ZOOLOGIJA

► Energija je sposobnost za određeni rad,

fizička veličina koja karakteriše kretanje i
uzajamno djelovanje tijela, dok je rad
prijenos energije.
► Energija postoji u dva stanja:
► - kinetička (energija pokreta) i
► - potencijalna (pohranjena energija, poput
energije u jezgrima atoma)
►U životinjskim organizmima energija je
pohranjena u hemijskim vezama, i to kao
potencijalna energija.

► Životinje
koriste energiju iz hemijskih veza u
organskim molekulama radi zadovoljavanja
konkretnih potreba za energijom.
► Enzimi su proteini, kod nekih bioloških
sistema RNK, koji se uobičajenim putem
sintetišu na ribozomima.
► Određeni enzim je ekstremno selektivan i
može učestvovati u samo jednom tipu
reakcija koju katalizira.
► Većina enzima ima pH optimum, obično
između 6 i 8.
► Kofaktori su joni metala: Ca, Mg, Mn, Cu i Zn.

► Koenzimi nisu proteini, već organske

molekule koje učestvuju u enzimsko-
katalitičkoj reakciji, često putem transporta
elektrona.
► Osnove genetike i nasljeđivanja kod životinja

► Biološko nasljeđivanje obuhvata sve činioce i

njihove funkcionalne aktivnosti koje vode ka
kontinuiranom održavanju podudarnih
individua.
► Indentičnost informacija koje određuju sklad
fizioloških procesa u ćelijama bioloških
organizama omogućava ponavljanje za život
neophodnih procesa.
► Nasljedni materijal, tj. genetičke informacije
sadržane su u slijedu nukleotida (geni) u
dijelovima nukleinskih kiselina (lokusi) koji su
specifično integrisani u segmente
(hromosome) kod evolutivno najrazvijenijih
ćelija i nalaze se u njihovom jasno
odijeljenom jedru.
► Broj hromozoma je stalan i karakterističan za
svaku biološku vrstu i naziva se kariotip.
► Tjelesne (somatske) ćelije imaju diploidan (grč.
diploos = dvostruk) broj hromozoma [2n]. 
► Tjelesna ćelija čovjeka ima 46 hromozoma ili
dvije garniture po 23 hromozoma, pri čemu
jedna garnitura potiče od majke, a druga od oca
pa se tako obrazuje 23 para homologih
hromozoma.
► Spolne ćelije ili gameti [kod čovjeka su
to spermatozoidi i jajna ćelija] sadrže upola
manji broj hromozoma u odnosu na tjelesne
ćelije, nazvan haploidan [grč. haploos =
jednostruk] - n.
► Ako tjelesna ćelija ima dvije, onda će spolna
ćelija imati jednu garnituru hromozoma.
► Broj hromozoma u spolnim ćelijama čovjeka je
23.
► DNK je osnovna molekula na kojoj se temelji
nasljeđivanje i odgovorna je za prenošenje
nasljednog materijala i osobina. 

► Dezoksiribonukleinska
kiselina je nukleinska kiselina u obliku
dvostruke, spiralno zavijene zavojnice koja
sadrži genetičke odrednice za specifični
biološki razvoj staničnih oblika života i većine
virusa.
►U eukariotskim ćelijama kao što
su biljke, životinje, gljive i protisti, većina
DNK je smještena u staničnoj jezgri.
► Nasuprot tome, u jednostavnijih stanica
zvane prokarioti (bakterije), DNK nije
odvojena od citoplazme jezgrinom ovojnicom
(jezgra u tih stanica kao takva ne postoji).
► Stanične organele kao što su
mitohondriji i hloroplasti također sadrže
DNK.
► Jedan nukleotid sastavljen je od molekule
dezoksiriboze, fosforne grupe i azotne baze
(purinske i pirimidinske).
► Genom je skup gena koje sadrži
jedna haploidna ćelija. 
► Geni se nalaze na hromozomskoj DNK i
predstavljaju linearni raspored nukleotida u
toj DNK.
► Izražajnost (ekspresija) gena ogleda se u
sintezi različitih vrsta RNK i proteina i
regulisana je preciznim mehanizmima koji su
usaglašeni sa fiziološkim potrebama ćelije.
► Brojna morfološka, fiziološka i etološka
svojstva odlikuju jedinke neke populacije
iste vrste, iako one nisu nikada iste.

► Spomenute razlike mogu biti kontinuirane ili

diskontinuirane, mogu se mijenjati u
vremenu (alohronična promjenjivost) ili
mogu biti kod različitih jedinki u datom
prostoru (sinhronična promjenjivost).
►U populacijama organizama sa razdvojenim
spolovima veoma često se dešavaju slučajna
ukrštanja (panmiksija) između određenih
pripadajućih osobina.

► Slučajno ukrštanje bi se moglo definisati kao

situacija u kojoj svaka jedinka jednog spola
unutar populacije ima podjednake šanse za
ukrštanje sa bilo kojom jedinkom drugog
spola.
► Deskriptivna embriologija životinja

► Embriologijaje zasebna biološka disciplina

koja se bavi proučavanjem razvoja životinja
od oplođenja, ili aktivacije jajne ćelije, do
formiranja cjelovitog organizma i
otpočinjavanja njegovog slobodnog i
samostalnog života.
► Najveći broj životinja razmnožava se
seksualnim putem, i to putem muških i
ženskih gameta.
► Muški gameti životinja nazivaju se
sparmatozoidi, dok se ženski gameti
nazivaju jajne ćelije.
► Gameti nastaju od somatičnih ćelija
(spermatogonija) mejotičkim (redukcionim)
diobama.
► Gametogeneza je naziv za proces u kojem
se formiraju spolne ćelije.

► Proces formiranja muških spolnih ćelija

naziva se spermatogeneza, a ženskih –
oogeneza ili ovogeneza (ooum ili ovum =
jajna ćelija).
► Spermatogeneza se odigrava u sjemenim
kanalićima muških spolnih žljezda –
testisa, a oogeneza u jajnicima
(ovarijumima).

► Gametogeneza prolazi kroz tri faze:

► - razmnožavanje (proliferacija)
► - rast
► - sazrijevanje.
► Muške spolne ćelije ili spermatozoidi su
građeni od :
► - glave – grade je jedro i akrozom;

►- vrata – u kome su smještene

dvije centriole (jedna će obrazovati diobeno
vreteno prve diobe poslije oplođenja, a
drugi predstavlja bazalno tjelašce biča);
►- središnjeg dijela – u kome su
smještene mitohondrije i

►- biča (repa) kojim se spermatozoid kreće.

► Jajna ćelija predstavlja ženski gamet, koji
se obrazuje u procesu gametogeneze 
► Sadrži haploidan broj hromozoma kao
i spermatozoid, ali zato kod većine vrsta ima
mnogo veću količinu citoplazme od njega.
► Zrela jajna ćelija je relativno velika, odnosno,
veća je od prosječne tjelesne ćelije životinja.
► Partenogeneza predstavlja embrionalno
razviće jajne ćelije koja nije oplođena, tj.
proces za koji nije potrebno učešće
spermatozoida.

► Dio je normalnog životnog ciklusa mnogih

organizama među kojima su i biljne vaši
(afide, vrste iz familije Aphididae).
► Partenogeneza je zabilježena i kod nekih
kičmenjaka (ribe, vodozemci, ptice), ali kod
njih nikada ne dolazi do potpunog razvoja
individue.
► Prema količini i rasporedu žumanceta, koje
predstavlja rezervnu hranu za embrion,
razlikuju se tri osnovna tipa jajnih ćelija:
►- Oligolecitne (imaju malu količinu
žumanceta)
►- Telolecitne (imaju neravnomjerno
raspoređeno žumance) i
►- Centrolecitne (imaju veliku količinu
žumanceta).
► Periodi razvoja višećelijskih organizama

► 1. Period embrionalnog razvoja obuhvata:

► - faza segmentacije (brazdanje jajeta)
►- faza diferencijacije klicinih listova
(gastrulacija)
► - faza diferenciranja organa (organogeneza)
i
► - faza diferencijacije tkiva
► 2. Period mladalačkih stadija

► 3. Period zrelosti

► 4. Period starosti
► Evolucija životinjskih organizama

► Termin evolucija koristi se u smislu pravilnih,

postepenih, kvantitativnih promjena u prirodi
i društvu.
► U biologiji ovaj termin se koristi u smislu
postepenog razvoja nižih ka viših oblika.
► Vrste u prirodi nisu nepromjenjive, odnosno
nisu oduvijek prisutne i nisu zauvijek.
► Lamarckova teorija evolucije
► J. B. Lamarck objavio je 1801 "Sistem
životinja bez kičme", u kojem je prvi put iznio
ideju o zajedničkom porijeklu organizama i
njihovom postupnom razvoju, koju je 1809. u
poznatom djelu Filozofija zoologije razradio u
prvu cjelovitu evolucijsku teoriju.
► Po Lamarcku postoji u prirodi lagan,
neprekidan proces preobraženja vrsta. 
► Darwinova teorija evolucije
► Darwinova teorija evolucije poziva se
ponajprije na prirodni odabir ili selekciju
koja uništava jedinke slabije prilagođene
uslovima života, a podupire one bolje
prilagođene.
► Individualne varijacije koje ulaze u proces
selekcije mogu, po Darwinovu mišljenju, biti
determinirane vanjskim (okoliš) i
unutrašnjim (poslije nazvani genetskim)
faktorima.
► Nakon završenog studija na
Cambridgeu 1831. godine u svojoj
dvadesetdrugoj godini Darwin se ukrcao na
brod  Beagle i pridružio se ekipi
prirodoslovaca na znanstvenom putovanju po
svijetu.
► Darwin je na tom putovanju dobio priliku da
promatra geološke formacije koje su
pronađene na različitim kontinentima i
otocima kao i velik broj fosila i organizama.
► Darwin je dokazao da evolucija ima
adaptivni značaj i da je organizacijska
svrhovitost relativno izražena u
prilagođenosti organizma na određeni
historijsko uslovljeni kompleks vanjskih
uslova.

► Postanak vrsta je napoznatije Darvinovo

djelo. (pisao 22 godine)
► Dokazi i faktori evolucije

► Osnovni evolucioni faktori su:

► - promjenjivost
► - prirodna selekcija
► - genetički drift i
► - izolacija
► Prema nivoima promjenjivosti možemo
razlikovati individualnu i grupnu
promjenjivost.

► Osnovu promjenjivosti čine sitne promjene

na genetičkom materijalu -mutacije.

► Ovakva promjenjivost se označava kao

nasljedna promjenjivost.
► Mutacije su osnovni izvori nasljedne
promjenljivosti (genetičke varijabilnosti)
organizma.
► Pošto njima nastaju novi oblici gena, ili vode
njihovim drugačijim kombinacijama, logično
je da imaju za rezultat i promjenu u genskoj
(alelskoj) strukturi populacije.
► Pri svakoj ćelijskoj diobi, u prosjeku se
mutacije dešavaju u jednom na 100 000
gena, ali neki geni mutiraju češće (1/10
000), dok drugi mutiraju rjeđe.
Mutacije su promjene sekvence DNK.
Kada se mutacije dogode, one mogu biti bez
ikakva efekta na proizvod nekog gena ili mogu
onemogućiti normalno funkcioniranje gena.
► Mutageneza (proces nastajanja mutacija) može
biti (indukcijom ili spontano) izazvana
različitim fizičkim,hemijskim i biološkim faktorim
a vanjske i unutrašnje sredine.
► Fenotip organizma rezultat je
interakcije genotipa i okoliša u kojem živi.
► Znatan dio varijacije u fenotipovima u nekoj
populaciji uzrokovan je razlikama u njezinim
genotipovima.
► Migracije
► Kretanje jedinki iz date populacije u neku
drugu (emigracije), kao i dolazak jedinki iz
drugih populacija u matičnu populaciju
(imigracije) predstavljaju oblike migracija.
► Ova kretanja obično uzrokuju promjene
učestalosti gena u populacijama između
kojih se vrši proces razmjene genetičkog
materijala.
► Ovaj fenomen označen je kao protok gena.
► Prirodni odabir ili selekcija je prirodni izbor
između nositelja različito vrijednih nasljednih
faktora.
► Kao otkriće, načelo selekcije (odabira) glavni
je Darwinov doprinos teoriji evolucije, koju on
objašnjava borbom za opstanak među
pojedinim organizmima, od kojih preživljavaju
najsposobniji. 
► Selekciju, dakle, Darwin primjenjuje na
jedinke a ne na populacije, a okoliš kao
selektivna sila odabire varijante koje su joj se
najbolje prilagodile.
► Mehanizmi reproduktivne izolacije dijele se u dvije
grupe:
► - prefertilizacioni i
► - postfertilizacioni mehanizmi
► U prefertilizacione mehanizme spadaju:
► - fiziološka ili sezonska izolacija (rasplodno
nemiješanje ili odijeljenost blisko srodnih pripadnika
neke vrste kod kojih, u raznim dijelovima životnog
prostora (areal), dolazi do razlika u vremenu
dozrijevanja spolnih stanica, slabljenja spolne
privlačnosti, razlika u spolnom nagonu i sl.
► - mehanička
►- mehanička

►- etološka

►- izolacija pomoću polinatora i

►- gametska izolacija
► Kao faktor koji mijenja genetičku strukturu
populacije, genetički drift predstavlja
slučajne promjene učestalosti alela u
malim populacijama.
► Uvod u ekologiju i etologiju životinja
► Ekologija je biološka naučna disciplina koja
proučava uzajamne odnose živih bića na
njihovim staništima, odnosno u životnoj sredini.
► Njemački zoolog Ernst Haeckel
► bihevioralna ekologija proučava uloge ponašanja u
prilagodbama životinje da se prilagodi na svoj okoliš;
► populacijska ekologija proučava dinamiku populacija
određene vrste;
► biocenologija (ili sinekologija) se usredotočuje na
interakcije između vrsta unutar
neke biocenoze (životne zajednice);
► ekologija ekosistema proučava tokove tvari i energije
kroz biotičke i abiotičke komponente ekosistema;
► sistemska ekologija je interdisciplinarno polje
usredotočeno na proučavanje, razvoj i organizaciju
ekoloških sistema iz holističke perspektive
► Mjestoživljenja jedne životinje označava se
kao stanište, uključujući sve njegove žive i
nežive karakteristike.

► Prema rasponu ekološke valence vrste se

dijele na eurivalentne i stenovalentne.
► Osnovne osobine ekoloških faktora su:

►- da djeluju kompleksno (kao cjelina),

► - neprekidno se mijenjaju u vremenu i
prostoru
► - međusobno su uslovljeni.
► Sve ekološke faktore možemo podijeliti na:

►- abiotičke, koji predstavljaju fizičko-

hemijske uslove sredine i

►- biotičke, uticaji koje neki organizam trpi

od strane drugih živih bića.
► Abiotički ekološki faktori svrstavaju se u tri
grupe :
► 1. klimatski faktori (svjetlost,temperatura, voda
i vlažnost, zrak, sunčevo zračenje, vjetar,
podloga)
► 2. edafski faktori (fizičke, hemijske i biološke
osobine zemljišta i stjena na kojima se zemljište
razvija)
► 3. orografski faktori (nadmorska visina, nagib
terena itd.)
► Biotički ekološki faktori
► Uzajamni uticaji biljaka, životinja i čovjeka
(antropogeni faktor).
► Sve biljke i životinje uslovljene su životnom
djelatnošću drugih organizama.
► Uzajamni odnosi između biljaka i životinja
ogledaju se u sljedećem:
► ishrana svih životinja zasniva se na biljkama,
► biljke životinjama služe kao skrovište,
► životinje vrše oprašivanje,
► rasprostiranje sjemena i plodova i dr.
► Simbioza je bliska, često
dugotrajna interakcija dvaju organizama
različitih vrsta, zbog koristi barem jednog od
njih.
► Od organizama, koji žive u paru, veći je obično
domaćin, a drugi je parazit ili mutualist.
► Odnos organizama u simbiozi može biti:
parazitski (štetan za
jednoga), komenzalski (jedan ima korist, a
drugi ni korist ni štetu) i obostran (povoljan za
oboje). 
Mikorizni odnos između gljive Amanita muscaria i bijeli bor Pinus alba
► Populacija je grupa organizama iste vrste
koja u određeno vrijeme naseljava izvjestan
zajednički prostor, odnosno stanište.
► Za svaku populaciju je karakteristično:
► - gustina
► - natalitet i mortalitet
► - disperzija
► - struktura i
► - rast.
► Etologija je nauka koja proučava ponašanje
životinja u konkretnim uslovima njihove
životne sredine.
► - razvoj ponašanja
► - instinkt i učenje
► - imprinting
► - učenje
► - komunikacija
► Sistem biološke klasifikacije organizama

► Biolozi danas razlikuju više od 1,4 miliona

vrsta, o više od tri-četvrtine tog broja
pripada carstvu životinja.
► Moderna klasifikacija je prihvaćena prema
radovima Karl von Linne, kao binomijalni
sistem.
 NOMENKLATURA -
dio sistematike koji se bavi davanjem naziva taksonima.

Danas je upotrebi binarna nomenklatura (Karl

Line, 1758)
Hipoderma bovis, Linne, 1758
Diceros bicornis, Linne, 1758
► Vrsta predstavlja populaciju ili skup
populacija koje se stvarno ili potencijalno
ukrštaju između sebe.
 Srodne vrste se grupišu u ROD (genus).

 Srodni rodovi čine FAMILIJU (familia).

 Srodne familije svrstavaju se u RED (ordo)

 Srodni rodovi objedinjuju se u KLASU (classis)

 Klase organizama sa istom opštom građom čine

TIP (phylum)

 Svi filumi objedinjuju se u CARSTVO (regnum).

► Pristupiu sistematici životinja
► Prema aktuelnim biološkim spoznajama
smatra se da je svaka vrsta nastala od
određenog pretka, odnosno da svaka vrsta
ima tzv. monofiletičko porijeklo ili da je
svaka vrsta nastala evolutivnom
divergencijom.
► S druge strane, za određene skupine postoje
podaci da su nastale polifiletski, tj. od više
predaka.
► Srodnost između vrsta izučava se analizom
njihovih osobina na osnovu čega se govori
o:
► - evolucionoj sistematici

►- numeričkoj taksonomiji i

►- filogenetskoj sistematici
► Simetrija je organizacija dijelova tijela prema
određenim osama simetrije.
► Prema tome sve životinje možemo da
razvrstamo u dvije grupe :
► asimetrične i simetrične.
► Tijelo asimetričnih životinja ne može se
podijeliti na jednake dijelove.
► Simetrične životinje mogu biti sferično,
radijalno ili bilateralno simetrične.
Sferično simetrični organizmi imaju loptast oblik tijela.
Kroz centar njihovog tijela je moguće povući neograničen broj
homopolnih osa i kroz njih postaviti isto toliko ravni simetrije (vidi
sliku).
Ravan simetrije dijeli tijelo na dvije simetrične (jednake) polovine.
Radijalno simetrični organizmi imaju cilindričan oblik
tijela. Kroz njihovo tijelo je moguće povući jednu
hetropolnu osu i kroz nju postaviti bezbroj ravni
simetrije. 
Bilateralno (dvostruko ili dvobočno) simetrični
organizmi su oni kroz čije tijelo je moguće povući tri ose,
ali se samo kroz jednu od njih može postaviti ravan
simetrije. Dvije ose su heteropolne i to su : leđno-
trbušna (sagitalna) i uzdužna (longitudinalna).
► Vrlovažan vid tjelesne organizacije jeste i
nivo ćelijske organizacije, kao i stepen
morfološke, odnosno općetjelesne
složenosti.

► Spomenuti oblik organizacija može se jasno

podijeliti u dva tipa:

►- diploblastični i

►- triploblastični.
► Endem je vrsta prisutna u prirodi i ograničena
na određeni geografski region.

► Endemi Bosne i Hercegovine su one vrste čiji je

cjelokupni areal unutar njenih državnih granica.
Proteus anguinus