AZƏRBAYCAN DÖVLƏT

PEDAQOJİ UNİVERSİTETİ

Ad: Nəsibli Toğrul

Fənn: Pedaqogikanın müasir problemləri
Qrup: TQM 2313
Müəllim: Dos. Məmmədova İsmət
Mövzu : İbtidai məktəb pedaqogikasının predmenti, mövzusu
və vəzifələri
 İBTIDAI TƏHSIL
PEDAQOGIKASININ
MÖVZUSU,PREDMETI
VƏ VƏZIFƏLƏRI
Nəsibli Toğrul
TƏLIM PROSESININ
MAHIYYƏTI
Təlim prosesinin mahiyyəti tədris və öyrənmənin v əhd ətind ən ibar ətdir. T əlim üçün
xarakterikdir:
1. İkitərəfli proses
2. Müəllim və şagirdin birgə fəaliyəti
3. Müəllim rəhbərliyi altında birgə fəaliyət
4. Planlı təşkil və idarəetmə
5. Tamlıq və vahidlik
6. Şagirdlərin yaş və qanunauyğunluqlarına müvafiq olmas ı
7. Şagirdlərin inkişafı və tərbiyəsinin idar ə edilm əsi
 DIDAKTIKA 4

Didaktika latın mənşəli termindir və “öyrədən” deməkdir.

Əsas kateqoriyaları
• Təhsil, tədris, təlim , öyrənmə
• Bilik, bacarıq, vərdiş, təhsilin məqsədi və məzmunu
• Təhsilin təskili,növləri, formaları, metodları,
texnologiya, vasitə və nəticələri

1. Ümumi
1. Nəzəri 2. Xüsusi
2. Praktiki Didaktika
İBTIDAI TƏHSILDƏ TƏLIMIN
STRUKTURU

Ənənəvi didaktikda əsas rol şagirdə deyil, müəllimə verilir. Müasir didaktika isə
şagirdin fəaliyətini mərkəzə qoyur. Müəllimin rolu onda görünür ki, fənnin
xüsusiyyətini , şagirdin yaşını nəzərə alaraq dərketmə yolu ilə onlarla birlikdə hərəkət
edir.
Əsas mərhələlər bunlardır.
• Yeni məlumatı dərk etməyə tələbat hissi yaratmaq
• Şagirdlərə məlum olan bilikləri yada salmaq, təkrarlama prosesi
• Yeni bilikləri mənimsəmək, yeni bacarıqlar formalaşdırmaq
• Bilik və bacarıqların sistemləşdirilməsi
• Öyrənilənləri təkminləşdirmək və praktik tətbiqi
• Biliklərin möhkəmləndirilməsi və ev tapşırıqlarının icrası
QAVRAYIŞ PROSESI 6

Qavrayış fəal prosesdir. Bu proses yalnız pedaqoqun

onu lazımi şəkildə təşkil edəndə uğurlu olur. Anlama
təlimdə əsas mərhələ hesab olunur. Anlama
müəyyən fəaliyət tələb edir.
• Təhlil və tərkib
• Əsas fikri müəyyən etmək, açar sözləri tapmaq.
başlıq vermək və plan tərtəib etmək
• Müqayisə, qarşılaşdırma , oxşar və fərqli cəhətləri
müəyyən etmək
• Mücərrədləşdirmə və konkretləşdirmə
• Arqumentlər və sübutlar, mahiyyəti əsaslandırma ,
səbəb-nəticə əlaqələrinin müəyyən olunması
• Ümumiləşdirmə, elementlərin tamlaşdırılması
 IBTIDAI TƏHSILIN MƏZMUNU 7

Bu proses şagirdlərin hərtərəfli inkişafını, onların təfəkkürünün,

maraqlarının formalaşması, təhsili davam etdirməyə və gələcək
əmək fəaliyəti üçün əsas təşkil edir.
Təhsil sahəsində Dövlət Standartlarının mahiyyəti.
6.1. Təhsil sahəsində dövlət standartları fərdin,cəmiyətin,
dövlətin tələbatına uyğun olaraq, elmi-pedaqoji prinsiplər
əsasında hazırlanan və müəyyən dövr (5 ildən az olmayaraq)
üçün vahid dövlət tələblərini əks etdirən ümumi normalar
məcmusudur.
6.4. Dövlət təhsil standartları təhsilin məzmununu, idarə
olunmasını, maddi-texniki və tədris bazasını, infrastrukturunu ,
təhsilverənlərin keyfiyyət göstəricilərini, təhsilalanların bilik,
bacarıq və vərdişlərinin səviyyəsini müəyyənləsdirir.
 8

İBTIDAI TƏHSILIN MƏQSƏDI

UŞAQLARDA OXU, YAZI VƏ UŞAQLARDA YARADICI VƏ
HESABLAMA VƏRDIŞLƏRI MƏNTIQI TƏFƏKKÜR
FORMALAŞDIRMAQ, ISTEDADLI
YARATMAQ VƏ
UŞAQLARIN INKIŞAFINI TƏMIN
MÖHKƏMLƏNDIRMƏK ETMƏK​

UŞAQLARA HƏSASLIQ, ESTETIK

UŞAQLARA INSAN, CƏMIYYƏT, TƏBIƏT
VƏ BƏDII ZÖVQ, ƏXLAQI-
VƏ ONLAR ARASINDAKI
MƏNƏV KEYFIYYƏTLƏR
QANUNAUYĞUNLUQLAR HAQQINDA
YARATMAQ
ILKIN HƏYATI BILIKLƏRIN VERILMƏSINI
TƏMIN ETMƏK
 BAZA TƏHSIL PROQRAMI
Humanitar fənlər İxtisas-peşə hazırlığı fənləri
AZƏRBAYCAN TARIXI PEDAQOGIKA
XARICI DIL PSIXOLOGIYA
NITQ MƏDƏNIYYƏTI TƏHSILDƏ İKT TUTULAN IŞ FORMALARI 6
SEÇMƏ FƏNLƏR İNFORMATIKA VƏ ONUN TƏDRISI
METODIKASI
UŞAQ ANATOMIYASI,
FIZIOLOGIYASI, MUSIQI.
TEXNOLOGIYA
TƏSVIRI INCƏSƏNƏT
MÜLKI MÜDAFIƏ VƏ TIBBI
BILIKLƏRIN ƏSASLARI
SEÇMƏ FƏNNLƏR (PEŞƏ
HAZIRLIĞI)
9
Təcrübələr və yekun attestas
PROF.N.M.KAZIMOV
FƏNLƏR VƏ NƏZƏRDƏ
CƏHƏTDƏN
SƏCIYƏLƏNDIRIR.
• İBTIDAI TƏHSILIN
ÜMUMILIYI,VAHIDLIYI
• ƏMƏK ISTIQAMƏTLI
OLMASI
• POLITEXNIK
ƏLAMƏTLƏRIN OLMASI
• FƏRDI
QABILIYYƏTLƏRIN
NƏZƏRƏ ALINMASI
 10

TƏLIM PROSESINDƏ STRUKTUR

KONSENTRIK
XƏTTI STRUKTUR SPIRALVARI STRUKTUR
STRUKTUR

Əvəllər öyrənilmiş biliklərə Şagirdlər əsas problemi diqqət

Xətti strukturda təlim təkrar qayıdılmasını nəzərdə
mərkəzindən qaçırmayaraq
onunla bağlı biliklərini daha da
materialının hissələri bir- tutur. Müəyyən məsələ bir genişləndirirlər.

biri ilə bağlı halqalarla neçə dəfə təkrar olunur,

fasiləsiz ardıcıllıq yaradır. onların məzmunu
mürəkkəbləsir və yeni
məlumatlarla genişlənir .
MƏZMUNUN 11

ELEMENTLƏRI
BACARIQLAR
ƏSAS ELEMENT - BILIK

Şagirdin şüurundakı Bacarıqlar fəaliyətdə olan

təsəvvürlər, faktlar, bilikdir. Əqli və praktik növləri
var.
mülahizələr, anlayışlardır.
Əqli – ümumi elmi və xüsusi
Bilik həyat prosesində və
(hesablama, danışıq), oyun,
məqsədyönlü təlimdə əmək və .
formalaşır. Praktiki – biliklərin əyani
olaraq proseslərə tətbiqi, vərdiş
formalaşdırılması

Yaradıcı fəaliyət – təfəkkür və təlim fəaliyətinin ümumi yolları sistemidir.

Şagirdlər müəyyən məsələləri anlayırlar:
• Mənimsənilmiş bilik və bacarıqları yeni şəraitə keçirmək
• Əvvəlki bilikləri ümumiləşdirmək
• Problemli məsələləri başa düşüb həlli yollarını tapmaq
 İBTIDAI TƏHSIL PEDAQOGIKASININ MEYDANA 12
GƏLMƏSI VƏ INKIŞAFI

SOSIALIZM
CON LOKK PEDAQOQLARI

This Photo by Unknown Author is • A.S. Makarenko – uşaqlara

licensed under CC BY-SA-NC
• Tərbiyə haqqında M.MONTESSORI pedaqoji rəhbərlik, əmək
tərbiyəsi . Uşaqların ailədə
düşüncələr adlı tərbiyə prinsipini qeyd etdi
əsərində insan tərbiyəsi • Açdığı uşaq evində əqli cəhətdən geri və təcrübədə yoxladı
haqqında baxışlarını qalmış uşaqların hiss üzvlərinin
• N.K.Krupskaya –
inkişafını öyrəndi.
şərh edib. sinifdənxaric tərbiyə
• Elmi pedaqogika metodu kitabında təskili,pioner hərəkatının
qeyd edir ki, uşaq yaşının yaradılmasını irəli sürdü.
• İ.Q. Pestalotsin – imkanlarından geniş şəkildə istifadə
• V.A.SUXOMLİNSKİ –
müəllimlərə uşaqların etsək, uşağın inkişafında daha çox uğur
Ürəyimi uşaqlara verirəm,
əldə etmək olar.
təlim nəzəriyyəsi və Vətəndaşın doğulması
• İbtidai məktəbdə özünütərbiyə və əsərlərində didaktik
əxlaqi tərbiyəsinə özünütəlim – Uşaq düzgün rəhbərlik məsləhətləri, təklif və
diqqət etməyi təklif şəraitində müstəqil şəkildə öz ideyaları göstərirdi.
edirdi. səhvlərini görməli və aradan
qaldırmalıdır.
AZƏRBAYCAN MÜTƏFƏKKIRLƏRI 13

Abbasqulu Ağa Bakıxanov (1794-1847) –

tərbiyənin məqsədi həqiqi insan yetişdirməkdir.
O, insanın tərbiyəsinə lap kiçik vaxtdan
başlamağı qeyd edib: tərbiyə düzgün olmayan
ənənələrin qarşısını alır.
Seyid Əzim Şirvani – xalq məktəbinə və
ibtidai məktəbə diqqət edirdi. Xalqın savadsız
oldğunu nəzərə alıb xalq məktəblərinin
şəbəkəsini genişləndirməyi qeyd edirdi.
Mirzə Fətəli Axundov – tərbiyənin məqsədi
mövhumatdan uzaq olmaq, şüurlu , materialist
dünyagörüşü formalaşdırmaqdır. İbtİbtidai
savad çox önəmlidir. Bu həmçinin xalqın
siyasətə qoşulması və dünyagörüşü
məsələsidir.
İBTIDAI TƏHSIL
PEDAQOGIKASININ
ƏSAS ANLAYIŞLARI
Tərbiyə- şəxsiyyətin formalaşmasını təmin və təşkil edən prosesdir.
Fəlsəfi mənada tərbiyə insanın mühitə və şəraitə uyğunlaşmasıdır.
Sosial mənada isə yaşlı nəsil tərəfindən əldə olunmuş təcrübənin
digər nəsillərə ötürülməsidir.
Təlim – müəllimin məqsədyönlü rəhbərliyi altında şagirdlərin bilik,
bacarıq və vərdişlərə yiyələnməsi, psixoloji cəhətdən inkişaf etmə
prosesidir. Biliklər gerçəkliyin faktlar şəklində əks olunmasıdır .
Bacarıqlar həyat təcrübəsi, nəzəri və praktik hərəkətləri müstəqil və
şüurlu icra etməyə hazırlıqdır. Vərdişlər isə avtomatlaşdırılmış
prosedir.
İnkişaf – insanın kəmiyyət və keyfiyyətcə dəyişməsi, inkişaf
prosesidir. İnkişaf özündə psixi , mənəvi, ruhi, sosial cəhətləri əks
etdirir. Bundan başqa özünütərbiyə , pedaqoji texnologiyalar , sosial
formlaşma da mühüm amillərdir.
 TƏDQIQAT ÜSULLARI
Müşahidə - proses və ya hadisənin xüsusi şəkildə təşkil
olunmuş qavrayışı başa düşülür. Elmi müşahidə məişət və
adidən fərqlənir: Burada vəzifələr müəyyənləşir, nəticələr
qeyd edilir, təhlil edilir və müqayisə prosesi olur.
Söhbətlər – müəllimlər öz şagirdlərinin qiymət və
mövqeyini dəyərləndirirlər. Əslində bu mürəkkəb
prosesdir. Söhbətlərin effektiv olması üçün:
• Söhbət aydın, planlı olmalı
• Tədqiqatçını maraqlandıran məsələlərin müzakirəsi
• Suallar və təkliflər anlaşılan və qəbuledilən olmalıdır.
• Söhbətlərdə qiymətləndirmə bacarığı olmalı, uzun
müddət və səbrlə aparılmalıdır.
FƏNN KURIKULUMLARI
Kurikulumu zəruri edən səbəblər:
• Yeni ictimai münasibətlərin meydana gəlməsi
• Planlı iqtisadiyyatdan bazar iqtisadiyyatına
keçid
• Dünya təhsilinə inteqrasiya
• İnformasiya əsrinin tələbləri
• Təlim və tərbiyənin məzmununa yeni
yanaşmalar
• Mövcud proqramların dövrün tələblərinə cavab
verməməsi
1) Dinləyib-anlama və danışma — danışanı dinləyə
bilmək, ona münasibət bildirmək, əsas ideyanı 2ci
dərəcəli məsələlərdən seçmək, inandırıcı şəkildə
təqdimat bacarığı
2) Oxu — cümlə və mətnin rolunun anlaşılması , dilin

MƏZMUN
üslubi zənginliyinə şagirdlərin maraqlarını
formalaşdırır.
3) Yazı — Düşüncələrin nəqli, təsviri, mühakimə
xarakterli rabitəli mətn formasında ifadə edir.
XƏTLƏRI
4) Dil qaydaları — Dilin fonetik, leksik, qrammatik
quruluşu ilə bağlı bilikləri yığcam, səliqəli , şərhlər
formasında şagirdlərə çatdırır. Orfoqrafiya
qaydalarına riayət edilmə, durğu işarələrindən
düzgün istifadə olunmanı təmin edir.
 Giriş: 1) fənnin məqsədi və vəzifələri, onun əhəmiyyətinin
I.

əsaslandırılması
2) fənnin xarakterik xüsusiyyətləri
al. Fənnin məzmunu:
1. Təhsil səviyyələri üzrə ümumi təlimin nəticələri
2. Fənn üzrə məzmun xətləri və onların əsaslandırılması
3. Məzmun xətləri üzrə təlim nəticələri
4. Məzmun standartları
lll. Təlim strategiyaları:
5. Fənn üzrə təlimin təşkilinə verilən əsas tələblər
6. Fənn üzrə təlim təşkilinin formal və metodları
KURIKULUM
7. Müəllimin təlim fəaliyyətinin planlaşdırılması
IV. Qiymətləndirmə nümunələrinin hazırlanması:
(STRUKTURU)
8. Kurikulum üzrə qiymətləndirmə vasitələri
9. Təhsil səviyyələri üzrə yekun qiymətləndirmə
Motivasiya ( latınca «hərəkət») şagirdləri
fəal idraki fəaliyyətə təhrik edən proseslərin,
metod və vasitələrin ümumi ifadəsidir,
sövqedici qüvvədir.
Motivlər meyarlar üzrə təsnif olunur:
Geniş sosial motivlər (vəzifə, məsuliyyət)
Dar sosial motivlər (vəzifə tutmaq,
ətrafdakılar tərəfindən tanınmaq, əməyinə
görə mükafatlandırmaq)
Sosial əməkdaşlıq motivləri ( öz mövqeyini

MOTİVASİYA
təsdiq etmək)
Geniş idraki motivlər
Təlim-idraki motivlər
Sosial-əməkdaşlıq motivləri
MÜQAYISƏLI
TƏHIL
Təqdimat- Bu metod şagirdlərə imkan verir ki, o,
tədqiqatın nəticəsini müxtəlif yollarla təqdim edə
bilsin, öz fikirlərinidəqiq ifadə etmək, mükəmməl
nəticə çıxarmaq bacarığına yiyələnsin. Təqdimata
hazırlaşan şagird qrup halında işləyəndə ünsiyyət
mədəniyyətinə yiyələnir, fikir bölüşməyi bacarır.
Müəllim təqdimatın növü və onun keçirilməsi
qaydaları barədə şagirdləri təlimatlandırmalıdır. Bu
METOD VƏ
təlimatlara əməl edən şagird vaxtdan səmərəli TEXNIKALAR
istifadə etməyə, fikrini daha dəqiq və yığcam
şəkildə ifadə etməyə əvvəlcədən hazır olur.
Təqdimatı keçirərkən ona şərh verməyi bacarır.
Təqdimat müzakirə olunur və meyar cədvəli
əsasında qiymətləndirilir.
 Kublaşdırma vasitəsilə şagird mövzunu təsvir və müqayisə
etməyə, əlaqələndirməyə, təhlilə, tətbiq və mübahisəyə yönəldir.
Bu zaman şagirdin tənqidi və məntiqi təfəkkürü inkişaf edir,
mövzuya hərtərəfli baxışı, qiymətləndirmə bacarığı, əməkdaşlıq
vərdişləri formalaşır. Əsas mərhələlər:
1.Kub düzəldilir.
2.kubun hər üzünə verilən altı göstərişdən biri yazılır. (Bu barədə
interaktiv iş vərəqləri haqqında verilmiş əlavələrdə yazılıb)
3.Müzakirə olunacaq mövzu müəyyən edilir.
4.Sinif 6 qrupa bölünür və hər qrupa mövzu üzrə bir göstəriş
verilir.
5.Şagirdlər təlimatlandırılır. KUBLAŞDIRMA
6.Şagirdlər təsvir, müqayisə, əlaqələndirmə, təhlil, tətbiq, mübahisə
edirlər.
7.Təıqdimat edirlər
8.Nəticə çıxarır, ümumiləşdirmə aparırlar.
9.Yekun lövhədən asılır.
 ZIQZAQ
Nisbətən iri həcmli əsərlərin mətni üzərində
aparılan işi ziqzaq üsulu ilə aparmaq vaxtdan
səmərəli istifadəyə şərait yaradır, əməkdaşlıq
vərdişlərini inkişaf etdirir.
İş tədqiq olunacaq mətni hissələrə bölünüb,
nömrələnməklə başlanır. Qruplara bölünmüş
şagirdlər 1-dən 4-ə qədər sayırlar. Qrupdakı
şagirdlər (ekspertlər) müvafiq nömrələrlə
işarələnir, sonra eyni nömrəli şagirdlər bir parta
ətrafına toplanır, mətnin müvafiq hissəsini oxuyur,
verilmiş tapşırıqları yerinə yetirirlər. İş başa
çatdıqdan sonra ikinci mərhələ başlanır. Ekspertlər
əvvəlki qrupa qayıdır, ekspert kimi əldə etdikləri
informasiyanı bir-biri ilə bölüşür və mətn üzərində
işi bütövləşdirirlər.
 “Akvarium”un keçirilməsinin 1-ci variantı:
Şagirdlərin köməyi ilə diskussiya aparmaq qaydaları
(məsələn, reqlamentə əməl etmək, bir-birinin sözünü
kəsməmək və.s) müəyyən edilir. Şagirdlər 2 qrupa
bölünür. Bir qrup dairənin daxilindəki stullarda əyləşərək
müəllimin təklif etdiyi problemi müzakirə edir. Dairədən

AKVARIUM
kənardakı stullarda əyləşmiş digər qrup isə diskussiyanın
müəyyən edilmiş qaydalara uyğun aparıldığını müşahidə
edir.
Müəyyən olunmuş mövzu üzrə birinci qrup diskussiya
aparır.15-20 dəqiqədən sonra diskussiya dayandırılır,
“xarici dairənin” iştirakçıları diskussiyanın gedişini
qiymətləndirir və qruplar yerini dəyişərək bu və ya digər
problemin müzakirəsini davam etdirirlər.
 “Akvarium” un keçirilməsinin 2-ci variantı:

“Daxili dairənin” iştirakçıları müəllimin təklif etdiyi problemi

müzakirə edir və birinci variantdan fərqli olaraq iştirakçılar bu
zaman yalnız problemin “lehinə” olan dəlilləri söyləyirlər.

Digər qrupun üzvləri xarici dairədə stullarda əyləşirlər,dəlilləri

dinləyir, yazıya alır, təhlil edir, öz əks dəlillərini
hazırlayırlar.15-20 dəqiqədən sonra diskussiya dayandırılır,
xarici və daxili dairədən olan şagirdlər öz yerlərini dəyişirlər.
Onlar əvvəlki iştirakçıların dəlillərini təkzib etmək üçün
diskussiya aparırlar.
Burada qrupların vahid fikrə gəlməsi önəmli deyil
KARUSEL
Dərsdən əvvəl iri ağ kağızlarda (vatman)
mövzuya aid suallar yazılır. Müəllim qruplara
müxtəlif sual yazılmış bir kağız verir. Qrup
üzvləri sualı oxuyur və bir cavab yazır. Kağızlar
saat əqrəbi istiqamətində müəllimin köməkliyi ilə
qruplara ötürülür. “Karusel” kimi kağızlar bütün
digər qruplardan keçərək axırda öz qrupuna
qayıdır. Müəllim bu kağızları yazı lövhəsinə
yapışdırır və bütün sinif cavabları müzakirə edir.
Klaster (şaxələndirmə)
Müəllim tərəfndən lövhədə və ya
iş vərəqlərində dairə çəkilir və
onun mərkəzində yazılmış anlayış
ilə bağlı söz və ya ifadələr
söyləmək şagirdlərə tapşırılır.
Mərkəzdə yazılmış anlayışdan
başlayaraq hər növbəti söz onunla
əlaqəli sözlər xətlərlə birləşdirilir.
Vaxt bitənə qədər mümkün qədər
çox fikir yazmaq və onları
əlaqələndirmək tövsiyə olunur.Vaxt
bitəndən sonra alınan klaster
müzakirə edilir və ümumiləşdirmə
aparılır.
 VENN DIOQRAMI
Venn diaqramından istifadə prosesi aşağıdakı mərhələlər
üzrə aparılır.
Müqayisə olunacaq əşya və hadisələr müəyyənləşdirilir
Kəsişən dairələr çəkilir (ortada yazmaq üçün yer saxlanır)
I və III dairədə müqayisə olunacaq obyektlər qeyd olunur
Şagirdlər təlimatlandırılır (təlimatda nəyin müqayisə
olunacağı və dairələrdə oxşar və fərqli cəhətlərin necə
qeyd olunacağı barədə danışılır).
Müqayisə olunan obyektlər təsvir edilir: (fərqli cəhətlər
sağ və sol tərəfdə, oxşar cəhətlər kəsişmə dairəsində qeyd
olunur).
Müqayisə nəticəsində fikirlər ümumiləşdirilir