Կարմիր գիրք

Երկրի օր
Ապրիլի 22
Նախաբա
ն
ֆֆոֆ

H
 Կարմիր գիրք
• Հայաստանի կարմիր գիրք՝ բուսական և կենդանական
աշխարհի հազվագյուտ, անհետացած, անհետացող,
կրճատվող և անորոշ տեսակների հաշվառման գիրք։ Նշվում
է կենդանիների և բույսերի ձևաբանության, տարածման
վայրի, թվաքանակի կտրուկ նվազման պատճառները և այլն։
Հայտնի են կարմիր գրքի միջազգային և ազգային
տարբերակները։

• Կենդանաբանության ինստիտուտը կազմել և հրատարակել է

կենդանիների կարմիր գիրքը 1987թ ։ 2010թ հրատարակված
կարմիր գրքում ընդգրկաված են 308 կենդանիների
տեսակներ։ Բուսաբանական ինստիտուտը կազմել և
հրատարակել է բույսերի կարմիր գիրքը 1989թ։ Ընդգրկված է
387 տեսակի բույս։ 2010թ հարտնի է 457 բուսատեսակ։

H
 Հայաստանի բույսերի
կարմիր գիրք
Բուսաբանության ինստիտուտը կազմել և  1989 թվականին հրատարակել է Հայկական
ՍՍՀ Կարմիր գիրքը, որտեղ ընդգրկվել են 387 տեսակի անոթավոր բույսեր։ 2007-
2009 թվականներին առկա տվյալների և նոր դաշտային ուսումնասիրությունների
հիման վրա՝ Հայաստանի ԳԱԱ Բուսաբանության ինստիտուտի և Երևանի
պետական համալսարանի մասնագետների կողմից տպագրվել է Հայաստանի
բույսերի կարմիր գիրքը։ 2010 թվականին հրատարակված Կարմիր գրքում
ընդգրկված է 452 բուսատեսակ և 40 սնկերի նկարագրություններ և 223 առանձին
մտահոգիչ կարգավիճակով բուսատեսակներ [1]։ Կարմիր գրքում գրանցված 675
բուսատեսակները ներկայացված են միջազգայնորեն ընդունված 6
կարգավիճակով՝ կրիտիկական վիճակում գտնվող , վտանգված , խոցելի ,
վտանգման սպառնացող վիճակին մոտ , տվյալների անբավարարությամբ և քիչ
մտահոգող տեսակներ[2]։ Կարմիր գրքում մանրամասն տեղեկություններ են
տրված արգելոցների, Սևան ազգային պարկի, մշակաբույսերի վայրի
ցեղակիցների, բուսական ծածկույթի վերաբերյալ։ Հայաստանի բույսերի Կարմիր
գիրքը հաստատվել է Հայաստանի կառավարության 29.01.10 թ. թիվ 72– որոշմամբ
[3][4]
։
Բույսեր

Ալոճ Վայրի նշենի

01 2-2,5 մ բարձրությամբ թուփ կամ ոչ
մեծ ծառ է։ Տակից ավելի բաց
գույնի, խիտ մոխրագույն
02 Նշենին փոքր ծառ է՝ 4-8 մ բարձրությամբ և 10-
40 սմ բնի տրամագծով։ Ունի զարգացած,
արմատային համակարգ, որի հետևանքով
թավոտությամբ տերևները վերևից չորադիմացկուն է։ Դիմանում է մինչև -25 C
մուգ կանաչ են և ծածկված կարճ ցրտահարություններին։ Ծաղկում է վաղ
առսեղմ գանգուր մազիկներով։  գարնանը՝ նախքան տերևների բացվելը։
Ծաղկաբույլի ծաղիկները Ծաղիկը արտադրում է նեկտար, մեղուն
փոքրաթիվ են։ Պտուղները կարմիր  վերցնում է այն և ծաղկափոշին, որը
բալագույն են[1]։ հատկապես կարևոր է որպես վաղ
գարնանային կեր մեղվաընտանիքների
համար։ Պտղաբերում է 4-5-րդ տարվանից
մինչև 35-55 տարեկանը, կյանքի տևողությունը
130-150 տարի է։ Պտուղը կորիզապտուղ է, որը
իր սննդային արժեքով մոտ է ընկույզին։
H  Հայաստանում հայտնի է նշենու 3 տեսակ՝
 Աբեղախոտ ընտանիքի միամյա կամ
բազմամյա խոտաբույսերի, կիսաթփերի և
թփիկների ցեղ։ Հայտնի է մոտ 200, ՀՀ-ում՝
ավելի քան 14 տեսակ։ Աճում է
անապատայինից մինչև ենթալպյան

03
գոտիներում, չոր, խոտածածկ լանջերին,
Աբեղախոտ անտառներում, թփուտներում, խոնավ
մարգագետիններում, գետերի և
ջրամբարների ափերին, քարքարոտ
վայրերում։ Որոշ տեսակներ մոլախոտեր են,
աղտոտում են արոտավայրերը, 
Աղածաղիկ (
հացաբույսերի  լատ .՝ Helanthium,
ցանքսերը , խոտհարքները։
Echinodorus), թելուկազգիների
 ընտանիքի միայմա խոտաբույսերի

04
ցեղ։ Հայտնի է 9, Հայաստանում՝ 
Աղածաղիկ աղածաղիկ կուլպական (H. kulpianum), 
աղածաղիկ նոսրածաղիկ (H. rariflorum)։
Տարածված է Արարատյան
գոգավորության նախալեռնային
գոտում, Երևանի շրջակայքում։ Աճում է
կարմիր և դեղին 
գիպսաբեր կավահողերում,
առաջացնում «համադա» անվամբ
H ուրույն բուսականություն։
 “The polar ice caps are shrinking and the desert areas are
increasing. At night, the Earth is no longer dark, but large
areas are lit up. All of this is evidence that human exploitation
of the planet is reaching a critical limit”

—STEPHEN HAWKING

H
 Հայաստանի կարմիր
գիրքի կենդանիներ
Տեսակների վիճակի գնահատումը և կատեգորիաների որոշումը իրականացվել է միջազգային
չափորոշիչների հիման վրա՝ Բնության պահպանության միջազգային միության
դասակարգիչների կիրառմամբ (IUCN, 2007–2009, տարբերակ 3.1)։
Հայաստանի Կարմիր գիրքը ներառում է 153 տեսակի ողնաշարավոր կենդանիներ, որոնցից՝  
ոսկրային ձկներ (Osteichthyes – 7 տեսակ), երկկենցաղներ (Amphibia – 2 տեսակ), սողուններ
 (Reptilia – 19 տեսակ), թռչուններ (Aves– 96 տեսակ) և կաթնասուններ (Mammalia – 29 տեսակ)։
Ներառված են նաև 155 տեսակի անողնաշար կենդանիներ, այդ թվում՝ 16 տեսակի 
փորոտանիներ և 139 տեսակի միջատներ[2]։
Անողնաշար կենդանիների ուսումնասիրությունը Հայաստանում բացահայտել է շուրջ 316 էնդեմիկ և
300-ից ավելի հազվագյուտ ու անհետացող տեսակներ։ Հայաստանում հանդիպում են 53 տեսակի
սողուններ, որոնցից շատերը Հայկական լեռնաշխարհի և կովկասյան ֆաունայի էնդեմիկներ են
և վտանգված են։ Չնայած թռչունների կազմում բացակայում են էնդեմիկ տեսակներ, սակայն
թռչունների մի քանի տասնյակ կիսաանապատային ու ալպյան ձևեր գնահատվել են որպես
կրիտիկական վիճակում գտնվող, վտանգված կամ խոցելի տեսակներ։ Կաթնասունների
տեսակներից վեցը, իսկ ձկներից` 4-ը էնդեմիկներ են։ Առավել վտանգված վիճակում են գտնվում  
ընձառյուծը, հայկական մուֆլոնը, բեզոարյան այծը, խայտաքիսը, ջրասամույրը, մանուլը և այլն[2]։
Շնորհակալությու
ն!