PENGENALAN

BIDANG
MORFOLOGI
 BAB 1 :
DEFINISI
MORFOLOGI
Bidang Morfologi = Kajian tentang pembentukan kata (melibatkan struktur,
bentuk dan golongan kata)

Konsep Morfem
Unsur yang membentuk kata
Unit terkecil dalam tatabahasaempunyai fungsi gramatis atau menjalankan tugas
nahu (tatabahasa) cth : ber + jalan
(imb KK) (KN)
Terbahagi kepada 2 iaitu morfem bebas dan morfem terikat
Morfem bebas – boleh berdiri sendiri sebagai satu suku kata
- mempunyai makna (bermakna) dan boleh menjadi kata
cth : kata tunggal = meja, lari, cantik
Morfem terikat – tidak dapat berdiri sendiri
- memerlukan morfem lain untuk membentuk kata,
cth : kata akar = muda, mudi, tani, juang, tawa,
lunjur (digandingkan dengan
imbuhan)
= anai, labi, kura, kanak, biri (mesti
digandakan)
cth : imbuhan = awalan, akhiran, apitan, sisipan
Sesuatu kata mungkin terdiri daripada satu @ lebih morfem
Contoh : duduk = 1 morfem
kedudukan = 2 morfem (duduk + ke-an)
berkedudukan = 3 morfem (duduk + ber + ke-an)

•Morfem Terikat terbahagi kepada 3 iaitu :

1. Morfem terikat satuan (awalan, akhiran, sisipan) :
ber-, di-, -kan, el, em, dan kata akar

2. Morfem terikat terbahagi (apitan) :

ke-an, peN-an, di-kan , meN-kan

3. Morfem terikat kompleks (gabungan dua atau lebih morfem

terikat) : memper-kan, diper-kan
Jumlah Morfem Dalam Perkataan
•Dikiraberdasarkan binaan morfem dalam perkataan yang berfungsi
sebagai kata penuh (yang bermakna)
1.Mempertingkatkan = 4 morfem (1 morfem bebas + 3 morfem terikat
= KD + per + memper + memper-kan)
Cth : tingkat – pertingkat – mempertingkat – mempertingkatkan

2.Kedudukan = 2 morfem ( 1 morfem bebas + 1 morfem terikat = KD +

ke-an)
Cth : duduk - kedudukan

3.Berbantalkan = 3 morfem (1 morfem bebas + 2 morfem terikat = ber

+ KD + kan
Cth : bantal – berbantal -bantalkan

4.Mentertawakan = 4 morfem (tiada morfem bebas + 3 morfem terikat

= kata akar + men + ter + menter + menter-kan)
Cth : tawa – tertawa – mentertawa - mentertawakan
Alomorf
Alomorf ialah kelainan bentuk bagi sesuatu morfem disebabkan oleh huruf
awal sesuatu kata dasar yang menerima imbuhan

1.Alomorf Lingkungan Fonologi

 Merujuk kepada alomorf yang kewujudannya ditentukan oleh ciri-ciri
fonologi atau bunyi bahasa
cth : peN- = pe, pem, pen, peng, penge
meN- = me, mem, men, meng, menge
 Alomorf pe-, pem-, pen-, peng- ditentukan oleh fonem pertama kata
dasar, contoh : pelawat, pendengar, pengurus, pembuli
Alomorf penge- bergabung dengan kata dasar yang bereka suku kata
(1 suku kata), contoh : pengecat
2. Alomorf Lingkungan Nahu
 Alomorf yang ditentukan oleh ciri-ciri nahu atau tatabahasa
 Contoh : memper-kan
menter-kan

3. Alomorf Lingkungan Leksikal

 Alomorf yang ditentukan oeh ciri-ciri perbendaharaan kata
 Contoh : belajar
belunjur
bekerja
belayar

4. Alomorf Bebas
 Wujud dalam bentuk lisan sahaja
 Contoh : berbincang ---- bebincang
Morfofonem
Melibatkan gabungan antara morfem dengan fonem
Fonem yang timbul dalam proses morfologi, iaitu bunyi yang hadir apabila imbuhan
digabungkan dengan kata dasar.
Apabilasesuatu imbuhan digandingkan dengan sesuatu kata dasar, maka sesuatu fonem
mungkin muncul dalam proses tersebut.
Contoh : peN + bantu ----- pembantu : morfem /m/ = morfofonem
peN + derma ---- penderma : morfem /n/ = morfofonem
peN + guna ---- pengguna : morfen /ng/ = morfofonem
peN + sambut ….penyambut : tiada morfofonem

Semua morfofonem yang di atas wujud dalam bentuk ejaan dan sebutan, namun wujud juga
morfofonem yang tidak dilambangkan oleh huruf dn ejaan.
Contoh : pandu + an = panduan [panduwan]
tinjau + an = tinjauan [tinjawan]
hari + an = harin [hariyan]
reka + an = rekaan [reka?an]
sisipan + an = sisipan [sisippan]

/y,w/ = penggeluncuran /?/ = pengglotisan /p/ = penduaan konsonan

Konsep Kata
Bentuk bahasa yang bebas dan boleh berdiri sendiri .
Mengandungi makna yang lengkap.
Terbahagi kepada 2, iaitu :
Kata penuh (leksikal) – boleh berdiri sendiri
- boleh bersifat ayat minimal (intonasi
membawa
mesej yang lengkap)
- contoh : Pergi ! Masuk! Apa?
Kata partikel ( kata struktural) - tidak boleh berdiri sendiri / hanya
dapat ditakrifkan maknanya apabila dihubungkan dengan kata penuh
- contoh : kata tugas – kata sendi, kata
hubung, kata
tanya, kata nafi, kata pemeri
Kata Akar
Kata akar merupakan morfem terikat yang memerlukan gandaan atau
imbuhan atau dijadikan kata majmuk untuk membentuk perkataan.
Contoh : pe + mudi = pemudi

ter + tawa = tertawa

pe + tani = petani
pe + juang = pejuang
kura + kura = kura-kura (gandaan semu)
biri + biri = biri-biri (gandaan semu)
pasar + tani = pasar tani (kata majmuk)

Kata Dasar
Katayang menjadi dasar atau inti bagi sesuatu perkataan.
Contoh : kedudukan ---duduk

terjerumus ----jerumus
• Kata dasar boleh terdiri daripada kata akar, kata
tunggal, kata terbitan (kata berimbuhan), kata
ganda, kata majmuk atau frasa.
Cth :
1. Kata akar = petani
2. kata tunggal = kelaparan
3. Kata berimbuhan = memperkembang
4. Kata ganda = secantik-cantik
5. Kata majmuk = bercampur aduk
6. Frasa = ketidakadilan
Perbezaan Antara Morfem dan Kata
1.Morfem
terikat membentuk kata, manakala kata ialah unsur yang
membentuk frasa, klausa dan ayat.

2.Morfemterikat tidak dapat berdiri sendiri sebagai ayat minimal,

manakala kata boleh berdiri sendiri sebagai ayat minimal.

3.Semua kata ialah morfem, tetapi bukan semua morfem merupakan

kata.
Cth : api, sekolah, baik, jalan =morfem bebas = kata
ber-, ke- = morfem terikat = kata