Elektrostatik

ALİ YOL 9-C 806

Elektrostatik nedir?

•Elektrostatik, duran veya çok yavaş hareket eden elektrik yüklerini inceleyen bir bilim
dalıdır.
• Eski çağlardan beridir kehribar gibi bazı maddelerin sürtünmeden sonra bazı hafif
maddeleri çektiği bilinirdi. Yunanca kehribar(amber, elektron) elektrik kelimesinin
kaynağıdır. Elektrostatik; elektrik yüklerinin bir birine kuvvet uygulamasından doğar,
Coulomb yasası ve Gauss yasası ile incelenir. Elektrostatiksel olarak oluşturulan kuvvet
zayıf olarak düşünülse de, hidrojen atomundaki elektron ile proton arasındaki
elektrostatik kuvvet kütle-çekim kuvvetinin büyüklük olarak 40 katıdır.
• Elektrostatik, fotokopi makinasının çalışması kadar basit örnekler içerir.
• Elektrostatik aynı zamanda statik ve durgun elektrik olarak da bilinmektedir.
 Elektrostatik Kuvvet Örnekleri

• bir plastik eşyayı bir yere astığımız zaman, başka bir plastik eşyaya
yaklaştırdığımızda herhangi bir şey olmaz. Ancak elimizdeki plastik eşyayı bir
yüne ya da ipek eşyaya sürttüğümüzde, tekrar asılı olan plastiğe
yaklaştırdığımızda birbirlerini iterler. Aynı şekilde eğer bir çubuğu herhangi bir
yün ya da ipeğe sürttüğümüzde, bu sefer plastik ile camın birbirini çektiğini
görürüz. Bu örnekler üzerinden baktığımız zaman artı ve eksi yüklerin
elektrostatik kuvvet üzerinden durgun bir hareket ortaya çıkardığını anlarız.
Elektrostatik ve yük değiş-tokuşu

• Elektrostatik bir yüzeyin başka bir yüzeyle temas etmesi sonucu yüklerin bir
yüzeyde birikmesine yol açar. Yük değiş tokuşu yüzeylerin birbirine her temas
edişinde gerçekleşmesine rağmen, yük değiş tokuşunun etkisi sadece yüzeylerin
en az birinin daha elektrik akımı için daha yüksek bir rezistans değerine sahip
olduğu zaman görülür. Çünkü yüksek rezistanslı yüzeyden gelecek veya yüzeye
girecek yükler kendi etkilerinin görünebilmesi için daha az veya daha çok süre
orada kalacaktır. Bu yükler toprağa boşalana kadar veya aniden deşarj ile nötr
hale gelene kadar objenin üzerinde kalacaktır; örneğin bilinen bir olay olan
durgun 'şok' cismin yalıtkan bir yüzeye dokunması sonucu cismin üzerindeki
yüklerin nötrleştirilmesi sonucu oluşur.
Elektrostatik Temel konular

• 1-Coulomb Kanunu: Elektrostatiğin temel denklemi iki yük arasındaki kuvveti

açıklayan Coulomb Kanunudur . İki yüke Q1 Q2 arasındaki Elektrostatik
kuvvetin büyüklüğü yüklerin büyüklüklerinin çarpımı ile doğru orantılı iken,
yarıçapı yükler arası uzaklığa eşit olan kürenin yüzey alanı ile ters orantılıdır

• ε0 dielektrik sabitiolarak tanımlanır ve değeri;

 Elektrostatik Temel Konuları

• 2-Elektrik Kanunu: Herhangi bir noktada tanımlanan elektrik alan (birimi volt/metredir) o

noktadaki birim yüke etkiyen kuvvet olarak tanımlanır

• Bu tanımlama ve Coulomb Kanunu düşünülecek olduğunda tek noktasal yükün Q oluşturduğu

elektrik alanın E  büyüklüğü

• Hacim yük yoğunluğu p(r vektörü) verilmiş olan belirli bir yük dağılımı tarafından oluşturulan
elektrik alan bir vektör fonksiyonunun üçlü integrali ile bulunabilir
Elektrostatik Temel konular

• 3-Gauss Yasası: Gauss Yasası şunu belirtir "herhangi bir kapalı yüzeyden geçen

toplam elektrik akısı o yüzeyin içindeki elektriksel yük  ile doğru orantılıdır".
Matematiksel olarak Gauss Yasası integral formda gösterilebilir.

• Alternatif olarak denklem diferansiyel olarak gösterilebilir:

Elektrostatik Temel konular 

• 4.Poisson Denklemi: Elektrostatik potansiyelin tanımı Gauss Yasasının

diferansiyel formu ile birleştirildiğinde potansiyel φ ve yük yoğunluğu ρ ile bir
ilişki kurulabilir.

• Burada vakum geçirgenliğidir ve bu denklem poisson denklemi  formundadır.

Elektrostatik Temel konular

• 5-Leplace Denklemi: Eşleşmemiş elektriksel yük bulunmadığı durumda (yani

bütün negatif ve pozitif yükler eşleştiğinde, veya hiçbir yük bulunmadığında net
yük 0 olduğu durumda) denklem Leplace Denklemine indirgenir:
Elektrostatik Temel konular

• 6-Elektrostatik Yakınsama : Elektrostatik yakınsamanın geçerliliği elektrik

alanın döndürülemez olması kabullenimine bağlıdır:

• Elektrostatik manyetik veya elektrik alanının yokluğuna ihtiyaç duymaz, daha

çok, manyetik ve elektrik alanının varolmasına fakat zamanla değişmemesine,
veya en kötü durumda, zamanla çok az değişmesine ihtiyaç duyar. Bazı
problemlerde, elektrostatiğin ve manyetostatik her ikisi de doğru öngörüler için
gereklidir, fakat birbiri arasındaki eşleşme hâlen yoksayılabilir.
Elektrostatik Temel konular

• 7-Elektrostatik potansiyel: Elektrik alan döndürülemez olduğundan, elektrik

alanı bir skaler fonksiyonun gradyanı olarak gösterilebilir. Bu skaler fonksiyona
elektrostatik  (voltaj olarak da bilinir) denir. Yüksel bir potansiyelden , φ, düşük
bir potansiyele geçen noktalarda elektrik alan "E" matematiksel olarak:

• gösterilebilir. Herhangi bir noktadaki elektriksel potansiyel birim yükü

sonsuzdan herhangi bir başka noktaya getirmek için kullanılan enerji  olarak
tanımlanır.
Triboelektrik Etkisi

•  belirli materyallerin birbirine dokundurulması ve daha sonra ayrılması sonucu

elektriksel olarak yüklenmesi olarak tanımlanan bir çeşit dokunma ile elektriklenme
etkisidir. Materyallerden birisi pozitif bir yükle yüklendiğinde diğeri pozitif yüke eşit
negatif bir yük elde eder. Oluşturulan yüklerin polarizasyonu ve gücü materyale,
yüzey pürüzsüzlüğüne, sıcaklığa, gerilmeye ve diğer özelliklere bağlı değişir.
•  Örneğin kehribar yün ile sürtünmesi sonucu elektriksel yük kazanabilir. Bu özellik
ilk olarak Thales tarafından bulunmuş olup, bu buluş insanlık tarafından saptanan ilk
elektriksel olaydır. Camın ipek ile, sert kauçuğun kürk ile sürtünmesi materyallerin
önemli sayıda yük kazandığını gösteren diğer örneklerdir.
 Elektrostatik Elektriğin Hayatımıza Etkisi

• Yüklerin (pozitif ve negatif elektrik) ani bir şekilde değişmesi sonucu meydana çıkan kuvvete statik (durgun) elektrik denir. Elektronik
cihazları çalıştırırken kullanılan elektrik enerjisi aynı zamanda insan vücudunu da ayakta tutmaktadır. Tüm vücudu belli bir dengede tutan bu
kavram statik elektrik olarak karşımıza çıkmaktadır. İnsan vücudunda var olan statik elektriğin voltajı yüksek, akımı ise düşüktür. Vücutta
bulunan akımın şiddetine bağlı olarak insan sağlığı tehlike altına da girebilir.
• Örneğin, kalpten geçen yüksek akıma bağlı olarak meydana gelen kalp krizleri bu konunun daha da önemsenmesi gerektiğini açıklıyor.
Dünyada statik elektriğin ilk oluşumu şimşeklerin çakmasıyla birlikte başlar ve canlı-cansız her maddenin dış yüzeyine yayılır. Ayrıca yayılan
bu elektrik insan vücudunda da birikmektedir. Vücutlarımızda biriken bu elektrikten farklı olarak ta biriken ayrıca bir statik elektrik söz
konusudur. Bunlara örnek verecek olursak; sürtünmeler (özellikle kışın giyilen yünlü kazaklar bunu tetikliyor), tokalaşmalar ve yük dengesini
etkileyebilecek diğer temaslar şeklinde sıralayabiliriz. Tüm bu etmenlerin katkısıyla istenmeyen çarpılmalara maruz kalınabilir. Hatta
yukarıda verdiğimiz kalp krizi örneğine benzer kalıcı rahatsızlıklarla da karşı karşıya kalabiliriz. İnsan vücudundaki elektrik dengesinin
sağlanabilmesi için belli başlı etkili kabul edilebilecek yöntemler mevcuttur. Bunlar su ve toprakla mümkündür. Çıplak bir uzuvumuzu (el
veya ayak) toprağa değdirmemizle birlikte üzerimizde fazla olan statik elektriği boşaltabiliriz. Aynı sonucu vücudumuza su dökmeyle de elde
edebiliriz. Genelde statik elektriğin el ve ayak bölgesinde toplanıldığı düşünülürse de sık sık bu uzuvlarımızın yıkanması bizi istediğimiz
sonuca ulaştıracaktır. Statik elektriğin insan vücudunu olumsuz yönde etkilediği durumları alt alta sıralayacak olursak; Bir takım deri
hastalıklarına maruz bırakabileceği, Nadir olarak görülse de insan hayatını tehlikeye sokabileceği, Yanıcı ya da patlayıcı özellikteki sıvı ve
gazlara temas edilmesi halinde felaketlere sebep olabileceği, Stresin oluşumunda başrol oynayabileceği ve psikolojik sorunlara sebebiyet
verebileceği, Herhangi bir cisme temas halinde elektriksel çarpılmaların meydana gelmesi şeklinde sıralayabiliriz.
Elektriklenme Çeşitleri

• Nötr cisimler üzerinde bulunan eşit sayıdaki pozitif ve negatif yüklerin

sayılarında meydana gelecek değişiklik ile cisimler elektriklenebilir.  Herhangi
bir yolla elektron (- yük) kazanan nötr bir cisim negatif yüklü, elektron
kaybeden nötr cisim ise pozitif yüklü hale gelir.
• NOT: Bir cisimden başka bir cisme ancak negatif (-) yükler hareket eder. Pozitif
(+) yükler yani protonlar atomun çekirdeğinde yer aldıklarından hareket
etmezler.
• Bir cismin elektrikle yüklenmesi sürtünme, dokunma ve etki ile
elektriklenme olmak üzere üç farklı şekilde gerçekleşir.
Elektriklenme Çeşitleri

1-Sürtünme ile Elektriklenme: Saçlarımıza sürttüğümüz tarak ve balon ile küçük

kağıt parçacıklarını çekebilir, hatta saçlarımızın diken diken olmasını
sağlayabiliriz. Bu durum saçlarımızın ve saçlarımıza sürttüğümüz taraf ve balonun
elektriklendiğini göstermektedir.
İki maddenin birbirine sürtünmesi sonucu aralarında gerçekleşen yük
alışverişine sürtünme yolu ile elektriklenme denir.
Elektriklenme Çeşitleri

• 2. Dokunma (Temas) ile Elektriklenme: Dokunma ile elektriklenme, birbirine

temas ettirilen iki ya da daha fazla cisim arasında yük alışverişi olur. Cisimler
arasındaki yük alışverişi, yük dengesi sağlanıncaya kadar devam eder. Bu
durumda dokunma ile elektriklenme denir.
• NOT: Temas ettirilen cisimlerin, temas sonrası sahip olacakları yükleri bulmak
için, sahip oldukları yükler toplanır, eğer cisimler özdeşse cisim sayısına
bölünür. Cisimler özdeş değilse, toplam yük cisimlerin boyutları dikkate alınarak
paylaştırılır.
Elektriklenme Çeşitleri

• 3. Etki (Tesir) ile Elektriklenme: Etki ya da tesir ile elektriklenme, yüklü bir cismin başka bir cisme
dokundurulmadan sadece elektrik yüklerinin birbirini itmesi ve çekmesinden yararlanılarak yapılan
elektriklenme çeşididir.
• Bilindiği üzere cisimler üzerinde hareket eden (-) yüklerdir. Üzerinde eşit sayıda pozitif (+) ve negatif (-)
yük taşıyan cisimlere nötr cisim denir.
• Nötr bir cisme yüklü bir cisim yaklaştırdığımızı düşünelim. Yaklaştırılan cismin yüküne göre, (-) negatif
yükler cismin yakınında ya da uzağında birikir. Örneğin, aşağıda verildiği gibi nötr bir cisme pozitif (+)
yüklü cisim yaklaştırılırsa çekim etkisinden dolayı negatif (-) yükler cisme yakın uçta birikir. Diğer uçta
ise (+) pozitif yükler daha çoğunlukta olacağı için nötr cismin bir yanı (-) negatif diğer yanı (+) pozitif
yükle yüklenmiş olur. Bu olaya kutuplanma denir
• NOT: Yüklü bir cisim nötr cismi kutuplandırdığında cismin kendisine yakın taraftaki yüklere uyguladığı çekim
kuvveti, kendisinden uzak taraftaki yüklere uyguladığı itme kuvvetinden daha büyük olur. Bu nedenle yüklü bir
cisim, nötr bir cisme yaklaştırılırsa cismi kendisine doğru çeker.