ULUSLARARASI

EKONOMİK
KURULUŞLAR
Ders 3_GÜMRÜK TARİFELERİ VE TİCARET GENEL ANLAŞMASI (GATT)
• İki savaş arasındaki dönem boyunca uluslararası ticarette görülen
kısıtlayıcı uygulamalardan özellikle batılı ülkeler şikayetçiydiler neden?
• Çünkü sanayi üretiminin hızla geliştiği bu ülkede, ekonomik hayatın
canlılığı, büyük ölçüde geniş dış piyasaların varlığına bağlı olduğunu
biliyorlardı.
• Bu yüzden;
• Avrupa, Kuzey Amerika ve Japonya, Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel
Anlaşması (GATT) himayesinde bir dizi çok taraflı ticaret liberalizasyonu
yoluyla ticari ilişkileri yeniden kurmaya odaklandı.
GATT
• II.Dünya savaşından sonra ortaya çıkan dünya ticaretini
serbestleştirme eğilimleri günümüzde de hızlı bir biçimde sürmektedir.
• Bu süreç iki ayrı doğrultuda gelişme göstermiştir.
• Birincisi, GATT çerçevesindeki görüşmelerle ticaretin serbestleştirilmesine
dayanan küresel yaklaşım,
• İkincisi, iktisadi birleşme hareketlerini kapsayan bölgesel yaklaşım.
• Ticari küreselleşme süreci 1947’de GATT’ın oluşturulmasıyla başlar.
Çok Taraflı Ticaret sistemi
• Bugünkü çok taraflı ticaret sistemi üç aşamada oluşmuştur:

• GATT (Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması – 1948)

• Ticaret müzakereleri turları
• 1994 Marakeş Konferansı DTÖ’nün kurulması ve Uruguay Round
Anlaşmaları
1947-1948 Uluslararası Ticaret Örgütü
• 1947-1948 arasında Havana’da(Küba) toplanan 50 kadar ülke temsilcisi tarafından
İTO adı verilen bir örgüt kuruldu.
• Temel görevi, dünya ticaretini serbestleştirmek.

• Fakat görevleri, ülkelerin iç ekonomik politikalarına karışmak niteliği taşıdığı

gerekçesiyle, başta ABD olmak üzere, bazı sanayileşmiş ülkelerin yasama organları
tarafından onaylanmamıştır.

• Gerçek neden ise, serbestleştirmeden zarara uğrayacak yerli sanayi temsilcilerinin

yaptıkları siyasi baskılardır. (Siyasi egemenlik tehdidi)
• İTO’nun onaylanmaması üzerinde GATT geçici bir anlaşma olarak ortaya çıktı.
GÜMRÜK TARİFELERİ VE TİCARET
GENEL ANLAŞMASI (GATT)

• GATT, dünya ticaretinde liberalleşmeyi amaçlayan küresel bir

sistemdir.
• Bu sistem, üye ülkeler arasındaki ticareti, ticaret ilişkilerini, hukuki
hakları ve yükümlülükleri kapsayan kurallardan ve prosedürlerden
oluşan bir bütündür.
GATT

• 1947 yılında 23 ülkenin katılımıyla geçici olarak Cenevre’de düzenlenen

uluslararası bir konferans sonucunda savaş sonrası dünya ticaret sisteminin ilk
sütununu oluşturan GATT (Gümrük Tarifeleri Genel Anlaşması) 1 Ocak 1948
tarihinde yürürlüğe girmiştir.

• Uluslararası Ticaret Örgütünün kurulamaması üzerine, “geçici” olma özelliğine

rağmen, Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması 1948-1994 yılları
arasında uygulanmış ve dünya ticaretinde genel kabul gören bir çerçeve
oluşturmuştur.
• Türkiye GATT'a 1951 yılında Torquay Turu sırasında taraf olmuş ve
DTÖ'nün de kurucu üyeleri arasında yer almıştır
GATT Özet
• GATT ile uluslararası ticaret sistemi ilk kez kurulmuştur. GATT'ın
kuruluşundan günümüze kadar geçen süre içerisinde rekabeti bozucu,
ticareti kısıtlayıcı engellerin kaldırılması nedeniyle dünya ticaretinde
önemli artışlar kaydedilmiştir.
• GATT ile gelen sistem, ticaret pazarlıkları veya görüşme turları ile
gelişmiştir. İlk tur, tarifeler ve indirimlere yoğunlaşmış, daha sonra
anti-damping ve tarife dışı destekleri de kapsamıştır.
• Son tur olan Uruguay Turu ise DTÖ’yü kurmuştur.
• DTÖ, IMF ve Dünya Bankası ile birlikte Bretton Woods kurumlarının
üçüncü ayağını oluşturmaktadır.
GATT'ın Temel İlkeleri
• GATT;

• En Çok Kayrılan Ülke Kuralı,

• Ulusal Muamele Kuralı veya Ulusal İşlem,
• Gümrük vergilerinin indirilerek konsolide edilmesi,
• Korumanın sadece gümrük vergileri ile gerçekleştirilmesi ( tarifeler
yoluyla)

olarak sıralanabilecek dört temel prensip üzerine inşa edilmiştir.

GATT'ın Temel İlkeleri
• En Çok Kayrılan Ülke Kuralı;
• Üye ülkeler arasındaki dış ticaret, ayırımcı olmayan bazda yapılmalıdır.
• Bu kural uyarınca üye ülkelerin biri diğer bir ülkeye herhangi bir
gümrük kolaylığı sağladığı taktirde, bu kolaylıktan Anlaşmaya taraf
ülkelerin tüm faydalanabilecektir.
• Bu kuralın bazı istisnaları
• Gümrük birlikleri, serbest ticaret anlaşmaları gibi bölgesel ticaret anlaşmaları
ve genel preferanslar sistemi gibi gelişme yolundaki ülkeler lehine düşük
gümrük vergisi alınması veya gümrük vergisinin alınmaması gibi ayrımcı
nitelikteki uygulamalar.
GATT'ın Temel İlkeleri
• Ulusal Muamele Kuralı,
• iç pazara ilişkin düzenleme ve uygulamalar yönünden ithal ve yerli
mallar arasında ayrım yapılmamasını öngörmektedir.
• Ulusal Muamele Kuralı yalnız bir mal, hizmet ve fikri mülkiyet pazara
girdikten sonra uygulanır.

• örneğin, yerli üretimden gümrük vergisine eş bir vergi alınmamış

olmasına rağmen, ithal mal üzerinden gümrük vergisi alınması Ulusal
Muamele Kuralına aykırılık teşkil etmez.
GATT'ın Temel İlkeleri
• “Gümrük Vergilerinin İndirilerek Konsolide Edilmesi” ilkesi,
• her üye ülkenin taviz listesinde yer alan oranlar, bağlı oranlar olarak
adlandırılmakta ve ülkeler, uygulamada söz konusu oranların üzerine
çıkamamaktadır.

• Tarifeler Yoluyla Koruma” ile GATT, tarife dışı engellerin bazı istisnalar
dışında tümüyle yasaklanmasını, tarifelerin de giderek azaltılmasını
öngörmektedir.
• "Tarifikasyon" olarak adlandırılan süreçte, tarım ürünlerindeki ithalat
kısıtlamaları büyük ölçüde tarifelere dönüştürülmüştür.
GATT politika Ve uygulamaları
• Koruma aracı olarak gümrük tarifelerinin tercih edilmesi: (GATT 47)
• GATT, zorunlu durumda, gümrük tarifelerini üstün tutar.
• Tarifeler daha saydam ve piyasa mekanizmasıyla daha uyumludur.
• Kotalar ve idari kararlar saydam olmadıklarından kısıtlama konusunda belirsizlik olduğu öne
sürülmüştür.
• GATT ve Haksız Rekabet: damping ve sübvansiyona karşı Anti-Damping Vergisi.
• GATT ve Çevre Korunması: Serbest ticaret sonucu yoğun rekabet ve maliyeti düşürme
çabaları, kaynakların aşırı kullanımına yol açması ve daha düşük çevre standartlarının
benimsenmesi sonucunu doğurur.
• GATT, bir malın üretim şekline göre, ithalini kısıtlamaz. Örneğin;Tuna balığı avlanması Ağ’larla
yapıldığından yunusların da öldürülmesi.
• Bu durumda, Tuna balığı ithali yasaklanabilir mi? (Çelişki)
• Çevre koruma standartları yüksek olan ülkelerin düşük olan ülkelerden yaptıkları ithalata özel bir vergi
koyulmak istenmesi GATT ilkeleri uygun düşmez.
GATT politika Ve uygulamaları
• GATT ve Yeni Korumacılık:
• GATT 47 sözleşmesine göre, ‘‘bir üye ülkenin ihracatı, ithalatçı ülkede
ciddi zarara yol açıyor veya böyle bir tehlike doğuruyorsa, bu durumda
ithalatçı ülke iç piyasayı koruma amacıyla kısıtlayıcı önlemler alma
hakkına sahiptir.’’
• Sanayileşmiş ülkelerin, GOÜ lerden yaptıkları ithalata gümrük tarifeleri
yerine gönüllü ihracat kısıtlaması (ihracat kotaları) uygulamalarını
istemeleri ayrımcılıktır. Çünkü;
• Tarifeler tüm ülkelere karşı ve aynı oranda, oysa ihracat kotaları istenen
ülkelerin mallarına karşı konulmaktadır.
 Katılan
Yer / İsim Yıl Gündem Konuları Ülke
Sayısı
1. Cenevre  Round 1947 Tarifeler 23
2. Annency Round 1949 Tarifeler 13
3. Torquay Round 1951 Tarifeler 38
4. Cenevre Round 1956 Tarifeler 26
1960-
5. Dillon Round Tarifeler 26
1961
1964-
6. Kennedy Round Tarifeler ve anti - damping önlemleri 62
1967
1973- Tarifeler, tarife dışı önlemler ve çerçeve
7. Tokyo Round 102
1979 anlaşmalar
Tarifeler, tarife dışı önlemler, kurallar,
1986- hizmetler,   fikri mülkiyet hakları,
8. Uruguay Round 123
1994 anlaşmazlıkların halli, tekstil, tarım,
DTÖ’nün kurulması vb.
GATT Müzakereleri
• 1947 Cenevre Müzakeresi: vergilerin azaltılması kararı sonucu ABD’nin vergi
oranlarını yüzde 35 azaltmasıyla oldukça başarılı bir sonuç elde etmiştir.
• Annecy (1949) ve Torquay müzakereleri GATT’ın büyümesine ve üye devletlerin
artmasını sağlamasına rağmen vergi indirimleri konusunda pek fazla aşama
kaydedememiştir.
• O dönemde GATT’ın ticaretin liberalleşmesi ve vergi indirimleri konusunda pasif
kalması sonucu dünya ticareti bir süre durağan bir çizgi izlemiştir.
• Ancak Avrupa’da kurulan Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü ve Avrupa Ekonomik
Topluluğu’nun (AET) kurulması ile dünya ticareti tekrardan dinamik bir görünüm
kazanmıştır.
• GATT vergi indirimleri konusundaki en büyük başarısını 1960’larda gerçekleşen
Kennedy ve 10 yıl sonra yapılan Tokyo müzakereleriyle elde etmiştir.
GATT Müzakereleri
• AET’nin ticaret liberalizasyonunda başarılı olması ABD’yi çok taraflı
ticaret anlaşması yapmaya sevk etmiştir.
• Kennedy turu ve ABD’nin arayışları bu açıdan anlamlıdır. Kennedy
turunda taraflar tarife indirimini kabul etmişler ve anti-damping
önlemlerini gündeme getirmişlerdir.
GATT Müzakereleri
• Uruguay Müzakaresi (Turu),
• Savaş sonrası çok taraflı ticaret müzakerelerinin en kompleks yapıda olanıdır.
• İmzalanmasına kadar 7 yıl geçmiştir.
• Gümrük vergilerini azaltmak ya da gümrük vergilerini kaldırmak öneri olarak
sunulmuş olsa da bu müzakerelerin temelini oluşturmamıştır.
• Daha çok bu müzakereler ticaretle bağlantılı
• Yatırım önlemleri (TRIMS),
• Hizmet ticareti genel anlaşması (GATS),
• Ticaretle bağlantılı fikri mülkiyet hakları anlaşması (TRIPS)
• gibi yeni başlıklarla diğer müzakerelerden daha geniş bir kapsama sahip olmuştur
GATT Müzakereleri
• Uruguay Turu

• Dış borç ve iç ödeme sorunlarıyla karşı karşıya olan gelişmekte olan

ülkeler, ihracatlarının önündeki engellerin kaldırılmasını talep ederken,
• Sanayileşmiş ülkeler de fikri mülkiyet hakkının korunması ve hizmet
ticaretinin liberalizasyonunu talep etmişlerdir.
• Sonuç olarak, Uruguay Turu ile hizmet ticareti (GATS) ve tarım, tekstil
sektörleri GATT yönetmeliğinin kapsamına alınmıştır.
• Ticaretle bağlantılı fikri mülkiyet hakları ve sahte mallar anlaşması (TRIPS)
ise müzakereler sonucu imzalanmıştır.
GATT Müzakereleri
• Müzakere turları vasıtasıyla;

• GATT’ın temel metni önemli ölçüde ilk halini korumuş,

• buna ilave olarak, taraf olunması ihtiyari olan "çoklu anlaşmalar" biçimindeki
eklemeler yapılmış ve
• tarifelerin daha da aşağıya çekilmesine yönelik çabalar sürdürülmüştür.
• Uluslararası ticaretin serbestleştirilmesine yönelik en önemli adımlar atılmıştır.