindi rin pinapayagan ang pag-alis ng isang tao sa kanilang bahay habang may
kumakain sa hapag dahil sa paniniwalang aalis ang grasya ng Diyos palabas ng bahay.
Hindi angkop ang kanilang pananamit sa edad ng isang tao o sa kaniyang katayuan sa buhay na dahilan
upang pag-usapan siya ng mga tao at sinasabi na maganda nga ang damit inutang lang naman, kahit na
ganun hindi nila inaalis sa kanilang isipan na kailangan paring manamit ng maayos sa mga mahahalagang
okasyon. Sa pang araw-araw na kasuotan ng mga ilokano di maaalis ang pagsusuot ng shorts ng mga
lalake at duster, maluluwag na damit at shorts naman sa mga babae lalo na kung nasa bahay lang
naman. Ang kasuotan naman ng mga magsasaka ay mga damit na may mahahabang mga manggas,
pantalon at sumbrero pang protekta nila sa init.
Tunay na mayaman ang mga katutubong sayaw sa Ilocos na karamihan ay naglalarawan sa mga
kaugalian, paniniwala at kasanayan ng isang Ilokano katulad na lamang ng Manang Biday, Guling-guling,
Pamulinawen, Balse at Ilocana a Nasudi. Ang mga katutubong awit naman nito ay nagpapahayag ng mga
katangian, aspirasyon at kanilang trabaho.

Katawan
PONEMA
Ang minimal na ponolohiyang unit ng Ilokano ay binubuo ng mga katinig, patinig, intonasyon, haba, lakas
at hina ng tunog. Mayroong limang patinig sa wikang Ilokano: i, e, a, o, u. Ang tsart sa ibaba ay
nagpapakita ng mga katangian ng artikulat ng mga patinig.