Mga Dula at Mandudula

 Tulad ng ating pagkakaalam ang dula o drama ay

isang uri ng anyong panliteratura na nasusulat
subalit isinasabuhay at ipinalalabas sa ibabaw ng
tanghalan. Tulad din ng ibang uri ng literature
tumuturol ito sa karansan ng tao o lipunan at
naglalayong muling isagawa sa pamamagitan ng
masining na pagtatanghal. Taglay din nito ang mga
katangian ng literaturang fiksyon tulad ng banghay,
tauhan, tema o paksa at wika.
 Mga Dula at Mandudula

 Bago pa man dumating ang mga Amerikano’y

kapiling na natin ang sining ng dulaan. Marami nang
Pilipino noon ang umaakyat ng entablado upang
magtanghal na bagamat salat sa mga
pangangailangan ng makabagong dula ay
kinagigiliwan naman ng mga manunuod. Sa
katunayan ay may mga treatro nang sadyang itinayo
para dito. Tinawag na moro-moro ang ating mga
unang dula na nang lumaon ay napalitan ng
zarzuela.
 Zarzuela ang kinatawang dula ng mga Tagalog. Ang
kasabikan ng mga Pilipino sa pagkakaroon ng kasarinlan
ang paksain pa rin nga zarzuela. Matapat na inilirawan
dito ang kalagayang api ng sambayanan. Ang binhi ng
nasyonalismong itinanim ng ating mga bayani’y
nanatiling buhay sa dibdib ng mga makabayan kayat
naging maluwag ang pagtanggap sa mga zarzuela.
 Kahit na nga mahigpit na ipinatupad ang batas sa
sedisyon at ang paglalahad ng bandila ng Pilipinas, hindi
natakot ang ating mga dramaturgo na ipakita nang
lantaran ang damdaming mapaghimagsik, ang tuwirang
pagtutol sa paniniil ng mga Amerikano at ang paggamit
ng ating watawat.
 Sa larangang ito ng panitikan ay nangibabaw ang
mga pangalan nina Severino Reyes at Hermogenes
Ilagan. Itinatag nila ang ang samahan ng mga
mandudula na tinawag na Gran Compania de
Zarzuela Tagla para kay Severino Reyes at Compania
Ilagan kay Hermogenes Ilagan.
 Marami rin ang sumulat ng dula noon at ang
itinuring na ama ng dulaang Tagalog ay si Severino
Reyes. Karaniwang may tataluhing yugto ang
kanilang mga katha.
 Si Severino Reyes ay nakilala sa bansag na Lola Basyang
dahilan na rin sa kanyang mga akdang “Mga kwento ni
Lola Basyang” na lumabas sa lingguhang magasing
Liwayway. Kilala rin siya sa ngalang “Don Binoy”.
 Sinulat niya ang ang mga dulang “Walang Sugat” na
unang ipinalabas noong 1902. Inilarawan sa dulang ito
ang kapaitang dinanas ng mga Pilipino sa kamay ng
malulupit sa Espanyol. Ang iba pa niyang akda na
naitanghal din ay ang “Ang Kalupi”, “R.I.P”, Cable
“Grama Fatal”, “Los Martires de la Patria”, “Filipinas
para los Filipinos”, “Puso ng isang Filipina”, “Bagong
Fausto”, “Alma Filipina”, “Tatlong Bituin”, “Mga Pusong
Dakila”, “Filotea o Ang Pag-aasawa ni San Pedro”,
“Opera Italiana”, “A San Lazaro”, at “Minda Dora”.
 Si Hermogens Ilagan naman ang sumulat ng “Despues de
Dios el Dinero”, “Dalawang Hangal’, “Biyaya ng Pag-
ibig”, “Dalagang Bukid”, at “Lucha Electoral”.
 Ang Kapampangang si Aurelio Tolentino ay Malaki ang
naitulong sa pag-unlad ng dulaang Tagalog. Marami ang
humanga sa kanyang pagsulat at pagka-makabayan at sa
kabila ng kanyang pagkakabilanggo ng kung ilang beses
dahilan sa kanyang mga katha ay nagpatuloy pa rin siya
sa pagsulat. Ang ilan sa kanyang akda’y ang mga
sumusunod; “Kahapon, Ngayon at Bukas”, “Bgong
Kristo”, “Luhang Tagalog”, “La Rosa”, “Manood Kayo”,
“Ang Makata”, “Sinukuan”, “Rizal Y Los Dioses”,
“Sumpaan”, “Filipinas y Espanya”, “Lagrimas Malayas”
at “Neneng”.
 Si Patricio Mariano ang sumulat ng mga dulang “Lakambini”,
“Ako’y Iyo Rin”, “Si Mayumo”, “Ang Pakakak”, “Silanginan D”,
“Deni”, “Ang unang Binhi”, “Luha’t Dugo”, “Ang Anak ng
Dagat”, “Ang Tulisan”, “Buhay Dapo”, at marami pang iba.
 Hindi rin nagpahuli sa pagpapayaman ng dulang Talagalog si
Julian Cruz Balmaceda. Iniambag niya ang dramang “Suga ng
Puso”, “Ang Puso ni Anita”, “Budhi ng Manggagawa”,
“Kaaway na Lihim”, “Dugo ng aking Ama”, “Sa
Bunganga ng Pating”, “Ang Tala sa Kabundukan”,
“Kayamanang Lumilipad”, “Hampas ng Lupa”, “General
Gredgorio H. del Pilar”, “Higanti ng Patay”, “Dahil sa Anak”,
“Sangkuwaltang Abaka”, na pinalitan ng iba makaraan ang
digma ng “Sino Ba Kayo?”.
 Ang dramang Tagalog o Zarzuela ay hindi rin nagging pangmatagalan at
sinapit din ang kapalaran ng moro-moro. Dahan-dahan itong Nawala sa
pagpasok ng bodabil at ng pelikula.
 Dala ng mga Amerikano ang bodabil sa ating bansa. Dati rati ang mga
gumaganap ay pawing mga Pilipino. Dahil sa kakaibang kasiyahan sa
panunuod ng bondabil, itinanghal na rin ito para sa mga Pilipino.
 Ang bodabil ay tumutukoy sa anumang palabas sa anumang palabas na
may awitan, sayawan, komedi o pagpapatawa, akrobatik at madjik na
pinagsamasama sa iisang pagtatanghal. Sinasabing ang unang
nagpalaganap ng ganitong uri ng pagtatanghal ay ang pamilya Vera-Perez.
Kung tutuusin, magagaling din ang mga artistang Pilipinong gumaganap sa
mga bodabil sapagkat nagagawa nilang gayahin ng walang kahirap-hirap
ang mga awitin at sayaw ng mga sikat na mang-await sa Amerikano noong
araw.
 Ilan sa mga artistang Pilipinong gumanap sa bodabil sina Kathy de la Cruz,
ang tinaguriang Reyna ng bodabil sa Pilipinas, si Aling Chuchi, Metring
David, Bayani Casimiro, at iba pa.