Armia Rzymska

Armia antycznego Rzymu podlegała od początku swojego istnienia wielu przeobrażeniom. Wraz z
ukształtowaniem się państwa rzymskiego, wojsko tworzone było przez najbogatszych obywateli. Z czasem
zaczęło się to zmieniać, bowiem w armii dominować zaczęły najbiedniejsze warstwy Rzymu. Ostatecznie armia
ukształtowała się w II wieku p.n.e., kiedy to powołana została armia zawodowa. Obywatele zaczęli traktować
służbę wojskową jako zawód.
Charakterystyka
W armii służyli obywatele rzymscy w wieku od 17 do 46 lat. Każdy musiał
odsłużyć łącznie 16 lat w piechocie lub 10 w jeździe. Za otrzymywane
wyposażenie poborowi musieli zapłacić odpowiednią sumę z żołdu.
Najubożsi, którzy nie mieli dość pieniędzy byli kierowani do marynarki
wojennej. Służba w kawalerii ze względu na koszty zakupu i utrzymania
konia była dostępna tylko dla bogatszych.

Wielu poborowych nie było obeznanych ze sprawami wojskowymi. Jednak

ciężkie, intensywne szkolenie sprawiało, że nawet niedoświadczeni rekruci
byli przygotowani do walki. Ważnym elementem treningu było wpajanie
poborowym słynnej rzymskiej dyscypliny.

Za nieposłuszeństwo czy złamanie regulaminu karano w części przypadków

nawet śmiercią. Wyrabiało to w legionistach bezwzględne posłuszeństwo
wobec swoich oficerów i sprawiało, że wykonywali wszelkie rozkazy bez
szemrania. Ogromną wagę przywiązywano do musztry. Poszczególne
manewry ćwiczono do upadłego tak, że podczas bitwy żołnierze wykonywali
je automatycznie.
Reformy Marka Kamillusa
W IV wieku p.n.e., po splądrowaniu Rzymu, aby sprostać różnym stylom walk przeciwników,
rzymscy dowódcy wprowadzili zmiany w zakresie formacji taktycznych legionów.

W celu uzyskania maksymalnej elastyczności taktycznej rzymska ar­mia całkowicie

zrezygnowała z falangi na rzecz manipułu. Ta formacja składała się z trzech klas żołnierzy, przy
czym kryterium tego podziału był nie tylko stan zamożności, ale także wiek i doświadczenie.

I. hastati i principes - uzbrojone w oszczepy, miecz gladius i owalną tarczę scutum.

II. triarii - składająca się z weteranów była opancerzona tak samo jak poprzednie, ale posługiwała
się klasycznymi włóczniami.
III. velites - składała się z najuboższych i najmłodszych mężczyzn, stanowili oni osłonę dla ciężej
uzbrojonych i mniej mobilnych żołnierzy
Nowe bronie
Pilum - oszczep legionistów służący do
miotania na odległość przed starciem.

Gladius - miecz powszechnie używany

przez legionistów na polach bitwy

Scutum - owalna tarcza, jednak w drugiej

połowie I wieku n.e. zmieniono ją na tarczę
o kształcie prostokąta
Reformy Gajusza Mariusza
Po II wojnie punickiej w 201 roku p.n.e. w Italii pojawił się niż demograficzny, który doprowadził
do kryzysu armii rzymskiej. W wyniku polityki podbojów, która spowodowała napływ
niewolników, bogaci właściciele ziemscy tworzyli potężne latyfundia, oferując niskie ceny zboża.
W ten sposób drobni właściciele ziemscy, nie byli w stanie konkurować i ubożeli w wyniku czego
potencjalne zasoby rekrutacyjne się kurczyły.

Mariusz musiał zmierzyć się z problemami rekrutacyjnymi. Nie porzucił jednak w zupełności
poboru powszechnego i w dalszym ciągu do armii werbowano obywateli którzy posiadali majątki
ziemskie. W obliczu jednak olbrzymiego zagrożenia ze strony Cymbrów i Teutonów, Mariusz
zdecydował się na zaciąg ochotniczy, będąc w ten sposób zdolny do postawienia się masom
barbarzyńskim. Ta praktyka była potem naśladowana przez kolejnych wodzów.

Taka zmiana podejścia przewidywała zaciągnięcie do armii proletariuszy. W nagrodę za dobrą

służbę, która trwała zwykle 16 lat, mogli otrzymać przydział ziemi. Oficjalnie żołnierz otrzymywał
niewielki, ale regularny żołd w wysokości 5 asów dziennie oraz podstawowy ekwipunek

Zmiany w strukturze
armii za czasów
Mariusza
Aby podnieść wartość bojową armii rzymskiej,
postanowiono podzielić ją na części składowe. Główną
jednostką operacyjną był legion, który miał być odtąd w
większości formacją ciężkiej piechoty. Gajusz Mariusz
zwiększył liczebność legionu do 6200 ludzi, co jednak
wynikało raczej z potrzeby walki z liczebnym
przeciwnikiem.
Legion został podzielony na kohorty, które były
podstawowymi jednostkami taktycznymi. Kohorty składały się
z trzech manipuł.
Pierwsza kohorta legionu była zazwyczaj złożona z
najlepszych żołnierzy i stanowiła elitę w legionie. Prestiż
kohorty zwiększał się im bliżej była w numeracji do kohorty
„pierwszej”.
Wprowadzono także liczne zmiany w szyku wojennym.
Liczba trzech linii nie została zmieniona, ale teraz tworzyły ją
poszczególne kohorty: 4 w pierwszej linii, po 3 w drugiej i
trzeciej. W zależności jednak od sytuacji Rzymianie mogli
walczyć jedną albo nawet czterema liniami bojowymi.
Gajusz Mariusz zwiększył stopień upowszechniania tego
samego typu uzbrojenia wśród piechoty.
Mariusz wprowadził jeden typ znaku legionowego – orła (aquila) – symbol Jowisza, który stał się
głównym znakiem każdego legionu. Od tego momentu rzymskiemu wojsku zawsze towarzyszył ten
symbol. Legioniści grupowali się dookoła orła w bitwie, w marszu, czy też w obozie. Zgubienie lub
utrata orła w walce uznawana była za rzecz niezwykle hańbiącą dla całej jednostki. W pierwszej
kohorcie każdego legionu wyznaczano żołnierza odpowiedzialnego za legionowy znak. Nazywano go
aquilifer. Była to funkcja niezwykle zaszczytna i ceniona przez żołnierzy.

replika “aquili”
Redukcja taborów

Wraz z obozowiskiem na taborach przewożono

zaopatrzenie i wyposażenie wojska, wraz z taborami
przemieszczały się także warsztaty naprawcze sprzętu
wojskowego oraz wyżywienie. Były one szczególnie
chętnie atakowane przez wrogów, a armia mało
elastyczna.

Po reformie Mariusza jego żołnierzy nazywano

„mułami Mariusza”, ze względu na to, że musieli nosić
cały swój ekwipunek na plecach.

Zwiększenie ekwipunku legionisty umożliwiło

zmniejszenie taboru ciągnącego się za armią, a tym
samym przekształcenie armii w bardziej mobilną i
sprawną organizacyjnie jednostkę.
Reformy wojskowe cesarzy rzymskich

➢ Proces organizowania armii rzymskiej okresu cesarstwa należy łączyć niewątpliwie z osobą
Oktawiana Augusta. To dzięki jego działaniom wojsko rzymskie stało się w pełni
zawodowe.

Pierwszym etapem reformy armii było zdemobilizowanie zbyt dużej liczby legionów. Z
łącznej liczby około sześćdziesięciu legionów walczących zarówno pod dowództwem
Oktawiana, jak i po stronie Marka Antoniusza połowa została rozwiązana. W czynnej służbie
pozostało dwadzieścia osiem legionów. Żołnierze z legionów, które rozwiązano otrzymali
nadziały ziemi na terenie Italii oraz w prowincjach rzymskich. Wypłacono im także
jednorazowe odprawy pieniężne. Środki na przeprowadzenie demobilizacji Oktawian
czerpał ze swoich prywatnych funduszy.
 ➢ Zdemobilizowani byli ci z legionistów, którzy mieli za
W kolejnym etapie sobą wystarczająco długi czas pełnienia służby. Im
także przyznano nadziały gruntu oraz pieniężne
reformy odprawy emerytalne.

W miejsce weteranów zaczęto przyjmować nowych rekrutów.

Warunki, w jakich mieli oni pełnić służbę, stopniowo zaczęły
ulegać zmianie w wyniku kolejnych reform inicjowanych przez
Oktawiana. W procesie owych zmian aktywnie uczestniczył
także Senat rzymski.

zwolnieniem ze służby zostali objęci żołnierze
owych dwudziestu ośmiu legionów...
➢ W 27 roku p.n.e. senatorzy przyjęli uchwałę
przyznającą osobom służącym w straży przybocznej
Oktawiana podwójną stawkę żołdu, niż ta jaką
wypłacano legionistom. Dzięki temu żołnierze gwardii
pretoriańskiej otrzymali tym samym niejako prawną
sankcję legalnego funkcjonowania w ramach rzymskich
sił zbrojnych.
W 13 roku p.n.e. została wprowadzona kolejna reforma określająca czas trwania
służby. Oktawian wprowadził zasadę, iż służba w wojsku miała wynosić 16 lat dla
legionistów i 12 lat dla żołnierzy gwardii pretoriańskiej. Prócz tego, obowiązkiem
weteranów było pozostawanie w stanie „czynnej rezerwy” przez okres czterech lat.
 ➢ W 5 roku n.e. długość czasu służby ulega
zmianie Odtąd legioniści mieli służyć przez lat
20 a pretorianie przez lat 16. Czas „czynnej
rezerwy” został przedłużony o rok i wynosił lat
5 rok n.e. pięć.
➢ W 6 roku n.e. Oktawian postanowił
i przeprowadzić kolejną reformę związaną tym
6 rok n.e. razem z problemem zabezpieczenia
materialnego żołnierzy odchodzących ze
służby. Weterani mieli otrzymywać odprawy
emerytalne wynoszące w przypadku legionistów
po 3000 denarów a żołnierze gwardii
pretoriańskiej po 5000 denarów.
 ➢ Oktawian wprowadził także formalny zakaz zawierania związków
małżeńskich przez żołnierzy w czasie wykonywania służby wojskowej.

Stały żołd, granice czasowe służby oraz odprawy emerytalne były to trzy zasadnicze
elementy, dzięki którym został utworzony status legionów i gwardii pretoriańskiej.
Odtąd, służba wojskowa zaczęła nabierać znamion zawodu a armia rzymska
definitywnie przestała funkcjonować na zasadach obywatelskiej milicji lub pospolitego
ruszenia

Wojskowe reformy Oktawiana Augusta nie objęły żołnierzy oddziałów pomocniczych, w skład
których wchodzili mieszkańcy państwa rzymskiego nie będący obywatelami rzymskimi. Oktawian
August, oprócz przeprowadzenia demobilizacji części jednostek auxiliares biorących udział w wojnach
domowych, nie sprecyzował zasad, według których żołnierze z tych oddziałów mieli pełnić służbę.
 ➢ Dopiero za rządów cesarza Klaudiusza ustalono, że ci
żołnierze mają służyć przez okres 25 lat.

Po zakończeniu służby każdy z żołnierzy oddziałów

pomocniczych miał otrzymać obywatelstwo rzymskie dla
siebie i swojej żony. Wprowadzona została urzędowa forma
potwierdzenia otrzymania takiego przywileju w postaci
dyplomu wojskowego, wystawionego na imię osoby
uhonorowanej. Dla żołnierzy jednostek auxiliares
ustanowiony został także stały żołd oraz odprawy emerytalne.

Cesarz Klaudiusz
Kolejne reformy uzupełniały lub modyfikowały kształt rzymskich sił zbrojnych
dostosowując je do zmieniającej się sytuacji państwa. Dotyczyły one zarówno
kwestii rewaloryzacji żołdu, zmian w rekrutacji, wprowadzania nowych typów
jednostek, budowania stałych linii obrony, jak i generalnie modernizacji całego
wojska.
Dziękuję za uwagę