ULUSLARARASI

ÖRGÜTLER
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER
 Genel Bilgiler
• 2. Dünya Savaşı sürerken Birleşmiş Milletlerin (BM) kurulması
yönündeki çalışmalar başlamıştır.
• Savaşın sona ermesinin ardından galip devletler tarafından kuruluşu
tamamlanmıştır.
• BM’yi kuran uluslararası antlaşma olan «BM Şartı» 24 Ekim 1945’te
yeterli onayı almış ve BM kurulmuştur.
• Merkezi Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) New York şehrindedir.
• Ayrıca Cenevre, Viyana ve Nairobi’de bölgesel merkezleri
bulunmaktadır.
 Kurucu Devletler
• Kuruluşunda etkin olan devletler 2. Dünya Savaşı’nın galip devletleri
olan ABD, İngiltere, Fransa, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği
(SSCB) ve Çin Cumhuriyeti’dir.
• Bu 5 devlet aynı zamanda Güvenlik Konseyi isimli organın daimî
üyeleri olmuşlardır.
• Fakat bu devletlerden bazıları BM kurulduktan sonra değişiklikler
yaşamıştır.
• Bunlar Fransa, SSCB ve Çin Cumhuriyeti’dir.
 Kurucu Devletlerdeki Değişiklikler
• Fransa, 2. Dünya Savaşı sürecinde Alman işgali altındaydı. Bu nedenle İngiltere’de
«sürgünde hükümet» kurulmuştu. Fransa’yı bu sürgünde hükümet temsil etmiştir. Hitler
Almanya'sının yenilmesinin ardından Bu yönetim Fransa’ya dönerek yönetimi eline
geçirmiştir.
• SSCB 1991’de dağılmış ve yeni devletler kurulmuştur. Bunlardan Rusya Federasyonu
SSCB’nin halefi kabul edilmiştir. Böylece SSCB yerine Rusya BM üyesi ve ayrıca Güvenlik
Konseyi daimî üyesi olmuştur.
• Çin Cumhuriyeti, Mao liderliğindeki komünist ayaklanma karşısında gerilemiş ve Çin’e ait
Tayvan adasına çekilmiş ve burada varlığını sürdürmüştür. Mao’da anakarada bulunan
Çin topraklarında Çin Halk Cumhuriyeti’ni kurmuştur. 1971’e kadar Tayvan’da bulunan
Çin Cumhuriyeti BM üyesi ve aynı zamanda Güvenlik Konseyi daimî üyesi kabul
edilmiştir. 1971’den sonra onun yerini Çin Halk Cumhuriyeti almıştır ve o zamandan beri
Tayvan’da bulunan Çin Cumhuriyeti tanınmayan bir devlettir.
 Hazırlık Süreci
• ABD Başkanı Roosevelt ile İngiltere Başbakanı Churchill, 1941’de Atlantik Şartı
olarak bilinen ortak açıklamayı yayınlamıştır.
• Atlantik Şartı yeni koşullar çerçevesinde bir anlamda “güncellenmiş” ve 1 Ocak
1942’de ABD, SSCB, Çin ve İngiltere arasında Washington’da imzalanan BM
Bildirisi de böylece ortaya çıkmıştır. Aynı yıl 27 devlet BM Bildirisi’ni imzalamıştır.
• 1943’teki Moskova Konferansında ABD, Çin, İngiltere ve SSCB dışişleri bakanları
görüşmüştür.
• 1944’te ABD’nin Dumbarton Oaks kasabasında taraflar bir araya gelmiştir.
• Churchill, Roosevelt ve Stalin arasında Yalta Konferansı, 4-11 Şubat 1945’te
Kırım’da yapılmıştır. Burada Nisan 1945’te San Francisco Konferansı’nın yapılması
kararlaştırılmıştır.
 San Francisco Konferansı
• 1942 tarihli BM Bildirisi’ni imzalayan ve 1 Mart 1945’e kadar “ortak
düşmanlara” savaş ilan eden tüm devletler, “barışsever tüm devletlere
açık” uluslararası örgütün kurulacağı Konferans’a katılabilecektir.
• 23 Şubat 1945’te TBMM’de oybirliğiyle alınan 1452 sayılı kararla Almanya
ve Japonya’ya resmen savaş ilan eden Türkiye, aynı kararla BM Bildirisi’ne
de taraf olarak San Francisco Konferansı’na katılma hakkı kazanmıştır.
• 51 devlet konferansa katılmıştır.
• 25 Nisan 1945’te ABD’nin San Francisco kentinde konferans toplanmış ve
26 Haziran 1945’te BM Şartı’nın katılımcı devlet temsilcilerince
imzalanmasıyla sona ermiştir.
 BM’nin Kuruluşu
• BM Şartı’nın yürürlüğe girmesi içinse yine “özgün” bir koşul getirilmiştir.
Buna göre, BM Şartı “Çin Cumhuriyeti, Fransa, Sovyet Sosyalist
Cumhuriyetler Birliği, Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Krallığı, Amerika
Birleşik Devletleri ve imzacı devletlerin çoğunluğu tarafından” onay
belgelerinin depoziter devlet ABD’ye sunulmasından sonra yürürlüğe
girecektir.
• Açıkça görüldüğü gibi, yürürlük için imzacıların çoğunluğunun onayı şartıyla
yetinilmemiş, ayrıca 5 daimî üyenin tümünün de onayı aranmıştır.
• 24 Ekim 1945 tarihi itibariyle yeterli sayıda ülke onaylarını Amerikan
hükümetine bildirmişler ve BM Şartı yürürlüğe girmiştir.
• BM Örgütü 1945’te kurulmuş ve çalışmalarına 10 Ocak 1946’da başlamıştır.
 Yeni Üye Kabulü
• Üye olmak isteyen devlet, üyelik başvurusunu Genel Sekreterliğe
yapar.
• Genel Sekreterlik başvuruyu Güvenlik Konseyi’nin gündemine getirir.
• Güvenlik Konseyi uygun görüşle başvuruyu Genel Kurul’a gönderir.
• Güvenlik Konseyi’nde 3/5 nitelikli çoğunlukla kabul yönünde oy
bulunması, ayrıca hiçbir daimî üyenin karar aleyhinde oy
kullanmaması gerekir.
• Genel Kurul ise 2/3 nitelikli çoğunlukla üyeliğe kabul eder.
• (BM Şartı’nda üyelikten ayrılışla ilgili hüküm bulunmamaktadır.)
 Üyeliğin Askıya Alınması ve Üyelikten
Atılma
• BM Şartı’nın 5 ve 6. maddeleri BM üyeliğinin askıya alınmasını ve
üyelikten atılmayı düzenlemektedir.
• Her iki durumda prosedürle ilgili gereklilikler aynıdır.
• Güvenlik Konseyi’nin tavsiyesi üzerine Genel Kurul 2/3 oy çokluğuyla
bir ülkenin üyeliğini askıya alabilir ya da bir ülkeyi üyelikten atabilir.
 BM Üye Sayısı
• 1945 ile 1955 yılları arasında devletlerin BM üyeliğine kabulü Sovyetler Birliği ile ABD
arasında bir Soğuk Savaş meselesi olmuştur.
• 1946 ile 1950 arasında açıkça iki blokun da adayı olmayan 9 devlet BM’ye kabul edilmiştir.
• 1950 ile 1955 arasında BM üye sayısı 60’ta sabit kalmıştır.
• Halbuki 1952 yılı itibariyle 20 devlet daha üyelik için başvuru yapmış fakat ABD ya da SSCB
tarafından üyelikleri engellenmiştir.
• Değişik kaynaklardan gelen artan baskılar karşısında kördüğüm nihayet Aralık 1955’te
aşılmış ve bu tarihte 16 devleti aynı anda üyeliğe kabul etmeye yönelik bir paket anlaşması
üzerinde anlaşmaya varılmıştır.
• 1955’ten sonraki dönemde üyeliğe kabul süreçleri, evrensel üyeliğe yaklaşacak şekilde
üyelik önünde engel oluşturmamıştır.
• 2012 itibariyle BM üyelerinin sayısı 193’e ulaşmıştır.
 BM Organları
• BM Şartı BM için 6 temel organ belirlemiştir:
• Genel Kurul
• Güvenlik Konseyi
• Ekonomik ve Sosyal Konsey (ECOSOC)
• Vesayet Konseyi
• Sekretarya
• Uluslararası Adalet Divanı (UAD)
 Genel Kurul
• BM üyesi devletlerin tamamının temsilcilerinin katıldığı bir toplantıdır.
• Her yılın Eylül ayının üçüncü salı günü başlamakta ve genellikle yılbaşından
önce sona ermektedir.
• BM’ye ödemesi gereken gecikmiş aidat borçları önceki iki yıla ait ödemeler
kadar ya da fazla olan üyeler, Genel Kurul’da oy kullanamaz.
• Kurucu metinde herhangi bir toplantı yeter sayısı belirlenmediği için, Genel
Kurul’da yapılacak oylamada hazır bulunan ve oy kullanan üyelerin 2/3’ünün
karar lehinde oy vermesi gerekmektedir.
• Delegasyonlar arası eşitliği bir ölçüde de olsa sağlamak için Genel Kurul’da
bulundurulabilecek temsilci sayısı sınırlandırılmış ve her üyeye Genel Kurul
toplantılarında en fazla 5 temsilci bulundurma hakkı tanınmıştır.
 Genel Kurul’un Yetki ve Görevleri
• Genel Kurul’un yetkisi, üye devletler üzerinde bağlayıcı olmayan tavsiye kararları almakla sınırlıdır.
• Genel Kurul’a verilen ikinci bir görev, BM’nin bütün faaliyetlerinin gözetim ve denetimidir.
• Bu çerçevede Genel Kurul, Genel Sekreter, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey ve Vesayet Konseyi’nden
raporlar almakta ve o raporları incelemektedir.
• Finansal meselelerde karar vermek Genel Kurul’un üçüncü temel görevidir.
• Genel Kurul bütçeyi ele alma ve onaylama, harcamaları üyeler arasında dağıtma ve ayrı uzman ajansların bütçelerini
inceleme ve tavsiyelerde bulunma yetkilerine sahiptir.
• Genel Kurul, BM içinde en önemli seçim işlevlerini yerine getirmektedir.
• Genel Kurul Güvenlik Konseyi’nin daimî olmayan üyelerini, Ekonomik ve Sosyal Konsey’in bütün üyelerini ve Vesayet
Konseyi’nin yönetici olmayan üyelerini (ki bunlar Güvenlik Konseyi’nin daimî üyeleri değildirler) seçme yetkisine
sahiptir. UAD’ın hakimlerinin seçilmesi Genel Kurul ile Güvenlik Konseyi’nin ortak sorumluluğundadır.
• Genel Kurul aynı zamanda Güvenlik Konseyi’nin tavsiyesiyle Genel Sekreteri atar.
• Genel Kurul, kurucu üyeler dışındaki diğer devletlerin örgüte kabulü konusundaki yetkiyi Güvenlik Konseyi
ile paylaşmaktadır.
• Bir üyelik başvurusunun kabul edilebilmesi için Genel Kurul’dan 2/3 çoğunlukla geçmesi gerekmektedir.
 Güvenlik Konseyi
• 5 daimî ve 10 geçici üye olmak üzere toplam 15 üyeden oluşmaktadır.
• Daimî üyeler; ABD İngiltere, Fransa, Rusya ve Çin’dir.
• Bunlar veto yetkisine sahiptir. Yani alınan kararlara bunlardan birinin itiraz etmesi halinde o karar alınamaz.
• Geçici üyeler 2 yıllığına seçilir.
• Geçici üyelerin arka arkaya seçilmeleri mümkün değildir.
• Her yıl seçim yapılır ve geçici üyelerin 5 tanesi değiştirilir.
• Dünyanın farklı yerlerinden temsilin sağlanması için kotalar bulunmaktadır.
• Buna göre; Afrika Grubu 3; Latin Amerika ve Karayipler Grubu 2; Asya-Pasifik Grubu 2; Batı Avrupa ve Diğerleri Grubu 2; ve Doğu
Avrupa Grubu 1
• Hiç geçici üye olmamış 60’tan fazla devlet bulunmaktadır.
• Karar yeter sayısı 9’dur. Yani karar alınabilmesi için 9 olumlu oy verilmelidir.
• Buna göre, çekimser kalan ya da oylamaya katılmayan daimî üyeler veto yetkilerini kullanmamış sayılacaklardır.
• Haftalık olağan toplantılar yapmaktadır.
 Güvenlik Konseyi’nin Yetki ve Görevleri
• Genel Kurul bir devleti BM’nin yeni üyesi olarak kabul etmeden önce Güvenlik
Konseyi’nin bu devletin üyeliğini tavsiye etmesi gerekir.
• Burada da daimî üyelerin veto yetkisi devrededir.
• Bir kararın çıkmasında Güvenlik Konseyi üyelerinin çoğunluğunun olumlu oyunun
yeterli olduğu tek örnek UAD’a hâkimlerin seçilmesidir.
• Hakimler birbirinden bağımsız olmak üzere Genel Kurul’un ve Güvenlik Konseyinin mutlak
çoğunluk oyuyla seçilir.
• Güvenlik Konseyi kararları bağlayıcıdır.
• Uluslararası barış ve güvenliğe dair bağlayıcı karar alma yetkisi bulunmaktadır.
• Barış ve güvenliği tehdit eden bir devlete karşı yaptırım kararları alabilmektedir.
• Bu yaptırımlar ekonomik ya da askeri olabilmektedir.
• Aynı zamanda bu kararların alınmasını daimî üyeler veto yetkileriyle engelleyebilmektedir.
 Ekonomik ve Sosyal Konsey (ECOSOC)
• 54 üyeli bir Konseydir.
• Bütün üyeler Genel Kurul tarafından 3 yıllığına seçilmektedir.
• Her yıl üyelerin 1/3’ü yenilenmektedir.
• Hiçbir devlet sürekli üyelik hakkına sahip değildir.
• Fakat programlara yeterli destek verilmesini sağlamak üzere Güvenlik Konseyi’nin Çin
dışındaki daimî üyeleri Konsey’e düzenli şekilde yeniden seçilmektedir.
• Diğer koltuklar bölgesel temelde dönüşümlü olarak doldurulmaktadır.
• Üyelerin seçimi için dünya çeşitli coğrafi bölgelere ayrılmış ve her bir bölgeye
kotalar ayrılmıştır.
• Afrika 14, Asya 11, Doğu Avrupa 6, Latin Amerika ve Karayipler 10, Batı Avrupa ve
diğerleri 13
 ECOSOC Yetki ve Görevleri
• ECOSOC’ta kararlar hazır bulunan üyelerin oy çokluğuyla alınabilmektedir.
• Toplantı yeter sayısı belirlenmediği için ECOSOC’ta yeri geldiğinde bir oyla bile karar alınabilmektedir.
• Ancak tavsiye niteliğinde karar alma yetkisi vardır.
• ECOSOC üyeleri doğrudan Genel Kurul tarafından seçildiği için, bu da ECOSOC’taki ağırlığın Üçüncü
Dünya devletleri olarak anılan devletlere geçmesi anlamına gelmektedir.
• Küçük ve az gelişmiş ülkeler ECOSOC’ta çoğunluktadırlar ve bütün kararlar salt çoğunluk oyuyla alındığı için kendi
çıkarlarına uygun kararlar çıkarabilmektedirler.
• BM bütçesinin 3/4’ünden fazlası ekonomik ve sosyal programların desteklenmesi için harcanmaktadır.
• ECOSOC’un resmi görev tanımı “ekonomik, sosyal ve çevresel konularda eşgüdüm yapma, politika
belirleme, diyalog zemini olma ve tavsiyelerde bulunma ile üzerinde uzlaşılmış kalkınma hedeflerinin
hayata geçirilmesi” şeklindedir.
• ECOSOC’un ele aldığı konular arasında insan hakları, mülteciler, ekonomik ve sosyal kalkınma, kültür, eğitim, sağlık,
gıda arzı, ticaret ve ulaştırma, nüfus, uyuşturucular, konut, çalışma koşulları, küresel çevre ve iletişimle alakalı
meseleler bulunmaktadır.
 Vesayet Konseyi
• MC’deki Manda rejimi, BM döneminde vesayet olarak devam etmiştir.
• Vesayet Konseyi’ne yüklenen görev, uluslararası toplum adına vesayet bölgeleri
olarak tasarlanmış kendi kendini yönetemeyen bölgelerin gözetim ve denetimiydi.
• 1950 yılı itibariyle 11 toprak parçası vesayet altına konulmuş ve 7 devlet vasi olarak
seçilmiştir.
• İtalyan vesayeti altındaki Somali hariç diğerlerinin hepsi Milletler Cemiyeti sisteminde manda
topraklarıydı.
• 1975’ten sonra Vesayet Konseyi’nin denetimi altında kalan tek toprak, ABD’nin vasisi
olduğu Pasifik Adaları (Palau) Vesayet Topraklarıydı.
• 1 Ekim 1994’te vesayet altındaki son ülke olan Palau’nun da bağımsız olmasıyla bir
anlamda görevsiz kalan Vesayet Konseyi, 1 Kasım 1994’ten itibaren de toplanmamaya
başlamıştır.
 Sekretarya
• BM Sekretaryası Genel Sekreter’in yönetimi altında çalışan
uluslararası memurlardan oluşan bir yapıdır.
• Bu kişiler bütün üyelerin çıkarlarına hizmet etmede ve BM’nin
amaçlarını geliştirmede tarafsızlıklarını korumak durumundadırlar.
• Genel Sekreter Güvenlik Konseyi’nin tavsiyesiyle Genel Kurul
tarafından 2/3 oy çokluğuyla seçilmektedir.
• Genel Sekreter, ikinci kez seçilme yolu tümüyle açık olmak üzere, 5 yıl
için seçilmektedir.
 Genel Sekreter’in Temel Görevleri
• BM Şartı’nda açık şekilde sayılmıştır ve şunlardır:
• (1) Örgütün baş yöneticisi olma
• (2) BM’nin temel delegasyon yapılarına sekreterlik hizmeti sunma
• (3) Genel Kurul ve 3 konsey tarafından verilen görevleri yerine getirme
• (4) Örgütün çalışmalarıyla ilgili olarak Genel Kurul’a yıllık rapor sunma
• (5) Genel Kurul tarafından oluşturulmuş düzenlemeler çerçevesinde Sekretarya memurlarını
atama
• Genel Sekreter aynı zamanda kendi görüşüne göre uluslararası barış ve güvenliği tehdit eden
herhangi bir konuyu kendi girişimiyle Güvenlik Konseyi’nin önüne getirme yetkisine sahiptir
ve eğer Güvenlik Konseyi toplantıda değilse Güvenlik Konseyi’ni toplantıya çağırabilir.
• Yine 377A sayılı karar çerçevesinde herhangi bir üyenin talebinin çoğunluk tarafından
desteklendiğini teyit ettikten sonra Genel Kurul’u olağanüstü toplantıya çağırabilir.
 Uluslararası Adalet Divanı (UAD)
• BM’ye bağlı uluslararası bir mahkemedir.
• Ayrıca anlatılacaktır.
 BM Şartı’nın Özel Hükümleri
• BM Şartı, kuvvet kullanımını evrensel düzeyde yasaklayan ilk metindir.
• Kuvvet kullanımı yalnızca «BM kararının bulunması» ve «meşru müdafaa» hallerinde
yasal kabul edilmektedir.
• Üye devletler meşru müdafaa durumunda Güvenlik Konseyi’ne bildirmek
zorundadırlar.
• Her anlaşmanın ve uluslararası sözleşmenin üyeler tarafından Sekretaryaya
kaydettirilmesi gerekmektedir.
• Kaydettirilmemiş anlaşmaların BM organları önünde ileri sürülmesi mümkün değildir.
• BM Şartı ile başka bir antlaşma arasında çatışma olması halinde Şart
çerçevesindeki yükümlülüklerin diğer uluslararası antlaşmalarda yer alanlara
üstün olacağı karara bağlanmıştır.