ELEŞTİREL OKUMA VE

ELEŞTİREL DÜŞÜNME

(CRITICAL READING AND

CRITICAL THINKING)

Taglieber, L. K. (2000). Critical reading and critical thinking

The State of the Art. Ilha do Desterro A Journal of English
Language, Literatures in English and Cultural Studies,
(38), 015-037.
Derslerine eleştirel okuma ve eleştirel düşünmeyi

AMAÇ:
dahil etmek isteyen, L1 ve L2 öğretmenlerine,

- Eleştirel okuma ve üst düzey düşünme

becerileri ile ilgili literatür özeti yapmak

- Kaynak rehber olarak hizmet etmek

05/10/2023
2
 Eleştirel okuma ve eleştirel düşünme becerileri
vazgeçilemeyecek kadar önemlidir (Morgan & Shermis,
l989; Sanacore, 1994).
• Modern toplumlarda, günlük yaşamda dahi insanlar, karmaşık durumlarla uğraşmakta, bazı zor kararlar
vermek ve karmaşık sorunları çözmek durumunda kalmaktadır.

• Bunu verimli ve etkili bir şekilde yapabilmek için gördüğü, duyduğu ve okuduğu her şeyi eleştirel bir gözle
değerlendirebilmelidir.

• İçinde bulunduğumuz bilgi çağında, bütün alanlarda çok fazla sayıda ulaşılabilir basılı materyalin olması
insanların kolaylıkla bilgi yükünün altında kalmasına sebep olmaktadır. Ama sıklıkla, bu bilgi yığınları çok
fazla işe yaramamaktadır.

• Bu nedenle, seçici bir şekilde okumak, onları ilgici çekici ve kullanışlı olmasına göre parçalara ve gruplara
ayırmak gerekmektedir.

05/10/2023
3
 Shannon (akt Jongsma, l99l: 519), eleştirel okumayı bir bireyin, kendi tarihini, kültürünü anlamayı
sağlayan bir araç ve mevcut sosyal yapıyla olan bağlantısı ve hayatını kontrol eden ve etkileyen bütün
kararlarda eşit düzeyde katılım göstermeyi cesaretlendirme olarak görmektedir.

Shor, (akt. Lankshear, l994: 2) eleştirel okuryazarlığı görünenin, fikirlerin ve klişelerin ötesinde,
herhangi bir konuda, sosyal bağlamları ve sonuçları anlama, herhangi bir olayın, metnin, tekniğin,
sürecin, ifadenin, imgenin ve durumun derin anlamını keşfetme ve bunları bireyin kendi içinde
bulunduğu duruma uygulama biçimindeki analitik düşünme, okuma, yazama, konuşma ve tartışma
alışkanlığı, olarak tanımlamaktadır.

ELEŞTİREL OKUMA
05/10/2023
4
 ELEŞTİREL OKUMA

Flynn’e (l989), göre, eleştirel okuma

çok sayıda düşünce düzeylerinin
eşzamanlı bir şekilde kullanıldığı
Bazı yazarlar eleştirel okuma için bir
interaktif bir süreci içerir. Bunlar,
tanım yapmaktan ziyade eleştirel bir
analiz (bir bütünün bileşenlerini
okuyucudan beklenen tutum ve
değerlendirme yoluyla anlam
davranışları ya da eleştirel okumanın
çıkarma), sentez (ilgili parçaları bir
amaçlarının ne olması gerektiğini
araya getirerek anlamlı bir bütün
tanımlamaktadırlar (Simpson, l996;
oluşturma) ve standart oluşturmayı
Frager & Thompson, l985).
gerektiren ve sonra fikirlerin akla
uygunluğunu doğrulamayı içeren
değerlendirmedir.

05/10/2023
5

ELEŞTİREL
DÜŞÜNME
Eleştirel düşüncenin tanımı
için de eleştirel okumanın
tanımındakine benzer bir
durum söz konusudur (Feely
Jr, 1976; Harris & Hodges,
l981; Dale, 1965).
05/10/2023
Ruggeiro (l984: 129)
eleştirel düşünmeyi bir
sorunun hem güçlü hem de
zayıf yanlarını belirlemek
amacıyla, o sorunun
çözümünün detaylı
incelemesi olarak
tanımlamaktadır. Kısaca
değerlendirme ve yargıya
varma olarak
tanımlanabilir.
6
 ELEŞTİREL DÜŞÜNME
ELEŞTİREL DÜŞÜNME

Ennis (1985: 5; 1987: 10) eleştirel düşünmeyi neye inanacağına ve ne yapacağına karar
vermeye odaklanmayı içeren mantıklı yansıtıcı düşünme olarak tanımlamaktadır.

Wilson (1988)’a göre, eleştirel düşünme, bireyin sahip olduğu değerlerle ve inançlarla
çıktıları hesaplama, soruları oluşturma ve bir metinle ilgili kişisel düşünceni belirleme,
açıklama ve savunma (respond the text) olarak tanımlamaktadır.

05/10/2023
7
 Eleştirel düşünme ve eleştirel okuma ile ilgili tanımlara
bakarsak, eleştirel düşünme ve eleştirel okuma ile ilgili
söylenenlerin arasındaki benzerliği görebiliriz.

Eleştirel
Düşünme ve Ayrıca Thistlethwaite (1990: 587)’in belirttiği gibi sıklıkla
kitaplarda belirtilen eleştirel düşünme becerileri listeleri
tanımlanan eleştirel okuma becerileri ile benzerlik
Eleştirel göstermektedir.

Okuma Örnek vermek gerekirse, elde edilen verilerin doğruluğu veya

yanlışlığı kesinlik kazanana kadar yargıda bulunmama,
sorgulama, esnek olma, çıkarımda bulunma, çıktıları
hesaplama, önyargıların farkına varma gibi eleştirel düşünme
becerileri eleştirel okuma kitaplarında bulunan bazı
becerilerdendir (Sheerborne, l981; Harnadeck, 1980).

05/10/2023
8
 Eleştirel Düşünme ve Eleştirel Okuma

• Commeyras (1990: 201), eleştirel düşünmenin okuduğunu anlamayla

yakından ilişkili olduğunu ve akıl yürütmenin okumanın ayrılmaz bir
parçası olduğunu ifade etmektedir.

• Çünkü akıl yürütmeyi içeren eleştirel düşünme, okuyucunun hangi

çıkarımların metinde verilen ve geçmiş bilgilerle tutarlı olduğunu
belirlemek amacıyla izlediği bir süreçtir.

• Bu görüş Colins, Brown, ve Larkin (1980) tarafından da

desteklenmektedir ve Newton (1985: 26) bir adım ileriye giderek,
“eleştirel okuma eleştirel düşünmedir. Eleştirel düşünme bilgiyi
özümseme ve işleme ve fikirleri değerlendirme biçimidir” demektedir.

05/10/2023
9
 Birçok eğitimci çocukların eleştirel düşünme ve okuma becerilerinin büyüdükçe ve
hayatta ve okulda farklı bilgi alanlarında tecrübe kazandıkça kendiliğinden
gelişeceğini düşünmektedir.

Ancak alanda bu konuda farklı düşünülmektedir.

Stauffer (l977), eleştirel düşünme öğrenenlere öğretilebilir ve öğretilmelidir de ve

aslında bu eleştirel okuma ve düşünme becerilerine sahip bireyler yetiştirmek okulun
sorumluluğundadır.

Bu görüş alandaki farklı araştırmacılar tarafından da desteklenmektedir (McMillan &

Gentile, l988; Cioffi, l989; Nickerson, 1989; Wilson, 1988; and others).

ELEŞTİREL DÜŞÜNME VE ELEŞTİREL OKUMA BECERİLERİNİN

GELİŞİMİ

05/10/2023
10
 ELEŞTİREL DÜŞÜNME VE ELEŞTİREL OKUMA BECERİLERİNİN
GELİŞİMİ

Thistlethwaite (l990:
Hickey (l988),
Bazıları öğrenenlerin 586), eleştirel
eleştirel okumaya Turner (l988); Wolf,
eleştirel düşünme okumaya
hazırbulunuşluğun Casneder and
eğitiminin erken odaklanmanın
oyunlar, soru-cevap ve Casneder (l967);
dönemlerde (grade) muhtemel temel
benzeri etkinlikler Burns, Roe and Ross
başlaması gerektiğini okuma becerilerinin
yoluyla anaokulunda (l984) benzer
vurgulamıştır (Hickey, öğrenilmesini
dahi düşüncelere
l988; McMillan & beklememesi
geliştirilebileceğini sahiplerdir.
Gentile, l988). gerektiğini şiddetle
savunmaktadır.
vurgulamaktadır.

05/10/2023
11
ELEŞTİREL
DÜŞÜNME VE
ELEŞTİREL
OKUMA Bu konuda diğer bir görüş de
öğrenenlerin 7, 8, 9 sınıfta (Junior
high school – 12-15) bu beceriyi
Bu konudaki savunmaları lisede (10,
11, 12) ve yüksek öğretimde bilindiği
gibi bilginin büyük bir kısmı kitaplar
BECERİLERİNİN öğrenmelerinin en uygun zaman
olduğudur (Ericson, Hubler, Bean,
aracılığıyla verilmektedir, bu nedenle
öğrenciler bu seviyeye geldiklerinde
GELİŞİMİ Smith, & McKenzie, 1987; Frager &
Thompson, l984).
bir metinden nasıl öğrenmeleri
gerektiğini bilmek durumundadırlar.

05/10/2023
12
ELEŞTİREL Aslında, yüksek öğretimde ödevler ve çalışmalar ağırlıkla

DÜŞÜNME VE
üst düzeyde bağımsız öğrenmeyi gerektirecektir.

ELEŞTİREL
OKUMA
BECERİLERİNİN
GELİŞİMİ Öğrencilerin geniş kapsamlı literatürü yorumlamak ve
çıkarımlarını ifade etmek için sorgulama, çıkarım yapma,
çıktıları hesaplama, olguları düşüncelerden ayırt etme, yazarın
önyargılarını belirleme, yazarın yetki alanını değerlendirme,
verilen bilgiyi karşılaştırma, sınıflandırma ve analiz etme, farklı
kaynaklardan verilen bilgiyi sentezleme, yargıda bulunma,
sonuca varma, genelleme yapmanın önkoşul olduğu
yeterliliklere ihtiyaçları olacaktır.

05/10/2023
13
 ELEŞTİREL DÜŞÜNME VE ELEŞTİREL
OKUMA BECERİLERİNİN GELİŞİMİ
Ayrıca, okuduğu bir metnin düzgün bir özetini yazabilmek için uygun ve yeterli miktarda (enough) bilgiyi
kullanabilmesi, içlerinden en önemlilerini seçebilmesi ve detaylar ile genel bilgilere odaklanabilmesi
gerekmektedir.

Özet yazarken okuyucuları ve özeti yazmanın amacını göz önünde bulundurmalıdır, çünkü bu iki durum özette
nelerin yazılacağını veya dahil edileceğini etkilemektedir (Taylor, l983).

Ancak unutulmamalıdır ki öğrenenlerin zor metinleri eleştirel ve aktif okuyabilmeleri için kesinlikle rehberliğe
ihtiyacı bulunmaktadır.

Öğretmenler metinden yaratıcı yollarla öğrenmeyi derslerine entegre etmelidirler (Bean & Ericson, 1989).

05/10/2023
14
 ELEŞTİREL DÜŞÜNME VE ELEŞTİREL
OKUMA BECERİLERİNİN GELİŞİMİ

Flynn (1989: 668), öğrenenlerin değişik problemlerle destekleyici bir ortamda aktif bir şekilde uğraştığında, kendi fikirlerini
Brown (l985), okullar
değerlendirmeye başladıklarını düşünmektedir.
öğrenenlere, yeterliliklerini
geliştirmeleri ve sonunda
kendi öğrenmelerinin
sorumluluğunu alabilmeleri
için
Genç okuyucular, işbirlikçi bir ortamda bilgiyi düşünerek analiz edip,yol
sentezgöstermelidir
yapıp; değerlendirdikçe, bağımsız ve eleştirel
demektedir.
okuyucular haline gelmektedirler.

05/10/2023
15
 ELEŞTİREL DÜŞÜNME VE ELEŞTİREL
OKUMA BECERİLERİNİN GELİŞİMİ
Yapılan bir araştırma ortaya çıkarmaktadır ki, okullar bu hedeflere ulaşmada çok da başarılı
olamamışlardır.

1960lardan başlayarak 90lara kadar eğitim alanındaki araştırmacılar, Amerika’da eleştirel okuma ve
üst bilişsel düşünme becerileri konularına çok az ilgi gösterildiğini belirtmektedirler (Durkin, l978-79;
1985; Goodlad, l983; Thistlethwaite, 1990).

Brown (l985: 4), silahlı kuvvetlere katıldığında, yüksek öğretime ve çalışmaya başladığında kendi
hatalarını belirleyip düzeltebilecek düzeye (intelligence novice) sahip olma konusunda eksiklik
yaşayan azımsanamayacak sayıda mezun bulunmakta olduğunu ifade etmektedir. Burada
vurgulanmak istenen öğrenenlerin eleştirel düşünme becerileri açısından yetersiz olmalarıdır.

05/10/2023
16
 Öğrenenlerin bu konuda yetersiz olmaları yapılan çalışmalarda bazı
nedenlere bağlanmıştır. Bunlar;

2. Okumayı öğretme konusunda

geleneksel yaklaşımları tercih eden 3. Bazı öğretmenlerin kendilerini
1. okuma çalışmalarında önemin
okullarda öğretmenlerin eleştirel eleştirel düşünme becerilerin
daha çok metnin anlamını çözmeye
düşünme becerilerini öğretmek için öğretme konusunda yetersiz
odaklanması (Durkin, l983).
yeterli vaktinin olmaması hissetmesi (Libâneo, l99l).
(Thistlethwaite, l990).

4. Öğretmenlerin ebeveynlerin
tepkilerinden çekinmesi veya
5. Öğretmenlerin eleştirel düşünme
öğrencilere düşünme özgürlüğü
becerilerini öğretmek amacıyla
verildiğinde kendi önemini/etkisini
kullanacakları uygun materyalleri
kaybetmekten korkması
hazırlamaya vakit bulamamaları.
(Thompson Frager, l984;
Thistlethwaite, l990)
05/10/2023
17
 ELEŞTİREL OKUMA VE ÜSTBİLİŞSEL DÜŞÜNMEYİ ÖĞRETMEK İÇİN ÖRNEK DERSLER,
TEKNİKLER VE REHBERLER

Son yıllarda, araştırmacılar okuma-yazma arasındaki

ilişkiyi öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerini
Bu amaçla, eleştirel okuma ve üstbilişsel düşünme
geliştirmek için bir araç olarak kullanma konusuyla
becerilerinin destekleneceği teknik ve modeller
ilgilenmeye başlamışlardır (Simpson, l986; Browning,
geliştirmek için çok çaba harcanmıştır.
l986; Tierney, Sotter, O’Flahavan, & McGinley, l989;
Kurt & Farris, l990; Thistlethwaite, l990).

05/10/2023
18
 Clifford (l980; akt Lehr, l982), okuma ve yazmayı içeren, öğrenenin yazarın nasıl
ürettiğini, geliştirdiğini, açıkladığını ve önemli bilgileri nasıl sınıflandırdığının farkına
vardığı bir teknik geliştirmiştir. 4 aşamadan oluşur.

2. Fark etme (perception): 4.

1. Katılım (involvement):
öğrenenin metinle arasında
kişisel anlamlandırma
yapması (personal interest)
3. Yorumlama Değerlendirme
öğrenenin soruları
(interpretation), öğrenenin (evaluation),
cevaplarken o cevabı tercih
dikkatini içerden dışarıya öğrenenin
etmesindeki detayların
vermesi ve metinden anlam metinden yola
üstünde düşünmeye
çıkarmaya başlaması çıkarak yargıda
başlaması
bulunması

05/10/2023
19
 Barnes’ın (l979) öğrenenin fikirlerini sınıflandırması, geliştirmesi ve ifade
etmesine yardımcı olmayı hedefleyen bir sınıf tartışması üzerine temellendirilmiş
bir sorgulama sınıflandırma sistemidir (questioning classification system).

Son olarak da öğrenenin elde ettiği

sonuç hakkında yargıya varma,
Bu modelde öğrenen, bilgileri
Daha sonra öğrenene bu kez, tahmin değer biçme, doğrulama ve savunma Eğer kendi sözleriyle yeniden
hatırlar, öğrenene birbiri ile ilişkili
etmesi, keşfetmesi, tasarlaması ve yapabilmesini sağlayacak anlatamazlarsa farklı bir bakış açısı
sorular sorulur ve bir durumu farklı
çıkarımda bulunması için farklı değerlendirme soruları sorulur. Buna geliştiremezler veya eleştirel
biçimde, karşılaştırmalı olarak ifade
konularda sorular sorulur. göre öğrenen hikayedeki temel yargılarda bulunamazlar.
etmesi istenir.
olguları anlayabilmelidir ki, kendi
kelimeleriyle yeniden anlatabilsin.

05/10/2023
20
 Üçüncü model Cunningham öğretmenlerin okuduğunu anlama (reading
comprehension – understanding meaning) ile eleştirel
okumayı (evaluating meaning) birbirine karıştırdıklarını

Cunningham’ın düşünmektedir.

(l980) iki aşamalı Bu iki aşama okuduğunu anlama ve eleştirel okumanın

birbirinden farklı ama ilişkili süreçler olduğu fikrine
modelidir. vurgu yaparak mevcut ikilemi çözmeyi
hedeflemektedir.

İlk aşama Staufer’ın (l977) Yönlendirilmiş okuma-

düşünme etkinliğine (Directed Reading-Thinking
Activity), dayanır. Öğrenenin metnin olası anlamlarını
ortaya çıkarmasına odaklanır.

İkinci aşamada, metnin eleştirel okunması söz

konusudur.

05/10/2023
21
 Thompson ve Bu rehberde beş aşamalı bir ders modeli
bulunmaktadır.
Frager (l984),
öğretmenlere okuma (1) Dikkati çekme;

çalışmalarında (2) öğrenenlerin tamamının aktif katımını

sağlama;
kendi derslerini
hazırlayabilmeleri (3) öğrenenlerin önceki öğrenmelerini ve
bilgilerini kullanma;
için bir rehber (4) yeterlilik aktarımını sağlamak ve
sunmuşlardır. desteklemek ve

(5) Çalışmaları, 50 dakikalık dersin dışına da

yaymak.

05/10/2023
22
 Eleştirel okuma ve düşünmenin önemini
Diğer bir model ise eleştirel okuma
öğrencilere göstermek için tarihin çok
çalışmalarında sınıflandırma
uygun bir alan olduğu düşünülmektedir.
(classifying), analiz, sentez, yorumlama
Bununla birlikte, metinlerdeki çatışmayı
(infer), değerlendirme (evaluate,),
(conflict) bir araç olarak kullanarak
yargıda bulunma (judgement)
öğrencilere eleştirel okumanın
becerilerinin kullanılmasını
öğretilebileceği de tartışılmaktadır
içermektedir (Paul (l990).
Frager ve Thompson (1985).

05/10/2023
23
 Bunun için dört (1) öğrencilerin aynı konudaki tartışmalı metinleri
okunması sağlanır
aşamalı bir
model bile (2) öğrencilerin konu ile ilgili her iki tarafı da

tasarlanmıştır.
ilgilendiren açıklamalarından ya da tartışmalarından
kavramsal uyumsuzluklar ortay çıkarılır

(3) konunun eleştirel bir şekilde okunması için

model geliştirilir

(4) geliştirilen modele bağlı olarak kullanılan

eleştirel okuma ve düşünme becerileri ile ortaya
çıkarılan kavramsal uyumsuzluklar derste tartışılır.

05/10/2023
24
 ELEŞTİREL Eleştirel okuma ve düşünmenin geliştirilebilmesi,
olgu ve düşüncenin birbirinden ayrılabilmesi,
yazarın eğiliminin farkına varılabilmesi ve verilen
OKUMA VE bilgilerin karşılaştırmalı bir şekilde
değerlendirilmesi için hazırlanacak materyallerde
DÜŞÜNME gazetelerde, dergilerde kullanılan haberler,
makaleler, reklamlar, filmlerle ilgili eleştiri

BECERİLERİNİ
yazıları, romanlar ve hikayeler gibi gerçek
metinleri kullanmak konusuna çok önem
verilmektedir (Thistlethwaite, 1990; Dwyer and
GELİŞTİRMEK İÇİN Summy, l986; LaSasso, 1983).

BİLGİLENDİMRE
AMAÇLI YAZILMIŞ
METİNLERİN Özellikle öğrencilerin yaşına uygun metin
kaynağını seçmek, onların ilgilerini çekmek ve

KULLANILMASI etkinlikten keyif almasını sağlamak için uygun

konuların bulunmasını sağlayacaktır.

05/10/2023
25
 Frager and Thompson (l984: 401, 607) haftalık bir haber dergisi (Time) kullanarak yüksek öğretim
düzeyinde eleştirel okuma çalışması gerçekleştirmişlerdir. Derslerde bilgiyi özetleme, farklı
kaynaklarla sentezleme, eleştirel okuma ve çıkarım yapma konuları üzerinde durulmuştur.

Bu dersler sonucunda Time dergisi kullanmanın üç olumlu Buradan yola çıkarak

boyut ortaya çıkmıştır. araştırmacılar, otantik
materyalin kullanılması ile
(l) içerik akademik dallarını yansıtmaktadır; öğrencilerin hayat boyu
kullanacakları bir okuma
alışkanlığı kazanacaklarını
(2) Makaleler kitaplardaki yapılandırılmış olan benzerlerinden düşünmektedirler.
uzun ancak sınıfta kullanabilecek kadar kısadır.

(3) makaleler ve resimler okuma isteğini arttırmakta ve ilgi

çekmektedir.

05/10/2023
26
 Yazarın yeterliliğini değerlendirme,
düşünce ve olguyu birbirinden ayırt
Ancak otantik materyal
etme, farklı bakış açılarını anlama,
kullanımında dikkat edilmesi
sentez yapma, propagandayı fark
gereken husus, materyallerin aslında
etme, önyargılı ve aklı selim olmak
yetişkinler için hazırlandığı,
arasındaki farkı görme gibi
pedagojik olarak tasarlanmadığıdır
becerilerin kullanılacağı etkinlikler
(Criscuolo and Gallager; l989: 443).
hazırlanabileceğini
belirtmektedirler.

Olson, Gee, and Forest (l989) ise ilk ve ortaokullarda, otantik materyallerden olan
dergilerin okuduğunu anlama ve eleştirel okumayı geliştirebilmek amacıyla ne
kadar önemli bir yere sahip olduğunu belirtmektedir.

05/10/2023
27
 Cioffi (1992) ve Flynn (l989) de farklı türdeki otantik materyali
eleştirel okuma becerilerini geliştirmek amacıyla kullanmışlardır.

Her bir metnin bağımsız olabileceği gibi, farklı metinlerin birleşimi ile de oluşturulmaktadır
(reklam, haber, masal).

Metinler gerçek ya da temsili olayları içermektedir.

Seçilen gerçek konuları temsil eden durumla ilgili role-play etkinliği özellikle sosyal ya da
iletişimsel konularda önerilmektedir.

Bütün bu çalışmalarda amaç öğrenenlere eleştirel okuma becerileri için temel oluşturmak ve
işbirlikçi problem çözme yoluyla eleştirel öğrenme becerileri geliştirmektir (Flynn, l989:
48).

05/10/2023
28
 ELEŞTİREL Geleneksel anlayışın aksine, edebi bir eser detaylı bir
şekilde analiz edilemez.
OKUMA VE
DÜŞÜNME Ancak eleştirel düşünme becerilerini geliştirmek için
BECERİLERİNİ edebi metinlerin kullanılması düşüncesi alandaki birçok
araştırmacı tarafından desteklenmektedir.

GELİŞTİRMEK
İÇİN EDEBİ Commeyras (l989: 703) edebiyatın gerçek hayatın
yansıması olduğu gerekçesiyle, eleştirel düşünmeyi

METİNLERİ teşvik etmek amacıyla sınıflarda kullanılabileceğini

ifade etmiştir.

KULLANMA Çalışmasında Commeyras öğrenenlerin oyunlardaki

karakterleri çalışabilmeleri için tümevarımcı
muhakemeyi içeren bir yaklaşım tasarlamıştır (Tom
Sawyer, from Mark Twain).

05/10/2023
29
 Onlara göre, okulun kontrollü ortamında
McMillan ve Gentile (l988: 878) erken yaşlarda
kullanılacak olan materyaller yoluyla, açık
edebi eserlerin çocuklara eleştirel düşünme
tartışmalar gerçekleşir ve öğretmen öğrencilerine
becerilerini kazandırmak için derslerde
eleştirel ve etik düşünmeyi geliştirmede yol
kullanılması gerektiğini savunurlar.
gösterebilir.

Buckley’e (l986) göre, edebi

eserler iyi yazabilmek için
yaşam hakkında önemli
tezler ve çıkarımlar sunarlar.

05/10/2023
30
 Özet

Eleştirel okuryazarlık teorisyenler, araştırmacılar ve öğretmenler için

herzaman derin bir ilgi uyandırmıştır.

Ayrıca Amerika, Kanda, Avustralya ve benzeri yerlerde son yıllarda

alanyazında en önemli gündem olmaya devam etmektedir.

Dahası Uluslar arası Okuma Birliği (the International Reading Association)

bazı Amerikan yüksek okullarıyla ve kuruluşlarla birlikte bir çok farklı
ülkede eleştirel geliştirmeyi hedefleyen projeleri fonlamış ve
yürütmüşlerdir.
05/10/2023
31
 The Reading for Understanding Project in Romania,
The Orava Project in Slovakia,
The Reading and Writing for Critical Thinking Project in
former Soviet dominated countries – Albania, Estonia,
Kazakhstan, Kyrgyzstan, Lithuania, Romania, and Russia.
Projeler;
Eğitimcilere eleştirel düşünmeyi ve bağımsız düşünmeyi
teşvik edecek uygun öğretim yöntemleri geliştirebilmeleri
için öğretmenlere yardımcı olmayı ve projeler
tamamlandıktan sonra da sürdürülebilirliği sağlamak
amacıyla öğretmenleri eğitmeye devam etmek amacıyla
personel gelişim yöntemlerini oluşturmayı hedeflemektedir.

05/10/2023
32
 The Importance of the Act of
Reading- Translated by Loretta
Slover

Paulo Freire,
1983

05/10/2023
33
 Paulo Freire

Resife, Brezilya’da 1921’de dünyaya geldi.

1929 büyük Amerikan Ekonomik Krizinden etkilenen ailesi ile daha düşük sosyo-ekonomik
düzeydeki bir şehirde yaşamaya başladı.

Ezilenlerin Pedagojisi "Pedagogy of the Oppressed" isimli kitabıyla tanınır.

“I didn't understand anything because of my hunger. I wasn't dumb. It wasn't lack of interest. My
social condition didn't allow me to have an education. Experience showed me once again the
relationship between social class and knowledge" (Freire as qtd in Stevens, 2002).
05/10/2023
34
 EZİLENLERİN Freire için eğitim bireyin özgürleşmesini sağlayacak bir araçtır.

PEDAGOJİSİ
Okuma-yazma bilmeyen yoksullara okuma yazma kursları açarak;
okuma etkinlikleri düzenlemiştir ve bilinçlenmelerini sağlayarak,
içinde bulundukları durumun derinlemesine bilincine varmalarını
sağlamak (critical consciousness) temel hedefidir.
İnsanlar kendi sözlerini söylemeli ve dünyayı kendi sözleriyle
okumalıdır.

Özgürleşme ancak hem ezenlerin hem de ezilenlerin içinde

bulundukları durumdan mutsuz olmaları ve insanlaşma çabası içine
girmeleri ile sağlanabilir.

Bunu gerçekleştirme aracı “eğitim”dir.

05/10/2023
35
 EZİLENLERİN PEDAGOJİSİ

• Geleneksel eğitim “bankacı eğitim modeli” olarak tanımlanmaktadır. Bankacı eğitim modelinde öğretmen düşünen
ve her şeyi bilendir. Bu modelde öğrenciye gerçeğin bilgisi değil yalnızca görünüşü sunulur. Topluma manzara
resmini bir dağ arkasındaki iki bulut, yarım bir güneş, bir akarsu ve iki çocuk resmi olarak kodlayan bankacı eğitim
modelidir.

• Ancak, ismini Ay’a ya da Mars’a yazma hayali kurdurup resmettiren diyaloğa dayalı eğitim modelidir. Bu modelde
öğrenen öğretmenler ve öğreten öğrenciler vardı. Öğretmen bir otorite figürü olmaktan çıkar ve tamamen öğrenciye
eşlik eder.

• Ezilenlere burada düşen insanı pasifleştiren bankacı eğitim modelini reddederek yerine üretkenliği barındıran
problem tanımlayıcı modelini getirmektir. Böylece insanlar sorgulama güdülerinin farkına varacak kadercilik ve
evcilleşmeden uzaklaşacaklardır. Bunun içi söz ve eylem bir arada olmalıdır.

05/10/2023
36
 Çalışmanın amacı

«Okuma, bireyin kişisel

deneyimini ve sosyal
Kendi hayatında okumanın dünyayı anlaması üzerine
Eleştirel okumanın önemine
öneminin farkına nasıl kurulu olan insan gelişimini
vurgu yapmak
vardığını anlatmak ve büyümesi sürecinin bir
parçası olarak
görülmektedir.»

05/10/2023
37
Çocukluk:

 Doğduğu ev, ailesi, çevresi, kültür, sosyal ilişkiler,

yaşam biçimi, korkuları

 Dünyayı ilk okuduğu yer ve dönem

05/10/2023
38
 Ergenlik:

Okul
ile olan
ilişkisi
Öğretmenleri ve okumaya
ilişkin tutumları (Eunice
Vasconcellos)
«Eunice ile, bir kelimeyi okumak kelime dünyasını
(word-world) okumak anlamına geliyordu.»

05/10/2023
39
 Yetişkinlik

Mekanik öğrenmeye karşı olarak,

okuma ve okumanın altında yatan
önemin ilişkisini kurma

05/10/2023
40
 Okumak, sadece yazılı olanı çözümlemekle
okuma bitmiş sayılmaz, daha ziyade dünya
ile ilgili sahip olunan bilgiye ulaşılır.

Dünyayı okumak, bir sözcüğü okumanın

öncesinde gelir.

Dil ve gerçeklik iç içe geçmiştir.

Bir metnin eleştirel okunmasına atfedilen

anlayış metin ve bağlam arasındaki ilişkiyi
kavramak anlamına gelir.

05/10/2023
41
 Okumayı ve yazmayı sadece kelimeleri, heceleri veya harfleri ezberlemeye, öğretmenin
öğrenenin kafasını kendi kelimeleriyle doldurduğu bir öğretim sürecine indirgemek
istemem.
Aksine, öğrenci bilme ve yaratıcılık olarak okuma ve yazmayı öğrenme eyleminin
öznesidir.

Bu aşamada öğretmenin yardımına ihtiyaç duymaktadır.

Bu öğretmenin yardımının öğrencinin dilini okuma ve yazmayı öğrenirken yaratıcılığını ve

sorumluluğunu geçersiz hale getirmek anlamına gelmemektedir.

05/10/2023
42
 Dünyayı okumak her zaman, kelimeyi
okumanın önünde gelir ve kelimeyi
okumak sürekli olarak dünyayı okumak
demektir.

Dünyadan kelimeye ve kelimeden dünyaya

olan hareket her zaman var olmuştur.

Ayrıca bir adım ileriye gidip sadece

kelimeyi okumak dünyayı okumanın önüne
geçer demeyelim, aynı zamanda yazmak ile
yani kelimeleri bilinçli bir araçla
dönüştürmeyle kelimeleri okuma dünyayı
okumanın önüne geçer.

05/10/2023
43
 • TEŞEKKÜRLER…

05/10/2023
44