İNSAN FELSEFESİNE GİRİŞ

• M.Ö. 6 yy ve M.S. 2. y.y.

Felsefede doğanın merkeze
alındığı bir dönem iken M.S.
2 y.y. sonra, felsefe
tarihinde, felsefenin
konusuna artık insanın dahil
edildiği, insanın merkeze
alındığı bir dönemdir.
• Bu tartışmalar Sofistler ve
Sokrates arasında
yaşanmıştır.

21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 1

 SOFİSTLER KİMLERDİR?
• Sofistler, para
karşılığında ders veren
ve herhangi bir konuda
uzmanlaşmış kişilerdir.
• Daha çok hitabet,
retorik (konuşma sanatı)
ve siyasetle ilgili eğitim
vermişlerdir.
• Protagoras ve Gorgias
sofistlerin temsilcileridir.
21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 2
 PROTAGORAS
• Gerçekliği anlamanın yolu sayılarda
gördüğü için matematiksel düşünme
geleneğinin başlatıcısı olarak kabul
edilmektedir.
• «İnsan, her şeyin ölçüsüdür,» dediği
için Protagoras, bilginin göreceli
olduğunu savunur.
• Protagorasçılık zamanla felsefe okulu
olmanın ötesinde dini bir cemaat ve
tarikat rolü de oynamıştır.
• İnsan ruhunun ölümsüzlüğüyle ruh
göçü inancını savunmuş, böylelikle
kendisinden gelen filozoflardan
Platon’u da etkilemiştir.

21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 3

 GORGİAS
• Gorgias, «hiçbir şey yoktur,
olsa da bilemeyiz; bilsek de
aktaramayız,» der.
• Yokluk Üstüne ve Helene
Övgü kitaplarının yazarıdır.
• İnsanların bilgiden yoksun
olduğunu, ikna sanatı ve
sözün terbiye edilmesiyle
retorik sanatını temel sanat
olarak görmektedir.

21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 4

 SOFİSTLER NEYİ SAVUNUR?
• Bilgide kesinliğin olmadığını
• Kesin bilgi anlayışının da
doğru olmadığını
• Bilginin göreceli olduğunu
• Duyuların bilgi edinmede
insanı yanılttığını
• İyi ve kötünün insana göre
değişebileceğini
• Dolayısıyla evrensel bir
ahlak yasasının da
olmayacağını savunur.

21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 5

 SOKRATES KİMDİR?
• Annesi ebe, babası ise
heykeltıraş olan Sokrates,
Atinalı bir düşünürdür.
• «bildiğim bir şey varsa o
da hiçbir şey
bilmediğimdir,» diye bu
adam çarşı pazar dolaşıp
insanlarla felsefe yapardı.
• O, kendi tabiriyle insanları
rahatsız eden bir «at
sineği»ydi.

21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 6

 SOKRATES’İ SOFİSTLERDEN AYIRAN
ÖZELLİKLER NELERDİR?
• Sokrates, bilginin parayla
satılmaması gerektiğini
savunur.
• Retorik ve süslü konuşma
sanatlarının insanı sadece
etkilediğini ama düşünceden
de uzaklaştırdığını savunduğu
için sofistleri eleştirir.
• Bilgi, insanda doğuştan vardır.
• Kesin bilgi vardır.
• Dolayısıyla evrensel ahlak
ilkeleri de vardır.

21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 7

 SİSTEMATİK FELSEFE
• Helenistik felsefe döneminin
üçüncü ve son evresi
sistematik felsefe dönemidir.
Bu dönemde Paton ve
Aristoteles gibi filozoflar,
felsefenin çeşitli alanlarına
ilişkin görüşlerini
oluşturmadan önce, insanın
bilgi edinme imkân ve
kaynakları, doğru bilginin
mümkün olup olmadığı ve bilgi
problemine dair görüşler
ortaya koymalarıdır.

21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 8

 FELSEFE TARİHİNDE YAZILI ESER DÖNEMİ NE
ZAMAN BAŞLAMIŞTIR?
• Felsefe tarihinde yazılı
eserler, özellikle Platon
ve Aristoteles ile
başlamıştır.
• Platon idealizmin,
Aristoteles ise realizmin
temsilcisi olarak
kendisinden sonra gelen
kişilere ilham vermiştir.

21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 9

 PLATON KİMDİR?
• MÖ 427 yılında doğan filozof, yaşamının ilk yarısında
siyasete ilgi duymuş, yalnız hocası, Sokrates idam
edilince siyasete girmekten vazgeçmiştir.
• Hayatının ikinci yarısında ise kurmuş olduğu Akademia
isimli düşünce okulunda felsefeyle uğraştı.
• 30’a yakın eser vermiştir. Bunlar gençlik dönemi
eserleri, olgunluk dönemi eserleri ve yaşlılık dönemi
eserleri olarak üç’e ayrılmaktadır. Örneğin Sokrates’in
savunması gençlik dönemi eseriylen, Devlet olgunluk
dönemi, Sofist ve Yasalar ise yaşlılık dönemi eserleridir.

21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 10

 PLATON KİMDİR?
• MÖ 427 yılında doğan filozof, yaşamının
ilk yarısında siyasete ilgi duymuş, yalnız
hocası, Sokrates idam edilince siyasete
girmekten vazgeçmiştir.
• Hayatının ikinci yarısında ise kurmuş
olduğu MÖ 387/388 Akademia isimli
düşünce okulunda felsefeyle uğraştı.
• 30’a yakın eser vermiştir. Bunlar gençlik
dönemi eserleri, olgunluk dönemi
eserleri ve yaşlılık dönemi eserleri olarak
üç’e ayrılmaktadır. Örneğin Sokrates’in
savunması gençlik dönemi eseriylen,
Devlet olgunluk dönemi, Sofist ve
Yasalar ise yaşlılık dönemi eserleridir.
• Gerçekliğe dair düşüncesini idealar
kuramıyla açıklamıştır.

21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 11

 PLATON’UN VARLIK ANLAYIŞI
• Platon evreni iki bölüme ayırır:
Fenomenler dünyası ve İdealar
dünyası.
• İdealar, doğadaki nesne ve
olayların ilk örnekleri ve
asıllarıdır. Fenomenler, bunların
kopyası ve taklitidir.
• Herkes için değişmez, gerçeklik
alanı idealardır.
• Ona göre gerçek varlık, idealar,
değişmeden kalabilen varlıktır.
• En yüksek idea, iyilik ideasıdır.
Bütün idealar ondan çıkar.

21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 12

 PLATONUN BİLGİ ANLAYIŞI
• Patona göre fenomenlerin
bilgisine algı ve duyumlarla,
ideaların bilgisine akılla ulaşılır.
• Algı ve duyumlar kişiden kişiye
göre değişebileceği için doğru
değildir. O halde aslolan idealardır.
• İdeaların bu kesin bilgisine
episteme denmektedir.
• Platon da tıpkı hocası Sokrates gibi
bilginin insanda doğuştan
(apriori) var olduğunu savunur.
• Bu yüzden Platon, «bilgi
anımsamadır, demektedir.

21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 13

 PLATONUN MAĞARA ALEGORİSİ
• Platon, Devlet isimli
eserinin yedinci kitabında
mağara alegorisi dile
getirilmektedir.
• Fenomenler bu mağaradaki
gölgeleri, kuklalar ise
ideaları semboller.
• Gerçek olan duyularla elde
edilen fenomenlerin
dünyası değil akılla ulaşılan
ideaların dünyasıdır.

21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 14

 PLATONUN DEĞER ANLAYIŞI
• Felsefede değer, etik, siyaset ve sanatı
kapsar. Dolayısıyla Platonun değer anlayışı
dmek, Platon’un etik, siyaset ve sanatla ilgi
görüşleri demektir.
• Platon’a göre iyi, en yüksek ideadır.
Bundan dolayıdır ki eudaimonia
(mutluluk) mutlu olmak isteyen herkesin
iyiyi istemesi, iyiyi hayatının amacı sayması
gerekmektedir.
• Platon’a göre insanı iyi kılan erdemden
(arete), doğruluktan (aletheia) ve
adaletten (dikaiosyne) başkası değildir.
• Platon’un sanat anlayışına göre, sanat,
gerçeğin bir kopyası, fenomenlerin
dünyasına aittir. Sanatçı, gerçeklikle bağını
koparmış, hayal aleminde yaşamaktadır.
Sanatçı eserinde fenomenleri değil de
ideaları ne kadar yansıtırsa, eseri o kadar
mükemmelliğe ulaşır.
21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 15
 ARİSTOTELES KİMDİR?
• Platon’un öğrencisidir.
• MÖ 384-322 arasında
yaşamıştır.
• Akemiada 19 yıl öğrenci ve
öğretmenlik yaptıktan sonra
Lykeion (lise) adında okul
kurmuştur.
• İslam filozofları tarafından
muallim-i evvel (ilk öğretmen)
olarak bilinir.
• Aristoteles’in eserleri çeviri
faaliyetleri sayesinde arapçaya
çevrilmiştir.

21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 16

 ARİSTOTELES’İN VARLIK ANLAYIŞI
• Aristoteles, hocası Platon’dan farklı
olarak gerçek varlığı fenomenlerden
ayrı olarak görmemektedir.
• Ona göre, maddelerin değişim içinde
olması, onların öz ya da tözlerinin
değiştiğini göstermez.
• Varlıklar, özünü koruyarak başka
varlıklara dönüşürler.
• Aristoteles bu değişimi madde ve form
arasındaki ilişkide görür.
• Ona göre duyularla fark edilmiş her şey,
form ve biçim kazanmış maddelerdir.
• Aristoteles doğadaki her varlığın bir
nedeni olduğunu, bu nedenlere de dört
neden demektedir.

21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 17

 ARİSTOTELES’İN DÖRT NEDEN İLKESİ
• Maddi neden: bir şeyin
kendisinden yapıldığı ve
kendisinden meydana geldiği
maddedir.
• Formel neden: bir şeyin
biçimsel nedenidir.
• Fail neden: hareket ettirici.
Maddenin biçim kazanmasını
sağlayan kişi.
• Ereksel neden: maddenin
biçim kazanmadaki amacını
gösteren neden.

21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 18

 ARİSTOTELES’İN BİLGİ ANLAYIŞI
• Aristoteles’e göre
doğru, tümel
önermelerle tikel
önermeler arasında akıl
yürütmeyle kurulur.
• Aristoteles’e göre bir
şeyin ne olduğunu
söylemek için onu
kavramlarla söylemek
gerekir. (bu bir masadır.)
21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 19
 ARİSTOTELES’İN DEĞER ANLAYIŞI
• Aristoteles, ahlak ile
ilgili görüşlerini
Nicomakhos’a Etik’te
söyler.
• İnsan davranışarı ile
iyiye ulaşmak ister.
İnsan bu iyiye ulaşınca
mutlu olur. Mutluluk
insan ruhuna uygun
davranılmasıdır.
21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 20
 ARİSTOTELES’E GÖRE ERDEM
• Erdem (arete), iki aşırı uç
arasında bir değer alır.
• Önemli olan orta yolda
olmaktır. Buna altın orta
da denmektedir.
• Erdem, entelektüel erdem
ve ahlaki erdem olarak
ikiye ayrılır. Düşünce
erdemi eğitimle, karakter
erdemi ise alışkanlıkla
kazanılır.
21.10.2022 AYDIN ALDIRMAZ 21