კავკასიის უნივერსიტეტი

2019-2020 სასწავლო წელი

გაზაფხულის სემესტრი

კალკულუსი II, MATH 0004

პრეზენტაცია #1

ეკონომიკის სკოლის

I კურსის სტუდენტი

ლედი მაისურაძე
თემაზე: ლოპიტალის წესი
 მოცემულ პრეზენტაციაში განვიხილავთ ლოპიტალის წესს. ვისაუბრებთ
შემდეგ საკითხებზე: რა არის ზოგადად ლოპიტალის წესი , როდის ვიყენებთ
ლოპიტალის წესს და მისი კერძო შემთხვევები (მაგალითებით);

რა არის ლოპიტალის წესი და როდის ვიყენებთ მას

ლოპიტალის წესი გამოიყენება ორი ფუნქციის შეფარდების ზღვრის
გამოთვლაში, როდესაც პირდაპირი ჩასმით ვიღებთ განუსაზღვრელობას.
განვმარტოთ: დავუშვათ, გვაქვს ორი ფუნქცია f ( x) და g( x ), ხოლო მათი ზღვრები
როცა x მიისწრაფის რაიმე c წერტილისკენ - შესაბამისად არის

lim f ( x )=0 ; lim g ( x )=0

x →c x →c

0
ხოლო მათი შეფარდების ზღვარი შესაბამისად იქნება
0
. სწორედ მიღებული პასუხი
0
ანუ 0/0 თან არის განუსაზღვრელობა. რა თქმა უნდა, აქ საუბარი არ არის მხოლოდ -
0
∞ −∞
ზე, განუსაზღვრელობაა ასევე ან და სხვ.
∞ ∞

მოკლედ რომ ვთქვათ, f(x) და g(x) ფუნქციები ღებულობენ ნულის ტოლ

lim f (x)
x→c
მნიშვნელობას x = c წერტილში. გამოვთვალოთ . C წერტილის ჩასმით
lim g(x )
x→ c

ვღებულობთ 0/0 ტიპისგანუზღვრელობას.

f (x ) 0
ვიტყვით, რომ ორი ფუნქციის შეფარდება წარმოადგენს სახის
g ( x) 0
განუზღვრელობას როცა x→ c , თუ lim f ( x )=lim g ( x )=0 ; . ამ ტიპის ზღვრის
x →c x →c

გამოთვლას განუსაზღვრელობის გახსნა ეწოდება.

ახლა კი გადავიდეთ უშუალოდ ლოპიტალის წესის რაობაზე. რადგანაც ზემო

ხსენებულ სიტუაციებში გვგონია, რომ ზღვარი არ არსებობს და ის განუსაზღვრელია,
მსგავსს სიტუაციაში კი ზღვარის დათვლას ლოპიტალის წესის მეშვეობით
შევძლებთ.

თუმცა ამისთვის გვჭირდება პირობა, რომელიც ლოპიტალის წესიდან

გამომდინარეობს:

2
თუ f ( x ) ; g (x) ფუნქციები წარმოებადია c წერტილის მიდამოში, გარდა შესაძლებელია
თავად c წერტილისა და ამასთან: g' ( x ) ≠ 0 , lim f ( x )=lim g ( x )=0 ;, მაშინ ამ ფუნქციების
x →c x →c
შეფარდების ზღვარი c წერტილში ტოლია ამავე ფუნქციების წარმოებულების
შეფარდების ზღვრისა, თუ ეს უკანასკნელი არსებობს:
lim f (x) lim f ' (x )
x →c
= x →c
lim g(x ) lim g' (x)
.
x→ c x →c

ახლა კი მაგალითებთან ერთად განვიხილოთ წესის თავისებურებები და

კერძო შემთხვევები, რაც დაგვეხმარება ლოპიტალის წესის უკეთ გააზრებაში.

3 x 5−2 x3 +5 x 2−6
მაგალითი 1: lim 3 2 (N3.13 ა) ) გამოთვალეთ ლოპიტალის წესით
x →1 4 x + 3 x + x−8

ამოხსნა:
თუკი
ჩვენ
ჩასმის

ხერხით მოცემულ მაგალითს დავუთვლით ზღვარს მივიღებთ შემდეგ ტოლობას:

ხოლო თუკი გამოვიყენებთ ლოპიტალის წესს:

პასუხი: 1

e x −e− x
მაგალითი 2: lim გამოთვალეთ ლოპიტალის წესით
x →0 ln(1+ x)

3
ამოხსნა:

პასუხი: 2
lnsinx
მაგალითი 3: lim გამოთვალეთ ლოპიტალის წესით
x→ o lnsin 2 x

ამოხსნა:

პასუხი: 1

ლოპიტალის წესის გამოყენება შეიძლება ცალმხრივი ზღვრების შემთხვევაშიც.

lim ¿
მაგალითი 4: x→ 0
+¿ sinx
; lim ¿¿
x 2 x →0 sinx ¿
−¿
2
x

4
ამოხსნა:

ვიპოვოთ ∞ ∞ სახის ზღვრები

lnx
მაგალითი 5: lim
x→ ∞ 2 √x
ამოხსნა:

პასუხი: 0

ex
მაგალითი 6: lim
x→ ∞ x2
ამოხსნა:
∞
აქაც საქმე გვაქვს ისეთ განუსაზღვრელობასთან, როგორიცაა . მოვიხმაროთ
∞
ლოპიტალის წესი:

პასუხი: +∞

5
დასკვნა

დასკვნის სახით კი შეიძლება ითქვას , რომ ლოპიტალის წესი შესაძლებლობას

იძლევა ფუნქციები ერთმანეთს ზრდადობის ტემპის მიხედვითაც შევადაროთ.
ამისათვის საჭიროა, შევადგინოთ ამ ფუნქციების ფარდობა და ლოპიტალიწეისი
გამოყენებით ვიპოვოთ ამ ფარდიბის ზღვარი,
როცა x -> ∞ . ამის ნათლად დასანახად კი
შეგვიძლია განვიხილოთ მაგალითი 6, საიდანაც
x
კარგად ჩანს, რომ e ფუქნცია უფრო სწრაფად
2
იზრდება, ვიდრე x ფუნქცია. ხოლო
ლოგარითმული ფუნქცია უფრო მალე იზრდება,
ვიდრე ნებისმიერი ხარისხოვანი ფუნქცია.

როგორც ჩანს, ლოპიტალის წესი

შესაძლებელს ხდის გამოვითვალოთ ისეთი ორი
ფუნქციის შეფარდების ზღვარი, რომელთაგან
თითოეულის ზღვარიც ნულის ტოლია, ან
უსასრულოდ მცირეებია.

გამოყენებული ლიტერატურა

khan academy. (n.d.). Retrieved from https://ka.khanacademy.org/math/differential-calculus/dc-

context-app/dc-lhopital/v/introduction-to-l-hopital-s-rule
გ.ლობჯანიძე, ნ. მ. (n.d.). კალკულუსი.
ზერეკიძე, თ. (n.d.). მათემატიკა ეკონომიკისა და ბიზნესისათვის.

6
7