IS

DAN
U

FALSAF
BAB 5 SEMASA
AH
METAFIZIK

UHIS
1022
 HASIL PEMBELAJARAN
KULIAH

1
Menjelaskan hubungan antara

3
Menghuraikan
Insan dengan Alam dalam pembentukan dan
konteks faham Kosmologi Silam
dan Ekologi Semasa. perkembangan sistem-
sistem metafizik

Menjelaskan kepercayaan dan Menganalisis pembentukan

hubungan antara Insan dengan
Tuhan berdasarkan konteks
Teologi/Kepercayaan/Akidah
Kerohanian.
2 4
Metafizik yang lebih meluas
kegunaannya dalam
perkembangan sains,
teknologi dan inovasi
Nasional
MKSNJ 2019
 HUBUNGAN INSAN DENGAN
01 ALAM

HUBUNGAN INSAN DENGAN

02 TUHAN

KANDUNGAN
KULIAH 03 SISTEM-SISTEM METAFIZIK

04
METAFIZIK UNTUK KEMAJUAN
ILMU

05
SENARIO DAN KAJIAN KES
 PENDEKATAN KULIAH

Pembelajaran Teradun Pembelajaran Berpusatkan

Syarahan
Pelajar (SCL)

MKSNJ 2019
 KNOWLEDGE
KULIAH 5

IDEA METAFIZIK

MKSNJ 2019 LEARN

 What is metaphysics?

https://www.youtube.com/watch?v=RFKSo2084Kg
(duration: 0:55)

https://www.youtube.com/watch?v=qKq0Afmsj-U
(duration 8:10)

MKSNJ 2019
 APA ITU METAFIZIK?
• Meta + fizik:
• meta = melampaui/melebihi/di atas;
• fizik = alam bersifat material/fizikal;
• metafizik = suatu yang melampaui batasan fizikal.
• Metafizik kajian peringkat kedua (second order studies).
• Dua pengertian utama metafizik:
• berunsur falsafah – kajian pada peringkat yang paling abstrak, atau paling umum mengenai
sesuatu perkara/fenomena/alam.
• Contoh: jauhar kerusi, sebab dan akibat.
• berkaitan keagamaan – fenomena di luar alam nyata.
• Contoh: hidup selepas mati, syurga, neraka.
• Benda ghaib tidak boleh dibuktikan dengan deria yang bukan rasional dan empirikal.

MKSNJ 2019
 BIDANG PERBINCANGAN METAFIZIK
• Suatu bidang falsafah yang mengkaji sifat kewujudan dan realiti serta jenis
kewujudan.
• Dibahagi kepada:-
1. Ontologi - suatu pembelajaran mengenai kewujudan
2. Kosmologi - mengenai alam semester fizikal atau kosmos secara keseluruhan.
3. Sebab-akibat (causality) dan kosmogoni (asal-usul alam semesta)
4. Subjek, predikat dan taksonomi
5. Kewajipan (necessity) dan kemungkinan (contingency)
6. Minda (mind) dan jirim (matter)
7. Kehendak bebas (free-will) dan ketentuan (determinism)

MKSNJ 2019
 Teori Metafizik
• Metafizik selalu dikaitkan dgn soalan seperti “ Apa itu kebenaran,” “ Apakah anda
mempunyai minda dalam jasad anda?”
• Terdapat beberapa teori:
1. Materialisme - menegakkan kebenaran kewujudan benda dan perasaan,
pemikiran dan fenomena fizikal yang dihasilkan daripada aktiviti benda.
2. Idealisme - menyatakan semua benda material adalah idea atau bentuk idea
fenomena mental adalah penting dan benar.
3. Teologi (metafizik keagamaan) - mengaitkan alam semesta dan segala
kewujudan di dalamnya serta berlaku untuk sesetengah tujuan.
4. Mekanisme - menyatakan semua kejadian hasil daripada kuasa mekanikal
bukan daripada akibat usaha.

MKSNJ 2019
 TEORI MATERIALISME
• Apa-apa yang boleh dilihat/wujud.
• Contoh: gunung-ganang, nasi kandar.
• Menganggap kewujudan jasad dan jirim itu hakiki (real).
• Idea tidak mempunyai realiti yang tersendiri dan bergantung pada
sesuatu yang bersifat jasad.
• Idea datang daripada otak, masih ada kaitan dengan jasad (otak).
• Menafikan hal-hal kerohanian/tidak nampak.
• Menolak agama.
• Oksigen dan angin sesuatu yang dapat dikesan dengan pancaindera
kerana ada kesan.

MKSNJ 2019
 TEORI IDEALISME
• Kewujudan benda-benda yang bukan material.
• Idea tidak bersifat jirim atau fizikal.
• Cara hendak interpretasi kewujudan idea ataupun kewujudan yang dibincangkan
dalam agama seperti contoh jin.
• Realiti bukan bersifat material, tapi bersifat mental atau bersifat idea/kerohanian.
• Pelopor: George Berkeley.
• Tidak mengenali jasad yang di luar sana, tetapi hanya imej akan jasad.
• Realiti tidak ditanggapi secara langsung, tetapi ditanggapi ialah sensasi objek.
• Hanya alam minda yang wujud dan alam fizikal tidak dapat dikenali dengan secara
langsung.
• Buka ruang kepada kepercayaan rohani, contoh roh.

MKSNJ 2019
 METAFIZIK KEAGAMAAN
• Realiti tidak terhad pada jasad.
• Agama realitinya bukan terbatas pada material dan idea, merangkumi
kedua-dua.
• Agama menolak fahaman materialisme.

MKSNJ 2019
 HUBUNGAN INSAN DENGAN ALAM
Menjelaskan hubungan antara Insan dengan Alam dalam
konteks faham Kosmologi Silam dan Ekologi Semasa.

M
MKSNJ 2019
KSNJ 2019
 Filsuf mendefinisikan alam sebagai kumpulan jawhar yang
tersusun daripada benda dan surah [bentuk] yang ada di bumi dan
langit.
Alam juga dipakai dengan maksud dunia, iaitu merujuk kepada
bumi dan segala yang ada padanya dan yang ada di langit.
Pembahagian alam:-
DEFINISI ALAM • Alam zahir – lahirnya fahaman materialism dsbg.
(KOSMOS) • Alam batin – lahirnya fahaman/agama theisme,
animisme dsbg.
Istilah alam semesta dipakai oleh al-Quran dengan ungkapan al-
samawat wal ard wa ma baynahuma [langit dan bumi segala isi
yang ada antara keduanya]. Dalam Surah al-Ma’idah [5: 17]
Allah menyebut: “wa lillahi mulkus samawati wal ardi wa ma
baynahuma” [dan kepunyaan Allah sahaja kerajaan langit dan
bumi serta segala apa yang ada antara keduanya].
 manusia adalah haiwan yang berfikir dengan menonjolkan
dimensi rasionalnya,
manusia adalah haiwan yang bersifat ramah yang
menonjolkan naluri interaksi sosialnya,
manusia adalah makhluk yang datang dari langit ke bumi,
KONSEP iaitu tentang Adam yang termakan pujukan Syaitan sehingga
MANUSIA dicampakkan ke bumi
MENURUT
BARAT manusia adalah haiwan wujud
berdasarkan kepada Teori Evolusi oleh Darwin.
Karl Marx, seorang tokoh sosialis terkenal menyatakan
bahawa manusia adalah makhluk sosial. Pandangan ini
sebenarnya tidaklah janggal kerana ia juga didokong oleh ahli
falsafah kuno Yunani seperti Aristotle.
 Sosialisme melihat manusia bedasarkan falsafah
materialisme yang menganggap bahawa dunia ini tidak
KONSEP ada selain material atau nature (alam). Oleh itu, manusia
MANUSIA adalah makhluk alamiah. Segala usaha manusia didorong
MENURUT oleh nafsu alamiah, iaitu dorongan untuk hidup.
BARAT Falsafah materialisme berpandangan bahawa elemen
yang terpenting bagi manusia bukanlah akal atau roh
sebaliknya terletak pada dimensi usahanya.
 Insan atau juga disebut manusia ialah makhluk istimewa
kerana mereka boleh berfikir, menerima ilmu
pengetahuan, dan berkehendak.
Setiap benda yang tidak boleh menerima ilmu dan

KONSEP INSAN berkehendak, tidak dinamakan manusia.

MENURUT ISLAM Proses Kejadian Manusia.
Tanggungjawab Insan : - Manusia dicipta sebagai
khalifah.
  Manusia memiliki akal fikiran
Mempunyai fizikal yang sempurna
INSAN & ALAM
Menjadi khalifah mentadbir alam
Berbudaya dan bertamadun
 HUBUNGAN INSAN DENGAN TUHAN

M
MKSNJ 2019
KSNJ 2019
 HUBUNGAN VERTIKAL INSAN
HUBUNGAN
INSAN
DENGAN HUBUNGAN HORIZONTAL INSAN

TUHAN
 HUBUNGAN VERTIKAL INSAN
• Dibincangkan dalam natural theology dan philosophy of god.
• Adakah Tuhan wujud?
• Teisme:
• Fahaman bahawa tuhan itu wujud, walaupun kewujudannya tidak
dapat dikesan.
• Monoteisme – tuhan itu esa.
• Politeisme – tuhan wujud lebih daripada satu.
• Ateisme:
• Fahaman realiti alam tidak wujud, yang wujud hanya material.

MKSNJ 2019
 Sambungan…
• Matlamat utama dalam falsafah agama adalah untuk meneliti dakwaan
agama dalam persoalan berikut:-
1. Adakah tuhan wujud? / Does God exist?
2. Adakah kepercayaan agama mempunyai asas? / Is religious belief
reasonable?
3. Apakah kebiasaan pengalaman beragama? / What is the nature of
religious experiences?
4. Apakah dia nilai kepercayaan / What is the value of faith?
5. Mengapa kejahatan itu wujud / Why does Evil exist?

MKSNJ 2019 22
 HUBUNGAN HORIZONTAL INSAN
• Insan ialah alam yang kecil, alam ialah insan yang besar (Hamka).
• Mekanisme
• Alam dan manusia diandaikan seperti mesin dan makhluk ialah mekanik.
• Proses mental untuk menerangkan fenomena ialah seragam dari sudut kelakuannya.
• Determinisme
• Tindakan manusia boleh diterangkan secara sebab-musabab atau mengikut hukum yang
ditetapkan.
• Dibahagikan kepada dua:
• Intrinsik: setiap kejadian berlaku disebabkan diri sendiri.
• Ekstrinsik: setiap kejadian berlaku disebabkan oleh faktor luaran/di luar kawalan manusia.
• Realisme
• Alam wujud secara nyata dan objektif.
• Contoh: Darwinisme – alam wujud secara sendiri.

MKSNJ 2019
 Pencipta alam, kekal, berkuasa, mengawal alam
Sesuatu yg disembah dan kawal makhluk
MAKNA TUHAN
Bentuk/patung yang disembah
Sesuatu yang diberi perhatian secara keterlaluan

24
 Sistem kepercayaan, amalan dan idelogi manusia
Sesuatu institusi yang dipercayai
APA ITU AGAMA?
Sikap dan perasaan seseorang terhadap satu kuasa ghaib

25
 Bahasa Latin:- religare, yang bermaksud untuk mengikat,
untuk menyimpul "to tie, to bind."
MAKNA AGAMA Cicero menghubungkan maksud agama dengan terma
relegere, yang bermaksud untuk membaca berulang kali
"to read over again".

26
 Walaupun umum berpandangan agama itu wujud,
ADAKAH AGAMA sebahagian ilmuwan berpandangan bahawa agama itu
WUJUD? sendiri tidak wujud, bagi mereka yang wujud hanyalah
sekadar budaya.

27
 Agama (Religion) pastinya merupakan satu sistem
kepercayaan, tetapi, tidak semua sistem kepercayaan
adalah agama.
BEZA AGAMA &
Untuk membezakan agama dengan sistem kepercayaan
KEPERCAYAAN
bukan agama adakalanya mudah, tetapi adakalanya agak
sukar untuk membezakan.
Theism bermaksud percaya kepada adanya Tuhan.

28
 Ahli sosiologi, antropologi dan falsafah awal telah
mempelajari agama, namun tiada siapa yang secara
langsung mencadangkan sains agama.
Friedrich Max Müller - seorang sarjana Jerman yang,
pada tahun 1870, mengemukakan idea radikal, iaitu:
FALSAFAH membangunkan "sains agama.”
AGAMA DI
BARAT E.B. Tylor dan James Frazer adalah dua daripada
penyelidik terawal yang cuba mengembangkan teori sifat
agama.
Mereka mendefinisikan agama sebagai kepercayaan pada
makhluk rohani - agama menurut mereka dengan
demikian bersifat sistematik animisme.
29
 Menurut Tylor dan Frazer, agama dan animisme adalah
gerakan intelektual semata-mata.
Menurut Sigmund Freud, agama adalah bentuk neurosis
FALSAFAH jisim (gangguan mental yang ringan) dan wujud hanya
AGAMA DI sebagai tindak balas kepada konflik dan kelemahan emosi
BARAT yang mendalam.
Freud berhujah bahawa adalah mustahil untuk
menghapuskan ilusi-ilusi agama dengan mengurangkan
kesengsaraan itu.

30
 Emile Durkheim mengembangkan sosiologi sebagai
disiplin akademik, (kepentingan masyarakat - struktur
sosial, hubungan sosial, dan institusi sosial) - dalam
memahami sifat manusia.
Durkheim menulis bahawa "... agama adalah sistem
FALSAFAH
AGAMA DI kepercayaan dan amalan yang bersatu padu dengan
BARAT perkara suci, iaitu perkara yang dibezakan dan dilarang."
Oleh itu kepercayaan agama adalah ungkapan simbol
realiti sosial.
Durkheim bertanggungjawab membantu masyarakat
Barat untuk memahami bahawa agama berfungsi sebagai
fungsi sosial yang penting.
31
 Menurut Marx, agama adalah salah satu institusi sosial
yang bergantung pada material dan realiti ekonomi dalam
masyarakat tertentu.
AGAMA Bagi Marx, semua institusi sosial bergantung pada
MENURUT ekonomi pada akhirnya.
KARL MARX Pendapat Marx tentang agama adalah mudah: ia adalah
ilusi yang tujuan utamanya adalah untuk memberikan
alasan, dan dalih (excuse) untuk menjaga agar masyarakat
berfungsi sebagaimana adanya.

32
 Adakah terdapat hubungan antara agama dan tahyul?
Sesetengah penganut tertentu daripada pelbagai agama
AGAMA VS
agama, berpendapat bahawa kedua-dua perkara adalah
TAKHAYUL
“RELIGION VS. jenis kepercayaan yang berbeza.
SUPERSTITION” Akan tetapi,mereka yang berdiri di luar agama akan
melihat beberapa persamaan yang sangat penting dan asas
yang boleh diambilkira.

33
 Adakah agama hanya satu jenis falsafah?
Adakah falsafah merupakan aktiviti keagamaan?
Terdapat kekeliruan sama ada dan bagaimana agama dan
AGAMA &
FALSAFAH falsafah harus dibezakan antara satu sama lain.
Adakah falsafah sama dengan agama?
Kekeliruan ini tidak boleh diabaikan kerana terdapat
beberapa persamaan yang sangat kuat antara keduanya.

34
 Masalah Kejahatan - Adakah Kejahatan Wujud?
The Problem of Evil – Does Evil Exist?
TUHAN Kejahatan wujud dalam bentuk penderitaan yang
& tidak diingini, dilakukan oleh manusia dan alam
KEJAHATAN semula jadi, pengorbanan yang tidak dicabar yang
GOD AND EVIL lemah oleh kuat, wabak, perang, kelaparan, dan
sebagainya.

35
 Jadi, sama ada Tuhan terbatas pada kekuasaan, kebaikan,
atau pengetahuan, atau dia tidak wujud sama sekali; sama
ada dia tidak mampu atau tidak mahu menghapuskan
kejahatan, atau dia tidak menyedari kewujudannya atau
GOD & EVIL
penyelesaiannya.
Ahli falsafah berpendapat bahawa Tuhan tiada alasan
untuk membenarkan kejahatan (God would have no
reason for permitting evil).

36
 Bukanlah sesuatu yang positif di mana kebaikan itu telah
hilang.
Kekurangan nilai baik dalam sesuatu benda.
PENGERTIAN
KEJAHATAN Menimbulkan masalah kepada manusia dan makhluk
lain.
Yang bertentangan dengan tuhan yang maha pemurah dan
maha berkuasa.
 Kejahatan Moral
• Aspek betul dan salah.
• Berkaitan dengan tingkah laku manusia yang
tertentu.
• Manusia tidak bebas melakukan perkara yang
disukai.
PERSOALAN
KEJAHATAN Kejahatan Fizikal
• Bencana2 alam.
• Dikenali sebagai bencana semulajadi.
Kejahatan Psikologikal
• Kesakitan, kesedihan yang melanda diri
seseorang.
 Terdapat 3 aliran:-
HUBUNGAN
KEJAHATAN Tuhan tidak wujud
DENGAN Tuhan wujud tetapi tidak mengetahui kejahatan itu wujud
KEWUJUDAN
Tuhan wujud dan tidak mampu mengawalnya disebabkan
TUHAN
kuasa yang terhad
 Kejahatan memang wujud walaupun tuhan juga wujud.
Agama Kristian menyatakan bahawa tuhan tidak wujud
KESIMPULAN
“GOD & EVIL” kerana kejahatan wujud.
Islam menyatakan bahawa tuhan memang wujud
walaupun kejahatan berlaku.
 SISTEM-SISTEM METAFIZIK

M
MKSNJ 2019
KSNJ 2019
 Umumnya, perbahasan tentang metafizik berkisar sekitar
masalah ruang dan masa, sebab dan akibat, serta benda
dan sifat.
Dalam bahagian ini akan dibincangkan lima cabang
metafizik yang utama, iaitu:-
SISTEM-SISTEM
METAFIZIK 1. mekanisme,
2. determinisme,
3. idealisme,
4. realisme
5. indeterminisme.
 Proses mental untuk menerangkan sesuatu feno­mena itu
membayangkan kelakuan yang seragam yang boleh
diterang­kan dengan mudah dan saling berkait.
(1) MEKANISME
Segala peristiwa yang berlaku, baik yang merangkumi
benda hidup ataupun bukan, adalah menurut rentetan
sebab dan akibat tanpa sebarang pengecualian.
  'determinism' berasal daripada perkataan Latin 'terminus'
yang bermaksud 'penghujung.'
Ia boleh ditakritkan sebagai satu fahaman falsafah yang
menyatakan bahawa segala tindakan manusia boleh
diterangkan secara sebab mu­sabab psikologi, sosiologi
(2) DETERMINISME
atau lain-lain.
Dalam erti kata lain, segala yang terjadi hanyalah
mengikut hukum yang telah ditetapkan, tidak mungkin
berlaku sebaliknya.
 Idealisme ialah nama untuk teori falsafah yang
berlandaskan kepada pendapat, yang menyatakan bahawa
(3) IDEALISME 'dunia luaran' (external world) hanyalah gambaran akal.
Oleh itu pengetahuan manusia tidak lebih daripada
kesedaran idea (buah fikiran) dalam akal.
 Realisme merupakan suatu doktrin yang menyatakan
bahawa alam sejagat ini wujud secara nyata dan objektif.
Dunia luaran ialah dunia yang nyata dan kewujudannya
merdeka daripada akal pengetahuan manusia.

(4) REALISME Tidak boleh diakui adanya sesuatu perkara di sebalik

alam nyata, jika ia tidak boleh dibuktikan dengan
pengalaman.
Penganut fahaman ini juga berpendapat, fikiran manusia
mempunyai keupayaan untuk menerima perkara yang
agak serupa antara satu sama lain.
 lndeterminisme ialah antitesis kepada determinisme.
Mengikut fahaman ini, tidak semua tindak-tanduk
manusia boleh diterangkan secara sebab dan akibat
kerana manusia mempunyai hak untuk bebas memilih
(freewill) dan menentukan kemahuannya.
Segala fenomena di alam ini tidaklah semata-mata
(5) INDETERMINISME bergantung pada hukum sebab-musabab. Hukum sebab
dan akibat dibatalkan oleh kejadian yang berpunca
daripada diri sendiri.
Ia tidak bersebab kepada keadaan sebelumnya dan ia
tidak melibatkan Tuhan. Kebebasan memilih merupakan
sesuatu yang spontan untuk mencapai kebahagiaan atau
kebaikan.
 METAFIZIK UNTUK KEMAJUAN
ILMU

M
MKSNJ 2019
KSNJ 2019
 Auguste Comte:
• Teologi
• Metafizik
• Sains
PERKEMBANGAN
ILMU METAFIZIK Ernst Mach (sains = positivisme)
• Sistem falsafah berdasarkan fakta yang nyata dan
hukum-hukum sains.
• Sesuatu pernyataan dapat diterima jika diuji
kebenarannya secara empirikal.
 Lewat abad ke-19 – para filsuf sains yang tidak
menyenangi pemikiran mistik dan tidak rasional
masyarakat Eropah.
• Respons terhadap pemikiran primitif.
PERKEMBANGAN • Menolak sebarang perkara yang tidak boleh disahkan
ILMU METAFIZIK (not veryfiable) dengan pengalaman dan tidak
mempunyai apa-apa makna.
• Ia dihidupkan semula oleh Moritz Schlick secara
rasminya pada tahun 1925 bersama Ernst Mach.
Sains menggantikan metafizik – saintisme.
 Saintisme
• Ideologi materialistik yang menyamakan seluruh realiti dengan material.
• Kaedah sains harus digunapakai untuk semua bentuk ilmu.
• Saintisme juga percaya satu masa nanti sains akan menyelesaikan apa juga
masalah manusia.
• Anti-metafizik.
• Saintisme mempercayai bahawa metode dan pendekatan sains dapat diterapkan
dalam segala hal. Sains adalah cara pandang dunia yang paling otoritatif atau
paling berharga hingga menyingkirkan cara pandang lainnya.
• Menurut sudut pandang saintisme, metode induktif sains adalah satu-satunya
sumber pengetahuan yang benar dan terutama bahwa sains dapat menghasilkan
pengetahuan mengenai manusia dan masyarakat yang benar.
• Saintisme mengalihkan kepercayaan orang terhadap agama dan mewujudkan
pandangan dunia (worldview) baru.

MKSNJ 2019
 Saintisme vs AGAMA
• Saintisme merosakkan ilmu yang bersepadu.
• Untuk terselamat daripada saintisme, kita perlu menghargai dua aspek asasi
kecerdasan: kecerdasan geometrik (esprit géométrique) dan kecerdasan rasa-hati
(esprit de finesse). Keseimbangan harus sentiasa dipelihara antara dua arah
bertentangan akal manusia (Blaise Pascal (m. 1662).
• Perlunya kesimbangan.
• “Science with out religion is blind” - Albert Einstein.
• Dalam kesarjanaan Islam, seperti yang dirumuskan oleh Ibn al-‘Arabi (m. 1240),
al-Sha‘rani (m. 1565) dan al-Zabidi (m. 1791), terdapat tiga tertib ilmu, yang
diistilahkan, iaitu  ‘ilm al-‘aql, ‘ilm al-ahwal, dan ‘ilm al-asrar.

MKSNJ 2019
 Tertib ILMU
• ‘ilm al-‘aql, ‘ilm al-ahwal, dan ‘ilm al-asrar.
• ilmu akal, ialah apa jua ilmu yang diperoleh sama ada secara naluri atau melalui proses
berfikir.
• ilm al-ahwal, yang diperoleh dengan merasai atau mengecapi hal atau keadaan sesuatu.
Contohnya ialah kemanisan madu, kepahitan jadam, kelazatan bersanggama, keasyikan
cinta, dalamnya kasih, dan gelora rindu.
• ilm al-asrar, iaitu ilmu yang rahsia yang dizahirkan oleh Allah ke dalam hati-damir
seseorang Nabi dan wali.
• Mereka yang arif tentang ‘ilm al-asrar, para nabi, dan para awliya’, adalah golongan yang
berpandangan jauh dan bijaksana (hukama’) yang arif tentang segala ilmu dan
memahaminya secara yang menyeluruh, seperti ilmu-ilmu ilahiyyat, sains tabii, matematik
dan mantiq. “Justeru,” menurut Ibn al-‘Arabi, “tidak ada ilmu yang lebih mulia daripada
ilmu yang serba mencakup yang mengandung segenap maklumat (al-hawi ‘ala jami‘ al-
ma‘lumat)
MKSNJ 2019
 SENARIO DAN KAJIAN KES

M
MKSNJ 2019
KSNJ 2019
 AKTIVITI DALAM KULIAH
Bincangkan SATU (1) daripada istilah berikut menurut pelbagai
perspektif;
ROH – MALAIKAT – HANTU – TAKDIR - JODOH

M
MKSNJ 2019
KSNJ 2019
 PENAKSIRAN BERTULIS
(PEPERIKSAAN AKHIR)

M
MKSNJ 2019
KSNJ 2019
 SOALAN 1
Manusia jenis apakah yang akan menjadi rakyat yang bermanfaat kepada
negara? Bincangkan.
 SOALAN 2
Berikan pandangan anda mengenai kejahatan (evil)?
 SOALAN 3
Berikan analisis anda tentang sikap orang Malaysia yang salah terhadap
kepercayaan konsep metafizik.
 TERIMA KASIH

M
MKSNJ 2019
KSNJ 2019