დავალება: №12

სახელმძღვანელო : ნ. ხვედელიძე. მათემატიკა ეკონომიკის და ბიზნესისათვის

სასწავლო თემა: თავი 14. განსაზღვრული ინტეგრალი [ გვ. 253 - 257]

§ 14.1. განსაზღვრული ინტეგრალის ცნება;

§ 14.2. განსაზღვრული ინტეგრალის თვისებები;
§ 14.3. განსაზღვრული ინტეგრალის გეომეტრიული მნიშვნელობა. ზოგიერთი სახის ბრტყელი
ფიგურის ფართობის გამოთვლა განსაზღვრული ინტეგრალის საშუალებით;
§ 14.4. ნიუტონ - ლაიბნიცის ფორმულა;
§ 14.5. განსაზღვრული ინტეგრალის გამოთვლის ხერხები;
§ 14.6. ნაწილობითი ინტეგრების ხერხი განსაზღვრულ ინტეგრალში.

საშინაო დავალება: სავარჯიშო 14 . №1; №2; №3; კენტები №4 (1; 2 ; 3 ; 4 ; 5) გვ. [ 259 - 260]
სავარჯიშოების პასუხები: გვ. ( 460 - 461 )

შეამოწმეთ თეორიული მასალის ცოდნა შემდეგი კითხვების საშუალებით:

1. რას ეწოდება f ( x ) ფუნქციის ინტეგრალური ჯამი?

2. რას ეწოდება განსაზღვრული ინტეგრალი?
3. მოიყვანეთ განსაზღვრული ინტეგრალის თვისებები.
4. რაში მდგომარეობს განსაზღვრული ინტეგრალის გეომეტრიული შინაარსი.
5. მოიყვანეთ ზოგიერთი ბრტყელი ფიგურის ფართობის გამოსათვლელი ფორმულები.
6. მოიყვანეთ ნიუტონ-ლაიბნიცის ფორმულა.
7. რაში მდგომარეობს ჩასმის ხერხი განსაზღვრული ინტეგრალისათვის.
8. მოიყვანეთ ნაწილობითი ინტეგრების ფორმულა განსაზღვრულ ინტეგრალში.

1. f ( x ) ფუნქციის ინტეგრალური ჯამი

ვთქვათ, [ a ; b ] სეგმენტზე განსაზღვრულია y=f ( x ) ფუნქცია. დავყოთ ეს სეგმენტი n ნაწილად

x k ( 0 ; 1 ; 2; 3 … ) წერტილებით, სადაც
a=x 0< x1 < x 2 <⋯< xn −1 < x n=b
მივიღებთ [ a ; b ] სეგმენტის ქვესეგმენტებს:

[ x 0 ; x 1 ] , [ x 1 ; x 2 ] , [ x 2 ; x3 ] , … , [ xk −1 ; x k ] , … , [ x n−1 ; x n ]
მიღებული ქვესეგმენტების სიგრძეები აღვნიშნოთ, შესაბამისად,
∆ x 1 , ∆ x2 , ∆ x 3 , … , ∆ x k , … , ∆ x n
სიმბოლოებით, სადაც
∆ x k =x k −x k−1, k=1 ; 2 ; 3; …; n.

აღვნიშნოთ ∆ x 1 , ∆ x2 , ∆ x 3 , … , ∆ x nრიცხვებს შორის უდიდესი λსიმბოლოთი, ე.ი. λ=max ∆ x k ახლა

1 ≤k ≤n

ყოველ [ x k−1 ; x k ] სეგმენტზე ავიღოთ ნებისმიერი ξ k წერტილი და შევადგინოთ ჯამი:

n
σ n=∑ f ( ξ k ) ∙ ∆ x k (14.1 )
k=1

ამ ჯამს ეწოდება f ფუნქციის ინტეგრალური ჯამი. მისი მნიშვნელობა დამოკიდებულია,

როგორც [ a ; b ] სეგმენტის დანაწილებაზე, ასევე ξ k წერტილების შერჩევაზე.

2. განსაზღვრული ინტეგრალი
თუ არსებობს ( 14.1 ) ინტეგრალური ჯამის სასრული ზღვარი, როცა λ → 0 და იგი არაა
დამოკიდებული [ a ; b ] სეგმენტის დანაწილებაზე და ξ k წერტილების შერჩევაზე, მაშინ ამ ზღვარს
უწოდებენ f ( x ) ფუნქციის განსაზღვრულ ინტეგრალს [ a ; b ] სეგმენტზე და ასე ჩაწერენ:
n b
lim ∑ f ( ξ k ) ∙ ∆ x k =∫ f ( x ) dx
λ→ 0 k=1 a

ამ შემთხვევაში f ფუნქციას ეწოდება ინტეგრებადი [ a ; b ] შუალედში. a და b რიცხვებს ეწოდება

შესაბამისად, ინტეგრალის ქვედა და ზედა საზღვარი, [ a ; b ] სეგმენტს კი, - ინტეგრების შუალედი,
x ცვლადს ეწოდება ინტეგრების ცვლადი. ცხადია, რომ განსაზღვრული ინტეგრალი წარმოადგენს

რიცხვს და იგი არაა დამოკიდებული იმაზე, თუ რა ასოთი აღვნიშნავთ ინტეგრების ცვლადს.

ზემოთ ჩვენ ვიგულისხმეთ, რომ a< b .
თუ a> b , ხოლო ფუნქცია f ( x ) ინტეგრებადია [ b ; a ] სეგმენტზე, მაშინ
b a

∫ f ( x ) dx=−∫ f ( x ) dx
a b

თუ a=b , მაშინ
a

∫ f ( x ) dx=0.
a

3. განსაზღვრული ინტეგრალის თვისებები.

განსაზღვრულ ინტეგრალს გააჩნია შემდეგი თვისებები:
1. განსაზღვრული ინტეგრალის მნიშვნელობა არ არის დამოკიდებული ინტეგრების ცვლადზე, ე.ი.
b b

∫ f ( x ) dx=∫ f ( t ) dt ;
a b

2. თუ f ( x ) ფუნქცია ინტეგრებადია [ a ; b ] სეგმენტზე და A მუდმივი რიცხვია, მაშინ A ∙ f ( x ) ფუნქციაც

ინტეგრებადია და ადგილი აქვს ტოლობას:
b b

∫ A ∙ f ( x ) dx=A ∙∫ f ( x ) dx ;
a a

3. თუ f ( x ) და g ( x ) ფუნქციები ინტეგრებადია [ a ; b ] სეგმენტზე, მაშინ მათი ჯამი აგრეთვე

ინტეგრებადია ამავე სეგმენტზე და
b b b

∫ ( f ( x )+ g ( x ) ) dx=∫ f ( x ) dx+∫ g ( x ) dx ;
a a a

4. თუ f ( x ) არის არაუარყოფითი ინტეგრებადი ფუნქცია [ a ; b ] სეგმენტზე, მაშინ

b

∫ f ( x ) dx ≥0 .
a

4. განსაზღვრული ინტეგრალის გეომეტრიული შინაარსი

განსაზღვრული ინტეგრალის საშუალებით. განვიხილოთ [ a ; b ]სეგმენტზე მოცემული
არაუარყოფითი y=f ( x ) ფუნქცია. როგორც ვიცით, ასეთი ფუნქცია ინტეგრებადია [ a ; b ] სეგმენტზე.
ამ f (x) ფუნქციისათვის განსაზღვრული ინტეგრალი გეომეტრიულად წარმოადგენს იმ
მრუდწირული ტრაპეციის ფართობს, რომელიც შემოსაზღვრულია y=f ( x ) წირით, Ox ღერძით, x=a
და x=b წრფეებით (იხ. ნახ. 1).

თუ ამ ფართობს S−¿ით აღვნიშნავთ, მაშინ გვექნება:

b
S=∫ f ( x ) dx .
a

თუ f ( x ) ფუნქცია უწყვეტია და არადადებითია [ a ; b ] სეგმენტზე, მაშინ

b

∫ f ( x ) dx ≤0.
a

ამ ინტეგრალის აბსოლუტური მნიშვნელობა იმ მრუდწირული ტრაპეციის ფართობის ტოლია,

რომელიც შემოსაზღვრულია y=f ( x ) წირით, Ox ღერძით, x=a და x=b წრფეებით (იხ. ნახ. 2).

5. ზოგიერთი ბრტყელი ფიგურის ფართობის გამოსათვლელი ფორმულები.

განსაზღვრული ინტეგრალის საშუალებით შესაძლებელია სხვადსხვა სახის ფიგურის ფართობის

გამოთვლა. ჩვენ სანიმუშოდ განვიხილავთ ორ მათგანს.
1) იმ ფიგურის ფართობი, რომელიც შემოსაზღვრულია [ a ; b ] სეგმენტზე უწყვეტი f (x)≥g(x)

ფუნქციებით და x=a და x=b ვერტიკალური წრფეებით (იხ. ნახ. 3), გამოითვლება ფორმულით
b
S=∫ ( f ( x )−g ( x ) ) dx .
a

2)
ნახ. 4 -ზე გამოსახული ტიპის ფიგურის ფართობი შეგვიძლია გამოვსახოთ ასე:
c d b
S=∫ f ( x ) dx−∫ f ( x ) dx +∫ f ( x ) dx .
a c d

6. ნიუტონ - ლაიბნიცის ფორმულა.

ვთქვათ, f ( x ) არის [ a ; b ] სეგმენტზე უწყვეტი ფუნქცია. აღვნიშნოთ F ( x )– ით მისი რომელიმე
პირველადი ფუნქცია, მაშინ
b b
a |
∫ f ( x ) dx=F ( x ) 0 =F ( b ) −F ( a )
a
ამ ტოლობას ნიუტონ - ლაიბნიცის ფორმულა ეწოდება.

b
|
F ( x ) 0 სიმბოლო იკითხება ასე: ” ჩასმა F ( x )– ში, a – დან b−¿ მდე ’’.
a

7. ჩასმის ხერხი განსაზღვრული ინტეგრალისათვის

ვთქვათ, გვინდა გამოვთვალოთ განსაზღვრული ინტეგრალი
b

∫ f ( x ) dx ,
a

სადაც, f ( x ) წარმოადგენს [ a ; b ] სეგმენტზე უწყვეტ ფუნქციას. დავუშვათ, რომ x=ϕ ( t ), სადაც ϕ ( t )

წარმოადგენს t ცვლადის რაიმე უწყვეტ და ზრდად (ან კლებად) ფუნქციას [ α ; β ] სეგმენტზე,
რომლის წარმოებული ϕ ' ( t ) უწყვეტია ამავე შუალედში. გარდა ამისა, ϕ ( α )=a და ϕ ( β )=b მაშინ
ადგილი აქვს ტოლობას:
b β

∫ f ( x ) dx=¿ ∫ f ( ϕ ( t )) ϕ ' ( t ) dt =¿ ¿ ¿
a α

ინტეგრალის გამოთვლის ამ წესს ჩასმის ხერხი ეწოდება.

ამოცანა 1. გამოვთვალოთ ინტეგრალი
 2
e

∫ x dx
ln x
e

dx
ამოხსნა. აღვნიშნოთ ln x=t, მაშინ =d t დავადგინოთ ახალი საზღვრები t ცვლადისათვის. როცა
x
x=e , მაშინ t=ln e=1, ხოლო როცა x=e 2 , მაშინ t=ln e 2=2,

ამიტომ
e2 2 2
e 1
1|
∫ x ln x =∫ dtt =ln|t| 0 =ln 2−ln 1=ln 2
dx

8. ნაწილობითი ინტეგრების ხერხი განუსაზღვრელ ინტეგრალში.

ნაწილობითი ინტეგრების ხერხი. ვთქვათ, u=u ( x ) და v=v ( x ) ფუნქციები უწყვეტია [ a ; b ] სეგმენტზე
და უწყვეტად წარმოებადია ( a ; b ) ინტერვალში.
როგორც ვიცით

( uv )' =u' v +u v '

ვაინტეგროთ ორივე მხარე a –დან b –მდე და გამოვიყენოთ ნიუტონ - ლაიბნიცის ფორმულა
b b b '
∫
a
u v '
dx= ( uv )
|
0 −∫ u vdx
a a
b b b
∫
a
udv= ( uv )
|
0 −∫ vdu
a a
მიღებულ ფორმულას ეწოდება ნაწილობითი ინტეგრების ფორმულა განსაზღვრული
ინტეგრალისათვის.
ამოცანა 2. გამოვთვალოთ ინტეგრალი
2

∫ x 2x dx
0

ამოხსნა. აღვნიშნოთ: u=x და d v =2x dx აქედან მივიღებთ:

2x
du=dx და v=¿ .
ln 2

ამიტომ, ნაწილობითი ინტეგრების ფორმულის გამოყენებით გვექნება:

x∙2 2
2 2 2 2

|
x x 2 0 x
' 2 2∙2 0∙2 2 8 1
∫ x 2x dx=
0 ln 2
0 ∫
−
0 0
x
ln 2
dx= (
ln 2
−
ln 2 )
−
0
1 ∙
∫ ln 2 dx =
ln 2
−
ln 2
∙ ∫ 2x dx=¿ ¿
0
 1 2 2
|
x 2 0
8 8 1 2 2 8 4 1 8 3
¿ − ∙
ln 2 ln 2 ln 2
0
0
= − ∙ − = −( + = )−
ln 2 ln 2 ln 2 ln 2 ln 2 l n2 2 l n2 2 ln 2 l n2 2
.

საშინაო დავალება: სავარჯიშო 14 . №1; №2; №3; კენტები №4 (1; 2 ; 3 ; 4 ; 5) გვ. [ 259 - 260]
სავარჯიშოების პასუხები: გვ. ( 460 - 461 )

1. გამოთვალეთ განსაზღვრული ინტეგრალები:

1.
1

∫ 4 xdx
0

ამოხსნა: ნიუტონ - ლაიბნიცის ფორმულის თანახმად გვექნება:

1 1 1
|
2 2 2
∫ 4 xdx=4 ∙∫ xdx =4 ∙ x2 1 0 1
(
0 =4 ∙ − =4 ∙ =2.
2 2 2 )
0 0
0
პასუხი: 2 .
2.
1

∫ ( 3 x 2−2 x+ 2 ) dx
0

ამოხსნა: ნიუტონ - ლაიბნიცის ფორმულის თანახმად გვექნება:

x3 1
1 1 1 1

0
2
∫ ( 3 x −2 x+ 2 ) dx=¿ 3 ∙∫ x
0
2
dx−2∙ ∫ xdx +2∙ ∫ dx=¿ 3 ∙
0 0 3 |0
x2
0 −2 ∙ ¿ ¿¿
2

13 03 12 02 1 1
¿3∙ ( ) ( )
− −2 ∙ − +2 ∙ ( 1−0 )=3 ∙ −2∙ +2=1−1+2=2 .
3 3 2 2 3 2
პასუხი: 2 .
3.
2

∫ ( 3 x 2 +2 x ) dx
1

ამოხსნა: ნიუტონ - ლაიბნიცის ფორმულის თანახმად გვექნება:

2 2 2 2 x2 2
| |
3
∫ ( 3 x +2 x ) dx=¿3 ∙∫ x dx +2 ∙∫ xdx=¿ 3 ∙ x3
2 2
0 + 2∙ 0 =¿ ¿ ¿
2
1 1 1
1 1

23 13 22 1 2 7 3
¿3∙ ( ) ( )
− +2 ∙ − =3 ∙ +2 ∙ =7+ 3=10 .
3 3 2 2 3 2
პასუხი: 10 .
4.
2

∫ (e x + 1x )dx
1

ამოხსნა: ნიუტონ - ლაიბნიცის ფორმულის თანახმად გვექნება:

2 2 2 2 2
∫(
1
1
x ) 1
x 1
1 x
1 1 | |
e + dx =¿∫ e dx +∫ dx=¿ e x 0 + ln x 0 =¿ ( e2−e1 ) + ( ln2−ln 1 )=¿ ¿ ¿
x

¿ ( e 2−e ) + ( ln 2−0 )=e2 + ln2−e .

პასუხი: e 2+ ln 2−e .
5.
2
2 x2 +1
∫ x dx
1

ამოხსნა: ნიუტონ - ლაიბნიცის ფორმულის თანახმად გვექნება:

2 2 2 2 2 2 2 2 2
| |
2
∫ x dx=∫ 2 x+ x dx=¿ ∫ 2 x dx +∫ x dx=¿ 2 ∙∫ x dx+∫ 1x dx=2 ∙ x2 0 + ln x 0 =¿ ¿ ¿
2 x +1 1
( ) 1
1 1 1 1 1 1
1 1

2 2
| |
¿ x 2 0 + ln x 0 =( 22−12 ) + ( ln 2−ln 1 )=( 4−1 ) + ( ln2−0 )=3+ ln 2.
1 1

პასუხი: 3+ ln 2 .
6.
1

∫ ( 3 x +1 )3 dx
0

ამოხსნა: ნიუტონ - ლაიბნიცის ფორმულის თანახმად გვექნება:

1 ( 3 x+1 ) 1 1 ( 3∙ 1+1 ) ( 3 ∙0+ 1 )

1 4 4 4

0
3

0 |
∫ ( 3 x +1 ) dx= 3 ∙ 4 0 = 3 ∙ 4 − 4 = 13 ∙ 256
( 4
1 1 255 85
) (
− = ∙
4 3 4
= .
4 )

85
პასუხი: .
4
7.
2

∫ ( 2 x+ 1 )5 dx
1

ამოხსნა: ნიუტონ - ლაიბნიცის ფორმულის თანახმად გვექნება:

1 ( 2 x +1 ) 2 1 (2 ∙ 2+ 1 ) ( 2 ∙1+1 )
2 6 6 6

∫
1
( 2 x+ 1 )
5
dx=
2
∙
6 | 0
1
=(2
∙
6
−
6 ) (
=
1 5 6 36 56−3 6
∙
2 6 6
− = )
12
.

56−36
პასუხი: .
12

8.
2
1
∫ 2 x−1 dx
1

ამოხსნა: ნიუტონ - ლაიბნიცის ფორმულის თანახმად გვექნება:

2 2
1
∫ 2 x−1
1
1
2 |1
2
1
1
dx= ∙ ln ( 2 x−1 ) 0 = ∙ ( ln ( 2∙ 2−1 )−ln ( 2∙ 1−1 ) )= ∙ ( ln 3−ln 1 )=
2
ln 3
2
.

ln 3
პასუხი: .
2
9.
π
2

∫ sin x dx
0

ამოხსნა: ნიუტონ - ლაიბნიცის ფორმულის თანახმად გვექნება:

π
π

|
2

∫ sin x dx=−cos x 20 =− cos π2 −cos 0 =− ( 0−1 ) =1.

( )
0
0

პასუხი: 1 .

10.
π
2

∫ cos x dx
0

ამოხსნა: ნიუტონ - ლაიბნიცის ფორმულის თანახმად გვექნება:

π
π

|
2

∫ cos x dx=sin x 20 =sin π2 −sin 0=1−0=1 .

0
0

პასუხი: 1 .
11.
π
4

∫ cos12 x dx
0

ამოხსნა: ნიუტონ - ლაიბნიცის ფორმულის თანახმად გვექნება:

π
π

|
4

∫ cos 2 x dx=tg x 40 =tg π4 −tg0=1−0=1 .

1
0
0

პასუხი: 1 .
12.
π
2

∫ sin12 x dx
π
4

ამოხსნა: ნიუტონ - ლაიბნიცის ფორმულის თანახმად გვექნება:

|
π
2
1 2 π π
∫ sin2 x
π
dx=−ctg x ( )
0 =− ctg 2 −ctg 4 =−( 0−1 ) =1.
π
4
4

პასუხი: 1 .

2. ჩასმის ხერხის გამოყენებით გამოთვალეთ განსაზღვრული ინტეგრალები:

1.
1
3
∫ x ( 2 x 2 +1 ) dx
0

ამოხსნა. გამოვიყენოთ ინტეგრალის გამოთვლის ჩასმის ხერხი.

b β

∫ f ( x ) dx=¿ ∫ f ( ϕ ( t )) ϕ ' ( t ) dt=¿ ¿ ¿

a α

1
აღვნიშნოთ 2 x2 +1=t , მაშინ 4 x dx=d t ,ხოლო xdx= d t . გამომდინარე აქედან, გვექნება:
4
3 1
x ( 2 x 2 +1 ) dx= t 3 d t
4
დავადგინოთ ახალი საზღვრები t ცვლადისათვის. როცა x=0 , მაშინ t=1, ხოლო როცა x=1 , მაშინ
t=3. შესაბამისად, მივიღებთ:

1 t 3 1 ( 4 4) 1
1 3 3

|
4
2 3 1 3 1 3
∫ x ∙ ( 2 x + 1 ) dx=∫4 t d t= ∙ ∫ t dt = ∙ 0 = ∙ 3 −1 = ∙ 80=5 .
0 1 4 1 4 4 16 16
1
პასუხი: 5 .
2.
2

∫ x 2 ( 1+ x3 ) dx
0

ამოხსნა. გამოვიყენოთ ინტეგრალის გამოთვლის ჩასმის ხერხი.

b β

∫ f ( x ) dx=¿ ∫ f ( ϕ ( t )) ϕ ' ( t ) dt=¿ ¿ ¿

a α

2 2 dt
აღვნიშნოთ 1+ x 3=t , მაშინ 3 x dx=d t ,ხოლო x dx= . გამომდინარე აქედან, გვექნება:
3
tdt
x 2 ( 1+ x 3 ) dx=¿
3
დავადგინოთ ახალი საზღვრები t ცვლადისათვის. როცა x=0 , მაშინ t=1+03 =1, ხოლო როცა x=1,
მაშინ t=1+23=9. შესაბამისად, მივიღებთ:
1 9 9 9
|
2
∫ x ∙ ( 1+ x 3 ) dx=∫ t d3 t = 13 ∙∫ t dt = 13 ∙ t2 0 = 16 ∙ ( 92−12) = 16 ∙ 80= 40
2
3
1
=13 .
3
0 1 1
1
1
პასუხი: 13 .
3

3.
1

∫ 3 xx2+1 dx
0
ამოხსნა. გამოვიყენოთ ინტეგრალის გამოთვლის ჩასმის ხერხი.
b β

∫ f ( x ) dx=¿ ∫ f ( ϕ ( t )) ϕ ' ( t ) dt=¿ ¿ ¿

a α

dt
აღვნიშნოთ 3 x 2+1=t , მაშინ 6 x dx=d t , ხოლო x dx= . გამომდინარე აქედან, გვექნება:
6
x dt
2 dx=¿
3 x +1 6t
დავადგინოთ ახალი საზღვრები t ცვლადისათვის. როცა x=0 , მაშინ t=3 ∙ 02+ 1=1, ხოლო როცა x=1,
მაშინ t=3 ∙12 +1=4 . შესაბამისად, მივიღებთ:
1 4 4 4 1
∫
0
x 2
∙ ( 1+ x 3
) dx=
d t 1
∙
∫ 6t 6 ∫ t 6
1
=
1
dt 1
= ∙ ln t
| 1
0 = ∙ ( ln 4−ln 1 )= ∙ ln 4 .
1
6 6

1
პასუხი: ∙ ln 4 .
6
4.
1
x2
∫ x 3+ 1 dx
0

ამოხსნა. გამოვიყენოთ ინტეგრალის გამოთვლის ჩასმის ხერხი.

b β

∫ f ( x ) dx=¿ ∫ f ( ϕ ( t )) ϕ ' ( t ) dt =¿ ¿ ¿
a α

2 2 dt
აღვნიშნოთ x 3+ 1=t , მაშინ 3 x dx=d t ,ხოლო x dx= . გამომდინარე აქედან, გვექნება:
3

x2 dt
dx=¿
3
x +1 3t

დავადგინოთ ახალი საზღვრები t ცვლადისათვის. როცა x=0 , მაშინ t=03 +1=1, ხოლო როცა x=1,
მაშინ t=13 +1=2. შესაბამისად, მივიღებთ:
1 2 2 2
0 1 1 |
∫ x ∙ ( 1+ x 3 ) dx=∫ d3 tt = 13 ∙∫ dtt = 13 ∙ lnt 0 = 13 ∙ ( ln 2−ln1 ) = 13 ∙ ln2 .
2

1
1
პასუხი: ∙ ln 2.
3

5.
2
2

∫ x e x −1 dx
1

ამოხსნა. გამოვიყენოთ ინტეგრალის გამოთვლის ჩასმის ხერხი.

 b β

∫ f ( x ) dx=¿ ∫ f ( ϕ ( t )) ϕ ' ( t ) dt =¿ ¿ ¿
a α

dt
აღვნიშნოთ x 2−1=t , მაშინ 2 x dx=d t ,ხოლო x dx = . გამომდინარე აქედან, გვექნება:
2
2 dt
x e x −1 dx=e t 2

დავადგინოთ ახალი საზღვრები t ცვლადისათვის. როცა x=1, მაშინ t=12−1=0, ხოლო როცა x=2,
მაშინ t=22−1=3. შესაბამისად, მივიღებთ:
2 33 3
1
2 3

0
t 1
0
t

0 |
∫ x ∙ ( 1+ x ) dx=∫ e 2 = 2 ∙∫ e t d t= 12 ∙e t 0 = 12 ∙ ( e3−e0 ) = 12 ∙ ( e3 −1 ) .
d

1 3
პასუხი: ∙ ( e −1 ) .
2
6.
2
3

∫ 3 x 2 5 x −1 dx
1

ამოხსნა. გამოვიყენოთ ინტეგრალის გამოთვლის ჩასმის ხერხი.

b β

∫ f ( x ) dx=¿ ∫ f ( ϕ ( t )) ϕ ' ( t ) dt=¿ ¿ ¿

a α

2 2 dt
აღვნიშნოთ x 3−1=t , მაშინ 3 x dx=d t ,ხოლო x dx= . გამომდინარე აქედან, გვექნება:
3
3

3 x 2 5 x −1 dx=5 t d t
დავადგინოთ ახალი საზღვრები t ცვლადისათვის. როცა x=1, მაშინ t=13−1=0, ხოლო როცა x=2,
მაშინ t=23−1=7. შესაბამისად, მივიღებთ:

5 7 5
2 7

|
t 7 0 7
2
3
x −1 5 5 −1
∫3 x 5 dx =∫ 5t d t= 0 = − = .
1 0 ln 5 ln 5 ln 5 ln 5
0

57−1
პასუხი: .
ln 5

7.
e

∫ 2 lnxx dx
1

ამოხსნა. გამოვიყენოთ ინტეგრალის გამოთვლის ჩასმის ხერხი.

 b β

∫ f ( x ) dx=¿ ∫ f ( ϕ ( t )) ϕ ' ( t ) dt =¿ ¿ ¿
a α

dx
აღვნიშნოთ ln x=t, მაშინ ¿ d t . გამომდინარე აქედან, გვექნება:
x
2 ln x dx
=2td t
x
დავადგინოთ ახალი საზღვრები t ცვლადისათვის. როცა x=1, მაშინ t=ln1=0, ხოლო როცა x=2,
მაშინ t=ln e=1. შესაბამისად, მივიღებთ:
e 1 2 1

1 0
0 |
∫ x =∫ 2 t d t=2∙ t2 0 =12−0 2=1.
2 ln x dx

პასუხი: 1 .
8.
e

∫ x ( 1+dxln x )
1

ამოხსნა. გამოვიყენოთ ინტეგრალის გამოთვლის ჩასმის ხერხი.

b β

∫ f ( x ) dx=¿ ∫ f ( ϕ ( t )) ϕ ' ( t ) dt =¿ ¿ ¿
a α

dx
აღვნიშნოთ 1+ln x=t, მაშინ ¿ d t . გამომდინარე აქედან, გვექნება:
x
dx dt
=
x ( 1+ln x ) t
დავადგინოთ ახალი საზღვრები t ცვლადისათვის. როცა x=1, მაშინ t=1+ln 1=1, ხოლო როცა x=e ,
მაშინ t=1+ln e=2. შესაბამისად, მივიღებთ:
e 2 2
1 1 |
∫ x ( 1+ ln x ) =∫ dtt =ln t 0 =ln 2−ln 1=ln 2.
dx
1
პასუხი: ln 2 .

9.
π
2
sin x dx
∫ 1+cos x
0

ამოხსნა. გამოვიყენოთ ინტეგრალის გამოთვლის ჩასმის ხერხი.

 b β

∫ f ( x ) dx=¿ ∫ f ( ϕ ( t )) ϕ ' ( t ) dt =¿ ¿ ¿
a α

აღვნიშნოთ 1+cos x=t , მაშინ −sin xdx ¿ d t . გამომდინარე აქედან, გვექნება:

sin x dx dt
¿−
1+ cos x t
დავადგინოთ ახალი საზღვრები t ცვლადისათვის. როცა x=0 , მაშინ t=1+cos x=2 , ხოლო როცა

π π
x= , მაშინ t=1+cos =1. შესაბამისად, მივიღებთ:
2 2
π
2 1 2 2
0
sin x dx
2
dt
1
1 |
∫ 1+cos x =−∫ t =∫ dtt =ln t 0 =ln 2−ln1=ln 2 .

პასუხი: ln 2 .
10.
π
2
cos x dx
∫ 1+2 sin x
0

ამოხსნა. გამოვიყენოთ ინტეგრალის გამოთვლის ჩასმის ხერხი.

b β

∫ f ( x ) dx=¿ ∫ f ( ϕ ( t )) ϕ ' ( t ) dt=¿ ¿ ¿

a α

dt
აღვნიშნოთ 1+2 sin x =t , მაშინ 2 cos x dx ¿ d t ; cos x dx= . გამომდინარე აქედან, გვექნება:
2

cos x dx dt
¿
1+ 2sin x 2t
დავადგინოთ ახალი საზღვრები t ცვლადისათვის. როცა x=0 , მაშინ t=1+2 sin 0=1, ხოლო როცა

π π
x= , მაშინ t=1+2 sin =3. შესაბამისად, მივიღებთ:
2 2
π
2 3 3 1
0
= ∙
1
dt 1
= ln t
1 |
∫ 1+cos x 2 ∫ t 2 0 = 2 ( ln 3−ln 1 )= 12 ln 3 .
sin x dx 1

1
პასუხი: ln 3 .
2
11.
π
2

∫ sin 2 x cos x dx
0

ამოხსნა. გამოვიყენოთ ინტეგრალის გამოთვლის ჩასმის ხერხი.

 b β

∫ f ( x ) dx=¿ ∫ f ( ϕ ( t )) ϕ ' ( t ) dt =¿ ¿ ¿
a α

2
აღვნიშნოთ sin x=t , მაშინ 2 sin x cos x dx ¿ d t . გამომდინარე აქედან, გვექნება:

1 1
sin 2 x cos x dx= sin x dt= √ t dt
2 2
π
დავადგინოთ ახალი საზღვრები t ცვლადისათვის. როცა x=0 , მაშინ t=sin 2 0=0, ხოლო როცა x=
2

2 π
, მაშინ t=sin =1. შესაბამისად, მივიღებთ:
2
π

1 2 21 1 2
2 1 1 1 3 3 3

∫
0
sin x 2
cos x dx=∫2
0
1
√ t dt=
1
∙
2 0
∫ t 2
dt= ∙
2 3
∙t 0
0
=
3
1
| −0 2 1(
= .
3
)
1
პასუხი: .
3
12.
ln 2
e x dx
∫ e x +1
0

ამოხსნა. გამოვიყენოთ ინტეგრალის გამოთვლის ჩასმის ხერხი.

b β

∫ f ( x ) dx=¿ ∫ f ( ϕ ( t )) ϕ ' ( t ) dt=¿ ¿ ¿

a α

x x
აღვნიშნოთ e +1=t , მაშინ e dx ¿ d t . გამომდინარე აქედან, გვექნება:

e x dx d t
=
e x+ 1 t
დავადგინოთ ახალი საზღვრები t ცვლადისათვის. როცა x=0 , მაშინ t=e 0 +1=2, ხოლო როცა
x=ln 2, მაშინ t=e ln 2 +1=2+1=3 . შესაბამისად, მივიღებთ:
ln 2 3 3
∫
0
e x dx
=∫
e x +1 2 t
dt
=ln t
|0 =ln 3−ln2 .
2
პასუხი: ln 3−ln 2 .

3. ნაწილობითი ინტეგრების ხერხით გამოთვალეთ განსაზღვრული ინტეგრალები:

1.
2

∫ x ln x dx
1
 dx x2
ამოხსნა. აღვნიშნოთ: u=ln x და d v =xdx აქედან მივიღებთ: du=¿ და v= .
x 2

როგორც ვიცით, განსაზღვრული ინტეგრალისათვის, ნაწილობითი ინტეგრების ფორმულაა:

b b b
∫
a
udv= ( uv )
|
0 −∫ vdu
a a
ამიტომ, ამ ფორმულის გამოყენებით გვექნება:

x 2
2 2 2 2

)|
2 2 2 2 2
x 2 1 1 x
(
∫ x ln x dx = ln x ∙ 2
0 ∫
− ln '
x
2
dx=ln 2 ∙
2
−ln 1∙
2
−∫x 2∙ dx=2 ∙ ln 2−∫ x2 dx=¿ ¿
1
1 1 1 1

1 x2 2 2
2
1
2 1 2 2
1 | 1
¿ 2 ∙ ln 2− ∙ ∫ xdx=2 ∙ ln 2− ∙ 0 =2∙ ln 2− ∙ x2
4 | 1 2 2 3
0 =2∙ ln 2− ( 2 −1 )=2 ∙ ln2− .
1
4 4

3
პასუხი: 2 ∙ ln 2−¿ .
4
2.
2

∫ x 2 ln x dx
1

dx x3
ამოხსნა. აღვნიშნოთ: u=ln x და d v =x2 dx აქედან მივიღებთ: du=¿ და v= .
x 3

როგორც ვიცით, განსაზღვრული ინტეგრალისათვის, ნაწილობითი ინტეგრების ფორმულაა:

b b b
∫
a
udv= ( uv )
|
0 −∫ vdu
a a
ამიტომ, ამ ფორმულის გამოყენებით გვექნება:

x 2
2 2 2 2

)|
3 3 3 3 3 2
x 2 1 1 x 8 x
1
(
∫ x 2 ln x dx= ln x ∙ 3
0 ∫
1
−
1
ln '
x
3
dx=ln 2 ∙
3
−ln 1∙ −∫
3 1 x 3
∙ dx=
3
∙ ln 2−∫ 3 dx=¿ ¿
1

1 x3 2 8 2 8
2
8 1
3 1
8
3 3 3
1
3
1
9 |
¿ ∙ ln 2− ∙∫ x 2 dx= ∙ ln2− ∙ 0 = ∙ ln2− ∙ x 3
3 |
1
3
1 3 3 8
9 3
7
0 = ∙ ln2− ( 2 −1 ) = ∙ ln 2− .
9

8 7
პასუხი: ∙ ln 2−¿ .
3 9
3.
π
2

∫ x sin x dx
0

ამოხსნა. აღვნიშნოთ: u=x და d v =sin x dx აქედან მივიღებთ: du=¿ dx და v=−cos x .

როგორც ვიცით, განსაზღვრული ინტეგრალისათვის, ნაწილობითი ინტეგრების ფორმულაა:
b b b
∫
a
udv= ( uv )
|
0 −∫ vdu
a a
ამიტომ, ამ ფორმულის გამოყენებით გვექნება:
π
π π2 π

|
2 2
2 π π
'
( )
∫ x sin x dx=− x cos x 0 −∫ x (−cos x ) dx=− 2 cos 2 −0 ∙ cos 0 +∫ cos x dx=¿ ¿
0 0 0
0
π
π

|
2
π
¿ ∫ cos x dx=sin x 2 =sin −sin 0=1−0=1
0 0 2
0

პასუხი: 1.
4.
π
2

∫ x cos x dx
0

ამოხსნა. აღვნიშნოთ: u=x და d v =cos x dx აქედან მივიღებთ: du=¿ dx და v=sin x .

როგორც ვიცით, განსაზღვრული ინტეგრალისათვის, ნაწილობითი ინტეგრების ფორმულაა:

b b b
a |
∫ udv= ( uv ) 0 −∫ vdu
a a
ამიტომ, ამ ფორმულის გამოყენებით გვექნება:
π
π π2 π π

|
2 2 2
2 π π π
∫ x cos x dx=x sin x 0 −∫ sin x dx= 2 sin 2 −0 sin 0−∫ sin x dx= 2 −∫ sin x dx=¿ ¿
0 0 0 0
0

π π
π
0
0
π
2
|
¿ −(−cos x ) 2 =¿ + cos x
2
| 2 = π + cos π −cos 0= π + 0−1= π −1
0 2
0
2 2 2

π
პასუხი: −1.
2

5.
ln 5

∫ x e x dx
0
 x x
ამოხსნა. აღვნიშნოთ: u=x და d v =e dx აქედან მივიღებთ: du=¿ dx და v=e .

როგორც ვიცით, განსაზღვრული ინტეგრალისათვის, ნაწილობითი ინტეგრების ფორმულაა:

b b b
a |
∫ udv= ( uv ) 0 −∫ vdu
a a
ამიტომ, ამ ფორმულის გამოყენებით გვექნება:
ln 5 ln 5 ln5 ' x ln 5 ln5

0
0
x

0 |
∫ x e dx =x e 0 −∫ x e dx =ln 5 e −0 e −∫ e dx=5 ln 5− ∫ e x dx=¿ ¿
x ln5 0

0
x

¿ 5 ln 5−( e ln5 −e 0 )=5 ln 5− (5−1 )=5 ln5−4

პასუხი: 5 ln 5−4 .
6.
2

∫ x e x dx
1
x x
ამოხსნა. აღვნიშნოთ: u=x და d v =e dx აქედან მივიღებთ: du=¿ dx და v=e .

როგორც ვიცით, განსაზღვრული ინტეგრალისათვის, ნაწილობითი ინტეგრების ფორმულაა:

b b b
a |
∫ udv= ( uv ) 0 −∫ vdu
a a
ამიტომ, ამ ფორმულის გამოყენებით გვექნება:
2 2 2 ' x 2 2

∫
1
x e x
dx=x e x
0 ∫
−
1 1
x
|
e dx=2∙ e 2
−1 ∙ e 1
−∫
1
e x
dx=2 e 2
−e−∫ e x dx=¿¿
1

¿ 2 e2 −e−( e 2−e 1 )=2 e 2−e−e2 +e=e 2 .

პასუხი: e 2.
4. გამოთვალეთ იმ ფიგურის ფართობი, რომელიც შემოსაზღვრულია შემდეგი წირებით:
1.

y=3 x 2 ; y=0 ; x=1 ; x=3 .

ამოხსნა:
როგორც ვიცით, ფიგურის ფართობი, რომელიც შემოსაზღვრულია [ a ; b ] სეგმენტზე უწყვეტი
f ( x ) ≥ g ( x ) ფუნქციებით, და x=a და x=b ვერტიკალური წრფეებით, გამოითვლება ფორმულით
b
S=∫ ( f ( x )−g ( x ) ) dx .
a

პირობის თანახმად გვექნება:

 x 3
3 3 3

|
3 3 3
3 1
S=∫ ( 3 x 2−0 ) dx=∫ 3 x 2 dx=3 ∫ x 2 dx=3 ∙
1 1 1 3
0
1
=3∙(3 3
− )
=26 .

პასუხი: 26 .
2.

y=3 x 2 +2 x ; y=0 ; x=2 ; x=3 .

ამოხსნა:
როგორც ვიცით, ფიგურის ფართობი, რომელიც შემოსაზღვრულია [ a ; b ] სეგმენტზე უწყვეტი
f ( x ) ≥ g ( x ) ფუნქციებით, და x=a და x=b ვერტიკალური წრფეებით, გამოითვლება ფორმულით
b
S=∫ ( f ( x )−g ( x ) ) dx .
a

პირობის თანახმად გვექნება:

x3 3
3 3 3 3

S=∫ ( 3 x 2 +2 x−0 ) dx=∫ ( 3 x 2 +2 x ) dx=3∙ ∫ x 2 dx +2∫ xdx=3 ∙

2 2 2 2 3 |0
2
+2 ∙
x2
2
¿¿¿¿

¿ ( 33 −23 ) + ( 32−22 ) =19+5=24 .

პასუხი: 24 .
3.

y=6 x 2 + 4 x ; y=0 ; x =1; x=3 .

ამოხსნა:
როგორც ვიცით, ფიგურის ფართობი, რომელიც შემოსაზღვრულია [ a ; b ] სეგმენტზე უწყვეტი
f ( x ) ≥ g ( x ) ფუნქციებით, და x=a და x=b ვერტიკალური წრფეებით, გამოითვლება ფორმულით
b
S=∫ ( f ( x )−g ( x ) ) dx .
a

პირობის თანახმად გვექნება:

x 3
3 3 3 3

|
3 2
x
S=∫ ( 6 x2 + 4 x−0 ) dx =∫ ( 6 x 2+ 4 x ) dx=6 ∙∫ x 2 dx +4 ∫ xdx=6∙ 0 +4 ∙ ¿ ¿¿ ¿
1 1 1 1 3 2
1

¿ 2 ∙ ( 3 3−13 ) +2∙ ( 3 2−12 )=52+16=68 .

პასუხი: 68.
4.

y=9 x 2 +2 x ; y=0; x =1; x=2 .

ამოხსნა:
როგორც ვიცით, ფიგურის ფართობი, რომელიც შემოსაზღვრულია [ a ; b ] სეგმენტზე უწყვეტი
f ( x ) ≥ g ( x ) ფუნქციებით, და x=a და x=b ვერტიკალური წრფეებით, გამოითვლება ფორმულით
b
S=∫ ( f ( x )−g ( x ) ) dx .
a

პირობის თანახმად გვექნება:

x 2
2 2 2 2

|
3 2
x
S=∫ ( 9 x2 +2 x−0 ) dx =∫ ( 9 x 2+2 x ) dx=9 ∙∫ x 2 dx+ 2∫ xdx=9∙ 0 +2∙ ¿¿ ¿ ¿
1 1 1 1 3 2
1

¿ 3 ∙ ( 23−13 ) + ( 22−12 ) =21+ 3=24 .

პასუხი: 24 .
5.

y=e x ; y =0 ; x=ln 7 ; x=ln 12 .

ამოხსნა:
როგორც ვიცით, ფიგურის ფართობი, რომელიც შემოსაზღვრულია [ a ; b ] სეგმენტზე უწყვეტი
f ( x ) ≥ g ( x ) ფუნქციებით, და x=a და x=b ვერტიკალური წრფეებით, გამოითვლება ფორმულით
b
S=∫ ( f ( x )−g ( x ) ) dx .
a

პირობის თანახმად გვექნება:

ln 12 ln12 ln12 ln12 ln 7
S= ∫ ( e x −0 ) dx= ∫ e x dx=e x
ln 7 ln 7 | 0 =e −e =12−7=5.
ln7

პასუხი: 5.