z

ფუნქციები

ავტორი: გივი ნიქაბაძე

 z
ფუნქციის ზოგადი
დახასიათება

 ფუნქცია არის ერთი ტიპის ცვლადებს შორის კავშირი.

 შემავალი ინფორმაციაფუნქციაგამომავალი
ინფორმაცია

ანუ ხდება ფუნქციის საშუალებით გარდაქმნა.

 z
ფუნქციის ზოგადი
დახასიათება

 რომელიღაც ერთ x-ს შეესაბამება რაიმე Y.

 X-არგუმენტი

 Y-მნიშვნელობა x y
 z

ფუნქციის ნულები

 ფუნქციის ნულები არის არგუმენტების(X)-ის

მნიშვნელობები, რომლის დროსაც Y=0.

 იმისათვის ფუნქციის ნულები დავადგინოთ ამისათვის

საჭიროა, რომ გრაფიკი კვეთდეს აბსცისათა ღერძს.
 z

მაგალითად
:

 ამ შემთხვევაში ფუნქციის
ნულები არის (-2;0) და (-3;0).
 z
სავარჯიშო #1

 იპოვე ფუნქციის ნულები:

 z
ღერძებთან გადაკვეთის წერტილები

 წერტილები, რომლებიც აბსცისათა და ორდინატთა ღერძს კვეთენ.

 მაგ: სურათზე ნაჩვენებ გრაფიკულ გამოსახულებაზე აბსცისათა ღერძს

კვეთს (1;0) წერტილში, ხოლო ორდინატთა ღერძს კი (0;2).
 z
სავარჯიშო #2
 იპოვე ღერძებთან გადაკვეთის
წერტილები.
 z
ფუნქციის მაქსიმალური და მინიმალური (ექსტრემუმის) წერტილები

 მოცემული გრაფიკის საშუალებით ჩვენ

შეგვიძლია დავადგინოთ ფუნქციის
მაქსიმალური და მინიმალური
წერტილები.

 მაგ: ჩვენს გრაფიკზე მაქსიმალური

წერტილია (0.5;5) ხოლო მინიმალური
(3;5).
 z

სავარჯიშო #3

 იპოვე ფუნქციის მაქსიმალური

და მინიმალური წერტილები:
 z
ფუნქციის ზრდადობა და კლებადობა

 ფუნქციის ზრდადობა/კლებადობას განსაზღვრავენ გრაფიკის

მიმართულებით(მარცხნიდან მარჯვნივ), თუ გრაფიკი ადის ზევით და Y X-
ის მნიშვნელობები იზრდება, ამ დროს არის ზრდადი, ხოლო თუ გრაფიკი
ჩადის ქვევით და Y X-ის მნიშვნელობები მცირდება, მაშინ არის
კლებადი.
z
მაგალითად
:
 z
სავარჯიშო #4

 განსაზღვრე ფუნქციის
ზრდადობა და კლებადობა
z
ნიშანმუდმივობის შუალედები
(დადებითობა და უარყოფითობა)

 ფუნქცია დადებითია X-ის იმ მნიშვნელობებითვის

რომლისთვისაც Y>0, ანუ მდებარეობს აბსცისათა ღერძის
ზემოთ.

 ფუნქცია დადებითია X-ის იმ მნიშვნელობებითვის

რომლისთვისაც Y<0, ანუ მდებარეობს აბსცისათა ღერძის
ქვემოთ.
z
მაგალითად:
 z
სავარჯიშო #5

განსაზღვრეთ ნიშანმუდმივობის შუალედები:

z
ფუნქციის ლუწობა ან კენტობა

 ფუნქცია არის ლუწი ან კენტი შეიძლება არც ლუწი იყოს და

არც კენტი.

 ლუწია როდესაც განსაზღვრის არეს ყოველ x რიცხვთან

ერთად მისი მოპირდაპირე -x რიცხვიც ეკუთვის: f(-x)=f(x).

 კენტია როდესაც გრაფიკი სიმეტრიულია კოორდინატთა

სათავის მიმართ: f(-x)=-f(x).
z
მაგალითად:
 z
სავარჯიშო #6

 მოიყვანე თითოეულის მაგალითი:

 ლუწი

 კენტი

 არც ერთი
 z
წრფივი ფუნქცია
 წრფივი ფუნქციის გრაფიკი არის წრფე.

 იგი იზრდება/მცირდება მინუს უსასრულობიდან პლიუს

უსასრულობამდე.

 ზოგადი ფორმულა: y=kx+b

 Y-მნიშვნელობათა არე

 X-განსაზღვრის არე

 k-დახრის კოეფიციენტი

 b-წრფის გადაადგილებას ღერძების მიმართ, Y-ის

გადაკვეთა.
 z
დახრის კოეფიციენტი k (slope)

 k=tan()

 იმისათვის, რომ გავიგოთ დახრის კოეფიციენტი,

ამისათვის საჭიროა, რომ ვიცოდეთ წრფეზე
  
მდებარე ორი წერტილის კოორდინატები, რათა
შესრულდეს ფორმულა:
z
ამოცანის ამოხსნა წრფივი ფუნქციის
დახმარებით

 ქალაქის ერთ-ერთ გასართობ პარკში შესვლა ღირს 15₾,

ხოლ ო თითოელ იქ გატარებულ საათზე ემატება 5,50 ₾.
გიორგიმ პარკში 3,5 სთ გაატარა. რამდენი ლარი დახარჯა
გიორგიმ?
z
ამოხსნა

 პირველ რიგში უნდა ჩავწეროთ წრფივი ფუნქცია:

y=15+5,50x

 შემდგომ კი ჩავწეროთ x-ის მაგივრად პარკში გატარებულ

დრო:
  
y=15+5,503,5

y=34.25

 როგორც აღმოჩნდა გიორგის აქვს გადასახდელი 34.25₾.

 z

კვადრატული ფუნქცია

 კვადრატული ფუნქციის გრაფიკი არის პარაბოლა

 ზოგადი ფორმულა:f (x) = a +bx + c

  წვეროს ფრომა (Vertex form): a(x-h)+k წვერო (h,k)

 ღერძებთან გადაკვეთის ფორმა: y = a(x-x1)(x-x2),

ნულები: (x1;0), (x2;0)

z
ამონახსნთა რაოდენობა
z მიმართულება
 z

სიმეტრიის ღერძი

 „იგი ყოფს პარაბოლას შუაზე,“

ერთმანეთის ტოლია ღერძს ორივე
მხარე.

 სიმეტრიის ღერძი გადის პარაბოლის

წბეროზე
 z
ამოცანა კვადრატული ფუნქციის
დახმარებით

 შენობიდან რომლის სიმაღლეც 50 მ-ია, ბურთი ისროლეს, რომლის

საწყისი სიჩქარე 20 მ/წმ იყო. განტოლება h= -16 + 20t + 50 აღწერს
  
ბურთუს სიმაღლეს გასროლიდან t წამის შემდეგ. გასრლოდიან
დაახლოებით რა დროში დაეცემა ბურთი მიწაზე?
z
ამოხსნა

 პირველ რიგში გავამარტივოთ განტოლება

 h= -16+ 20t + 50

  h= 810t + 25

 შევავსოთ ფორმულა

 t== წმ
z
ტრიგონომეტრიული
ფუნქცია

 ფორმულები:
 Sin(a)=y/1=1

 Cos(a)=x/1=1

 Tg (a)=sin(a)/cos(a)=y/x
z
ძირითადი ტრიგონომეტრიული
მნიშვნელობები
 z
სინუსოიდა

 a - ამპლიტუდა
 მიღებულ სინუსებს თუ გრაფიკულად გამოვსახავთ
 b - სიხშირე
მივიღებთ სინუსოიდას.
 c - ჰორიზონტალური გადაადგილება
 სინუსოიდა აუცილებლად გადის სათავეზე
 d - ვერტიკალური გადაადგილება
 ფორმულა: y = a sin(bx-c)+d
 z
კოსინუსოიდა

 მიღებულ კოსინუსებს თუ გრაფიკულად გამოვსახავთ მივიღებთ

კოსინუსოიდას.

 y = a cos(bx-c)+d

 ფორმულის ერთეულები ზუსტად იგივე, რაც სინუსოიდაშია.

 z
ამპლიტუდა

 ამპლიტუდა არის მანძილი x ღერში პარარელური შუახაზსა

და ერთ-ერთ მაქსიმუმს/მინიმუმს შორის.

 ფორმულა: a=(𝒎𝒂𝒙⁡− 𝒎𝒊𝒏)/𝟐

 z
პერიოდი

 პერიოდი გვიჩვენებს რა შუალედში შეასრულა ფუნქციამ

 ერთი
  ციკლი.

 ფორმულა:
 z
სიხშირე
 სიხშირე გვიჩვენებს თუ პერიოდში(360°-იან) 2π
 რამდენჯერ
  ეტევა ფუნქციის ციკლი:

 ფორმულა: b=
 z
ტრანსფორმაციები

 იგი გვიჩვენებს რამდენად არის

გადაადგილებული გრაფიკი y-ღერძის
მიმართ ზემოთ ან ქვემოთ.
z
ამოცანა
 მარიამი ატრიალებს პატარა სათამაშო ბურთს, რომელზეც
აქვს ვიწრო თოკი მიბმული. თოკის სიგრძე არის 45 სმ.
მარიამის ხელი კი 1.5 მეტრზეა. ბურთი ერთ დატრიალებას
ახერხებს 2 წმ-ში. რა იქნება ფორმულა იმისა, რომ
დავადგინოთ ტრიალის ნებისმიერ მონაკვეთში , თუ რა
სიმაღლეზე იმყოფება ბურთი?
z

ამოხსნა

 y = - a cos(bx-c)+d

 a=(1.95-1.05)/2= 0.45

 b=360/2=180

 d=(1.95+1.05)/2=1.5

 Y=-0.45cos(180x)+1.5
z

მადლობა
ყურადღებისთვის