Temel Araştırma

Teknikleri

Doç. Dr. Levent Dönmez

Halk Sağlığı Anabilim Dalı
 Epidemiyolojinin tanımı
• Epidemiyoloji;
– Hem klinik hem de toplum bilimlerinde
hastalıkların (sağlık sorunlarının);
• dağılımının saptanması (deskriptif epidemiyoloji),
• nedenlerinin saptanması (analitik epidemiyoloji) ile
• bunların teşhis, tedavi ve önlenmesi (deneysel epidemiyoloji)
için uygun yöntemlerin belirlenmesi
– ..ne yarayan araştırma tekniklerini öğreten (inceleyen)
• bilim dalıdır
Epi.Arş.ların Genel Sınıflandırılması
• Gözlemsel yaklaşım
– Araştırıcı tarafından incelenen
özellikler araştırıcının
kontrolü altında değildir
– İncelenen olay dışındaki
durumlar sabit tutulamaz
– Randomizasyon çok zordur
– Neden-sonuç ilişkisi her
zaman tam olarak
saptanamayabilir
– Gerçek hayata daha uygun
sonuçlar elde edilir
– Olayların tekrarlanması
olanaksızdır
• Deneysel yaklaşım
– İncelenen faktörler
araştırıcının kotrolü altındadır
– Diğer tüm değişkenler sabit
tutulabilir
– Randomizasyon kolaydır
– Neden-sonuç ilişkisi tam ve
doğru şekilde saptanabilir
– Deneysel koşullar gerçek
hayattaki ile her zaman birebir
aynı değildir
– Deneysel koşullar istendiği
zaman ve sayıda
tekrarlanabilir
 Araştırma Tipleri
• Gözlemsel Çalışmalar
– Tanımlayıcı araştırmalar
• Olgu sunumları
• Vaka serileri
• Korelasyonel çalışmalar
– Analitik araştırmalar
• Kesitsel araştırmalar
• Vaka-Kontrol araştırmaları
• Kohort araştırmaları
• Deneysel Çalışmalar
– Hayvan Deneyleri
– Klinik Deneyler
• Tedaviye yönelik
• Korumaya yönelik
– Toplum Deneyleri

• Metodolojik Çalışmalar
– Geçerlilik çalışmaları
– Gözlemcilerarası tutarlılık
Deskriptif (Tanımlayıcı) Çalışmalar
• Olgu Sunumları
• Vaka Serileri
• Korelasyonel Çalışmalar

Bazı özellikler hakkında bilgi verir:

Kişi, Yer, Zaman

Genellikle rutin toplanan ve elde hazır olan verileri

kullanır

Ucuzdur, zaman tasarrufu sağlar

Deskriptif (Tanımlayıcı) Çalışmalar
• Kullanılma Alanları:
– Sağlık hizmetlerinin planlanması,
• Önceliklerin belirlenmesi
– Analitik çalışmaların ilk adımı
• Tanımlama, bazı etyolojik faktörler hakkında bilgi
(ipucu) verir
• Etyolojiye yönelik hipotezlerin oluşturulmasına katkıda
bulunur
Vaka Takdimleri (Case Reports)
• Tıp dergilerinde en çok yer alan makale türleridir

• Tek bir hastadan elde edilen deneyimleri tanımlar

• Az rastlanan tıbbi durumları dökümante ederler
• Yeni bir hastalık / belirli bir maruziyetin yan etkisi

hipotez formüle edebilir

ancak
bu hipotezleri test edemezler
 Vaka Serileri (Case series)

• Kısa bir zaman periyodunda “1”den fazla

vakanın toplanması’dır
• Yeni hastalık veya epidemiye dikkat çeker

Örn:
AIDS 5 vakada
tanımlanmış
 Korelasyonel Çalışmalar
Örnek:
• Farklı gruplardaki • 44 ülkedeki; Günlük kişi başı et
tüketimi ile kolon kanseri
hastalık sıklıklarını sıklığı bir çok ülkede ilişkili
karşılaştırmak için (korele)
tüm toplumdan veri
kullanır. 0,5

• “r” hesaplanır
Kolon Ca sıklığı (1000de)

0,4

0,3
• “r” nin değeri : 0,2

– (+1) ile (-1) 0,1

arasındadır 0
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1

Kişi başı et tüketimi (kg)

 Korelasyonel çalışmalar
Avantajları
• İlk adımdır;
– olası bir etken-hastalık Dezavantajları
ilişkisinin araştırılmasında
ilk adımdır • “Etkenle hastalığı” birey
düzeyinde eşleştirmek
• Ucuz ve hızlı bir şekilde
zordur
yapılabilir
• Potansiyel karıştırıcı
• Sıklıkla elde zaten var olan
faktörlerin etkisini kontrol
bilgileri kullanır
etmek olanaklı değildir
 Analitik çalışmalar
Neden-Sonuç ilişkisini analiz etmeyi amaçlar

Üç ( iki !?! ) temel tür; kesitsel

vaka-kontrol kohort çalışması

•Her birinin avantaj & dezavantajları var

 Cross-sectional studies
(Kesitsel Çalışmalar)

• Population survey (toplum araş)

• Community survey (topluluk araş)
• Epidemiologic survey (epid.araş)
• Screening (taramalar)
• Prevalence studies (prevalans araş)
 Kesitsel Çalışmalar
Toplum
Örneklem Yöntemi
Örnek
Anket, Fizik muayene,
Lab yöntemleri

Hastalık (+) Hastalık (+) Hastalık (-) Hastalık (-)

Etken (+) Etken (-) Etken (+) Etken (-)

prevalans
 Kesitsel Çalışmalar
• Etken ve hastalık durumu tek bir anda
değerlendirildiğinden
– Neden-Sonuç ilişkisi şüphelidir:
• Etkenin devamında hastalıkla sonuçlanıp sonuçlanmadığını
tanımlamak olanaklı değildir
– Assosiyasyon olabilir

• Bu tür araştırmalar;
– Bir hastalığın toplumdaki sıklığı hakkında bilgi verir
– Sağlık hizmeti gereksinimleri ve toplumun sağlık durumu
hakkında bilgi verir
 Kesitsel çalışmalar

Avantajları Dezavantajları
• Kısa sürede • Etken-Sonuç İlişkisi
• Ucuz (ikisi aynı anda
• Yararlı veri değerlendirildiği için)
güvenli olmayabilir
• Sonuçlar (tüm toplumda
veya temsil eden • Hafızaya bağlı “bias”
örneklemde yapıldığından) olabilir (unutma)
genellenebilir • Selektif mortalite söz
konusu olabilir
Vaka-kontrol (case-control) çalışması
Toplum veya Hastane

Vakalar Kontroller
[Hastalık (+)] [Hastalık (-)]

Etken(+) Etken (-) Etken(+) Etken (-)

•Her gruptaki etken hızını karşılaştırır

•Hastalıktan nedene Retrospective
 Vaka kontrol çalışması
Etken Vaka Kontrol Toplam
+ a b a+b

- c d c+d

Toplam a+c b+d a+b+c+d

Etken hızı:
a b
vaka grubu = --------- x100, kontrol gurubu = ----------- x 100
a+c b+d
 Vaka-kontrol çalışması
Sigara KKH (+) KKH (-) Toplam
İçmiş 70 40 110

İçmemiş 30 60 90

Toplam 100 100 200

Vaka grubunda sigara = 70 %

Kontrol grubunda sigara = 40 %
OR (Odds Ratio) = 70 x 60 / 30 x 40 = 3.7
 Vaka-kontrol çalışması
Kontrollerin Seçimi:
Vakaların Seçimi:
1. Hastane kontrolleri
1. Belirlenmiş bir zaman
periodu boyunca hastane aynı hastaneye başka
“klinik’ten seçilebilir nedenlerle başvuranlar
veya diğer kliniklere
“Hospital based case- başvuranlar
control study”
2. Vakaların arkadaşlar,
2. Tanımlanmış bir genel komşular, akrabaları
toplumdaki tüm hasta
kişiler seçilebilir 3. Genel toplum kontrolleri
“Population based case- Yaş, cinsiyet,
control study” sosyoekonomik durum
vaka grubu ile benzer
olmalıdır.
 Vaka-kontrol çalışması
Avantajları: Dezavantajları:
• Kohortla karşılaştırılınca • Hospital based ise, bazı
relatif olarak hızlı and ölçümleri hesaplamak
ucuz dur olanaklı değildir
• uzun latent periodu – Morbidite-mortalite
olan ve nadir hızları, rölatif risk, vb.
hastalıklar için uygundur • Bazı durumlarda “etken-
• Tek bir hastalığa ait hastalık ilişkisini”
birden fazla etyolojik göstermek zordur
faktörün incelenmesi • BIAS olasılığı yüksektir
olanaklıdır
– Kayıtlar, görüşme, farklı
kurumlar, seçilmiş kişiler
 Kohort çalışmaları
• Incidence studies
– İnsidans çalışması
• Longitudinal studies
– uzunlamasına çalışma
• Follow-up studies
– izleme çalışması
• Prospective studies
– prospektif (ileriye dönük) çalışma
 Kohort çalışması
Toplum

Hastalığı olmayan kişiler

Etken (+) Etken (-)

Hastalık (+) Hastalık (-) Hastalık (+) Hastalık (-)

a b c d

İnsidans etk. (+) = (a) / (a+b) x 100

İnsidans etk. (-) = (c) / (c+d) x 100

RR = İnsidans etk (+) / İnsidans etk (-)

 Kohort çalışmaları
Avantajları:
• Etken – hastalık ilişkisi
gerçekçidir
• Tek bir etkenin sebep
olacağı bir çok etki
(sonuç) çalışılabilir
• Prospektif tipi BIAS’ı en
aza indirir
• İnsidans hızı ve Rölatif
Risk hesaplanabilir
Dezavantajları:
• İnsidans hızı düşük ve
latent periodu uzun
hastalıklar için uygun
değildir
• Prospektif ise, pahalı ve
zaman alıcı olabilir
• Retrospektif ise, çok iyi
tutulmuş kayıtlar olması
gerekir
• İzlemde kayıplar ve yer
değiştirmeler çok olur
 Müdahale çalışmaları

Müdahale çalışmalarının türleri

– Hayvan deneyleri
– Klinik deneyler Randomize – non randomize
• Tedaviye yönelik Kotrollü - kontrolsüz
• Korumaya yönelik Tek kör – çift kör
– Toplum deneyleri
 Müdahale çalışması
Toplum

Deney toplumu (homojen!?)

(çalışma grubu)
Randomizayon

Müdahale grubu Karşılaştırma grubu

(tedavi) (placebo) İzlem

Sonuç (müdahale) Sonuç (kontrol)

İyileşti İyileşti
İyileşmedi İyileşmedi
 Deneysel Çalışmalar
Tedavi edici deneyler Koruyucu deneyler
• Bir ilaç veya tedavi • ilaç veya prosedürün
prosedürünün belirli bir hastalık gelişme riskini
hastalığı olanlar arasında azaltıp azaltmadığını
– semptomları azaltıp değerlendirmek için
azaltmadığı
– recürrensi önleyip • belirli bir risk altındaki
önlemediği veya yüksek risk
– hastalıktan ölüm riskini taşıyan sağlıklı
azaltıp azaltmadığını bireyler arasında
tanımlamak için yapılır yapılabilir
 Koruyucu deneyler
Saha deneyleri
Örnek:
1954 Francis- poliomiyelit için saha deneyi
Sağlıklı çocuklar
Randomizasyon

Aktif aşı Plasebo

İzlem

Paralitik polio insidansı plasebo grubuna göre %50

daha azdı.
 Koruyucu deneyler
Toplum deneyi
Örnek:
Newburgh-Kingston diş sağlığı çalışması

Newburgh Kingston:
Suya Sodyum florid Herhangi bir şey
eklendi eklenmeyen su

Çürük, eksik veya dolgulu diş sayısında azalma

Müdahale araştırmaları
Sorunlar
• Etik sorunlar
– Zarar vermemeli
– Gönüllü ve uygun katılımcılar
– Katılımcılara yeterli bilgi verilmesi
– Zaman zaman analiz yapma
– İzinler
• Yapılabilirlik
– Katılımcı bulma
– Uzun zaman
– İzlemde kayıplar
• Çalışmanın maliyeti
 Metodolojik Araştırmalar
Tanı yöntemlerinin değerini
Gözlemcilerin ölçüm yeteneklerini / uyumunu
ölçen çalışmalardır

Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışmaları

Validity (Sensitivity, Specificity )
Reproducibility
Consistency
 Geçerlilik Çalışması
Referans Test
Hasta Sağlam Toplam
Hasta a b a+b
Yeni Test

Sağlam c d c+d
Toplam a+c b+d a+b+c+d

Sensitivite: a / a+c
Spesifisite: d / b+d
 Gözlemciler Arası Tutarlılık
1.Gözlemci
Hasta Sağlam Toplam
Hasta a b a+b
2.Gözlemci

Sağlam c d c+d
Toplam a+c b+d a+b+c+d
a+b
Tutarlılık:
kappa değeri !
a+b+c+d
Geçerli olan Güvenilir midir?
Temel Araştırma
Teknikleri
Doç. Dr. Levent Dönmez
Halk Sağlığı Anabilim Dalı

donmez@akdeniz.edu.tr