MÖ 6. YÜZYIL-MS 2.

YÜZYIL FELSEFESİ

Felsefenin Doğduğu Yer ve Toplum: Felsefe İyonya’da (Ege Kıyıları) Antik Yunan
toplumunda doğmuştur.
Felsefenin İyonya’da Doğuşunun Nedenleri:
1. Ekonomik refah seviyesini yüksek oluşu,
2. Demokratik yönetim şekline bağlı özgür düşünce ortamının bulunması
3. Ticaret yollarının kesişim noktası olması nedeniyle kültürel etkileşimin yoğun olması
4. Mitolojinin eleştirilmesi ve akla duyulan güvenin artması
Bu Dönem Felsefesinin Ayırıcı Nitelikleri:
Bu dönem filozoflarının olup biteni doğa ile açıklama girişimleri onların doğa filozofları
olarak adlandırılmasını sağlamıştır. Bu dönem felsefesinin ana problemi, varlıığn ilk nedenini
ne olduğudur. İlk nedeni “ilke ve arkhe” olarak isimlendirilmiştir. O yüzden bu dönem
filozoflarına “ilk neden ya da arkhe filozofları da” denilir.
ARKHE FİLOZOFLARI:
Thales: İlk neden sorununu ortaya koyan ilk filozoftur. Ona göre ilk neden (arkhe) sudur.
Anaksimandros: Ona göre ilk neden nicelik olarak sınırsız, nitelik olarak belirsiz apeirondur.
Anaksimenes: Ona göre ilk neden havadır.
Empedokles: Ona göre ilk neden dört ana maddeden oluşur: Toprak, su hava, ateş.
Empedokles plüralist bir filozoftur. Yani evrenin var oluşunda ikiden fazla birbirine
indirgenemeyen unsur olduğunu savunur.
Demokritos: Ona göre ilk neden, maddenin en küçük yapı taşına kadar bölünüp artık
bölünemeyecek hale gelen atomdur.

DEĞİŞİM PROBLEMİNE YER VEREN FİLOZOFLAR:

Lao Tse: Taoizmin kurucusu olarak kabul edilir. Değişimin sonsuz bir kaynaktan
beslendiğini, bu kaynağın Tao olduğunu, her şeyin Tao’dan çıkıp ona geri döndüğünü
savunur.
Herakleitos: Felsefede varılığn oluşu ve değişimi denince akla gelen ilk filozoftur. Ona göre
ilk neden ateştir. Ateş, ölçüsü değişse de değişimi ve oluşumu sağlar. Ona göre evrende her
şey zıttı ile beraber vardır. (yaşam-ölüm, sıcak-soğuk, iyi-kötü). Zıtlıkların çatışmasından
oluşun meydana geleceğini savunur. Değişimin maddesi ateş, ilkesi logostur. Logos ölçü,
akıldır.
Parmenides: Ona göre varlık ezeli, ebedi boşluk içermeyen olmalıdır. Bu da bir olandır.
Varlığın değişimini kabul etmez.

Sofistler: Felsefe tarihine rölativizm (görecelilik) görüşünü kazandıran akımdır. Sofistlere

göre, insan her şeyin ölçüsüdür. Doğru bilginin varlığını kabul etmezler. Onlar için doğru
bilgi yoktur, kişiye fayda sağlayan bilgi vardır. Her insanın faydası aynı olamayacağı için
evrensel bir doğrudan bahsedilemez.
Not: Sofistlerle birlikte o güne kadar tartışılan Arkhe sorunun yerini ilk kez insan ve toplum
sorunu almıştır.

SOKRATES:
Rasyonalizm akımının ilk filozoflarındandır. Ona göre sorgulanmayan bir yaşamın değeri
yoktur. Bilgilerin doğuştan getirildiğini sorgulanarak ortaya çıkarıldığı görüşünü savunur.
Sokrates’e göre bilen insan bildiği halde yanlışı seçme
Sokrates’in Bilgiyi Ortaya Çıkarırken Kullandığı Yöntemler:
a- İroni (Alay): Bir konu hakkında çok şey bildiğini düşünen insana yönelttiği sorularla
o konu hakkında o kişinin ne kadar az ve yetersiz bilgiye sahip olduğunu göstermektir.
b- Maiotik (Bilgi Doğurtmak): Bir konu hakkında hiçbir fikri olmadığını düşünen
insana yönelttiği sorularla o kişinin o konu hakkında ne kadar çok şey bildiğini
göstermektir.
PLATON:
Platon’un Varlık Anlayışı:

İdealar Evreni

Fenomenler Evreni

İdealar Kuramı: Platon, var oluş sürecin idealar kuramı ile açıklar ona göre iki evren vardır:
a- İdealar Evreni (düşünce evreni): Platon tarafından, insanın dünyaya gelmeden önce
içinde bulunduğu değişmez özlerden oluşan evren olarak kabul edilir. Bu evrendeki
hiçbir şey değişmez, yok olmaz ve kaybolmaz.
b- Fenomenler Evreni (görünen evren): Platon tarafından, insanın dünyaya geldikten
sonra içinde bulunduğu evren olarak kabul edilen evrendir. İdealar evreninin
 yansımasıdır. Buradaki her şey değişebilir, yok olabilir. Fakat bu değişenlerin,
kaybolanların asılları idealar evreninde kendilerini koruyacaklardır.

Platon’un Bilgi Anlayışı:

Platon’a göre, insan dünyaya idealar evreninin bilgisi ile gelir. Bu bilgiler epistemedir
(doğuştan olan, öğrenmeye dayalı olmayan kalıp bilgilerdir). Fenomenler evreninde
karşılaştıkça farkına varılır ve kullanılır. Fenomenler, insanda sanı ve tahminler oluşturur.

Not: Rasyonalizmin ilk filozoflarından olan Sokrates ve Platon’da akıl bilginin taşıyıcısıdır.
Bilgiler doğuştan getirilir, karşılaştıkça hatırlanılır. İkinci dönem rasyonalistleri olan Aristo,
Hegel, Farabi ve Descartes’te ise akıl bilginin taşıyıcısı değil üreticisidir. Bunlara göre bilgi
doğuştan getirilmez, bilgi elde etmeye yarayan yeti (özellik) doğuştan getirilir.

Aristo’nun Bilgi Anlayışı:

Aristo’ya göre, bilgi doğuştan getirilmez, bilgi elde etmeye yarayan özellik yani akıl doğuştan
getirilir. Aristo aklı ikiye ayırır.
a- Edilgen (pasif) Akıl: Duyumları saptayan akıldır.
b- Etkin (aktif) Akıl: Tümel önermelerle tikel önermeler arasında bağ kurarak edilgen
aklı bilgiye dönüştüren akıldır. Aristo’ya göre bilgi elde etmedeki en önemli unsur
aktif akıldır.
Aristo’nun Varlık Anlayışı:
Aristo’ya göre varlığın oluşumunda dört unsur vardır.
1. Maddi Neden: Varlığı oluşturan maddedir.
2. Formel Neden: Biçimseldir, varlığın insan zihnindeki tasarımıdır, biçimidir.
3. Fail Neden: Hareket ettirici neden de denilir. Varlığı oluştururken kullanılan araç
gereçtir.
4. Ereksel Neden: Varlığın oluş amacıdır.
Aristo’ya göre en önemli unsur formdur (düşüncedir).