By Pratchanee P.

2/2015
ตัวชี้วดั

สรุ ปเนื้อหาวรรณคดี วรรณกรรม และวรรณกรรมท้องถิ่นในระดับ

ที่ยากยิง่ ขึ้น (ท ๕.๑ ม. ๓/๑)
วิเคราะห์วถิ ีไทยและคุณค่าจากวรรณคดีและวรรณกรรมที่อ่าน
(ท ๕.๑ ม. ๓/๒)
สรุ ปความรู้และข้อคิดจากการอ่านเพื่อนำไปประยุกต์ใช้ในชีวติ จริ ง
(ท ๕.๑ ม. ๓/๓)
ท่องจำและบอกคุณค่าบทอาขยานตามที่กำหนดและบทร้อยกรองที ่มีคุณค่า P.
By Pratchanee
ตามความสนใจ และนำไปใช้อา้ งอิง (ท ๕.๑ ม. ๓/๔) 2/2015
 แผนผังสาระการเรียนรู้

วรรณคดีศึกษา
บทนำเรื่ อง บทวิเคราะห์

คัดสรรวรรณกรรม พระอภัยมณี
น่าอ่าน ความรู้จากวรรณคดี
ตอน พระอภัยมณี
หนีนางผีเสื้อสมุทร
เว็บไซต์แนะนำ ข้อคิดนำชีวติ

ความรู้เพิ่มเติม ศัพทานุกรม By Pratchanee P.

2/2015
บทนำเรื่อง

สัมผัสใน
ทั้งสัมผัสพยัญชนะ
และสัมผัสสระ
รสคำ (ถ้อยคำดี)
และรสความ (เนื้อ
ความดี)
ทีม่ าของเรื่อง
 ประวัตผิ ้ ูแต่ ง
ผูแ้ ต่งนิทานคำกลอนเรื่ องพระอภัยมณี คือ
พระสุ นทรโวหาร (ภู่) หรื อที่รู้จกั กันในนาม
สุ นทรภู่ เป็ นกวีคนสำคัญสมัยต้รัตนโกสิ นทร์
เกิดเมื่อวันที่ ๒๖ มิถุนายน พ.ศ. ๒๓๒๙
บิดาของสุ นทรภู่เป็ นชาวบ้านกร่ำ อำเภอแกลง
จังหวัดระยอง ส่ วนมารดาสันนิษฐานว่าเป็ น
ข้าหลวงอยูใ่ นพระราชวังหลัง
สุ นทรภู่ได้ถวายตัวเป็ นมหาดเล็กในพระราชวังหลัง
เป็ นที่โปรดปรานของพระบาทสมเด็จพระพุทธ-
เลิศหล้านภาลัย จนได้รับแต่งตั้งเป็ นขุนสุ นทรโวหาร
เมื่อถึงรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยูห่ วั
สุ นทรภู่จึงได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็ น
พระสุ นทรโวหาร ตำแหน่งเจ้ากรมพระอาลักษณ์ฝ่าย
พระบวรราชวัง และรับราชการต่อมาได้ ๔ ปี
ก็ถึงแก่มรณกรรมใน พ.ศ. ๒๓๙๘ รวมอายุได้ ๗๐ ปี

UNESCO ได้ประกาศยกย่องสุ นทรภู่ให้เป็ นบุคคลผูม้ ีผลงานดีเด่น

ทางด้านวัฒนธรรมระดับโลกในวาระครบรอบ ๒๐๐ ปี เกิดของท่าน
ทางราชการจึงได้กาหนดให้มีการจัดงานวันสุ นทรภู่ โดยกำหนดให้
วันที่ ๒๖ มิถุนายนของทุกปี เป็ น “วันสุ นทรภู่”
เนือ้ เรื่องย่ อ
 เนือ้ เรื่องย่ อ
พระอภัยมณี กบั สิ นสมุทรขอโดยสารเรื อไปกับ
นางสุ วรรณมาลี นางผีเสื้ อสมุทรตามมาทำลายเรื อจน
อับปาง พระอภัยมณี เป่ าปี่ จนนางผีเสื้ อสมุทร
ขาดใจตาย ส่ วนสิ นสมุทรพานางสุ วรรณมาลีวา่ ยน้ำ
มาขึ้นเกาะ และได้อาศัยเรื อของโจรสุ หรั่งและฆ่าโจร
ตาย เพราะโจรมาลวนลามนางสุ วรรณมาลี ทั้งสอง
คนมาถึงเมืองรมจักร ได้พบกับศรี สุวรรณซึ่งมีนาง
เกษราธิดาท้าวรมจักรเป็ นมเหสี มีธิดาชื่ออรุ ณรัศมี
เมื่อสิ นสมุทรรู้วา่
เป็ นอาทั้งสองจึง
พากันตามหา
พระอภัยมณี
อุศเรนซึ่งเป็ นโอรสเจ้าเมืองลังกาออกตามหา
นางสุ วรรณมาลีที่เป็ นคู่หมั้น ผ่านเกาะที่พระอภัยมณี อยู่
จึงให้พระอภัยมณี โดยสารเรื อมาจนพบกับเรื อของ
สิ นสมุทร อุศเรนรบกับสิ นสมุทร สิ นสมุทรชนะ
อุศเรนหนีกลับเมืองลังกา พระอภัยมณี ได้ครอง
เมืองผลึก นางสุ วรรณมาลีอภิเษกกับพระอภัยมณี
ด้วยความช่วยเหลือของนางวาลีจนมีธิดาฝาแฝด คือ
สร้อยสุ วรรณและจันทร์สุดา ศรี สุวรรณ อรุ ณรัศมีและ
สิ นสมุทรกลับไปเฝ้ าท้าวสุ ทศั น์ที่กรุ งรัตนา
 เนือ้ เรื่องย่ อ

สุ ดสาครซึ่งเป็ นลูกของนางเงือกกับพระอภัยมณี ได้

เรี ยนวิชากับพระโยคีออกตามหาพระบิดาโดยมีมา้ นิล
มังกรและไม้เท้ากายสิ ทธิ์ ระหว่างทางถูกชีเปลือย
หลอกผลักตกเหว พระโยคีมาช่วยและได้ไม้เท้า
กายสิ ทธิ์ และม้านิลมังกรกลับคืนมา สุ ดสาครได้เป็ น
พระราชโอรสบุญธรรมของเจ้าเมืองการะเวกซึ่งมี
โอรสชื่อหัสไชยและธิดาชื่อเสาวคนธ์
อุศเรนยกกองทัพมาแก้แค้น นางวาลีเยาะเย้ยจน
อุศเรนอกแตกตาย ปี ศาจอุศเรนจึงเข้าสิ งนางวาลี
จนนางตาย พระอภัยมณี ส่งศพอุศเรนกลับไป
เมืองลังกา เจ้าลังกาเสี ยพระทัยจนสิ้ นพระชนม์
นางละเวงผูเ้ ป็ นพระธิดาจึงได้ครองเมือง
 เนือ้ เรื่องย่ อ
นางละเวงขอให้กษัตริ ยไ์ ปช่วยรบกับเมืองผลึก
หากสำเร็ จจะอภิเษกด้วย ศรี สุวรรณและสิ นสมุทรมา

ช่วยพระอภัยมณี ทำสงคราม พระอภัยมณี เห็นรู ปนาง

ละเวงที่มีปีศาจเจ้าละมานเข้าสิ งก็เกิดหลงรักจนคลุม้ คลัง่
สุ ดสาครมาช่วยแก้ไขจนหาย พระอภัยมณี และพรรคพวกจึง
ยกทัพไปตีเมืองลังกาแต่ถูกเสน่ห์ของนางละเวง
นางสุ วรรณมาลีจึงต้องยกกองทัพมารบกับเมืองลังกากลาย
เป็ นสงครามระหว่างฝ่ ายพระอภัยมณี และฝ่ าย
นางสุ วรรณมาลี ร้อนถึงพระโยคีแห่งเกาะแก้วพิสดารต้องมา
เทศน์ให้สงบศึกพระอภัยมณี กลับเมืองผลึก นางเสาวคนธ์ขอ
โคตรเพชรจากนางละเวงกลับเมืองการะเวก
มังคลาโอรสของนางละเวงกับพระอภัยมณี ได้เป็ น
กษัตริ ยย์ กทัพมาทวงโคตรเพชรคืนจากนางเสาวคนธ์
พระอภัยมณี และนางละเวงปราบมังคลา ภายหลัง
พระอภัยมณี ออกบวชเพราะโกรธนางสุ วรรณมาลีและ
นางละเวง ต่อมานางทั้งสองก็ขอบวชด้วย
 เนือ้ เรื่องย่ อ
พระอภัยมณี ได้มาอยูก่ บั นางผีเสื้ อสมุทรที่
ส่ วนนางผีเสื้ อสมุทรฝันร้ายว่าเทวดาที่เกาะเหาะมาทำลาย
แปลงกายเป็ นหญิงงามจนมีลูกชาย ๑ คน
ชื่อสิ นสมุทร มีลกั ษณะ คือ ตาแดง กำลัง ถํ้าและทุบนางเกือบตาย แล้วเทวดาก็ควักดวงตาเหาะ
ดัง่ หายไป พระอภัยมณี ได้ทีจึงออกอุบายให้นางไป
ช้างสาร มีเขี้ยวคล้ายนางผีเสื้ อสมุทร สะเดาะเคราะห์รักษาศีล ๓ วัน แล้วพระอภัยมณี กบั
เมื่อสิ นสมุทรอายุได้ ๘ ปี เปิ ดถ้ำไปเที่ยวนอกถ้ำพบเงือกจึง สิ นสมุทรก็หนีไปโดยความช่วยเหลือของเงือกผัวเมียและ
จับตัวมาให้พระอภัยมณี ดู เงือกขอชีวติ ไว้และอาสาพา ลูกสาวเงือก
พระอภัยมณี หนีไปเกาะแก้วพิสดาร ตอน พระอภัยมณีหนีนางผีเสื้อสมุทร
นางเงือกพาพระอภัยมณี หนีไปจนถึงเกาะแก้วพิสดาร ฝ่ ายผีเสื้ อสมุทรเมื่อรักษาศีลครบ ๓ วัน กลับมา
เมื่อนางผีเสื้ อสมุทรตามมาทัน และอาละวาด ไม่พบพระอภัยมณี กต็ ามหา สิ นสมุทรมาขัดขวาง
พระโยคีจึงเสกทรายขว้างมากลางคลื่น เพื่อถ่วงเวลา นางผีเสื้ อสมุทรอ่านพระเวทแล้วมองไป
นางผีเสื้ อสมุทรกลัวหลบหนีไป ไกลเห็นพระอภัยมณี จึงไล่ติดตามและจับเงือกผัวเมีย
กิน
 บทวิเคราะห์
๑. คุณค่ าด้ านเนือ้ หา
ตัวละครหลักในเรื่ องมี ๓ ตัว ได้แก่
พระอภัยมณี อยูก่ ินกับผีเสื้ อสมุทรจนมีบุตรหนึ่งคน พระอภัยมณี ผีเสื้ อสมุทร และสิ นสมุทร
ชื่อสิ นสมุทร เงือกชราช่วยเหลือให้สองพ่อลูกหนี ตัวละครรอง ได้แก่ เงือกชราผูพ้ อ่
และรอดพ้นเงื้อมมือผีเสื้ อสมุทรเพราะว่ายน้ำไปถึง ๑.๑ ๑.๒ นางเงือก พระโยคี
เกาะแก้วพิสดารได้ทนั และได้พระโยคีซ่ ึงมีฤทธิ์ โครงเรื่อง ตัวละคร
ออกมาช่วยเหลือ
๑.๔
๑.๓ ฉาก
แก่นเรื่ อง
ชายหญิงที่จะเป็ นสามีภรรยากัน
หากไม่เหมาะสมกัน ไม่มี
สุ นทรภู่ได้สร้างฉากสถานที่ข้ ึนจาก
ความรักซึ่งกันและกันย่อม
จินตนาการ ได้กำหนดตำแหน่งของสถาน
ไม่อาจอยูร่ ่ วมกันได้
ที่ต่าง ๆ ในเนื้อเรื่ องเอาไว้อย่างรัดกุม
 บทวิเคราะห์
๒. คุณค่ าด้ านวรรณศิลป์

ประพันธ์ดว้ ยรู ปแบบของกลอนสุ ภาพหรื อกลอนแปด

๑ บท มี ๔ วรรค
 บทวิเคราะห์

“สิ นสมุทรสุ ดแสนสงสารแม่ ด้วยรู้แน่วา่ บิดาจะพาหนี

ให้ห่วงหลังกังวลด้วยชนนี เจ้าโศกีกราบก้มบังคมคัล
บิดาดูรู้แจ้งจึงแกล้งห้าม จะวอนตามเขาไปไยในไพรสัณฑ์
อยูเ่ ป่ าปี่ ตีเกราะเสนาะครัน แล้วรับขวัญลูกน้อยกลอยฤทัย”
 บทวิเคราะห์
๒. คุณค่ าด้ านวรรณศิลป์
รสวรรณคดีไทยที่โดดเด่น คือ พิโรธวาทัง
และสัลลาปังคพิสยั

ปรากฏบทชมโฉมเพียงบทเดียว คือ ในตอน

ที่พระอภัยมณี พบนางเงือกเป็ นครั้งแรก

“พงศ์กษัตริ ยท์ ศั นานางเงือกน้อย ดูแช่มช้อยโฉมเฉลาทั้งเผ้าผม

ประไพพักตร์ลกั ษณ์ล้ าํ ล้วนขำคม ทั้งเนื้อนมนวลเปล่งออกเต่งทรวง
ขนงเนตรเกศกรอ่อนสะอาด ดังสุ รางค์นางนาฏในวังหลวง”
 บทวิเคราะห์
รสวรรณคดีไทยที่โดดเด่น คือ พิโรธวาทัง และสัลลาปังคพิสยั

่ ื อพ ร ะโ ย ค ี อ อ ก ม าก ล ่ าว เตื อ น สติ
ฉากที่นางผเี ส้ื อสมุทรพยา ฉากเม
ยามหลอกถามสินสมุทร ื อ ส ม ุ ทร ย ง
ิ ่ ทำ ใ ห ้
น า งเด ื อดดาล
ว่าพระอภยั มณีอยทู่ ี่ไหน นางผเี ส้
แต่สินสมุทรรู้ทนั และ ผร ุ ส วาท โ ต ้
ก ล ั
บ พ ร ะ โ ย ค ี
ไม่ยอมบอกทำใหน้ างโกร จน
ธลูกชายมาก จนคิดจะ
จบั หกั คอ

ฉากคำกล่าวหาของน
างผเี ส้ื อสมุทร
ทำใหพ้ ระโยคีโกรธ
ยงั โวเ้ วว้ นุ่ วายอีตายโหง
“พระโยคีช้ ีหนา้ วา่ อุเหม่
วงผ ั
ว มวั เม าเ ฝ้ าต ะโ กร ง วา่ กโู กงมึงกต็ กนรกเอง”
เพร าะ ห
 บทวิเคราะห์
รสวรรณคดีไทยที่โดดเด่น คือ พิโรธวาทัง และสัลลาปังคพิสยั

การพบสิ่ งที่ไม่น่าปรารถนาและความสูญเสี ยจากสิ่ งที่น่าปรารถนา

ผี
เ ส้ ื อ ส ม ุ ทร ติ ด ต ามพ ร ะอ ภ ั
ย ม ณ ี แล ะ
ฉากคร่ าํ ครวญของนางผเี สื้ อสมุทร ฉากท ี ่
จ น ไป พ บ ท ้ ง
ั ส อง กำ ลงั ห น ี ด ้
ว ย
เมื่อกลับมาถึงถ้ าํ และไม่พบสามีกบั ลูก สินสมุทร
ความช่วยเหลือของเงือก
ผีเสื้ อนํ้าซํ้าวอนด้วยอ่อนหวาน ไม่โปรดปรานอนุกลู เลยทูนหัว
ถ้าทิ้งไว้ไหนน้องจะครองตัว ทั้งจากผัวจากบุตรสุ ดอาลัย
มิขออยูส่ ู้ตายวายชีวติ ไม่เห็นจิตน้องรักจะตักษัย
เชิญพระองค์ลงมาชลาลัย เมียจะให้มนตร์เวทวิเศษครัน
แล้วร้องเรี ยกลูกยามาด้วยพ่อ แม่จะขออำลาเจ้าอาสัญ
อย่าสงสัยใจจริ งทุกสิ่ งอัน ไม่รำพันพูดลวงเจ้าดวงใจ
 บทวิเคราะห์

๑) การเล่นสัมผัสใน
แพรวพราวทั้งสัมผัส
พยัญชนะและสัมผัสสระ

๒) การใช้คำที่ทำให้เกิด
จินตภาพ สื่ อถึง
อาการเคลื่อนไหว
 บทวิเคราะห์

๓) การเล่นเสี ยง
พยัญชนะที่ทา้ ยวรรค

ทำให้เกิดเสี ยงและ
จังหวะไพเราะ

๔) การใช้คำพรรณนา

โวหาร
 บทวิเคราะห์

๕) การใช้คำที่ทำให้เกิด
จินตนาการทั้งภาพ
แสง สี เสี ยง
 บทวิเคราะห์

๖) การใช้ภาพพจน์

ประเภทอุปมา

๗) การใช้ถอ้ ยคำที่
ทำให้ผอู ้ ่านเกิด
อารมณ์ขนั
 บทวิเคราะห์

๓. คุณค่ าด้ านสั งคมและวัฒนธรรม

๓.๑ สะท้อนให้เห็นถึงวิถีชีวติ ความเป็ นอยูข่ องคนไทยเกี่ยวกับการเลี้ยงดูเด็กว่า

มีการผูกเปล เห่กล่อมลูก

พระบิตุรงค์ทรงศักดิ์กร็ ักใคร่ ด้วยเนื้อไขมิได้คิดริ ษยา

เฝ้ าเลี้ยงลูกผูกเปลแล้วเห่ ช้า จนใหญ่กล้าอายุได้แปดปี
 บทวิเคราะห์

๓. คุณค่ าด้ านสั งคมและวัฒนธรรม

๓.๒ สะท้อนให้เห็นว่าในสังคมมีความเชื่อเรื่ องฝัน เคราะห์กรรม

เทวดา ภูตผีปีศาจ เวทมนตร์คาถา

พอม่อยหลับกลับจิตนิมิตฝัน ว่าเทวัญอยูท่ ี่เกาะนั้นเหาะเหิ น

มาสังหารผลาญถ้ำระยำเยิน แกว่งพะเนินทุบนางแทบวางวาย

นึกจะใคร่ สะเดาะพระเคราะห์ เจ้า พอบรรเทาโทษาที่อาสัญ

เหมือนงอนง้อขอชีวติ แก่เทวัญ กลัวแต่ขวัญเนตรพี่จะมิทำ
 บทวิเคราะห์
๓. คุณค่ าด้ านสั งคมและวัฒนธรรม

๓.๓ สะท้อนให้เห็นว่าสังคมไทยมีความเมตตาช่วยเหลือกัน

พระโยคีมีจิตคิดสงสาร จึงว่าท่านหนีตายหมายมาหา
เราลงมาคอยช่วยด้วยเมตตา แต่กิจจาไม่กระจ่างยังคลางแคลง
 บทวิเคราะห์

๓. คุณค่ าด้ านสั งคมและวัฒนธรรม

๓.๔ สะท้อนให้เห็นว่าการอยูใ่ นสังคมต้องใช้สติปัญญา

พอได้ช่องลองลวงดูตามเล่ห์ สมคะเนจะได้ไปดังใจหมาย
จึงกล่าวแกล้งแสร้งเสเพทุบาย เจ้าฝันร้ายนักน้องต้องตำรา

แม้นพระองค์ทรงฤทธิ์ จะคิดหนี ถึงโยคีเข้าสำนักไม่ตกั ษัย

เผือ่ สำเภาเขาซัดพลัดเข้าไป ก็จะได้โดยสารไปบ้านเมือง
 บทวิเคราะห์
๓. คุณค่ าด้ านสั งคมและวัฒนธรรม

๓.๕ สะท้อนให้เห็นถึงความรักระหว่างสามีภรรยาว่า หากเป็ นความรัก

ที่ไม่ได้เกิดจากความสมัครใจ ก็อาจก่อให้เกิดปัญหาครอบครัวได้

แม่ผเี สื้ อเมื่อไม่เห็นในใจเลย พี่ไม่เคยอยูใ่ นถ้ำให้รำคาญ

คิดถึงน้องสองชนกที่ปกเกล้า
ด้วยพลัดพรากจากมาเป็ นช้านาน
จึงจำร้างห่างห้องให้นอ้ งโกรธ
แม้ไปได้กจ็ ะพาแก้วตาไป
พี่มนุษย์สุดสวาทเป็ นชาติยกั ษ์
จะสร้อยเศร้าโศกาน่าสงสาร
ไม่แจ้งการว่าข้างหลังเป็ นอย่างไร
จงงดโทษพี่ยาอัชฌาสัย
นี่จนใจเสี ยด้วยนางต่างตระกูล
จงคิดหักความสวาทให้ขาดสูญ
 ๒. ได้ความรู้เกี่ยวกับคุณธรรม
ความเมตตา ความรัก และ
การช่วยเหลือซึ่งกันและกัน

ความรู้ จากวรรณคดี

๓. ได้ความรู้เกี่ยวกับความเชื่อของ
คนไทยในเรื่ องความฝัน ยักษ์ เปรต
สิ่ งศักดิ์สิทธิ์ และเวทมนตร์คาถา
 ข้ อคิดนำชีวติ

๑. การพลัดพรากจากสิ่ งที่รักเป็ นทุกข์

๒. เมื่อเป็ นพ่อแม่ควรพูดดี ๆ กับลูก พูดด้วยเหตุผลและ

ความรัก ไม่ใช้อารมณ์และไม่ทำร้ายลูก

๓. ควรเป็ นคนมีความเมตตากรุ ณา รู้จกั ช่วยเหลือผูอ้ ื่นที่

กำลังเดือดร้อน

๔. ไม่ควรฆ่าสัตว์และไม่ทำลายชีวติ ผูอ้ ื่น

๕. การที่ชีวติ คู่สามีภรรยาจะยืนยาวนั้น ทั้งสองฝ่ ายต้องมีความเหมาะสมกัน

ทั้งการดำเนินชีวติ และอุปนิสยั ใจคอจึงจะอยูร่ ่ วมกันได้