ჰისტოლოგია

ლიზი ხიტირი
ჰისტოლოგია
• ჰისტოლოგია ბიოლოგიურ მეცნიერებათა სისტემაში,
კერძოდ მორფოლოგიაში შემავალი დარგია.
ჰისტოლოგიას მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს
სამედიცინო განათლების სისტემაშიც, რადგან იგი
ნორმალური თუ პათოლოგიური მდგომარეობის
დროს ადამიანის ცხოველმყოფელობის პროცესის
ანალიზში სტრუქტურული და ფუნქციური მიდგომის
საფუძველს ქმნის.
• უჯრედის სტრუქტურის, ციტოპლაზმის აგებულების,
უჯრედის საციცოცხლო თვისებებისა და მისი
წარმოშობის შესწავლა ციტოლოგიის საგანს
შეადგენს. მეცნიერებას ქსოვილთა განვითარების,
აგებულების, ფუნქციებისა და წარმოშობის შესახებ -
ჰისტოლოგია ეწოდება.
ჰისტოლოგია
• ჰისტოლოგია ქსოვილების
შემადგენელი უჯრედებისა და
უჯრედშორისი მატრიქსის
აგებულებას სწავლობს. უჯრედებისა
და მატრიქსული კომპონენტების
ძალიან მცირე ზომები მიკროსკოპის
გამოყენებას აუცილებელს ხდის.
• მიკროსკოპული დამუშავება როგორც
წესი საკვლევი ობიექტის სპეციალურ
დამუშავებას საჭიროებს.
 ქსოვილების მომზადება მიკროსკოპული შესწავლისთვის:

• სინათლის მიკროსკოპში ქოსვილების შესწავლა

ბუნებრივი ან ხელოვნური განათების გამოყენებით
ხდება. ორგანოებისა და ქსოვილების უმეტესობა
იმდენად სქელია, რომ მათში სინათლის სხივი ვერ
აღწევს, ამიტომ მიკროსკოპული გამოკვლევის ერთ-ერთი
მთავარი პირობა თხელი, სინათლის გამტარი ანათლების
დამზადებაა.
• ასევე, ძალიან მნიშვნელოვანია პრეპარატი ისე
დამზადდეს, რომ შესასწავლ ორგანოებსა და ქსოვილებს
სიცოცხლისდროინდელი სტრუქტურა და მოლეკულური
შემადგენლობა მაქსიმალურად შეუნარჩუნდეს. პროცესს,
რომლის მეშვეობითაც ქსოვილებისა და ორგანოების
სიცოცხლისდროინდელი სტრუქტურის შენარჩუნება
ხდება ფიქსაცია ეწოდება.
 ქსოვილების მომზადება
მიკროსკოპული შესწავლისთვის
• ფიქსაცია საკვლევ ობიექტში აუტოლიზური და ბაქტერიული
მონელების პროცესების შეჩერებას განაპირობებს. ფიქსაციისთვის
საკვლევი ქსოვილის მცირე ზომის ნაჭრებს საფიქსაციო ხსნარებში
ათვსებენ. ქიმიურ ნივთიერებას, რომელიც ინარჩუნებს ქსოვილის
სტრუქტურულ და მოლეკულურ თავისებურებებს, ფიქსატორი
ეწოდება.
• სინათლის მიკროსკოპული კვლევისთვის ერთ-ერთი ყველაზე
ეფექტური და ხშირად გამოყენებული ფიქსატორი - 4%-იანი
ფორმალდეჰიდის ბუფერული იზოტონური ხსნარია, ასევე მეორე
ყველაზე ფართოდ გამოყენებული ფიქსატორი -
გლუტარალდეჰიდია.
• ელექტორნული მიკროსკოპით კვლევა ბევრად უფრო ნატიფ
ფიქსაციას მოითხოვს, ამიტომ ულტრასტრუქტურული კვლევისთვის
ორმაგი ფიქსაცია გამოიყენება. საკვლევი ობიექტი ჯერ
გლუტარალდეჰიდის ბუფერულ ხსნარში თავსდება, შემდგომ კი
მეორადი ფიქსაციისთვის ოსმიუმის ოთხჟანგის ბუფერულ ხსნარში.
 ქსოვილების მომზადება
მიკროსკოპული შესწავლისთვის
• როგორც უკვე აღინიშნა, მიკროსკოპული
კვლევისათვის აუცილებელია თხელი საკვლევი
ობიექტის მიღება, რომელიც სინათლის სხივს
(სინათლის მიკროსკოპში) ან ელექტრონების ნაკადს
(ელექტრონულ მიკროსკოპში) იოლად გაატარებს.
• ქსოვილებისა და ორგანოების თხელი ანათლების
დამზადებისთვის მათი გასამყარებელი
ნივთიერებებით გაჟღენთვაა საჭირო, რადგან
დაჭრისათვის აუცილებელი მყარი კონსისტენცია
მივიღოთ. პროცესს, რომლის დროსაც საკვლევ
ობიექტს დაჭრისათვის საჭირო მყარი კონსისტენცია
ეძლევა - ჩაყალიბება( ინფილტრაცია) ეწოდება.
• ჩაყალიბებას წინ მასალის გაუწყლოება
(დეჰიდრატაცია) და გამჭვირვალება (clearing) უსწრებს.
 ქსოვილების მომზადება
მიკროსკოპული შესწავლისთვის
• საკვლევი მასალის წყლის წართმევა (დეჰიდრატაცია)
ხდება მზარდი კონცენტრაციის სპირტებში
თანმიმდევრული მოთავსებით (როგორც წესი 70%-დან
100%-მდე).
• შემდეგ ეტაპზე, სპირტის ჩანაცვლება ხდება რომელიმე
გამხსნელით (ქლოროფორმი, ქსილოლი), რის
შედეგადაც მასალა გამჭვირვალე ხდება.
• ამის შემდეგ, მასალა თავსდება გასამყარებელ
ნივთიერებაში (პლასტიკურ რეზინში ოთახის
ტემპერატურაზე ან გამდნარ პარაფინში, 58-60 გრადუსზე).
მაღალ ტემპერატურაზე გამხსნელი ორთქლდება, ხოლო
მის ადგილს გასამყარებელი ნივთიერება იკავებს.
ქსოვილების მომზადება
მიკროსკოპული შესწავლისთვის
• პარაფინის ან სხვა გასამყარებელი ნივთიერების პატარა
ბლოკები მათში მოთავსებული საკვლევი ობიექტით
დასაჭრელად მზად არის. ხელსაწყოს, რომლის მეშვეობითაც
თხელი ანათლების მიღება ხდება მიკროტომი ეწოდება.
• მიკროტომის მეშვეობით მასალა ფოლადის ან მინის
დანებით იჭრება 1-დან 10 მკმ სისქის ანათლებად, საიდანაც
ისინი სასაგნე მინაზე გადააქვთ.
• მასალის დამუშავება სპირტებსა და გამხსნელებში
ლიპიდების გახსნას იწვევს, რაც არც თუ ისე სასურველი
ეფექტია, როდესაც ამ ორგანული ნივთიერებების შესწავლაა
საჭირო. გამოსავალს ამ შემთხვევაში მასალის გაყინვით
გამყარება იძლევა, ხოლო ანათლების დასამზადებლად
გამყინავი მიკროტომი ან კრიოსტატი გამოიყენება.
 ქსოვილების მომზადება
მიკროსკოპული შესწავლისთვის
• ქსოვილების უმრავლესობა, მცირე გამონაკლისის გარდა, უფერულია ,
ასე რომ მათი შესწავლა სინათლის მიკროსკოპში შეღებვის გარეშე
ძალიან ძნელია. საღებავების უმეტესობა ტუტე ან მჟავა ბუნებისააა .
ქსოვილოვანი კომპონენტები, რომლებიც უპირატესად ფუძე
საღებავებით იღებება ბაზოფილური სტრუქტურების სახელითაა
ცნობილი.
• სტრუქტურებს, რომლებსაც მიდრეკილება მჟავა საღებავების მიმართ
აქვთ, აციდოფილური სტრუქტურები ეწოდება.
• ფუძე საღებავები - ჰემატოქსილინი, მეთილენის ლურჯი, ტოლუიდინის
ლურჯი, ისეთ ქსოვილოვან კომპონენტებთან ურთიერთქმედებენ ,
რომელთა შემადგენლობაში მჟავა ბუნების ნივთიერებები შედის (მაგ ,:
ნუკლეინის მჟავები, გლიკოზამინოგლიკანები, ა.შ.). მჟავა საღებავები -
ეოზინი, მჟავე ფუქსინი, ქსოვილების ისეთ აციდოფილურ კომპონენტებს
ღებავს როგორიცაა მიტოქონდრია, სეკრეციული გრანულები,
კოლაგენი. პრაქტიკაში ყველაზე ხშირად ორი საღებავი -
ჰემატოქსილინი და ეოზინი გამოიყენება .
• ჰემატოქსილინი ბირთვს და ციტოპლაზმის სხვა ბაზოფილურ
სტრუქტურებს იისფრად ღებავს. ეოზინი ციტოპლაზმას , კოლაგენს და
სხვა აციდოფილურ სტრუქტურებს - ვარდისფრად ღებავს .
 სინათლის მიკროსკოპი
• სინათლის მიკროსკოპში შეღებილი პრეპარატების შესწავლა
ბუნებრივი ან ხელოვნური განათების გამოყენებით ხდება.
• მიკროსკოპი მექანიკური და ოპტიკური ნაწილებისაგან
შედგება.
• ოპტიკური სისტემა ლინზების სამი სისტემით: კონდენსორით,
ოკულარითა და ობიექტივით არის წარმოდგენილი.
• კონდენსორი სინათლის სხივის ფოკუსირებას ახდენს,
ობიექტივი - საკვლევი ობიექტის გამოსახულებას ადიდებს და
ოკულარისკენ მიმართავს. ოკულარი - ადიდებს
გამოსახულებას და მას მკვლევარის ბადურისკენ ან
ფოტოფირისკენ მიმართავს.
• სინათლის მიკროსკოპის მაქსიმალური გადიდების სიდიდე x
2000 შეიძლება იყოს. არსებობს რამდენიმე სახის სინათლის
მიკროსკოპი: ულტრაიისფერი, ფაზო-კონტრასტული,
ფლოურესცენტული, ა.შ.
ფაზურ-კონტრასტული მიკროსკოპი
• როგორც ვთქვით, შეუღებავი პრეპარატების
შესწავლა სინათლის მიკროსკოპში
შეუძლებელია, თუმცა ფაზურ-კონტრასტული
მიკროსკოპის საშუალებით შესაძლებელია
შეუღებავი მასალების დანახვა.
• ფაზურ-კონტრასტული მიკროსკოპის პრინციპი
ემყარება იმ ფაქტს, რომ სხვადასხვა
რეფრაქტორული თვისებების მქონე უჯრედებსა
და უჯრედშორის ნივთიერებაში გასვლის დროს
სინათლის სხივი იცვლის მიმართულებას და
სიჩქარეს, რაც ამ სტრუქტურებს განსხვავებულ
მეტ-ნაკლებად მუქ და ნათელ შესახედაობას
ანიჭებს.
პოლარიზაციული მიკროსკოპი
• პლარიზაციული მიკროსკოპით კვლევისას
ვიყენებთ პოლარიზაციულ ფილტრებს,
რომელთა შორის თავსდება საკვლევი
ობიექტი. პოლარიზაციული ფილტრიდან
გამოსული სინათლის სხივი როტაციას
განიცდის საკვლევი ობიექტის სიგრძივი
ღერძის ირგვლივ. შესაბამისად წარმოიქმნება
მუქი და ნათელი არეების მონაცვლეობა.
• პოლარიზებული სინათლის სხივის ვიბრაციის
მიმართულების როტაციის უნარს
ორმაგშუქმტეხობას უწოდებენ.
 ფლუორესცენციული მიკროსკოპი
• ფლუორესცენციულ მიკროსკოპში
შესასწავლ ობიექტზე ზემოქმედება
ულტრაიისფერი სხივებით ხდება.
ფლუორესცენცის უნარის მქონე
სტრუქტურა ბნელ ფონზე კაშკაშა,
მბრწყინავი ნაწილაკების სახით ჩანს.
• შესასწავლი ობიექტის მომზადებისას
გამოიყენება ფლუორესცენციული უნარის
მქონე საღებავები, რომლებსაც უჯრედის
მაკრომოლეკულებისადმი აქვთ
მიდრეკილება.
 ელექტრონული მიკროსკოპი
•  ელექტრონულ მიკროსკოპში იყენებენ
ელექტრონების ნაკადს და მაგნიტურ ან
ელექტრონულ ლინზებს.
• ელექტრონების წყაროს მიკროსკოპში ცხელი
მეტალის მავთული (კათოდი) წარმოადგენს.
კათოდიდან ამოფრქვეული ელექტრონები კათოდსა
და ანოდს შორის არსებულ სივრცეში ექცევა.
ელექტრონები კათოდიდან ანოდისკენ მოძრაობენ.
• გამოსახულება მიიღება სწრაფად მოძრავ
ელექტრონთა კონების მეშვეობით, ხოლო მათი
გარდატეხისა და დაფოკუსირებისათვის
გამოყენებულია მაგნიტური (ელექტრომაგნიტური)
ან ელექტროსტატიკური ლინზები. გამოსაკვლევი
ობიექტი განაბნევს, არეკლავს და შთანთქავს
ელექტრონებს.
ელექტრონული მიკროსკოპი
• ელექტრონული მიკროსკოპისათვის ბევრად
უფრო თხელი ანათლებია (0,02-0,1 მკმ) საჭირო,
ვიდრე სინათლის მიკროსკოპისათვის.
ხელსაწყოს რომლითაც ულტრათხელი
ანათლების მიღება ხდება ულტრატომი
ეწოდება. ვინაიდან ელექტრონების ნაკადი
მინაში ვერ აღწევს, ულტრათხელი ანათლები
მცირე ზომის მეტალის ბადეზე თავსდება.
• ელექტორნული მიკროსკოპით კვლევისას
კრიოფატქურის (გაყინვა-გახლეჩის) მეთოდსაც
გამოიყენებენ, რომელიც ქოსვილების
ფიქსაციისა და ჩაყალიბების გარეშე
შესწავლის საშუალებას იძლევა.
ელექტრონული მიკროსკოპი
• არჩევენ ორი სახის ელექტრონულ
მიკროსკოპს - ტრანსმისიულს და
მასკანირებელს.
ტრანსმისიულ ელექტორნულ მიკროსკოპში
ელექტრონების ნაკადი გამჭოლად გაივლის
საკვლევ ობიექტში,
მასკანირებელში კი საკვლევი ობიექტი
დაფარულია მძიმე მეტალის მტვრით (ოქროსი
ან პლატინის) და მის ზედაპირზე დაცემული
ელექტრონების ნაკადი ურთიერთქმედებს
მეტალის ატომებთან რის შედეგადაც
წარმოიქმნება ლითონისგან არეკლილი
(გამოსხივებული) ელექტრონები. არეკლილ
ელექტრონებს აღიქვამს დეტექტორი და
შედეგად ვიღებთ 3D შავ-თეთრ სურათს
მონიტორზე.