კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

მოდული ნერვული ქსოვილის ფუნქცია

. ნერვული ქსოვილის ბიოქიმია

ლექტორი ნანა თევზაძე

07/03/2023 1
 კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ნერვული ქსოვილის ბიოქიმია

ზრდასრული ადამიანის წონის დაახლოებით 2,4%-ს ნერვული

ქსოვილი შეადგენს. აქედან 8,3% თავის ტვინზე მოდის. ეს სისტემა
ჩვენს ორგანიზმში ერთგვარ კომუნიკაციურ ქსელს წარმოქმნის,
რომელიც განაპირობებს ორგანიზმის მთლიანობას და მისი
ჰომეოსტაზის გარანტს. თავის ტვინი ჩვენი ორგანიზმის ერთგვარ
განმკარგველ ცენტრს წარმოადგენს და მუდმივად ფუნქციონირებს.
თავის ტვინის ქიმიური შემადგენლობის შესწავლა მე-19-ე საუკუნის
მიწურულიდან დაიწყეს ინგლისში და დაადგინეს ნერვული
უჯრედების ქიმიური აგებულების თავისებურებები. კერძოდ:
1)ნერვულ უჯრედებში სინთეზირდება სპეციფიკური ცილები და
რთული ლიპიდები, რომელთა მეტაბოლიზმი განსაზღვრავს მათ
ფუნქციებს და 2) მათ გააჩნიათ ცილის სინთეზის აქტიური აპარატი
და დიდი ბრუნვის(სინთეზის) სიჩქარე, აქტიური გენის ექსპრესიით.

07/03/2023
 კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

თემა 1. ნერვული ქსოვილის მორფოლოგია და ქიმიური

სტრუქტურა

ნეირონები-ნერვული ქსოვილის სპეციფიკური უჯრედები, რომლებიც პასუხისმგებელია

სიგნალის რეცეპციაზე, იმპულსის წარმოქმნაზე, გენერირებაზე, გადაცემაზე.
მაკროგლია- განაპირობებს ნერვული ქსოვილის საყრდენ, ტროფიკულ, სეკრეტორულ,
ფუნქციებს.
ასტროციტები, ოლიგოდენდროციტები, ეპენდოციტები - გლიობლასტებიდან
სინთეზირებული უჯრედები
მიკროგლია- რეზიდენტული მაკროფაგები,განაპირობებენ ნეირონების არეალის
გაწმენდას უცხო სხეულებისა და უჯრედული ნარჩენებისაგან, ასინთეზირებენ
უჯრედგარე სასიგნალო მოლეკულებსა(ციტოკინები) და ციტოტოკსიკურ ნაერთებს .
3

07/03/2023
 კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ნეირონი

07/03/2023 4
 კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

მაკროგლიური უჯრედები
ნეირონები

07/03/2023
 კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ნეიროგლიის ფუნქციები

ჰემატოენცეფალური ბარიერი ნეირონების იზოლაცია

07/03/2023
 კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ნერვული უჯრედის პლაზმალემა

07/03/2023
 კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ნეირონების ქიმიური სტრუქტურა და ფუნქციები

აფერენტული, ასოცირებული, ეფერენტული ნეირონები

აქსონი, დენდრიტები,,უნიპოლარული, ბიპოლარული, მულტიპოლარული
ნეირონები
ნეიროციტოჩონჩხი წარმოდგენილია ნეიროფილამენტებისა და
ნეიროტუბულებისაგან
ნეიროფილამენტი- აქტინის მონომერებისაგან შემდგარი დიმერია.
ნეიროტუბულები- ცილა ტუბულინის დიმერებისაგან არის შემდგარი
და ცილინდრული ფორმის მიკრომილაკებს - ე.წ.“რელსებს“ქმნის.
მიკრომილაკები - 10-14 მოლეკულა ნეიროტუბულინისაგან შესდგება.
ტრანსპორტირებაში მონაწილეობენ მოტორული ცილები - დინეინები და
კინეზინები, ნეიროსტენინი. ნეირონის შეკუმშვადი ცილები მონაწილეობენ აგრეთვე
პრე და პოსტსინაფსური წრმონაქმნების ტრანსპორტირებაში.

07/03/2023
კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

07/03/2023
 ნერვული ქსოვილის სპეციფიკური ცილები
• ნეიროსპეციფიკური ცილები: გლიკო და ლიპოპროტეინები, რომლებიც მხოლოდ
ნერვულ ქსოვილში სინთეზირდება და მონაწილებს ქსოვილის სპეციფიკური
ფუნქციების რეალიზაციაში. ისინი დიდი მრავალფეროვნებით
გამოირჩევიან(ცნობილია 200-ზე მეტი ნეიროსპეციფიკური ცილა)
• არაფერმენტული ნეიროსპეციფიკური Ca-დამაკავშირებელი ცილები,
მონაწილეობენ ამ იონის ტრანსპორტირებასა და კონცრნტრაციის რეგულირებაში:
ანექსინების ჯგუფი: მჟავე ხასიათის ცილა S-100 , გვხვდება ასტროციტებში,
იკავშირებს Ca-ს და არეგულირებს იონური არხების მოქმედებას.
Ca-კალმოდულინი -პროტეინკინაზების აქტივატორია და რეგულირდება
ცილებით კალცინეირინი და ცილა+ფოსფომირისტინი.
ფოდრინი - არეგულირებს გლუტამატის რეცეპტორებს
კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი 07/03/2023 10

ფოსფოპროტეინი F1-20, სიალოგლიკოპროტეინი, სინაფსინი.

 კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ნეიროსპეციფიკური ცილები

ანექსინების ოჯახის ცილები - S-100-ცილა მჟავე ცილა, გვხვდება ასტროციტებში

Ca-დამაკავშირებელი ცილები კალმოდულინი, სიალოგლიკოპროტეინი GP-350
პრესინაფსური პლაზმური მემბრანის ფოსფორილირებადი ცილა B-50
გლუტამატერგული სინაფსების მაღალმოლეკულური სტრუქტურული ცილა
ფოდრინი.
სინაფსურ ტრანსდუქციაში მონაწილე ცილები

11

07/03/2023
 კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

Ca-კალმოდულინის სტრუქტურა

12

07/03/2023
კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

13

07/03/2023
 მიელინის ცილები

• ცნს-ის მიელინის ცილები: პროტეოლიპიდები და ფუძე ხასიათის ცილებით.

• ძირითადი ცილები:
• MBP მიელინის კათიონური ცილა ანტიგენური თვისებებით
• PLP მიელინის პროტეოლიპიდური ცილა. ცილა + ცხიმოვანი მჟავები(პალმიტინი, ოლეინი,
სტეარინი) - ე.წ. ფოლჩის ცილა
• მინორული ცილები:
• CNP-ფერმენტი 2,3-ციკლური ნუკლეოტიდ-3-ფოსფოდიესთერაზა არეგულირებს ციტოჩონჩხის
სტრუქტურებს.
• MAG - მინორული ცილა, რომელიც მონაწილეობს ადჰეზიისა და ინფორმაციის გადაცემის
პროცესებში აქსონიდან ოლიგოდენდროციტებს შორის.
• MOG - მონაწილეობს ოლიგოდენდროციტებზე უჯრედგარე ინფორმაციის გადაცემაში

კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი 07/03/2023 14

 კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

მიელინის სტრუქტურა , ფუნქცია

15

07/03/2023
კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

16

07/03/2023
კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

17

07/03/2023
 ნერვული ქსოვილის შეკუმშვადი და ციტოჩონჩხის ცილები

• ნეიროტუბულინების ცილა ნეიროტუბულინი, დიმერი ორი სუბერთეულით,

სპირალური პოლიმერია.
• A და b- ტუბულინები
• ნეიროფილამენტების ცილა ნეიროსტენინი ატფ-აზური აქტივობით.

კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი 07/03/2023 18

კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

19

07/03/2023
კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

20

07/03/2023
 ნერვული ქსოვილი ლიპიდური სპექტრი

• ნერვული უჯრედების მემბრანის ძირითადი კომპონენტი სფინგომიელინი წარმოადგენს

სფინგოლიპიდების ჯგუფის რთულ ლიპიდს, რომლის სტრუქტურული კომპონენტებია
ორატომიანი სპირტი სფინგოზინი და ცხიმოვანი მჟავები.
• პალმიტინის, სტეარინის მჟავები გვხვდება რუხი ნივთიერების სფინგომიელინში, ხოლო
მიელინის შენებაში მონაწილეობენ ლიგნოცერინისა და ნევრონის მჟავები.
• გლიკოლიპიდები:
• თავის ტვინში გვხვდება ცერამიდის წარმოებული ლიპიდები ცერებროზიდები
• განგლიურ უჯრედებში, ნერვულ დაბოლოებებში გვხვდება სიალის მჟავას წარმოებული
ლიპიდები განგლიოზიდები.
კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი 07/03/2023 21
კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

22

07/03/2023
კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

23

07/03/2023
 სინაფსი
ელექტრული სინაფსები
ქიმიური სინაფსები
ნერვული იმპულსის გატარების გზები:
პოტენციალ-დამოკიდებული მემბრანული
არხები;
ლიგანდ დამოკიდებული მემბრანული
არხები

კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი 07/03/2023 24

ელექტრული სინაფსი: უჯრედთა დამაკავშირებელი ცილოვანი არხები-კონექსონები(ცილა-
კონექსინის 6 სუბერთეულით). ნაპრალის დიამეტრი 2-20ნმ; სიგნალი ტარდება ორივე
მიმართულებით მყისიერად.
ქიმიური სინაფსი: ნაპრალის დიამეტრი 10-150ნმ; სიგნალის გატარება ერთი მიმართულებით,
ადგილი აქვს რთული ფიზიოლოგიური პროცესების ფორმირებას.

კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი 07/03/2023 25

 კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

აცეტილქოლინის
მოქმედების მექანიზმი

ნეირომედიატორების
ეგზოციტოზში მონაწილე
ცილები:
სინაფსინი, სინაპტოფიზინი,
სინტაქსინი, ციტოჩონჩხის
ცილები, ფერმენტები.

26

07/03/2023
კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

27

07/03/2023
 კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ქიმიური ნეირომედიატორები

28

07/03/2023
კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

29

07/03/2023
 კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

აცეტილქოლინის მეტაბოლიზმი

30

07/03/2023
კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

31

07/03/2023