10

h a n g e Vi h a n g e Vi
XC ew XC ew
F- F-
PD

PD
er

er
!

!
W

W
O

O
N

N
y

y
bu

bu
to

to
k

k
lic

lic
C

C
w

w
m

m
w w
w

w
o

o
.d o
c u -tr a c k
.c
kompleqsuri ricxvebi .d o
c u -tr a c k
.c

kompleqsuri ricxvebi
moqmedebebi kompleqsur ricxvebze
kompleqsuri ricxvis geometriuli gamosaxva
kompleqsuri ricxvis moduli da argumenti. kompleqsuri
ricxvis trigonometriuli saxe
moqmedebebi trigonometriuli saxiT mocemul kompleqsur

n-uri xarisxis fesvi kompleqsuri ricxvidan

ricxvebze

es sainteresoa!

ფრანგი მეცნიერი Abraham DeMovire (მუავრი) (1667–1754)

ალბათობის თეორიის შესახებ ნაშრომებითა და მუავარის
ფორმულით არის ცნობილი. მისი ნაწარმოები “The Doctrine
of Chances: A method of calculating the probabilities of
events in play”. (შანსების დოქტრინა: თამაშში ხდომილობათა
გამოთვლის მეთოდი) გახდა დიდი რეზონანსის მიზეზი და
მრავალგზის გამოიცა.

kompleqsuri ricxvebis Seqmnis qronika

სავარაუდო თარიღი პიროვნება მოვლენა

50 ჰერონი, ალექსანდრია უარყოფითი რიცხვიდან კვადრატული ფესვის

შესახებ პირველ ინფორმაციებს ვხვდებით

850 მაჰავირა. ინდოეთი უარყოფითი რიცხვიდან კვადრატული ფესვი

არ არსებობს, რადგან კვადრატი არ შეიძლება
იყოს უარყოფითი
1545 კარდანო, იტალია უარყოფითი რიცხვიდან კვადრატული ფესვი
კუბური განტოლების ფესვებში შედის

1637 დეკარტი, საფრანგეთი ნამდვილ და წარმოსახვით ნაწილებს

განასხვავებს
1748 ეილერი, შვეიცარია √–1 რიცხვს i-თი აღნიშნავს

1832 კაუსი, გერმანია იყენებს კომპლექსური რიცხვის ცნებას

 h a n g e Vi h a n g e Vi
XC ew XC ew
F- F-
PD

PD
er

er
!

!
W

W
O

O
N

N
y

y
bu

bu
to

to
k

k
lic

lic
C

C
w

w
m

m
w
kompleqsuri ricxvebi w
w

w
o

o
.d o .c .d o .c
c u -tr a c k c u -tr a c k

gamokvleva
1) ნიმუშების ჩვენებით გამოიკვლიეთ ქვემოთ მოცემული მოსაზრებების სისწორე, თუ იგი
მცდარია ისე შეცვალეთ, რომ მართალი გამოდგეს.
ა) როცა a და b ნატურალური რიცხვებია, x + a = b განტოლების ფესვი ნატურალური რიცხვია.
ბ) როცა a და b მთელი რიცხვებია ax = b განტოლების ფესვი მთელი რიცხვია.
გ) თუ a არაუარყოფითი რაციონალური რიცხვია, x2 = a განტოლების ფესვი რაციონალური
რიცხვია.
დ) თუ a არაუარყოფითი ნამდვილი რიცხვია, x2 = a განტოლების ფესვი ნამდვილი რიცხვია.
2) არსებობს ნამდვილი რიცხვი, რომლის კვადრატი –1–ის ტოლია?
3) ა) როცა a < 0, x2 = a განტოლებას ნამდვილი ფესვი აქვს?
ბ) ნამდვილი რიცხვების განსაზღვრულ სიმრავლემდე გაფართოებით შესაძლებელია ამ ამოცანის
ამოხსნა?
4) ნამდვილ რიცხვთა სიმრავლესა და რიცხვითი ღერძის წერტილებს შორის ერთმანეთის
მიმართ ერთმნიშვნელიანი შესაბამისობა არსებობს. საკოორდინატო სიბრტყის წერტილებს
რომელი რიცხვები შეიძლება შევუპირისპიროთ?

ნამდვილ რიცხვთა სიმრავლეში x2 = –1 განტოლებას ამონახსენი არა აქვს. მაშასადამე,

ნამდვილ რიცხვთა სიმრავლე ისე უნდა გავაფართოვოთ, რომ ახალ სიმრავლეში ამ
განტოლებას ფესვი ჰქონდეს. ამ მიზნით ახალი i რიცხვის შემოტანით, მიღებულია, რომ ის
x2 + 1 = 0 განტოლების ფესვია ანუ i2 + 1 = 0 აქედან კი i2 = –1. ასეთი დაშვების შემდეგ
x2 + 1 = 0 განტოლების ფესვები x1,2 = ±i იქნება. i რიცხვს წარმოსახვითი ერთეული ეწოდება.
ნამდვილ რიცხვთა სიმრავლე ისე გავაფართოვოთ, რომ ყველა ნამდვილი რიცხვი და i რიცხვი
ამ სიმრავლეში შევიდეს, თანაც ამ სიმრავლეში შეკრებისა და გამრავლების მოქმედებების
თვისებები შენარჩუნებული იქნას. როცა a და b ნებისმიერი ნამდვილი რიცხვებია ახალ
სიმრავლეში bi „ნამრავლისა და a + bi “ჯამის“ შემოტანით a + bi გამოსახულებას პირობითად
კომპლექსური რიცხვი ვუწოდოთ.
a + bi გამოსახულებას კომპლექსური რიცხვი ეწოდება, სადაც a და b ნამდვილი რიცხვებია,
i კი წარმოსახვითი ერთეულია.
კომპლექსურ რიცხვებს z, w,  და სხვ. ასოებით ავღნიშნავთ. მაგალითად, z = a + bi.
a + bi ჩანაწერს კომპლექსური რიცხვის ალგებრული სახე ეწოდება. z = a + bi კომპლექსურ
რიცხვში a-ს z-ის ნამდვილი ნაწილი, b-ს კი წარმოსახვითი ნაწილი ეწოდება და ასე იწერება:
a = Re z, b = İmz.
როცა a = 0, bi სახის რიცხვები მიიღება. ასეთ რიცხვებს წმინდა წარმოსახვითი რიცხვები
ეწოდება. როცა a = 0 და b = 0, კომპლექსური რიცხვი ნულის ტოლად ითვლება და პირიქით,
თუ a + bi = 0, მაშინ a = 0 და b = 0
daskvna: a + bi და c + di კომპლექსური რიცხვებისათვის a + bi = c + di ტოლობა
მხოლოდ მაშინ არის მართებული, როცა a = c და b = d.

nimuSi. x + 3i = 5 + (x + y)i ტოლობიდან იპოვეთ x და y.

amoxsna: ნამდვილი და წარმოსახვითი ნაწილების ტოლობიდან მივიღებთ:
x=5
3 = x + y , ანუ x = 5, y = –2.
a + bi და c + di კომპლექსური რიცხვების ჯამი (a + c) + (b + d)i კომპლექსურ რიცხვს
ეწოდება, ანუ (a + bi) + (c + di) = (a + c) + (b + d)i.

273
 h a n g e Vi h a n g e Vi
XC ew XC ew
F- F-
PD

PD
er

er
!

!
W

W
O

O
N

N
y

y
bu

bu
to

to
k

k
lic

lic
C

C
w

w
m

m
w w
moqmedebebi kompleqsur ricxvebze
w

w
o

o
.d o .c .d o .c
c u -tr a c k c u -tr a c k

a + bi და c + di კომპლექსური რიცხვების ნამრავლი ეწოდება ac – bd + (ad + bc)i

კომპლექსურ ანუ
(a + bi)·(c + di) = ac – bd + (ad + bc)i
მაშასადამე, ორი კომპლექსური რიცხვის გამრავლებისათვის ისინი ორწევრების გამრავლების
მსგავსად უნდა გავამრავლოთ, საჭიროა გავითვალისწინოთ, რომ i2 = –1.
nimuSi. (3 + 2i)·(2 – i) = 3·2 – 3i + 4i – 2i2 = 6 + i – 2·(–1) = 8 + i
განვიხილოთ წარმოსახვითი ერთეული ხარისხები:
i3 = i2·i = –i i4 = i2·i2 = 1 i5 = i4·i = i
i6 = i4·i2 = –1 i7 = i4·i3 = –i i8 = i4·i4 = 1
როგორც ხედავთ, i-ს ნატურალური ხარისხები მხოლოდ i, –1, –i და 1 შეიძლება იყოს და
ისინი ყოველ 4 ნაბიჯზე ერთხელ მეორდებიან, მაშასადამე, მივიღებთ i4m + k = (i4)m·ik = ik .
nimuSi. გამოთვალეთ: ა) i58 ბ) i63
amoxsna: ა) i58 = i4·14 + 2 = i2 = –1 ბ) i63 = i4·15 + 3 = i3 = –i
a – bi რიცხვს a + bi რიცხვის შეუღლებული რიცხვი ეწოდება და z = a – bi სახით
აღინიშნება. გასაგებია თუ a – bi რიცხვი a + bi რიცხვის შეუღლებულია, a + bi რიცხვიც
a – bi რიცხვის შეუღლებულია. ამიტომაც z = a + bi და z = a – bi რიცხვებს
ურთიერთშეუღლებული კომპლექსური რიცხვები ეწოდებათ. ურთიერთშეუღლებული
რიცხვების ნამდვილი ნაწილები ტოლია, წარმოსახვითი ნაწილები კი მოპირდაპირეებია.
მოპირდაპირე შეუღლებული რიცხვების ნამრავლი ნამდვილი რიცხვია:
z·z = (a + bi)·(a – bi) = a2 – abi + abi – (bi)2 = a2 + b2.
კერძო შემთხვევაში ნამდვილი რიცხვის შეუღლებული თვით ამ რიცხვის, წარმოსახვითი
რიცხვის შეუღლებული კი მისი (–1)-ზე ნამრავლის ტოლია.
თითოეულ z = a + bi კომპლექსურ რიცხვს –z მოპირდაპირე რიცხვი გააჩნია და –z = –a – bi.
ნებისმიერ 0-საგან განსხვავებულ z = a + bi კომპლექსურ რიცხვს შებრუნებული რიცხვი აქვს.
1 1 a – bi a – bi a b
z a + bi (a + bi)(a – bi) = a2 + b2 = a2 + b2 – a2 + b2 i
= =
მრიცხველი და მნიშვნელი
მრავლდება (a – bi)-ზე
კომპლექსური რიცხვების გამოკლება და გაყოფა ქვემოთ მოცემული ტოლობებით სრულდება.
z – w = z + (–w)
z 1
w = z · w (w  0)
კომპლექსური რიცხვების განაყოფის მოძებნისათვის ხელსაყრელია მრიცხველისა და
მნიშვნელის გამრავლება მნიშვნელის შეუღლებულ რიცხვზე.
nimuSi. იპოვეთ z1 = 3 + 2i და z2 = 2 – i რიცხვების სხვაობა და განაყოფი.
amoxsna: z1 – z2 = (3 + 2i) – (2 – i) = 1 + 3i
z1 3 + 2i (3 + 2i)·(2 + i) 6 + 3i + 4i + 2i2 6 + 7i – 2 4 + 7i
= = = = = =
z2 2–i (2 – i)·(2 + i) 4 – i2
5 5
4 7
= + i = 0,8 + 1,4i
5 5

274
 h a n g e Vi h a n g e Vi
XC ew XC ew
F- F-
PD

PD
er

er
!

!
W

W
O

O
N

N
y

y
bu

bu
to

to
k

k
lic

lic
C

C
w

w
m

m
w
moqmedebebi kompleqsur ricxvebze w
w

w
o

o
.d o .c .d o .c
c u -tr a c k c u -tr a c k

ნამდვილ რიცხვებზე წარმოებული გამოთვლითი მოქმედებების ძირითადი თვისებები

მართებულია კომპლექსური რიცხვებისათვისაც. შედეგად ვიღებთ, რომ ნებისმიერი ალ-
გებრული იგივეობა კომპლექსურ რიცხვთა სიმრავლეშიც მართებულია. მაგალითად, როცა
z და w კომპლექსური რიცხვებია:
(z ± w)2 = z2 ± 2zw + w2
(z + w)(z – w) = z2 – w2 და სხვ.

saswavlo davalebebi

1. იპოვეთ.

ა) i12 ბ) i15 გ) i21 დ) i82 ე) i101

2. იპოვეთ მოცემული რიცხვების ჯამი, სხვაობა, ნამრავლი და განაყოფი.

ა) z1 = 3 + 2i, z2 = 1 + i ბ) z1 = 5 + 2i, z2 = 3 + i
3. x-ისა და y-ის რომელი ნამდვილი მნიშვნელობებისათვის მართებულია ტოლობა?
ა) (x + y) + 2i = 3 – (x – y)i ბ) 4 + xyi = x + y +3i
4. x-ისა და y-ის რომელი მნიშვნელობებისათვის იქნება მოცემული რიცხვები შეუღ-
ლებული რიცხვები?
ა) z1 = 5 + xi, z2 = y + 4i ბ) z1 = (x + y) + i, z2 = 5 – (x – y)i
5. შეასრულეთ მოქმედებები.
ა) (3 + 4i) + (4 – 3i) ბ) (5 + 4i) – (3 + 2i)
გ) (2 + 3i)·(3 + 2i) დ) (4 – i)·(4 + i)
ე) (i + 1)2 ვ) (2 + i)2
ზ) (1 + i)2·(3 – i) თ) (2 + i)2·(2 – i)2
ი) (i + 1)8 კ) (i8 + i5)·(i + 1)
6. დაშალეთ მამრავლებად.

ა) m2 + 4 ბ) y2 + 9 გ) 4x2 + 1
nimuSi. ა) m2 + 4 =m2 – 4·i2 = m2 – (2i)2 = (m – 2i)·(m + 2i)
7. გაამარტივეთ.
2+i 2–i 1+i 1–i
ა) + ბ) –
2–i 2+i 1–i 1+i
8. ამოხსენით განტოლება.

ა) x2 + 4 = 0 ბ) x2 + 3 = 0 გ) x2 + 16 = 0
9. იპოვეთ მოცემული რიცხვების შეუღლებული რიცხვები.
2
ა) z = 3 + 4i ბ) z = გ) z = (2 + i)2
1–i

275
 h a n g e Vi h a n g e Vi
XC ew XC ew
F- F-
PD

PD
er

er
!

!
W

W
O

O
N

N
y

y
bu

bu
to

to
k

k
lic

lic
C

C
w

w
m

m
w
moqmedebebi kompleqsur ricxvebze w
w

w
o

o
.d o .c .d o .c
c u -tr a c k c u -tr a c k

kompleqsuri ricxvis kvadratuli fesvebi

რიცხვს, რომლის კვადრატიც z - ის ტოლია z კომპლექსური რიცხვიდან კვადრატული

ფესვი ეწოდება და √z სახით აღინიშნება.
nimuSi. იპოვეთ კვადრატული ფესვი 3 – 4i კომპლექსური რიცხვიდან.
amoxsna: დავუშვათ √3 – 4i = x + yi .
ტოლობის ორივე მხარე ავიყვანოთ კვადრატში:
3 – 4i = (x + yi)2
3 – 4i = x2 – y2 + 2xyi
ნამდვილი და წარმოსახვითი ნაწილების ტოლობიდან მივიღებთ:
x2 – y2 = 3
xy = –2
საიდანაც (2; –1) და (–2; 1) ამონახსნებს მივიღებთ. მაშასადამე √3 – 4i = ±(2 – i)
SeniSvna: ნამდვილი რიცხვებისაგან განსხვავებით, კომპლექსური რიცხვიდან კვადრა-
ტული ფესვის წარმოთქმისას ნიშნით განსხვავებული ორივე მნიშვნელობა მოიაზრება.
კომპლექსურ რიცხვთა სიმრავლეში az2 + bz + c = 0 (a  0) კვადრატული განტოლების
ფესვები როგორც ნამდვილ რიცხვებში იგივე ფორმულით გამოითვლება:

–b ± √b2 – 4ac
z=
2a
nimuSi. ამოხსენით განტოლება x2 + 4x + 5 = 0.

– 4 ± √42 – 4·1·5 –4 ± √–4 –4 ± √4·i2 –4 ± 2i

amoxsna:
x= = = = = –2 ± i
2·1 2 2 2
x1 = –2 + i x2 = –2 – i
ადვილად შეიძლება იმის შემოწმება, რომ ვიეტის თეორემა ძალაში რჩება და კოეფიციენტები
ნამდვილი რიცხვების მქონე კვადრატული განტოლების კომპლექსური ფესვები ურთი-
ერთშეუღლებული რიცხვებია.

saswavlo davalebebi

1. იპოვეთ.

ა) √–25 ბ) √3 + 4i გ) √8 + 6i დ) √4 – 3i
2. ამოხსენით განტოლებები.
ა) x2 – 4x + 5 = 0 ბ) x2 – 6x + 13 = 0
გ) x2 + 8x + 41 = 0 დ) x2 – 2x + 3 = 0
3. იპოვეთ კომპლექსური რიცხვი, რომელიც შეუღლებულის კვადრატის ტოლია (z  R).

4. რომელი რიცხვის კვადრატია i-ს ტოლი?

276
 h a n g e Vi h a n g e Vi
XC ew XC ew
F- F-
PD

PD
er

er
!

!
W

W
O

O
N

N
y

y
bu

bu
to

to
k

k
lic

lic
C

C
w

w
m

m
w
kompleqsuri ricxvis geometriuli gamosaxva w
w

w
o

o
.d o .c .d o .c
c u -tr a c k c u -tr a c k

z = a + bi კომპლექსური რიცხვი (a; b) ნამდვილი რიცხვების წყვილის საშუალებით მოი-

ცემა და ეს რიცხვების წყვილი საკოორდინატო სიბრტყეზე განსაზღვრულ წერტილს შეესაბამება.
z = a + bi როცხვს A(a; b) წერტილი შევუსაბამოთ და A(z) სახით ავღნიშნოთ.
საკოორდინატო სიბრტყის თითოეული წერტილი ერთ კომპლექსურ რიცხვს გამოსახავს
და პირიქით, თითოეული კომპლექსური რიცხვი საკოორდინატო სიბრტყეზე ერთ
წერტილს შეესაბამება.
ნამდვილი რიცხვების შესაბამისი წერტილები აბსცისთა ღერძზე, წმინდა წარმოსახვითი
რიცხვების შესაბამისი წერტილები ორდინატთა ღერძზე მდებარეობს, ამიტომაც აბსცისთა
ღერძს ნამდვილი ღერძი, ორდინატთა ღერძს წარმოსახვითი ღერძი, საკოორდინატო
სიბრტყეს კი კომპლექსური სიბრტყე ეწოდება.
nimuSi. y (წარმოსახვითი ღერძი)

–2 + 3i
3i 3 + 2i
2i

–2 3 x ნამდვილი ღერძი
–2i
3 – 2i

შეუღლებული კომპლექსური რიცხვების შესაბამისი წერტილები აბცისთა ღერძის მიმართ

სიმეტრიულად მდებარეობენ.

saswavlo davalebebi

1. ააგეთ კომპლექსურ სიბრტყეზე მოცემული რიცხვის შესაბამისი წერტილი.

ა) 3 + 2i ბ) –2 + i გ) 3i დ) –3 ე) 2 – i
2. z = a + bi კომპლექსური რიცხვის გეომეტრიულად ნაჩვენები M(a; b) წერტილის
→
სათავის კოორდინატთა სათავეში მდებარე OM = a; b ვექტორის ბოლოს სახითაც
შეიძლება განვიხილოთ.

საკოორდინატო სიბრტყეზე ავღნიშნოთ z1 = 1 + 2i რიცხვის შესაბამისი A წერტილი

→ →
და z2 = 3 + i რიცხვის შესაბამისი B წერტილი. იპოვეთ z1 + z2 ჯამი და OA + OB
ვექტორი. შედეგები შეადარეთ.

3. ასახეთ კომპლექსურ სიბრტყეზე მოცემული პირობის დამაკმაყოფილებელი წერ-

ტილების სიმრავლე.
ა) İm z = 2 ბ) Re z = 3 გ) İm z ≥ 0
4. კომპლექსურ სიბრტყეზე აღნიშნეთ z1 = 0, z2 = 2 + i, z4 = 1 + 3i რიცხვების
შესაბამისი A, B, D წერტილები. იპოვეთ ABCD პარალელოგრამის C წვეროს შესაბამისი
z3 რიცხვი.

277
 h a n g e Vi h a n g e Vi
XC ew XC ew
F- F-
PD

PD
er

er
!

!
W

W
O

O
N

N
y

y
bu

bu
to

to
k

k
lic

lic
C

C
w

w
m

m
w
kompleqsuri ricxvis moduli da argumenti. kompleq- w
w

w
o

o
.d o .c .d o .c
c u -tr a c k c u -tr a c k

suri ricxvis trigonometriuli saxe

სიბრტყეზე z = a + bi კომპლექსური რიცხვის შესაბამისი
y
წერტილი არის M(a; b). ავღნიშნოთ OM მანძილი R-ით, OM M(a; b)
სხივით აბსცისთა ღერძის დადებით მიმართულებასთან შექმნილი
კუთხე -ით.
გასაგებია, რომ ∆OMA-დან პითაგორას თეორემის თანახმად R b
მივიღებთ:
R2 = a2 + b2 
0 x
საიდანაც R = √a2 + b2 a A

კომპლექსური რიცხვის შესაბამისი წერტილიდან კოორდინატთა სათავემდე მანძილს

კომპლექსური რიცხვის მოდული ეწოდება და z სახით აღინიშნება:
z = R = √a2 + b2
 მობრუნების კუთხეს, რომლის დამამთავრებელი გვერდიც არის OM სხივი z = a + bi
კომპლექსური რიცხვის არგუმენტი ეწოდება.
a b b
∆OMA- დან: cos  = sin  = tg  = a
R R
მოცემული z = a + bi რიცხვის მოდული ერთმნიშვნელოვნად განისაზღვრება,  არ-
გუმენტი კი 2 სიზუსტით მოიძებნება. ანუ არგუმენტის მნიშვნელობებიდან თუ ერთი
არის , დანარჩენი მნიშვნელობები  + 2k (k  Z) სახისაა.
კომპლექსური რიცხვის არგუმენტად, როგორც წესი [0; 2) შუალედში არსებულ კუთხეს
ავიღებთ.

nimuSi 1. იპოვეთ z = √3 + i კომპლექსური რიცხვის მოდული და არგუმენტი.

amoxsna: რადგან a = √3, b = 1 ამიტომ y
R = √a + b = √(√3) + 1 = 2
2 2 2 2
z = √3 + i
b 1 1
იმის გათვალისწინებით, რომ tg  = a = და 2
√3 R=
 
 კუთხე I მეოთხედშია ვპოულობთ  = .
6 O √3 x
a b
cos  = , sin  = ფორმულებიდან მივიღებთ:
R R
a = R cos , b = R sin 
მაშინ z = a + bi = R cos  + i·R sin  = R(cos  + isin )
z = a + bi კომპლექსური რიცხვის z = R(cos  + isin ) გამოსახულებას მისი
ტრიგონომეტრიული სახე ეწოდება.

კერძო შემთხვევებში, z = a + bi რიცხვის მოდულისა და არგუმენტისათვის მივიღებთ:

თუ b = 0, a > 0, მაშინ R = a,  = 0 თუ b = 0, a < 0, მაშინ R = a,  = 
 3
თუ a = 0, b > 0, მაშინ R = b,  = თუ a = 0, b < 0, მაშინ R = b,  =
2 2

278
 h a n g e Vi h a n g e Vi
XC ew XC ew
F- F-
PD

PD
er

er
!

!
W

W
O

O
N

N
y

y
bu

bu
to

to
k

k
lic

lic
C

C
w

w
m

m
w
kompleqsuri ricxvis moduli da argumenti. kompleq- w
w

w
o

o
.d o .c .d o .c
c u -tr a c k c u -tr a c k

suri ricxvis trigonometriuli saxe

nimuSi 2. z = –1 + √3i კომპლექსური რიცხვი დაწერეთ ტრიგონომეტრიული სახით.
y
R = √a2 + b2 = √(–1)2 + (√3)2 = 2
amoxsna:
–1+ √3i
b √3 √3
tg  = a = –1 = –√3
R
ვინაიდან  კუთხე II მეოთხედის კუთხეა:
 2 
=– =
3 3 –1 x

z = –1 + √3i = 2(cos 2 + isin 2 )

3 3
saswavlo davalebebi
1. მოცემული რიცხვები ასახეთ კომპლექსურ სიბრტყეზე. იპოვეთ მოდული და არგუ-
მენტი.

ა) 6i ბ) –2i გ) –4i + 4 დ) 3 + 6i

2. უჩვენეთ მოცემული კომპლექსური რიცხვის მოდული და არგუმენტი.

ა) i ბ) 2i გ) –3i დ) –2i
ე) 1 ვ) –2 ზ) 5 თ) –3
ი) √2 + √2i კ) –√3 – i
3. დაწერეთ მოცემული კომპლექსური რიცხვი ტრიგონომეტრიული სახით.
ა) √3 + i ბ) 1 + i გ) 1 – √3i დ) –√3 – i
4. დაწერეთ ტრიგონომეტრიული სახით მოცემული კომპლექსური რიცხვი ალგებრული
სახით.
   + isin  )
ა) 4(cos + isin ) ბ) √2(cos
3 3 4 4
5. მოცემული რიცხვი დაწერეთ ტრიგონომეტრიული სახით.
1–i √3 – i 
ა) ბ) გ) 4(sin  – icos )
1+i √3 + i 12 12

6. გეომეტრიული გამოსახულებების მიხედვით დაწერეთ რიცხვები ტრიგონომეტრიული

სახით.
წარმოსახვითი წარმოსახვითი წარმოსახვითი
ა) ღერძი ბ) ღერძი გ) ღერძი
4 6 z = 3 + 3i
3 2 1 ნამდვილი ღერძი 4
2 ნამდვილი ღერძი 2 ნამდვილი
2 ღერძი
z = 2  2i z = i 2 2 2 4 6

279
 h a n g e Vi h a n g e Vi
XC ew XC ew
F- F-
PD

PD
er

er
!

!
W

W
O

O
N

N
y

y
bu

bu
to

to
k

k
lic

lic
C

C
moqmedebebi trigonometriuli saxiT mocemul komple-
w

w
m

m
w w
w

w
o

o
.d o .c .d o .c
c u -tr a c k c u -tr a c k

qsur ricxvebze

ვიპოვოთ ტრიგონომეტრიული სახით მოცემული z1 = R1(cos 1 + isin 1) და

z2 = R2(cos 2 + isin2) კომპლექსური რიცხვების ნამრავლი.
z1·z2 = R1(cos 1 + isin 1)·R2(cos 2 + isin 2) = R1·R2·(cos 1·cos 2 – sin 1·sin2+
+ i·(cos 1·sin 2 + sin 1·cos 2)) = R1·R2·(cos(1 + 2) + i·sin(1 + 2))
trigonometriuli saxiT mocemuli ori kompleqsuri ricxvis nam-
ravlis mosaZebnad am ricxvebis modulebi mravldeba da argu-

 
mentebi ikribeba.
nimuSi. თუ z1 = 3(cos + isin )
3 3
 
z2 = 2(cos + isin ) , მაშინ
6 6
   
z1·z2 = 6(cos( + 6 ) + isin(  + )) = 6(cos  + isin ) = 6·(0 + i·1) = 6i
3 3 6 2 2
z
ახლა კი ვიპოვოთ 1 შეფარდება.
z2
z1 R1(cos 1 + isin 1) R1 (cos 1 + isin 1)·(cos 2 – isin 2)
z2 = R2(cos 2 + isin 2) = R2 · (cos 2 + isin 2)·(cos 2 – isin 2) =
R1 cos 1·cos 2 + sin 1·sin 2 + i·(sin 1·cos 2 – cos 1·sin 2)
= · =
R2 cos2 2 – (i·sin 2)2
R1
= ·(cos(1 – 2) + isin(1 – 2))
R2
Sefardebis moduli gasayofisa da gamyofis modulebis Sefardebis,
argumenti ki gamyofisa da ganayofis argumentebis sxvaobis tolia.

nimuSi. თუ z1 = 4(cos  + isin  )

3 3
 
z2 = 2(cos + isin ), მაშინ
6 6
z1 4       √3 1
z2 = 2 (cos( 3 – 6 ) + isin( 3 – 6 )) = 2(cos 6 + isin 6 ) = 2·( 2 + i· 2 ) =
= √3 + i
რადგან z = R(cos  + isin ) რიცხვის n-ური ნატურალური ხარისხი თითოეული z-ის
ტოლი n რაოდენობის მამრავლის ნამრავლია
zn = Rn(cos n + isin n)
kompleqsuri ricxvis n-uri xarisxidan naturalurmaCvenebliani mod-
uli fuZis modulis n-uri xarisxis, am xarisxis argumenti ki fuZis
argumentis n-is jeradis tolia.
 
nimuSi. თუ z = 2(cos + isin ), მაშინ
12 12
4 4  √3
z4 = 24·(cos + isin ) = 16(cos  + isin ) = 16·( 1 + ·i ) = 8 + 8√3i
12 12 3 3 2 2

280
 h a n g e Vi h a n g e Vi
XC ew XC ew
F- F-
PD

PD
er

er
!

!
W

W
O

O
N

N
y

y
bu

bu
to

to
k

k
lic

lic
C

C
moqmedebebi trigonometriuli saxiT mocemul kompleq-
w

w
m

m
w w
w

w
o

o
.d o .c .d o .c
c u -tr a c k c u -tr a c k

sur ricxvebze
saswavlo davalebebi
1. z1 = 1 + √3i და z2 = 1 + i რიცხვები წარმოადგინეთ ტრიგონომეტრიული სახით. იპოვეთ:
ა) z1·z2 ნამრავლი ბ) z1 განაყოფი.
z2
2. გამოთვალეთ.
ა) (1 + √3i)12 ბ) (1 – i)38

z1 6 
3. იპოვეთ (
) , თუ z1 = cos + i sin  და z2 = 1 – √3i .
z2 8 8
4. იპოვეთ (z1·z2)12, თუ .z1 = cos  + i sin  და z2 = –1 + √3 i
12 12
5. გამოთვალეთ.

(1 + i)4 (1+√3 i)9

ა) ბ)
(√3+i)3 (1 – i)8
6. (cos  + isin )n = cos n + isin n ფორმულას მუავრის ფორმულა ეწოდება. ამ
ფორმულის დახმარებით n-მაგი კუთხის სინუსისა და კოსინუსის ერთმაგი კუთხის
სინუსითა და კოსინუსით გამოსახვა შეიძლება.
მაგალითად, როცა n = 2 მივიღებთ:
(cos  + isin )2 = cos 2 + isin 2
საიდანაც
cos2  – sin2  + 2isin ·cos  = cos 2 + isin 2
ორი კომპლექსური რიცხვის ტოლობის პირობის თანახმად მივიღებთ:
cos 2 = cos2  – sin2 
sin 2 = 2 sin ·cos 
ანალოგიური წესით დაწერეთ ფორმულები cos 3, sin 3-სათვის..

7. დაწერეთ ტრიგონომეტრიული სახით მოცემული კომპლექსური რიცხვები

ალგებრული სახით.
ა) 2(cos 120° + isin 120°) ბ) 5(cos 135° + isin 135°)
გ) 3(cos 330° + isin 330°)
8. შეასრულეთ მოქმედებები. შედეგები წარმოადგინეთ ტრიგონომეტრიული სახით.

ა) [3(cos
 + isin  )][4(cos  + isin  )] გ)
cos 50° + isin 50°
3 3 6 6 cos 20° + isin 20°
ბ) [ 3 (cos  + isin  )][6(cos  + isin  )] დ) 5(cos 43 + i sin 43)
2 6 6 4 4 4(cos 21 + i sin 21)

281
 h a n g e Vi h a n g e Vi
XC ew XC ew
F- F-
PD

PD
er

er
!

!
W

W
O

O
N

N
y

y
n-uri xarisxis fesvi kompleqsuri ricxvidan
bu

bu
to

to
k

k
lic

lic
C

C
w

w
m

m
w w
w

w
o

o
.d o .c .d o .c
c u -tr a c k c u -tr a c k

n
იპოვეთ√1 გამოსახულების მნიშვნელობები.
1 = cos 0 + i sin 0 სახით დავწეროთ და მოვძებნოთ n-ური ხარისხიდან ფესვი
n
√cos 0 + i sin 0 = cos  + i sin  სახით.
ორივე მხარე ავიყვანოთ n-ურ ხარისხში:
cos 0 + i sin 0 = (cos  + i sin )n cos 0 + i sin 0 = cos n + i sin n
აქედან cos n = cos 0 sin n = sin 0
თუ ტრიგონომეტრიული სახით მოცემული ორი რიცხვი ტოლია, მათი მოდულები
ტოლია, ხოლო არგუმენტები 2k-ით განსხვავდება.
2k
მაშასადამე, n = 0 + 2k = n
n 2k 2k
ასე რომ, √1 = cos n + i sin n
სადაც, როცა k ≥ n მიღებული გამოსახულებები k-ს პირველი n მნიშვნელობისას მიღე-
ბულ გამოსახულებებთან იგივეა. თუ ერთეულის n-ური ხარისხის ფესვებს ავღნიშნავთ
0, 1, ..., n – 1-ით მივიღებთ:
k=0 0 = cos 0 + i sin 0 = 1
k=1 1 = cos 2 + i sin 2
n n
k=2 2 = cos 4 + i sin 4
n n
················································
k=n–1 n – 1 = cos 2(n – 1) + i sin 2(n – 1)
n n
როგორც ხედავთ, ერთეულის n-ური ხარისხიდან ფესვების მოდულები 1-ის ტოლია,
არგუმენტები ერთმანეთისაგან
2 -ის ჯერადობით განსხვავდება ანუ ეს რიცხვები ცენ-
n
ტრის კოორდინატთა სათავეში მდებარე ერთეულრადიუსიან წრეწირში ჩახაზული
წესიერი n-კუთხედის წვეროს წერტილების შესაბამისი კომპლექსური რიცხვებია.

nimuSi. 1 √3 y 1 √3
+ 2 i
1 √3 y – + 2 i 2
– + 2 i 2
2
60º
120º 60º 60º
120º
1 x –1 60º 60º 1 x
120º 60º

1
– 1 – √3 i – √3 i
– 1 – √3 i 2 2 2 2
2 2
3 6
√1-ის მნიშვნელობები √1-ის მნიშვნელობები
როცა n = 3 როცა n = 6

282
 h a n g e Vi h a n g e Vi
XC ew XC ew
F- F-
PD

PD
er

er
!

!
W

W
O

O
N

N
y

y
n-uri xarisxis fesvi kompleqsuri ricxvidan
bu

bu
to

to
k

k
lic

lic
C

C
w

w
m

m
w w
w

w
o

o
.d o .c .d o .c
c u -tr a c k c u -tr a c k

z კომპლექსური რიცხვიდან n-ური ხარისხის ფესვი ეწოდება ისეთ w რიცხვს, რომ wn = z.

თუ z  0, n-ური ხარისხის ფესვი n რაოდენობის სხვადასხვა მნიშვნელობას იღებს.
z = R(cos  + isin )
w = r(cos  + isin ) სახით ჩავწეროთ.
რადგან wn = z მივიღებთ:
z = rn(cos n + isin n) = R(cos  + isin )
ორი კომპლექსური რიცხვის ტოლობის თანახმად მივიღებთ:
n
n
r = R, r = √R
 + 2k
n =  + 2k = (k  Z)
n
როცა k > n, მიღებული მნიშვნელობები პირველი n მნიშვნელობებისაგან 2-ით განსხვავდება.
 + 2k
ამიტომაც k = (k = 0, 1, ..., n – 1) უნდა იყოს.
n
kompleqsuri ricxvidan n-uri xarisxis fesvis formula
თუ z = R(cos  + isin ), მაშინ
n n  + 2k  + 2k
√z = √R(cos n + isin n ) სადაც (k = 0, 1, ..., (n – 1))

nimuSi. იპოვეთ √–8 -ის ყველა მნიშვნელობა.

3

3
amoxsna: √–8 = R(cos  + i sin ) ჩავწეროთ. –8 = R3(cos 3 + i sin 3)
8(cos  + i sin ) = R3(cos 3 + i sin 3)
აქედან R3 = 8, R = 2
 + 2k
3 =  + 2k = 3 (k = 0, 1, 2)
  1 √3
როცა k = 0, მაშინ w0 = 2·(cos + i sin ) = 2( + i) = 1 + √3i
3 3 2 2
როცა k = 1, მაშინ w1 = 2∙(cos  + i sin ) = 2(–1 + 0·i) = –2
როცა k = 2, მაშინ w2 = 2·(cos 5 + i sin
5 ) = 2( 1 – √3 i) = 1 – √3i
3 3 2 2
1. √1 ბ) √16 გ) √81
saswavlo davalebebi
იპოვეთ გამოსახულების ყველა მნიშვნელობა. ა)
4 4 4

2. ერთეულის n-ური ხარისხიდან ფესვების მიხედვით დაწერეთ ქვემოთ მოცემული

გამოსახულებების ყველა მნიშვნელობა.
ა) √64 ბ) √64 გ) √27 დ) √–8
3 6 3 3

3. იპოვეთ გამოსახულების ყველა მნიშვნელობა.

დ) √–8 + 8√3i
3 4
ა) √–1 ბ) √–64 გ) √–8i
6 6

4. ამოხსენით განტოლებები.
ა) z4 – 16 = 0 ბ) z3 = 8 გ) z4 + 1 = 0
5. ამოხსენით განტოლებები.
ა) z6 – 9z3 + 8 = 0 ბ) z8 – 17z4 + 16 = 0

283
 h a n g e Vi h a n g e Vi
XC ew XC ew
F- F-
PD

PD
er

er
!

!
W

W
O

O
N

N
y

y
bu

bu
to

to
k

k
lic

lic
C

C
w

w
m

m
w w
w

w
o

o
.d o .c .d o .c
c u -tr a c k c u -tr a c k
ganmazogadebeli davalebebi
1. გაამარტივეთ. დაწერეთ შედეგი a + bi სახით.
(5  6i) + (3 + 2i) 1 5 1 + 4i 3 + 2i
(4  i)  (9 + i)
2 2 3 + 2i 1  4i
(2 + 5i)(4  i) (1  2i)(8  3i)
2. იპოვეთ კომპლექსური რიცხვების კვადრატული ფესვები.
2i 3i 2  2i 1 + 3i
5i 6i 2 + 2i 1  3i
3. დაწერეთ მოთხოვნილი ხარისხის ფესვები.

1) კუბური ფესვები:

ა) –4√2(1 – i) ბ) 64 i გ) –27 დ) 1000

2) მე-4 ხარისხის ფესვები:

ა) 1 ბ) i გ) 128(–1 + i) i
4. დაწერეთ კომპლექსური რიცხვები ტრიგონომეტრიული სახით.

წარმოსახვითი ღერძი წარმოსახვითი ღერძი

წარმოსახვითი ღერძი
ნამდვილი
z = 2 + 2i z = 4i ნამდვილი ღერძი
2 ნამდვილი 4
ღერძი
ღერძი z = 2
2 2 6
2
5. კომპლექსური რიცხვები გამოსახეთ გრაფიკულად და დაწერეთ ალგებრული სახით.
3(cos 120 + i sin 120)  
8(cos + i sin )
2 2
5(cos 135 + i sin 135)
7(cos 0 + i sin 0)
3 1 (cos 225 + i sin 225)
(cos 300 + i sin 300)
2 4
6. შეასრულეთ მოქმედებები.
   cos 40° + isin 40°
[2(cos  + isin )][6(cos + isin )]
4 4 12 12 cos 10° + isin 10°
3  3 3 2(cos 120° + isin 120°)
[ (cos  + isin )][4(cos + isin )]
4 3 3 4 4 4(cos 40° + isin 40°)
7. E = I·Z ფორმულა ელექტრო-საინჟინრო მოწყობილობების მუშაობაში გამოიყენება.
სადაც E ძაბვას, I სიმძლავრეს, Z კომპლექსურ კავშირს გამოსახავს. თითოეული
ცვლადის მნიშვნელობა კომპლექსური რიცხვია. მონაცემების მიხედვით იპოვეთ
ცვლადი.

I = 10 + 2i I = 2 + 4i E = 15 + 12i E = 12 + 24i
Z = 4 + 3i E = 5 + 5i Z = 25 + 24i Z = 12 + 20i

284