Davranış Bilimlerine Giriş ve Temel Kavramlar

Prof. Dr. Servet EBRİNÇ

SBU Tıp Fak. Ruh Sağ.Hast. ABD
Sultan Abdulhamit Han Eğt. Araşt. Hastanesi
sebrinc1@gmail.com
Davranış bilimleri

• Davranış bilimleri, insanların davranışlarının neden ve sonuçlarını ve

bu davranışları yapmaya yönelten güdüleri incelemeye çalışan bir
bilim dalıdır.

• Davranış bilimleri, insanların davranışlarını bir bütünlük içinde (çeşitli

disiplinlerin verilerinden yararlanarak) ele alır, yorum yapar, öneriler
sunar.
Davranış bilimlerini oluşturan bilimler

• Temel bilim dalları;

• sosyoloji,
• psikoloji,
• sosyal psikoloji ve
• antropolojidir.

• Temel bilimlerin oluşumuna ve sosyal olayları yorumlamaya yardımcı olan

• Tarih,
• iktisat,
• hukuk,
• siyasal bilimler ve
• biyoloji
Davranış bilimlerini oluşturan bilim dalları

SOSYAL BİLİMLER
İKTİSAT

PSİKOLOJİ
PSİKOLOJİ
SOSYOLOJİ

TARİH
HUKUK
SİYASAL
BİLİMLER
ANTROPOLOJİ
BİYOLOJİ

DAVRANIŞ BİLİMLERİ
Davranış bilimlerini oluşturan bilim dalları

• Sosyoloji; toplumun yapısını, toplumu oluşturan insanlar ve gruplar arasındaki ilişkileri

inceleyen bir bilim dalıdır.

• Psikoloji; insanların ruhsal yapısını ve davranışlarını inceleyen bir bilim dalıdır.

• Sosyal psikoloji; bireyin sosyal bir grup içindeki davranışlarını inceler.

• Antropoloji; insanın kökenini, biyolojik yapısını, somatik özelliklerini, kültürel

belirtilerini, toplumsal davranışlarını konu edinen ve bunları kendine özgü
yöntemleriyle inceleyen bilim dalıdır.
Davranış bilimlerinin hedefi

• Davranış bilimlerinin hedefi; toplumsal yaşam içinde insanın düşünce

ve irade süreçlerinin incelenmesi ve bu süreçler üzerine kurulan
eylemlerin açıklanmasıdır.
• Davranış bilimleri olması gereken konuları değil, daha çok mevcut
olanların bir incelenmesini yaptığından kural koyucu (normatif) bir
bilim değildir.
• İnsan davranışlarını bir disiplinler demeti açısından ele alıp açıklamaya
çalışır.
Davranış bilimlerinin hedefi

• Davranış bilimleri bir olayı değerlendirirken çeşitli disiplinlerin

verilerinden yararlanarak, OLAY-ÇEVRE ilişkisi içerisinde bir
yorumlama yapar.
• Davranış bilimleri sadece yorumlamakla kalmayıp, aynı zamanda
çeşitli önerilerde bulunarak ortaya çıkan ya da çıkması muhtemel
olayları formülüze eder.
Davranış bilimlerinin uygulama alanı

• Davranış bilimleri «belirli koşullar varsa, belirli davranışlar önceden

tahmin edildiği gibi ortaya çıkacaktır» tarzındaki sosyal kanunların
ortaya çıkarılması ve anlaşılması yönünde önemli gelişme
kaydetmiştir.
• Bireylerin özelliklerinin bilinmesi sayesinde, onların hangi alanda
başarılı olacaklarını ve ne gibi davranışlar gösterebileceklerini tahmin
etmek mümkün olabilir.
• Bu yönde çeşitli testlerden (mesleki testler, yetenek testleri, kişilik
testleri) yararlanarak insan davranışları önceden tahmin edilebilir.
Davranış bilimlerinin uygulama alanı

• Davranış bilimleri sayesinde bireylerin özellikleri belirlendiğine göre,

• hangi alanda olursa olsun bir grubun verimliliğini, yaratıcılığını ve moralini
arttıracak koşulları belirlemek de mümkündür.
• Davranış bilimleri sayesinde
• insanların kişiliklerinin geliştirilmesi,
• lider olacakların belirlenmesi,
• bir organizasyonda kimlerin başarılı olacağının, kimlerin sorun yaratabileceğini,
• belirlenmiş işin ve mesleğin özelliklerine göre, kimlerin alınacağının tespiti
mümkün olabilir.
Davranış bilimlerinin uygulama alanı

• Davranış bilimlerinin uygulama alanı sınırlı olmayıp, insanın olduğu her

sistemde davranış bilimlerine ihtiyaç duyulur.
• Kurumların başarısı, onları oluşturan insanlara bağlıdır.
• Kurum yöneticileri davranış bilimlerinden yararlanıp kurum içi sosyal
ilişkileri istenen düzeye getirerek kurumun başarısını arttırabilirler.
Davranış bilimlerinin temel kavramları

• Davranış • Yönetim
• Motivasyon • Liderlik
• Kişilik • Çatışma
• Sosyal grup • Güç
• Rol • Otorite
• Yetki • Norm
• Statü
Davranış bilimlerinin temel kavramları
DAVRANIŞ

• Davranış bilimlerinin en başta gelen temel konusu incelenebilen insan

davranışlarıdır.
• İnsan davranışları çok çeşitlilik gösterir. Davranış gözlenebildiği için ölçülebilir.
• Davranışın duygusal yönleri kadar deneysel yönleri de vardır.
• Davranış üzerine bazı varsayımlar vardır.
• İnsan davranışı nedenlidir
• İnsan davranışı güdülüdür
• İnsan davranışı hedefe yöneliktir.
• Uyaran → Organizma → Tepki = DAVRANIŞ
Davranış bilimlerinin temel kavramları
MOTİVASYON

• Motivasyon, işin yapılması konusunda bireyin davranışını tanımlar.

• Her insan davranışının arkasında bir istek ve önünde bir amaç vardır.
• Amaca ulaşmak için insanın isteklerinin doyurulması gerekir.
• İstekleri karşılanan kişi ise kurumun amaçlarını gerçekleştirmek için daha çok
çaba sarfedebilir.
• İnsanları istenilen nitelikte ve nicelikte görevini yapması için etkileme
işlemine motivasyon denir.
• Motivasyon, bireyi harekete geçirmeyi sağlayan etkileme ve isteklendirme
işlemidir.
Davranış bilimlerinin temel kavramları
KİŞİLİK

• Kişilik, davranış bilimlerinin en çok ilgi duyulan konularından biridir.

• Kişilik, bir bireyin bütün ilgilerinin, yeteneklerinin, konuşma biçimlerinin, tutumlarının, dış
görünümünün ve içinde bulunduğu ortama uyum şeklinin tüm özelliklerini kapsayan bir
kavramdır.
• Kişilik bireyin özel ve ayırıcı davranışlarını içermektedir.
• Kişilik hem çevrenin hem de kalıtsal özelliklerin etkisiyle oluşur. Toplum, bireyin doğuştan
getirdiği özellikleri bir kuyumcu ustalığı ile işleyerek onun kişiliğinin tamamlanmasına yardım
eder.
• Kişiliğin iki yönü vardır. Birincisi bireysel farklılıklara dayanan yönü, ikincisi genelleyici bir
özelliğinin olmasıdır.
• Kişilik özelliklerinin bilinmesi, onun uygun işe yerleştirilmesi veya çevreye uyum sağlaması
açısından kolaylıklar sağlar.
Davranış bilimlerinin temel kavramları
SOSYAL GRUP

• Sosyal grupların önemi, insan davranışlarının daha kolay anlaşılmasında

yardımcı olmasıdır. Zira insanlar başkaları tarafından etkilenerek birçok
davranışı gerçekleştirir.
• İnsanlar, davranışlarının çoğunu gruplar içinde sergiler.
• Sosyal grup diyebilmek için, ortak bazı değer ve normların, daha geniş
anlamda duygusal bir ortamın ve birleştirici bazı unsurların olması lazımdır.
• Ortak bir amaç, ihtiyaç, inanç ve düşünce sistemi etrafında iki ya da daha
çok insanın karşılıklı ilişki içine girmeleri sosyal grubun oluşmasına zemin
hazırlar.
Davranış bilimlerinin temel kavramları
ROL

• Organizasyonlarda kişiler arası ilişkilerde bireylerin üstlendikleri roller önemlidir.

• Rol kavramı farklı düzeylerdeki sosyal olayları birbirine bağlayan önemli
kavramlardan biridir.
• LİNTON, rolü statünün etkin bir yönünü ifade eden bir kavram olarak düşünür.
• Toplumsal yapı içindeki bireyin hakları ve sorumlulukları belirlendiğinde onun sosyal rolü
de belirlenmiş olmaktadır.
• Rol kavramı, toplumsal yapı içinde bireyleri diğer bireylerle ilgili davranışlarında,
beklenen hareket kalıplarını ifade eder.
• Kısaca, rol, belirli statülere sahip bireylerden istenen ve beklenen davranışlar
bütünüdür.
Davranış bilimlerinin temel kavramları
YETKİ

• Organizasyonlarda kişilerin etkili ve verimli çalışabilmesi için gerekli

olan şartlardan biri, kimin hangi işi yapacağının belirlenmesidir.
• Organizasyonlarda yetki, bireylerin davranışlarını ve kaynakların
kullanımını kontrol edici ve etkileyici yasal bir güçtür.
• İnsanlar, farklı kişilik yapılarından dolayı yetki sahibi olma durumunda
veya yetkili karşısında, farklı davranışlar sergiler.
• Araştırmalarda yetki sahibi olmanın insanları motive ettiği ve
dolayısıyla iş verimlerini olumlu etkilediği saptanmıştır.
Davranış bilimlerinin temel kavramları
YÖNETİM

• Yönetim kavramı insanların birlikte yaşamaya ve çalışmaya

başlamasıyla ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla yönetim uygulamaları da
insanlık tarihi kadar eskidir.
• Yönetim başka insanlar vasıtasıyla iş görmektir.
• Yönetim, amaçlarını etkili ve rasyonel bir şekilde gerçekleştirilmesi
amacıyla bir insan grubunda işbirliği ve koordinasyonu sağlamaya
yönelik olan bütün faaliyetleri ifade eder.
Davranış bilimlerinin temel kavramları
LİDERLİK

• Davranış bilimleri alanında liderlik, en çok merak uyandıran, en çok

araştırılan, ancak en gizemli kalan alandır.
• Lider grubun amacını belirleyen, grup içi iletişimi sağlayan yaratıcı,
örgütleyici ve düzenleyici kimsedir.
• Liderlik ise, insanları belirlenen amaçlar doğrultusunda harekete
geçirme yeteneğidir.
Davranış bilimlerinin temel kavramları
ÇATIŞMA

• Çatışma, farklı anlamlar taşıyan bir kavramdır.

• Kişiler ya da gruplar arasındaki anlaşmazlık ya da düşmanlık veya
anlaşmazlıkların sonucunda oluşan sorunları çözmede görülen farklılık ya da
yeteneksizlik,
• Bir rekabet sonucu ortaya çıkan bir durum
• Organizasyon üyelerinin ihtiyaçları ile organizasyonun amaçları arasındaki
çelişki sonucu oluşan bir durum.
Davranış bilimlerinin temel kavramları
GÜÇ

• Güç, başkalarını etkileyebilme kapasitesidir.

• Bir insanın kendi emirlerini veya istediği bir kuralı uygulaması için başkasını
etkileme yeteneğidir.
• Güç, insanlar arasındaki ilişkileri ifade eder. Zira bireyin gücü
başkalarıyla ilişkiye girdiği zaman anlaşılır.
• Gücün üç temel niteliği vardır:
• Güç göreceli olarak ölçülebilen bir niteliktir.
• Güç dengelidir.
• Güç sadece kabul edilen bölgede etkilidir.
Davranış bilimlerinin temel kavramları
OTORİTE

• Otorite insanların toplu yaşamasıyla birlikte var olmuştur.

• Max Weber’e göre otorite, organizasyon veya grup üyelerinin şartsız
ve istekli olarak yönetici veya liderlerin emirlerine uymalarıdır.
• Otorite bir güç biçimidir. Otorite gücün kurumlaştırılmış şeklidir.
• Güç bir hak olmaktan ziyade bir şeyi yapabilme yeteneğidir. Otorite
ise, bir şeyi yapabilme hakkıdır.
• Güç ve otoritenin derecesi, genellikle kontrol edilen astlar açısından
belirlenir.
Davranış bilimlerinin temel kavramları
NORM

• Normlar sosyalleşmenin temelinde bulunmaktadır.

• Toplumsal etkileşim sonucunda alışkanlık şeklini alan davranışlar belirli
kurallar veya emredici standartlar şeklinde örgütlendirilince sosyal normlar
oluşur.
• Sosyal normlar, toplumsal yaşam içindeki bireylerin nasıl hareket edeceğini
belirleyen yazılı ve yazılı olmayan kurallar topluluğudur.
• Örfler, adetler, gelenekler, görgü, ahlak ve hukuk kuralları
• Normlar yaptırım gücüne sahiptir. Uyulmadığında birey, cezalarla karşılaşır.
• Sosyal normlar toplum hayatının düzenli devamını sağlar.
Davranış bilimlerinin temel kavramları
STATÜ

• Statü, kişinin sosyal sistem içindeki mevki’i ve bu mevki’nin belirlediği

hak ve görevleri ifade eder.
• Sosyal statü, sosyal sistem içinde toplumun kabul ettiği sınırlara göre
belirlenmiş görevler ve ilişkiler bütünüdür.
• Statü biçimsel ve biçimsel olmayan şekilde olabilir.
• Biçimsel statü, bir örgütün, otorite yapısının belirlediği sıralamaya göre
oluşturulur.
• Biçimsel olmayan statü, bireylere, kendilerine duyulan sevgi ve sempati
nedeniyle yakıştırılan sosyal dereceyi ve pozisyonu ifade eder.
DAVRANIŞ BİLİMLERİ DERS PROGRAMI-KONULAR
1. Davranış Bilimlerine Giriş ve Temel Kavramlar
2. Normal Davranış ve Psikopatoloji Kuramları
3. Güdülenme, Davranışı Başlatan Güçler
4. Öğrenme ve motivasyon
5. Algılama ve Tutumlar
6. Bilişsel İşlevler
7. Psikososyal gelişim dönemleri –I
8. Psikososyal gelişim dönemleri –II
9. Kişilik Kavramı ve Kişiliği Oluşturan Faktörler
10. İletişim; Empatik İletişim, Beden Dili ve İletişim Teknikleri
11. Sağlıklı İletişimi Etkileyen Temel Faktörler, Ekip Çalışması ve Önemi
12. Uyum Sorunları ve Savunma Mekanizmaları, Kızgınlık ve Öfke Kontrolü
13. Çatışma ve Sorun Çözme Becerileri
14. Kültür, Sosyalleşme ve Sosyal Etki
15. Kaygı ve Stres Yönetimi
16. Hekim – Hasta ve Hekim – Sağlık çalışanı ilişkileri