Πολικός ομοιοπολικός δεσμός

• Ένας δεσμός δεν είναι αποκλειστικά ομοιοπολικός ή ιοντικός (συμμετρικός όπως στο
αιθάνιο; C2H6 ή ιοντικός όπως στο χλωριούχο νάτριο; HCl)

• Κάπου ανάμεσα βρίσκονται οι πολικοί ομοιοπολικοί δεσμοί, όπου τα δεσμικά ηλεκτρόνια

έλκονται ισχυρότερα από το ένα άτομο από ότι από το άλλο

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις
 Ηλεκτραρνητικότητα
• Η πολικότητα των δεσμών οφείλεται σε διαφορές στην ηλεκτραρνητικότητα
(electronegativity; ΗΑ) = ικανότητα ενός ατόμου να έλκει ηλεκτρόνια σε έναν ομοιοπολικό
δεσμό

• Τα μέταλλα αριστερά στον περιοδικό πίνακα ασκούν στα ηλεκτρόνια ασθενή έλξη, ενώ τα
αλογόνα στα δεξιά του πίνακα ασκούν ισχυρή έλξη

 Το F είναι το πιο ΗΑ άτοµο (ΗΑ=4,0) το Cs (Καίσιο) το λιγότερο (ΗΑ=0,7)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις
 Σχεδίαση χημικών δομών
Συμπυκνωμένες δοµές:
• C-H και C-C απλοί δεσµοί δεν φαίνονται αλλά υπονοούνται
• Εάν ο C είναι συνδεδεµένος µε 3 H, γράφεται ως CH3
• Εάν ο C είναι συνδεδεµένος µε 2 H, γράφεται ως CH2, κλπ.
• Οι διακλαδώσεις υποδηλώνονται µε κάθετες γραµµές

Η ένωση 2-µεθυλοβουτάνιο γράφεται ως εξής :

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις
 Σκελετικές δομές

• Παροχή ελάχιστης πληροφορίας

• Τα άτομα C δεν αναγράφονται, υποτίθεται ότι
βρίσκονται στο σηµείο που ενώνονται δύο
γραµµές (δεσµοί)
• Τα άτομα H που ενώνονται με τον C δεν
αναγράφονται απλά υπονοούνται - Ο ακριβής
αριθμός των ατόμων H θεωρείται αυτονόητος με
βάση την τετρασθένεια του C
• Όλα τα άλλα άτοµα εκτός από του C & του H
αναγράφονται
• Οι διπλοί δεσμοί - τριπλοί δεσμοί καταγράφονται

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΕΛ.21 Οργανικές Αντιδράσεις
 Λειτουργικές οµάδες

• Οργανικές ενώσεις µπορούν να ταξινοµηθούν σε οµόλογες σειρές ανάλογα με τα δομικά

χαρακτηριστικά τους => Ταξινόμηση βάσει λειτουργικών ομάδων

• Λειτουργικές οµάδες: μέρος (ένα άτομο ή ένα σύνολο ατόμων) ενός μεγαλύτερου μορίου με
χαρακτηριστική χηµική συµπεριφορά

• Η χηµική συµπεριφορά µιας λειτουργικής οµάδας είναι ίδια σε κάθε µόριο του οποίου
αποτελεί τµήµα, ανεξάρτητα από το μέγεθος & την πολυπλοκότητα του οργανικού μορίου

Παράδειγμα
Λειτουργική Ομάδα
C=C

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις
 Αλκάνια
Απλοί Δεσμοί Άνθρακα – Άνθρακα και Δεσμοί Άνθρακα - Υδρογόνου
Ομόλογη Σειρά
 Αλκάνια C-C (- άνιο)
Ονοματολογία με βάση τον αριθμό ατόμων άνθρακα
Σε ευθεία αλυσίδα
• 1 C μεθ-
• 2 C αιθ-
• 3 C προπ-
• 4 C βουτ-
• 5 C πεντ-
• 6 C εξ-
• κλπ…

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις
 Λειτουργικές οµάδες

Λειτουργικές ομάδες: Πολλαπλοί Δεσμοί Άνθρακα - Άνθρακα

Ομόλογη Σειρά
• Αλκένια C=C (-ένιο)
• Αλκύνια C=C (-ύνιο)
• Αρένιο ή Αρωματικός Δακτύλιος

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις
 Λειτουργικές οµάδες
Λειτουργικές ομάδες: Απλός Δεσμός Άνθρακα με πιο Ηλεκτραρνητικό Άτομο
Ομόλογη Σειρά
• Αλκυλαλογονίδια: C συνδέεται µε αλογόνο (C-X)

• Αλκοόλες: C συνδέεται µε O του υδροξυλίου (C-OH)

• Αιθέρες: Δύο C συνδέονται µε το ίδιο άτοµο O (C-O-C)

Πολωμένοι Ομοιοπολικοί Δεσµοί: C (δ+) & ηλεκτροαρνητικό άτοµο (δ-)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –
Οργανικές Αντιδράσεις
 Λειτουργικές οµάδες
Λειτουργικές ομάδες: Απλός Δεσμός Άνθρακα με πιο Ηλεκτραρνητικό Άτομο
Ομόλογη Σειρά
• Αµίνες: C συνδέεται µε N (C-N)

• Θειόλες: C συνδέεται µε την οµάδα SH (C-SH)

• Σουλφίδια: Δύο C συνδέονται µε το ίδιο S (C-S-C)

Πολωμένοι Ομοιοπολικοί Δεσµοί: C (δ+) & ηλεκτροαρνητικό άτοµο (δ-)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –
Οργανικές Αντιδράσεις
 Λειτουργικές οµάδες
Λειτουργικές ομάδες: Διπλός Δεσμός Άνθρακα - Οξυγόνου (καρβονυλομάδες; C=O)
Ομόλογη Σειρά
• Αλδεΰδες: Η συνδέεται µε C=O

• Κετόνες: Δύο C συνδέονται µε C=O

• Καρβοξυλικά οξέα: -OH συνδέεται µε C=O

Πολωμένοι Ομοιοπολικοί Δεσμοί: Καρβονυλικός C (δ +) ΗΑ = 2,5 & Καρβονυλικό O (δ-) ΗΑ = 3,5

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –
Οργανικές Αντιδράσεις
 Λειτουργικές οµάδες

Λειτουργικές ομάδες: Διπλός Δεσμός Άνθρακα - Οξυγόνου (καρβονυλομάδες; C=O)

Ομόλογη Σειρά
• Εστέρες: Ο αιθερικού τύπου (C-O-) συνδέεται µε C=O

• Αµίδια: Ν συνδέεται µε C=O

Πολωμένοι Ομοιοπολικοί Δεσμοί: Καρβονυλικός C (δ +) ΗΑ = 2,5 & Καρβονυλικό O (δ-) ΗΑ = 3,5

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις
 Οργανικές αντιδράσεις

• Υπάρχουν μερικές θεμελιώδεις αρχές που διέπουν όλες τις οργανικές αντιδράσεις
• Οι οργανικές αντιδράσεις ταξινομούνται ανάλογα με το είδος & τον τρόπο της αντίδρασης

Κατηγορίες οργανικών αντιδράσεων:

Αντιδράσεις προσθήκης: δύο αντιδρώντα προστίθενται προς σχηματισμό ενός νέου
προϊόντος
Α+Β→Γ

Παράδειγμα

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις
 Οργανικές αντιδράσεις

Κατηγορίες οργανικών αντιδράσεων:

Αντιδράσεις απόσπασης: ένα απλό αντιδρών χωρίζεται σε δύο προϊόντα (αντίθετο αντιδράσεων
προσθήκης)
Α→Β+Γ

Παράδειγμα

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις
 Οργανικές αντιδράσεις

Κατηγορίες οργανικών αντιδράσεων:

Αντιδράσεις υποκατάστασης: δύο αντιδρώντα ανταλλάσσουν κάποιο τμήμα τους για το
σχηματισμό δύο νέων προϊόντων
Α-Β + Γ-Δ → Α-Γ + Β-Δ

Παράδειγμα

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις
 Οργανικές αντιδράσεις

Κατηγορίες οργανικών αντιδράσεων:

Αντιδράσεις αναδιάταξης (ή μετάθεσης): ένα αντιδρών υφίσταται αναδιάταξη των δεσμών
και των ατόμων του για να δώσει ένα νέο ισομερές προϊόν
Α Β

Παράδειγμα

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις
 Οργανικές αντιδράσεις

Άσκηση
Ταξινομήστε τις παρακάτω αντιδράσεις ως αντιδράσεις προσθήκης, απόσπασης,
υποκατάστασης και αναδιάταξης ή μετάθεσης:
(α) CH3Br + KOH → CH3OH + KBr
(β) CH3CH2OH → H2C=CH2 + H2O
(γ) H2C=CH2 + H2 → CH3CH3
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΕΛ.160

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις
 Μηχανισμοί οργανικών αντιδράσεων

Μηχανισμός: Περιγραφή του τρόπου με τον οποίο πραγματοποιείται μια αντίδραση

• Μια οργανική αντίδραση δείχνει απ' ευθείας τη μετατροπή των αντιδρώντων σε

προϊόντα
• Ο μηχανισμός περιγράφει κάθε στάδιο που οδήγησε στη μετατροπή. Περιλαμβάνει:
Δημιουργία ή διάσπαση ομοιοπολικών δεσμών
Ταχύτητα κάθε σταδίου
Αντιδρώντα που συμμετέχουν & ποσότητές τους
Προϊόντα που σχηματίζονται & ποσότητές τους

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις
 Πολικές αντιδράσεις
• Λαμβάνει χώρα μη συμμετρική διάσπαση και σχηματισμός δεσμών
Πολικοί Ομοιπολικοί Δεσμοί
• Η πολικότητα των δεσμών είναι συνέπεια της μη συμμετρικής κατανομής ηλεκτρονίων λόγω
διαφορών στην ηλεκτραρνητικότητα των ατόμων
• Αυτό δημιουργεί ένα μερικό αρνητικό φορτίο δ- σε ένα άτομο & ένα μερικό θετικό φορτίο δ+ σε ένα
άλλο άτομο πλησίον του πρώτου
• Τα πιο ηλεκτραρνητικά άτομα παρουσιάζουν μεγαλύτερη ηλεκτρονική συγγένεια
Υψηλότερες τιμές υποδηλώνουν πιο ηλεκτραρνητικά άτομα

Μέταλλα (αριστερά Περιοδικού Πίνακα) δ+ & C δ-

Αλογόνα (φθόριο, χλώριο κλπ.) δ- & C δ+
Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –
Οργανικές Αντιδράσεις
 Πολικές αντιδράσεις

C (δ+) Καρβονυλικός C (δ+)

& ηλεκτροαρνητικό άτοµο
όπως Ν, Ο, αλογόνα (δ-) & Καρβονυλικό O (δ-)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις
 Πολικές αντιδράσεις
Πολικές οργανικές αντιδράσεις λαμβάνουν χώρα όταν τα ηλεκτρονικά πλούσια τμήματα ενός
μορίου αντιδρούν με τα ηλεκτρονικά φτωχά τμήμα ενός άλλου μορίου

Πυρηνόφιλο (φιλικό προς τον πυρήνα)

• Διαθέτει ηλεκτρονικά πλούσιο άτομο => μπορεί να σχηματίσει νέο δεσμό προσφέροντας ένα
ζεύγος e σε κάποιο ηλεκτρονικά φτωχότερο άτομο
• Συνήθως αρνητικά φορτισμένο
Ηλεκτρονιόφιλο (φιλικό προς τα ηλεκτρόνια)
• Περιέχει ηλεκτρονικά φτωχό άτομο => μπορεί να σχηματίσει νέο δεσμό δεχόμενο ένα ζεύγος e
• Συνήθως θετικά φορτισμένο

Τα πυρηνόφιλα είναι βάσεις κατά Lewis (= δότες ζεύγους ηλεκτρονίων)

Τα ηλεκτρονιόφιλα είναι οξέα κατά Lewis (= αποδέκτες ζεύγους ηλεκτρονίων)
Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –
Οργανικές Αντιδράσεις
 Παράδειγμα πολικής αντίδρασης
Προσθήκη HBr στο αιθυλένιο

• Αιθυλένιο
Διπλός Δεσμός C=C
Csp2 - Csp2 σ δεσμός
Cp - Cp π δεσμός

Ο π δεσμός είναι πλούσιος σε ηλεκτρόνια => πυρηνόφιλο

• HBr
Το H-Br είναι φτωχό σε e στην πλευρά του H (δ+) λόγω του ότι το Br είναι πιο ηλεκτροαρνητικό
(δ-) => το Η συμπεριφέρεται σαν ηλεκτρονιόφιλο

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις
 Παράδειγμα πολικής αντίδρασης
Προσθήκη HBr στο αιθυλένιο
1. Το ηλεκτρονιόφιλο Η+ του ΗBr αντιδρά με το πυρηνόφιλο π δεσμό του C=C

2. Σχηματίζεται ένας νέος απλός δεσμός C-H με ένα άτομο C

& το άλλο άτομο C φορτίζεται θετικά (έξι e σθένους) και έχει ένα κενό τροχιακό p

3. Το πυρηνόφιλο Br- προσφέρει ένα ζεύγος e στον ηλεκτρονιόφιλο θετικά φορτισμένο C

σχηματίζοντας έναν απλό δεσμό C-Br. Το αποτέλεσμα είναι η παραγωγή του βρωμοαιθανίου

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις
 Πολικές αντιδράσεις

Όλες οι πολικές αντιδράσεις λαμβάνουν χώρα ανάμεσα σε ηλεκτρονικά φτωχά και σε

ηλεκτρονικά πλούσια τμήματα μορίων και περιλαμβάνουν την κίνηση ηλεκτρονίων
από το πυρηνόφιλο στο ηλεκτρονιόφιλο

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις
 Κυρτά βέλη & κανόνες παρακολούθησης τους

• Τα κυρτά βέλη χρησιμοποιούνται για να παρακολουθήσουμε αλλαγές στους δεσμούς μιας

πολικής αντίδρασης
• Το τόξο πάει από το πυρηνόφιλο στο ηλεκτρονιόφιλο (παρακολουθεί κίνηση των e)
• Τα e κινούνται πάντα σε ζεύγη
• Ένα κυρτό τόξο αντιστοιχεί σε ένα στάδιο μίας αντίδρασης

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις
 Κατεύθυνση αντίδρασης

Μια αντίδραση μπορεί να προχωρήσει προς δύο κατευθύνσεις:

H2C=CH2 + HBr CH3CH2Br

Κατεύθυνση της αντίδρασης εκφράζεται από την σταθερά χημικής ισορροπίας

Keq = [προϊόντα] / [αντιδρώντα]
Σταθερά χημικής ισορροπίας Keq είναι το γινόμενο των συγκεντρώσεων των προϊόντων διαιρεμένο με το
γινόμενο των συγκεντρώσεων των αντιδρώντων

αΑ + βΒ γΓ +δΔ Keq = [Γ]γ[Δ]δ / [Α]α[Β]β

Κάθε συγκέντρωση έχει ως εκθέτη τον αντίστοιχο συντελεστή της στοιχειομετρικής αντίδρασης

• Εάν Keq > 1 => η αντίδραση προχωράει προς τα δεξιά

• Εάν Keq < 1 => η αντίδραση προχωράει προς τα αριστερά
Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –
Οργανικές Αντιδράσεις
 Κατεύθυνση αντίδρασης

Παράδειγμα

H2C=CH2 + HBr CH3CH2Br

Keq = [CH3CH2Br] / [CH2=CH2] [HBr] = 7,5 x 107

Λύση
Keq >> 1 => η αντίδραση προχωράει προς τα δεξιά
=> η σταθερά χημικής ισορροπίας αρκετά μεγάλη αρά το περισσότερο αιθυλένιο
μετατρέπεται σε βρωμοαιθανιο

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις
 Ελεύθερη ενέργεια & ισορροπία

Τι προσδιορίζει αν μια αντίδραση θα λάβει χώρα ή οχι;

Η κατεύθυνση της αντίδρασης καθορίζεται από τη μεταβολή της ελεύθερης ενέργειας κατά Gibbs =
συνολική μεταβολή της ενέργειας κατά τη διάρκεια μιας αντίδρασης
ΔG = Gπροϊόντα – Gαντιδρώντα

Για μεγάλη (ευνοούμενη) σταθερά ισορροπίας πρέπει το ενεργειακό επίπεδο των προϊόντων <
ενεργειακό επίπεδο των αντιδρώντων => ΔG < 0

Επομένως,
• Keq > 1 => ΔG είναι αρνητική & υπάρχει έκλυση θερμότητας στο περιβάλλον (εξώθερμη
αντίδραση)
• Keq < 1 => ΔG είναι θετική & απορροφάται ενέργεια από το περιβάλλον (ενδόθερμη αντίδραση)
Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –
Οργανικές Αντιδράσεις
 Κατεύθυνση αντίδρασης
Ελεύθερη ενέργεια & ισορροπία
Παράδειγμα

H2C=CH2 + HBr CH3CH2Br

ΔG = - 44,8 kJ/mol

Λύση
• ΔG αρνητική τιμή => εξώθερμη αντίδραση (έκλυση ενέργειας)
• Έκλυση ενέργειας => η αντίδραση προχωράει προς δεξιά => Keq > 1

Οργανική Χημεία Διάλεξη 4: Πολικοί Δεσμοί – Χημικές Δομές – Λειτουργικές Ομάδες –

Οργανικές Αντιδράσεις