RIZAL SA BRUSSELS

• Umalis si Rizal patungo ng lunsod ng Brussels

(1890) kasama ni Jose Albert at nanuluyan sa
isang bahay paupahan sa 38 Rue Philippe
Champagne na pinangasiwaan ng magkapatid
na babaeng Jacoby na sina Suzanne at Marie.
• Sa Brussels ay sinimulang sulatin ni Rizal ang
nobelang El Filibusterimo at nagsusulat din
siya ng mga ipinadadalang artikulo para sa La
Solidaridad .
• Ginugugol din niya ang kanyang mga libreng
sandali sa pagpapalakas ng katawan sa
gymnasium at sa pagsasanay sa pagbaril at
iskrima.
• Naging kasama ni Rizal sa kuwarto si Jose
Alejandrino napansin niya ang labis na
katipiran ni Rizal (sa bahay lamang kumakain
at nagluluto ng pansit)
ANG KONTRIBUSYON NI RIZAL
SA KILUSANG PROPAGANDA
ANG LA SOLIDARIDAD
Mga Artikulong ni Rizal sa La Solidaridad
(Made in Brussels)
• A la Defensa - isang sagot sa mapanirang
artikulo ni Patricio Escosura.
• La Verdad Para Todos - isang pagtatanggol sa
mga katutubong pinuno sa Pilipinas sa mga
pamumuna ng mga Espanyol na ang Pilipino
ay mangmang at tanga.
• Vicente Barrantes Teatro Tagalog - ipinakita ni
Rizal ang kamangmangan ni Vicente Barrantes
sa tanghalang sining ng mga Tagalog.
• Una Profanacion - isang artikulo na
tumutuligsa sa mga prayle sa pagkakait nito ng
isang Kristiyanong libing para sa kaniyang
bayaw na si Mariano Herbosa.
• Verdades Nueva - sinagot ni Rizal ang
akusasyon ni Vicente Belloc na ang
pagbibigay ng reporma sa Pilipinas ay
makakasira sa katiwasayan ng pamahalaang
Espanyol sa Pilipinas.
• Crueldad - sa artikulong ito ay ipinagtanggol
ni Rizal si Blumentritt laban sa paninira ng
mga kaaway nito.
• Diferencias - kaniyang sinagot ang isang
artikulo na nanunudyo sa mga Pilipinong
humihingi ng Reporma.
• Inconsequencias - ipinagtanggol niya si
Antonio Luna laban sa ginawang paninira ni
Mir Deas.
• Llanto y Risas - mapait na pagpuna ni Rizal
laban sa mababang pagtingin ng mga bayarang
mamahayag ng prayle sa mga kayumangging
Pilipino.
• Ingratitudes - isang artikulo na sumasagot sa
sinabi ni Gobernador Weyler sa mga taga-
Calamba na huwag magpalinlang sa mga walang
kabuluhang pangako ng kanilang mga walang
utang na loob na anak (isa na dito si Rizal).
• Binigyan din ni Rizal ng pansin ang
ortograpiya ng wikang Tagalog sa pamamgitan
ng paggamit ng k at w at ituwid ang
Hispanikong pagsulat tulad ng arao at salacot.
Dahilan dito ay sinulat ni Rizal ang kanyang
artikulo Sobre La Nueva Ortografia de la
Lengua de Tagala na kanyang inilathala sa La
Solidaridad.
 Masamang Balita sa Brussels
• Sa Brussel ay nakatanggap si Rizal ng
masamang balita.
– Ang sumasamang kalagayan ng mga magsasaka sa
Calamba.
– Nagharap ng demanda ang mga Dominicano para
alisin ang lupang kanilang pinapaupahan kay Don
Francisco Mercado - Rizal.
– Ipinatapon si Paciano at kanyang mga bayaw na si
Manuel Hidalgo ay muling ipinatapon sa Bohol.
 “GUSTO KONG UMUWI!”
• Nagbalak umuwi upang makatulong sa
pamilya ngunit sinalungat nina Graciano
Lopez- Jaena, Jose Maria Basa, Ferdinand
Blumentritt at Mariano Ponce.
• Nagbago lamang ang isipan ni Rizal nang
matanggap niya ang sulat ni Paciano na
nagsasabing natalo sila sa kaso at ito ay
kanilang iaapela sa Korte Suprema sa Madrid.
 PAGHINGI NG TULONG
• Humingi ng tulong sa Asociacion Hispano-
Filipina at mga pahayagang liberal sa Madrid
tulad ng La Justicia, El Globo, La Republica,
at El Resumen upang matulungan siya sa
paghingi ng katarungan sa kanyang pamilya at
kababayan sa Calamba.
• Tumayo si Marcelo H.
del Pilar bilang
abogado ni Rizal

• Kanilang idinulog ang

kanilang protesta laban
sa kawalang katarungan
ni Gobernador Heneral
Valeriano Weyler at ng
mga paring
Dominikano.
• Ang kanilang pakikinayam kay Ministro Fabie
ng Ministerio ng Katarungan ay nawalan ng
kabuluhan. Ang patakaran ng Espanya ay ang
"sarahan ang tainga, buksan ang pitaka, at
magkibit-balikat na lamang."
• Natanggap ni Rizal ang masamang balita na
natanggap na nila ang kautusan ng
PAGPAPAALIS SA MGA TAGA-
CALAMBA MULA SA HACIENDA NG
MGA PARING DOMINIKANO..
• Ipinanukala ni
Blumentritt na
makipagkita si Rizal sa
Reyna Maria Cristina
upang ilapit ang
kanyang mga suliranin,
ngunit sinabi ni Rizal na
siya ay walang kakilala
o salapi na
makapagsasama sa
kaniya sa Reyna.
DUELO! vs.

• Hinamon ni Rizal si Wenceslao Retana ng duelo.

• Si Retana ay isang mamamahayag na binabayaran
ng mga prayle upang manira sa mga makabayang
Pilipino sa Europa sa isa niyang artikulo ay sinabi
nito na kaya pinaalis ang pamilya ni Rizal sa
Calamba ay dahilan sa hindi pagbabayad ng utang.
• Hiningi ni Rizal ang paumanhin ni Retana o
ang duelo. Hindi ito natuloy nang humingi ng
tawad si Retana at hindi na sumulat ng
anumang mapanirang puri si Retana laban sa
mga Pilipino.
• Si Retana ang kauna-unahang sumulat ng
aklat pangbiograpiya ni Rizal na may
pamagat na Vidas y Escritos de Dr. Jose
Rizal .
MAGKARIBAL!
• Sa pagtatapos ng 1890,
nagsimulang makilala si
del Pilar sa Madrid dahilan
sa kanyang pagsulat sa La
Solidaridad . Sa kabilang
dako, ang lideratura ni
Rizal ay sa aspekto ng
ideyalismo na hindi ganap
na maunawaan at
matularan ng kanyang
mga kasamahan.
 MAGKARIBAL!
• Maging sa editoryal ng La Solidaridad ay
nagkakaroon na ng pagkakaiba sa paniniwala
at patakaran sina Rizal at del Pilar.
• Upang magawan ng paraan na huwag lumala
ang karibalan ay nagka-isa ang mga Pilipino sa
Madrid na may bilang na 90 ay nagkaisang
magsagawa ng isang pulong sa Enero 1, 1891.
• Pinag-usapan dito na ang editoryal ng La
Solidaridad ay mapasailalim sa samahan ng
mga Pilipino, ito ay tinutulan ni del Pilar.
Napag-usapan na magkakaroon ng isang
halalan na dito ang makapagtatamo ng 2/3 na
boto ang mananalo.
• Nagsagawa ng halalan ang mga Pilipino sa
Madrid noong unang linggo ng Pebrero 1891
at nahati ang mga Pilipino sa dalawang kampo
-- Rizalista at Pilarista . Sa unang araw ng
halalan ay si Rizal ang nanalo ngunit hindi
natamo ang 2/3 na kinakailangang boto at sa
ikalwang araw ay nagkaroon uli ng halalan ay
ganito pa rin ang resulta.
• Sa ikatlong araw ay
hinakayat ni Mariano
Ponce na bumoto na ang
karamihan kay Rizal.
• Dahil dito, natamo ni
Rizal ang
kinakailangang 2/3 na
boto na naghalal sa
kanya bilang pinuno ng
samahan.
• Pagkatapos ng
pagwawagi ni Rizal
ay hindi niya tinaggap
ang kanyang
posisyon, sa dahilang
ayaw niyang maging
pinuno ng hati-hating
samahan.
BAKASYON NI RIZAL SA
BIARRITZ
• Bakasyon sa bahay ni Senor Eduardo Bousted
sa Villa Eliada.
• Tinapos ni Rizal ang nobelang El
Filibusterismo ilang araw bago siya umalis sa
Biarritz patungo ng Paris.
 SA PARIS
• Sa Paris ay kanyang
sinulatan si Jose
Maria Basa at
sinabing nagnanais
siyang manirahan sa
Hongkong at dito
nagtrabaho bilang
doktor.
 SA BRUSSELS
• Nagpahinga si Rizal sa mga gawain ng
Kilusang Propaganda upang maharap niya ang
pagpapalimbag ng kanyang ikalawang nobela -
El Fililbusterismo .
 GALIT SI RIZAL?
• Mula sa Brussels ay kanyang ipinaalam sa
Kilusang Propaganda na itigil na ang
pagpapadala ng kanyang sustentong 50 piso
bawat buwan.
 GALIT SI RIZAL?
• Tinigilan na rin ni Rizal ang pagpapadala ng
mga artikulo sa pahayagang La Solidaridad sa
kabila ng pakiusap ng kanyang mga kaibigan .
 ANG PAKIUSAP NI DEL PILAR
• Napansin din ni Marcelo
H. del Pilar ang
panlalamig ng Kilusang
Propaganda sa
pananahimik ni Rizal at
dahilan dito ay
napilitang sumulat si del
Pilar na nakikiusap kay
Rizal na muling
magsulat sa pahayagan.
 SI RIZAL SA GHENT

ANG EL FILIBUSTERISMO
 Si Rizal sa Ghent
• Mula sa Brussels si Rizal ay nagtungo sa
Ghent na isang lunsod pamantasan ng
Belgium.
• Mula pa sa Calamba ay sinimulan na ni Rizal
ang nobelang El Filibusterismo at natapos ang
huling kabanata sa Biarritz.
• Sa lunsod ng Ghent ay nakatagpo ni Rizal ang
dalawang Pilipino na estudyante ng inhinyera
sa Unibersidad ng Ghent na sina Jose
Alejandrino at Edilberto Evangelista.
Nanirahan si Rizal sa isang mumurahing
bahay paupahan at nakasama niya si Jose
Alejandrino na nakapuna ng kanyang labis na
katipiran.
• Naghanap siya ng pinakamurang bahay
palimbagan para sa kanyang nobelang El
Filibusterismo at kanyang natagpuan ang
palimbagang F. MEYER-VAN LOO PRESS sa
daang Viaanderen na handang maglathala ng
nobela sa pamamagitan ng pagbabayad ng
hulugan.
• Isinanla ni Rizal ang kanyang mga alahas
upang maging paunang bayad sa palimbagan.
• Habang nasa palimbagan si Rizal ay naubusan
siya ng pera at ang pagpapalimbag sa El
Filibusterismo ay napahinto sa kalagitnaan.
• Sa ganitong kagipitan ay halos kanyang itapon
ang manuskrito ng El FilibusteriSmo sa apoy.
 ANG TAGAPAGLIGTAS!
• Nang malaman ni
Valentin Ventura ay
agad pinadalhan si Rizal
ng salapi para maituloy
ang pagpapalimbag.
• Noong Setyembre 18, 1891
ay lumabas ng palimbagan
ang El Filibusterismo at
kanyang ipinadala ang
dalawang kopya sa Hongkong
kina Jose Basa at Sixto
Lopez.
• Pinadalahan din niya ang
kanyang mga kaibigang sina
Blumentritt, Ponce, Lopez-
Jaena, T.H. Pardo de Tavera,
Antonio Luna at Juan Luna.
• Pinagkaloob ni Rizal kay Valentin Ventura
ang orihinal na manuskrito ng El
Filibusterismo.
• Inilathala ng sipian ng El Filibusterismo sa
pahayagang El Nuevo Regimen sa kanyang
isyu ng OktUbre 1891.
• Inihandog ni Rizal ang El Filibusterismo sa
ala-ala ng GOMBURZA .
ANG EL FILIBUSTERISMO
 Sipi mula sa liham ni Blumentritt
“Madaling makukumbinsi na lihim na nakagayuma ang
isang filibustero sa kampo ng mga prayle at taong
urong, yayamang ito, walang malay na tumutugon sa
isang inspirasyon, ay sang-ayon at nanunulsol ng
patakarang nakatuon lang sa isang patutunguhan:
pagpapakalat ng mga ideya ng filibusterismo sa
buong bansa at panghihikayat sa bawat Pilipino na
walang ibang kaligtasan maliban sa paghihiwalay sa
Inang Bayan.” (nakasulat sa pahina ng pamagat ng
aklat)
• Nakapuslit palabas ng Pilipinas si Ibarra at
yumaman bilang isang alahero samantalang
nasa labas ng bansa.
• Sa Cuba nakaibigan niya ang Gobernador-
Heneral at ibang mga opisyal, na nagpakilala
sa kanya sa mga matataas ng nanunungkulan
sa Pilipinas na binalikan niya ngayon bilang
Simoun para manulsol ng rebolusyon.
• Suot-suot ang makapal na dark-glasses- di
kapansin pansing balatkayo sa tropiks- di
nakilala si Simoun, na sadyang nagkalat ng
lagim na bunga ng matinding pagkamuhing
dulot ng personal na pagkaapi.
• Gumagalaw-galaw siya sa hanay ng mga
mayayaman at makapangyarihan, saanman
makakita ng kasamaan, sinusulsulan pa ito
para sumama pa lalo, samantalang lihim na
kumikilos sa hanay ng mga api at mahihirap,
tinutulak sila para mag-alsa.
• Buong lipunan ang saklaw ng nobela, batbat
ng panimdim, may kulimlim ng sikil na
pagkamuhi. May sa demonyo itong si Simoun.
Maraming sitwasyong katatawanan, subalit
saklob ng lambong ng kapanglawan; malagim
din itong pagpapatawa.
• Sa mambabasang Filipino ng 1891, kung
mapuwersa ang Noli, napakabigat ng Fili.
– Nobela itong nanghahatak ng rebolusyon, ngunit
walang ipinapangako mula rito.
– Bigo si Simoun, bigo lahat, dapat, paniwala ni
Rizal para sa anumang nakasalalay sa pagkamuhi.
Dalawang Layunin na Nakamit ng
Fili
• Panunulsol sa rebolusyon
• Mariing babala laban dito
– Urong sulong
– Walang alternatibo sa rebolusyon dahil bigo ang
lahat nang nasubok
– Pero hindi makita kung paano magtatagumpay ang
isang rebolusyon
• Isang moralidad, isang malalim na
pagkalarawan ng mentaliti at klima ng pag-
aalsa, kasama ang kaigtingan ng mga
pangangailangan nito at pagkukulang sa
pagsasatupad.
• Isang paghahayag ng mga katunayan
• Ngayong nasabi na, muli iniwan niya sa iba na
gumawa ng kanilang konklusyon, at sa
panahon para mangyari kung ano ang
mangyayari.
SI RIZAL SA HONGKONG
 BAKIT LUMIPAT SI RIZAL SA
HONGKONG?
• pagkakaiba ng paniniwala niya kay del Pilar at
sa ilang mga Pilipino sa Europa.
• Upang mas higit siyang maging malapit sa
Pilipinas.
• Para kupkupin ang kanyang pamilya.
 PAMAMAALAM SA EUROPA
• Nagpaalam ng maayos si Rizal kay del Pilar sa
paglalayon na mapanatili ang kaisahan ng mga
Pilipino sa Europa.
• Mula sa Merseilles sumakay ng barkong
Melbourne patungo ng Hongkong, kasama ng
kanyang bagahe ang 600 na kopya ng El
Filibusterismo.
• Dumating si Rizal sa Hongkong ng
Nobeyembre 20, 1891 at sinalubong ng mga
kaibigan at dito ay nanirahan sa 5 D' Aguilar
Street No. 2 Rednaxola Terrace. Sa nasabi ding
tirahan si Rizal ay nagbukas ng isang klinika.
 PASKO SA HONGKONG
• Bago magpasko ng 1891 dumating sa
Hongkong ang kanyang ama at bayaw na si
Silvestre Ubaldo. Sumunod na rin ang
kanyang ina, Lucia, Josefa, at Trinidad.
• Nakasama na muli ni Rizal ang kanyang
pamilya noong KAPASKUHAN sa ibang
bansa.
 PANGGAGAMOT SA HONGKONG
• Sa tulong ni Dr. Lorenzo Marquez , inilapit
niya kay Rizal ang kanyang mga pasyenteng
may sakit sa mata.
• Nakilala si Rizal sa Hongkong sa kanyang
kahusayan at ang mga pasyente niya ay mga
British, Tsino, Portuges, at Amerikano.
• Matagumpay niyang inoperahan ang kanyang
ina sa Hongkong.
SABAH, ANG BAGONG
CALAMBA?
• Binalak ni Rizal na magtayo ng isang kolonya
sa Borneo na bubuuin ng mga walang lupang
Pilipino mula sa ating bansa.
• Nagpunta siya sa Sandakan at kinausap ang
mga pinunong British at nagtagumpay siya na
mapagkalooban ang kanyang proyekto ng
50,000 hektaryang lupa, na malapit sa
daungan, at mahusay na pamahalaan upang
magamit sa loob ng 999 na taon ng walang
bayad.
 PAGTUTOL
• Ipinaalam ni Rizal ang kanyang proyekto sa
mga Pilipino sa Europa na nagpakita ng
pagnanais na ito ay maisakatuparan.
• Sinulatan ni Rizal si Gobernador Heneral
Despujol ukol sa kanyang Proyektong Borneo
ngunit hindi ito sinagot. Sa ikalawang sulat ni
Rizal ay hindi pa rin sinagot ngunit ipinarating
sa kanya sa konsul ng Espanya sa Hongkong
ang PAGTUTOL dito.
MGA SINULAT SA HONGKONG
• Ang mga Karapatan ng Tao - isang pagsasalin
ni Rizal ng proklamasyon ng Rebolusyong
Pranses ng 1789.
• A la Nacion Espanola - isang artikulo na
umaapela sa Espanya na ituwid ang kamaliang
nagawa sa mga magsasaka ng Calamba.
• Sa Mga Kababayan - isang artikulo na
nagpapaliwanag sa sitwasyong agraryo sa
Calamba.
MGA SINULAT SA HONGKONG
• Una Revisita a la Victoria Gaol - artikulo ukol
sa kanyang pagbisita sa kulungan ng
Hongkong kumpara sa malupit na kulungan sa
Pilipinas.
• The Hongkong Telegraph- isang pahayagan
kung saan si Rizal ay nagpapadala ng mga
artikulo.
• ang SALIGANG BATAS NG LA LIGA
FILIPINA.
 Ang La Liga Filipina
• Isang pambansang lipunang oorganisahin sa
mga rehiyon at distrito.
• Ang mga kasapi manunumpang
magdadamayan at magtatanggol sa isa’t isa sa
anumang hilahil, karahasan, at kawalang
katarungan, magpapasigla ng edukasyon,
agrikultura at komersyo, magaaral at
maglalapat ng mga reporma, at magiging
malihim hinggil sa kautusang inisyu ng mga
konseho nito.
 “BABALIK KA RIN!”
• Para kausapin si Gob. Hen. Despujol ukol sa
Proyektong Borneo
• Para itatag ang La Liga Filipina sa Maynila
• Para patunayan kay Eduardo de Lete na ito ay mali
sa kanyang paniniwala na matapang lamang si
Rizal dahil sa siya ay malayo sa mga Espanyol.
• Tinutulan ng mga kamag-anak ni Rizal ang
kanyang nais na pagbabalik sa Maynila dahilan sa
ito ay mangangahulugan lamang ng kamatayan.
Ngunit bago umalis
ng Hongkong,
nagiwan siya ng
dalawang liham na
bubuksan lamang sa
kanyang
kamatayan…
• Unang liham ay para sa kanyang
magulang, pamilya, kaibigan
• Ikalawang liham para sa bayang
Filipino, ipinaliliwanag ang
kanyang mga motibo sa harap
ng kasaysayan
• Ipinatago kay Dr. Laurenco
Pereira Marquez at hiniling na
itago ito at ilathala sa angkop na
oras.
“Walang dudang napakamapanganib nitong
hakbanging aking ginawa, o gagawin, at hindi ko
na kailangang banggiting tunay na masusi ko
itong napagdili-dili. Natatanto kong tutol ang
lahat dito. Subalit natatanto ko na rin na halos
walang nakakaalam sa tunay kong nasa loob.
Hindi ako maaaring mabuhay sa pagkaalam na
maraming di-makatwirang inuusig dahil sa akin;
hindi ako mabubuhay na nakikitang tinutugis na
parang kriminal ang aking mga kapatid at
kanilang pamilya.”
“Buong pusong inialay ko ang aking buhay para
mawakasan ang pagdurusa ng aking pamilya.
Batid ko sa sandaling ito na sa ilang paraan,
nakasalalay sa akin ang kinabukasan ng aking
bansa…Kung iniisip kong sa akin lang
nasesentro ang politikang Pilipino…mag-
aatubili ako marahil sa hakbanging io; pero
mayroon pang mga ibang makahahalili sa
akin, a mas makakapagsulong pa…”
 FINAL TERM QUIZ 1
(1-5 )
Magbigay ng limang artikulo ni Rizal sa La
Solidaridad na sinulat niya sa Brussels
6. Ano ang pinakamasamang balita na natanggap
ni Rizal mula sa Pilipinas nang siya ay nasa
Brussels?
7. Sino ang nagsilbing abogado ni Rizal sa
Madrid nang pumunta siya doon para tulungan
ang kanyang pamilya sa suliranin sa Calamba?
8. Espanyol na hinamon ng duelo ni Rizal at may
akda ng unang talambuhay tungkol kay Rizal,
ang Vidas y Escritos de Dr. Jose Rizal

9. Sino ang naging matinding karibal ni Rizal sa

pamunuan sa kilusang propaganda at sa La
Solidaridad?
10.Palimbagang pumayag na ilathala ang El
Filibusterismo ng hulugan

11. Kaibigan ni Rizal na tumulong sa

pagpapalimbag ng El Filibusterismo at
pinagkalooban ng manuskrito ng El
Filibusterismo
12. Kanino inialay ni Rizal ang El
Filibusterismo?

13-14 Dalawang layunin na nakamit ng El

Filibusterismo
15. Saang bansa naoperahan ni Rizal sa mata
ang kanyang inang si Teodora Alonzo?

16. Manggagamot na tumulong kay Rizal na

magkaroon ng pasyente sa Hongkong at
pinaghabilinan ng dalawang liham na
bubuksan lamang sa kanyang pagkamatay
bago bumalik ng Pilipinas
17. Saan binalak ni Rizal na magtayo ng bagong
kolonya para sa mga Pilipinong nawalan ng
lupa dahil ng mga Dominikano?

18.Pangalan ng pahayagan na naglathala ng mga

artikulo ni Rizal sa Hongkong
19-20 Para kanino ang dalawang liham na
iniwan ni Rizal sa Hongkong at ibinilin bago
bumalik ng Pilipinas na ilalathala pagkamatay
niya?