SOSYOLOJİYE GİRİŞ DERSİ

1. HAFTA
HOŞGELDİNİZ
MEKTEBİ MÜLKİYEYE KISA BİR BAKIŞ
Mektebi Mülkiye-i Şahane-i Ali Osmani
(Mekteb-i Mülkiye-i Fünun-u Şahane)-1859
SBO-1936 (Cebeciye geliş).1938’ de adı SBO
olur.
SBF-1950’de Ankara Üniversitesine katılır.
Okulumuzdan geçmiş, hocalık etmiş ve mezun
olmuş önemli isimler… 2
Mülkiyeli isimlerden seçmeler…
Cahit Sitkı Tarancı, Hüseyin Rahmi Gürpınar, Ece Ayhan, Cemal Süreya, Sezai Karakoç, Bilge
Karasu, İsmet Özel, Yılmaz Karakoyunlu, Kahraman Çayırlı; Turhan Feyzioğlu, Sadun Aren, Şerif
Mardin, Ahmet Taner Kışlalı, Taner Timur, Mümtaz Soysal, Mehmet Ali Kışlalı, Yalçın Küçük,
Mümtaz Soysal, Emre Kongar, İlber Ortaylı, Baskın Oran, Korkut Boratav, Yavuz Sabuncu,
Kurthan Fişek, Cem Eroğul, Mahfi Eğilmez, Hıncal Uluç, Güngör Uras, Ünsal Oskay, Ömer Madra,
Halil Ergün, Melih Aşık, Şükrü Saraçoğlu, Murat Karayalçın, Melih Gökçek, Mesut Yılmaz,
Abdülkadir Aksu, Mehmet Şimşek, Nurettin Canikli, Mevlüt Çavuşoğlu. Sayısız yerli ve yabancı
cumhurbaşkanı, devlet başkanı, bakan, diplomat, bürokrat, akademisyen, sanatçı, şair,
edebiyatçı, siyasetçi, gazeteci, tiyatro/sinema oyuncusu, senaristi: Örneğin Şahsiyet, Hakan
Günday. Bürokrasiden örn.şu andaki Ankara’nın 17 vali yardımcısından 14’ü mülkiyeli.

3
SOSYOLOJİ NEDİR? SOSYOLOJİNİN KONULARI NELERDİR?
(Toplumbilim) Sosyoloji Nedir?
Kelime Kökeni: SOCIUS + LOGOS
(socius-sıfat olarak paylaşan, katılan, birleşen, eşlik eden, yakın, ortak olan,
biraraya gelen; isim olarak arkadaş, dost, emekdaş, somundaş, aynı somun
ekmeği paylaşan anlamında paylaşımcı) ile Herakleitos'tan beri felsefenin
temel kavramlarından biri olan logos-Yunanca LEGEİN = söylemek,
konuşmak anlamlarına gelir. Yunanca'daki ilk anlamı söz, sonradan
düşünce, kavram, us, anlam, evren yasası anlamlarını da almıştır.
Nihayetinde, söz, anlamlı söz sözün anlamı, kavram, akılla kavrama, bilim
ilkesi ve en çok bilinen haliyle “bilim” demektir. (Dic.Le Petit Robert,
1969).
5
Sosyoloji…
Akademik olarak kendi inceleme nesnesi olan özgün bir disiplin, bu
disiplinin sahip olduğu sistematik bilgi, özgül metodoloji ve kavramsal
çerçeve külliyatı.
Konusu, sınırları ve amaçlarından gelen özgünlüğü ile sosyoloji,
toplumsal dünyayı anlamaya ve açıklamaya yönelmiş bir bilim dalıdır.
Nesnesi kollektif yaşamlar, toplumsal olgular, süreçler ve ilişkilerdir.
Sosyoloji bildiğiniz şeyleri değil bildiğinizi sandığınız şeyleri inceler.

6
Kısaca sosyoloji toplum bilim demektir demek, onu bir nevi
önemsizleştirmek, hayatın ta kendisi olan kavramı basite indirgemek
demektir. Sosyoloji, modern toplumların kurumlarını ve sorunlarını,
modern yaşamın ortaya çıkardığı yeni tip etkileşimleri somut ve eleştirel
biçimde inceleyen bir bilim dalıdır.
19. yüzyıldan bu yana dünyaya hakim olan modern “toplum”lar bugün

derin bir kriz ile karşıyadır.

7
Sosyoloji ve Dersin Kapsamı
Söz konusu krizin nedenlerini, kriz ile başetme yollarını anlamaya
çalışmak günümüzde sosyolojik bakış açısında da bir yenilenmeyi gerekli
kılmaktadır. Bu nedenle insanlar arasındaki akılcı etkileşimlerin
mantığını ortaya koymak anlamına gelen sosyoloji dolayısıyla, toplum
gibi daha dar kapsamlı ve tarihsel bir döneme ait “toplumbilim”den
farklılaşmaktadır.
Bu derste 19. yüzyıldan bu yana işte modern toplumların gelişim
serüveni, olguları, toplumsal ilişkileri karşılaştırmalı bir biçimde
incelenecektir. Modern toplumun son iki yüzyıldır geçirdiği dönüşümler
ve 21. yüzyılda kazanacağı yeni boyutlar da ders boyunca tartışılacaktır.

8
Sosyolojinin Konusu ve Modern Toplumlar

İnsanlar tarih boyunca sürekli olarak birarada yaşadılar:

Kollektif hayat insan olmanın kaçınılmaz bir parçasıdır,

Kollektif hayat ya da ortaklaşa yaşam toplumların genişliklerine ve

sosyal ilişkilerine göre değişir.

9
Kabileden krallığa, beyliklerden imparatorluklara ve
ulusal devletlere bütün siyasal birimler birer kollektif
hayat tarzıdır,

Kabileler akrabalık ilişkilerini, imparatorluklar teba

ilişkilerine karşılık gelir,

Yurttaşlık ise sadece ulusal devletlerde ortaya

çıkmıştır.

10
 Sosyolojinin konusu kollektif hayatın kendisi değil,
onun özel bir biçimidir: Modern toplumsal
sistem,

 Diğer kollektif toplumsal yaşam biçimleri arkeoloji,

etnoloji ve antropoloji tarafından incelenir,
https://www.youtube.com/watch?v=PcfhUQQXfiM&ab
_channel=KhanAcademyTurkce
(Bilgiye giden yollar: Antropoloji nedir?, 5.4 dk.)
 Modern sosyal sistem ise diğer ortak yaşama
tarzlarından farklı olarak dışlayıcı değil,
kapsayıcıdır.

11
Akrabalar dışında kalanlar kabileden, teba olmayanlar
imparatorluktan dışlanır,

Modern toplumlar anonim yabancıların birarada

bulunduğu toplumlardır,

Farklılık ve çıkar çatışmaları modern toplumu bölen

unsurlar olarak algılanmazlar; toplumu dinamik kılan
etkenlerdir.

12
Modern toplumsal sistem, diğer ortak
hayat tarzlarından iki noktada ayrılır:
Sekülerlik

Bireysellik

13
 Sekülerlik:

Sekülerlik dünyevileşme demektir,

Toplumu kuran ve düzenleyen kutsal hiçbir unsur

yoktur,

Toplumu temsil eden ve onun adına konuşan mutlak

bir temsilci de yoktur,

14
 Sekülerlik:

Doğanın anlaşılmasına benzer biçimde toplumların da

yasaları vardır,

Bu yasalar ancak bilim yoluyla anlaşılır.

15
 Bireysellik:

Bireysellik, kendi kaderine sahip çıkmaktır,

Akıl yoluyla kendisi ve başkaları hakkında tasarılara

sahip olmaktır,

Eleştiri bireyselliğin temelidir,

16
Eleştiri aklına geleni söylemek değildir,

Eleştiri sistematik düşünmenin sonucunda ortaya

çıkar,

Kendisini ve başkalarını eleştirebilen kişi değişime

açıktır,

Modern bireyler değişmeyen tek şeyin değişim

olduğunun bilincindedir.

17
 SOSYOLOJİK BAKIŞ AÇISI (Sosyolojik
Tahayyül-C.W.Mills)
SOSYOLOJİ: NE İÇİN, KİMİN İÇİNDİR? SOSYOLOG KİMDİR?

Sosyolojik bakış açısı çevremizdeki toplumun nasıl davrandığımızı, ne

düşündüğümüzü ve nasıl hissettiğimizi nasıl etkilediğini gösterir.
Sosyolojik bakış açısı sosyolojinin kalbinde yer alan özel bir bakıştır.
Bireylerin özel yaşamlarında toplumun genel kalıplarını görmemizi sağlar.
Dünyayı sosyolojik bakış açısından görmeyi öğrenmek çok faydalı ve
keyiflidir!

18
Sosyolog,
Toplumu, toplum ile bireyin karşılıklı ve karmaşık ilişkisini anlamaya
çalışan kişidir.
Sosyolog, görünenin, aşikar olanın altında yatan nedenleri bilimsel
dayanaklarıyla araştırandır.
Sosyoloğun rolü, toplumsal yaşama ilişkin gerçeklikleri, hüçbir olguyu
mutlaklaştırmadan, bilimsel kuşkuculuk ve değerlendirme ölçütleri
çerçevesinde ortaya koymaya çalışmaktır.
Sosyolog, sosyal olaylar ve olgular hakkında daha sistematik biçimde ve
inceden inceye düşünen, daha iyi tespit edilmiş, neden sonuç ilişkileri
temelinde gerçekler ve daha güvenilir açıklamalar talep eden sosyal
bilimcidir. Sosyolojik bakış açısını kullanır.

19
SOSYOLOJİK BAKIŞ AÇISININ BOYUTLARI
ÖZELDEKİ GENELİ GÖRMEK ( Peter Berger,1963)
TANIDIKTAKİ YABANCIYI ( YABANCIDAKİ
TANIDIĞI) GÖRMEK
GÜNLÜK YAŞANTIMIZDA TOPLUMU GÖRMEK
MARJİNALLİK VE KRİZ
KÜRESELDE VE DÜNYADA BİR BÜTÜNÜN
PARÇASI OLMAK (KÜRESEL BAKIŞIN ÖNEMİ)
20
Danimarka’nın 2 Michelin yıldızlı NOMA restorantının en sevilen yemeği

21
 SOSYOLOJİK BAKIŞI UYGULAMAK
Sosyoloji ve kamu politikaları

Sosyoloji ve kişisel gelişim

Günlük bilgiyi değerlendirmek
Hayatımızdaki fırsatları ve kısıtları görmek
Toplumumuzun etkin ve güçlü bireyleri olmak
Farklı bir dünyada yaşamamıza yardım etmek

Kariyerlerimizi seçerken sosyoloji avantajı

22
İnsan topluluklarıyla ilgili diğer sosyal bilim dalları: Lise
bilgilerimizi tazeleyelim…
 Tarih
 Arkeoloji (Kazı Bilimi)
 Etnografya (Kültür Bilimi)
 Antropoloji (İnsan Bilimi)
 Coğrafya (Yeryüzü Bilimi)
Tarih (Yazı) Öncesi Devirlerin İncelenmesinde ise
 Paleografya (Yazı Bilimi)
 Epigrafya (Kitabeler Bilimi)
 Filoloji (Dil Bilimi)
 Nümizmatik (Para Bilimi)
 Sigilografya (Mühür Bilimi)
 Toponomi (Yer Adları Bilimi)
 Heraldik (Arma Bilimi)
 Kronoloji (Zaman Bilimi)
 Diplomatik (Siyasi Belgeler ve Yazışmalar)

23
 Peki Sosyoloji ve Kökenleri?
SOSYAL DEĞİŞİM ve SOSYOLOJİ
Sosyolojik bilgi bize, toplumların farklı şekillerde yapılandırıldığını, değişim ve dönüşümün insan
yaşamının bir parçası olduğunu göstermektedir. Toplumsal değişim kaçınılmazdır. Sosyolojik
düşünme disiplinli bir imgelemden faydalanır ve sosyolog kendini içinde bulunduğu andan ve
mekandan uzaklaştırarak geçmişte toplumun ne türden değişimler geçirdiğini ve gelecekte ne
türden değişimlere uğrayacağını kavrayabilmek için bu sosyolojik tahayyülü kullanır. Sosyolojinin
üzerinde şekillendiği ve inşa edildiği değişim ve dönüşümler ise;
 SANAYİ DEVRİMİ (Eşlikçisi enerji devrimi) ve KAPİTALİST EKONOMİ
 ŞEHİRLERİN BÜYÜMESİ (Çitlemeden fabrikalara)
 SİYASAL DEĞİŞİM (Reform ve Rönesans sonrası Aydınlanma; Fransız Devrimi gibi devrimler ve
toplumsal hareketler, ulus devletin ortaya çıkışı)
 TOPLUMDA YENİ BİR FARKINDALIK, MODERNİTE ve RASYONELLEŞME (Bilim devrimi ve
akademinin doğuşu, üretim ve ekonominin rasyonelleşmesi, adaletin ve düşüncenin
rasyonelleşmesi, M. Weber)

24
İlk sosyologlar
Alman Romantikleri, Fransız Aydınlanmacıları, İskoç Aydınlanmacı ve
ekonomi politikçilerinin tarihe damgası…
Öncüller ve önderler;
İbn-i Haldun, Giambattista Vico, Bacon, J.J.Rousseau, Claude Henri
Saint Simon (pozitivizm ve endüstri toplumu terimlerini literatüre
kazandıran kişi), Auguste Comte (Sosyoloji kelimesini literatüre katan
kişi), Tönnies (cemaat vs cemiyet), Emile Durkheim (mekanik
dayanışma vs organik dayanışma), Max Weber (rasyonalizasyon,
toplumsal eylem ve otorite prototipleri), Karl Marx (sınıf çatışması),
Georg Simmel…

25
Türkiye’de Sosyoloji
Osmanlı döneminden başlayarak Türkiye’de de sosyoloji giderek gelişti.
Bir kaç önemli isim:
Ziya Gökalp
Hilmi Ziya Ülken
Cemil Meriç
Sabri Ülgener
Niyazi Berkes
Nurettin Topçu
Behice Boran

26
Türkiye’de Sosyoloji
Halil İnalcık
İdris Küçükömer
İbrahim Yasa
Ahmet Güner Sayar
Sencer Divitçioğlu
Erol Güngör
Orhan Türkdoğan

27
Türkiye’de Sosyoloji
Mübeccel Kıray
Şerif Mardin
Nermin Abadan Unat
Muzaffer Şerif (sosyal psikolojinin kurucusu)
Mümtaz Turhan
Baykan Sezer

28
Ziya Gökalp (1876-1924)

29
Hilmi Ziya Ülken (1901-1974)

30
Cemil Meriç (1916-1987)

31
Cemil Meriç – Dil ve Kültür (röportaj)
https://www.youtube.com/watch?v=N7KJkpv1AeY&ab_channel=FelsefeveTarihTo
plulu%C4%9Fu

32
Sabri Ülgener (1911-1983)

33
Sabri Ülgener – Belgesel – TRT Arşiv (Ülgener ve Weber)
https://www.youtube.com/watch?v=egmGywF0iWU&ab_channel=TRTAr%C5%9Fiv

34
Niyazi Berkes (1908-1988)

35
Nurettin Topçu (1909-1975)

36
Nurettin Topçu – TRT Arşiv
https://www.youtube.com/watch?v=SNEBnWNtq2M&ab_channel=TRTAr%C5%9Fiv

37
Behice Boran (1910-1987)

38
Halil İnalcık (1916-2016)

Halil İnalcık – TRT Arşiv

https://www.youtube.com/watch?v=UQ4q5pSQR1o&ab_cha
nnel=TRTAr%C5%9Fiv

39
İdris Küçükömer (1925-1987)

40
İbrahim Yasa (1911-1993)

41
Ahmed Güner Sayar (1946- )

42
Ahmed Güner Sayar – Bir Elit Kültür İnsanı (söyleşi)
https://www.youtube.com/watch?v=Q_1Y6gKJim4&ab_channel=FlapsClub

43
Sencer Divitçioğlu (1927-2014)

44
Erol Güngör (1938-1983)

45
Erol Güngör (Yasin Aktay anlatıyor)
https://www.youtube.com/watch?v=aIsZhauIdQU&ab_channel=CihanTakc%C4%B1

46
Orhan Türkdoğan (1926 - )

47
Mübeccel Kıray (1923-2007)

48
Mübeccel Kıray – Söyleşi
https://www.youtube.com/watch?v=anBHedPHW3k&ab_channel=Cumhuriyet%2CBilimveK%C3%BClt%C3%BCr

49
Şerif Mardin (1927-2017)

50
Şerif Mardin mahalle baskısı kavramını anlatıyor!
https://www.youtube.com/watch?v=E3yU3TVjMHM&ab_channel=Medyascope

51
Nermin Abadan Unat (1921 - )

52
Nermin Abadan Unat – Belgesel, söyleşi
https://www.youtube.com/watch?v=2GsjWqt_cW4&ab_channel=VehbiKo%C3%A7Vakf%C4%B1

53
Muzaffer Şerif (1906-1988)

54
Muzaffer Şerif – DTCF Psikoloji Bölümü – Belgesel

https://www.youtube.com/watch?v=iJMtWVIB5W0&ab_chann
el=Ankara%C3%9CniversitesiDTCFPsikolojiB%C3%B6l%C3
%BCm%C3%BC

55
Mümtaz Turhan (1908-1969)

56
Mümtaz Turhan – Belgesel (TRT)
https://www.youtube.com/watch?v=MVeK94l2HjQ&ab_channel=ErcanTa%C5%9F

57
Baykan Sezer (1939-2002)

58
GÖRSEL İŞİTSEL KAYNAKLAR
1. https://www.youtube.com/watch?v=PcfhUQQXfiM&ab_channel=KhanAcademyTurkce (Bilgiye
giden yollar: Antropoloji nedir?, 5.4 dk.)
2. https://www.youtube.com/watch?v=G08j0ssYmfc&ab_channel=KhanAcademyTurkce (Bilgiye giden
yollar: Tarih nedir? 8.17 dk.)
3. https://www.youtube.com/watch?v=FA0YTLsqfSA&ab_channel=naimesurenkok (Y.N. Harari TED
talks, insanlık tarihi ve toplumsalın önemi-17.14 dk.)

59
GÖRSEL İŞİTSEL KAYNAKLAR
1. https://www.youtube.com/watch?v=-o6dqMlKtQs&ab_channel=DWT%C3%BCrk%C3%A7e
(Göbeklitepenin 12 bin yıllık gizemi, DW, 27.23 dk.)
2. https://www.youtube.com/watch?v=s35TW70K4CU&ab_channel=TRTBelgesel (TRT, 39.14 dk.)
3. https://www.youtube.com/watch?v=d2R8OOvnWKg&ab_channel=ismail%C3%96zcanVideolar%C4
%B1
(Çok bilinmeyen 10 efsane uygarlık, 5.25 dk.)
4. https://www.youtube.com/watch?v=SbgoIlLM5yc&list=PLEPVUmVrcpDWvKS4s1t_wrvROx_9rRH
bG&ab_channel=M.SerdarKuzulo%C4%9Flu
(Y.N.Harari ile Türk fenomen, bilişim ve teknoloji habercisi eski Radikal yazarı Serdar Kuzuloğlu
ropörtajı, ilk bölüm 1.40 dk.)
5. https://www.youtube.com/watch?v=VqBGwBF6ex0&list=PLEPVUmVrcpDWvKS4s1t_wrvROx_9r
RHbG&index=2&ab_channel=M.SerdarKuzulo%C4%9Flu
(ikinci bölüm, 1.52 dk.)
6. https://www.youtube.com/watch? 60
GÖRSEL İŞİTSEL KAYNAKLAR
1. https://www.youtube.com/watch?v=TLlS2qwviHk&list=PLEPVUmVrcpDWvKS4s1t_wrvROx_9rR
HbG&index=4&ab_channel=M.SerdarKuzulo%C4%9Flu
(dördüncü bölüm, 1.55)
2. https://www.youtube.com/watch?v=fUX5h1pMUL4&list=PLEPVUmVrcpDWvKS4s1t_wrvROx_9r
RHbG&index=5&ab_channel=M.SerdarKuzulo%C4%9Flu
(beşinci bölüm, 1.56) Toplam 20 kısa bölüm var, temalar üzerinden. Açınca videolar otomatik olarak
birbirini takip etmektedir.)
3. https://www.youtube.com/watch?v=sNq2U0Y_t38&list=PUiI16ih4d4yCINLOe6sleWA&index=62&
ab_channel=%C3%87eviriKonu%C5%9Fmalar
(Mark Zuckerberg Harari röportajıdır, 6.20)

61