HIDRAULIČKE MAŠINE

• Poznato je da nam mašine obezbedjuju pretvaranje –

transformaciju – jednog oblika energije (raspoložive) u drugi,
željeni oblik.
• Pogonske mašine: pretvaraju neku energiju (npr. kinetička
energija vode, toplotna energija vodene pare ili gasa,
električna i sl.) u mehaničku energiju neophodnu za izvršenje
korisnog rada(parne, plinske i vodne turbine,...). Tako se npr. u
hidroelektrani potencijalna energija vode s pomoću vodne
turbine pretvara u kinetičku energiju rotacije vratila, a zatim u
generatoru u el. energiju.
• Radne mašine: na raspolaganje im se stavlja mehanički rad,
koji pretvaraju u potreban oblik energije ( pumpe, ventilatori,
kompresori,….)
• Na osnovu prethodnog, hidraulične mašine mogu
biti:
- Hidraulične radne mašine ( pumpe, kompresori i
ventilatori) i
- Hidraulične pogonske mašine (hidraulični motori,
kola i turbine)
• Postoje i mašine koje mogu da pretvaraju hidrauličnu
energiju i obrnuto. To su kombinovane hidraulične
mašine. Primjer za ovakve mašine je reverzibilna
mašina u specijalnim hidroelektranama
(reverzibilnim – povratnim).
• Osnovna razlika između toplotnih i hidrauličnih
mašina je u radnom mediju:
- Toplotne mašine kao radni medij koriste plinove i pare,
te njihove smjese,
- Hidraulične mašine kao radni medij koriste nestišljive
fluide: tečnosti i njihove smjese ili plinove do
pritisaka kod kojih ih još možemo smatrati
nestišljivim (npr. kod ventilatora).
• Pretvorba energije između fluida i mašine može
se odviti na dva načina:
• putem djelovanja statičkog pritiska na pokretne
elemente, koji svojim pomakom mijenjaju
zapreminu sistema u koji dopire fluid, što je
karakteristični način djelovanja zapreminskih
mašina,
• putem promjene količine kretanja fluida čime
se stvara sila na rotoru mašine, što je
karakteristični način djelovanja dinamičkih
mašina (turbomašina).
• U cilindrima zapreminskih mašina često
imamo klip kao pokretnu granicu koja se kreće
periodički naprijed-natrag,
a kod rotirajućih mašina je to najčešće rotor
koji stoji ekscentrično u provrtu u kućištu i vrti
se stalno u istome smjeru.

Zapreminska mašina Dinamička mašina

• Turbomašine struji fluida oduzimaju ili dodaju energiju
• Struji li fluid (najčešće voda) iz gornjeg rezervoara 1 u donji 2,
radi se o turbini.
• Struji li fluid u suprotnom smjeru, to jest iz rezervoara 2 u
rezervoar 1, radi se o pumpi.
• Bez obzira na smijer kretanja fluida imat ćemo energiju
fluida na ulazu u mašinu datu Bernulijevom jednačinom:

a na izlazu:

• Razlika energije na izlazu i energije na ulazu predstavlja

jedinični rad Y:

ili
• Ukoliko je ova razlika pozitivna (fluid prima
energiju od mašine) radi se o pumpama, a H
nazivamo naporom pumpe.
• Ukoliko je ova razlika negativna (fluid daje
energiju mašini) radi se o turbini, a H
nazivamo raspoloživi ili neto pad.
 Ojlerova jednačina za turbomašine
• Promatrač iz koordinatnog sistema koji rotira zajedno
sa rotorom mjeri relativnu brzinu w koja je
tangencijalna na lopatice.
• Obodna brzina je na ulazu u rotor po veličini
jednaka , a na izlazu i okomita je
na radijus.
• Apsolutna brzina v je zbir obodne i relativne brzine
, što se prikazuje trokutom brzina.
• Ugao  je ugao lopatice, a označava ugao
između vektora relativne brzine w (tangenta na
lopaticu) i negativne obodne brzine − u.
• Ugao α je ugao između obodne i apsolutne
brzine.
• Apsolutna brzina se može rastaviti u radijalni i obodni
smjer, gdje je radijalna komponenta okomita na
ulazni i izlazni presjek, pa se označuje s vn, a obodna
sa v .
• Bernulijeva jednačina duž strujnice od ulaza do izlaza
iz pumpe kaže da će se energija na izlazu povećati za
visinu dobave pumpe, tj. vrijedi:
• Ako se u Bernulijevoj jednačini apsolutne brzine
prikažu preko obodne i relativne brzine

te od nje oduzme Bernulijeva jednačina za rotirajuću

strujnu cijev

dobija se Ojlerova jednačina za turbomašine u obliku:

Ona nam pokazuje da je razmjena energije (primanje

odnosno odavanje energije) ovisna o promjeni
apsolutnih, relativnih i obodnih brzina.
 Vodne turbine
• Vodna turbina je hidraulička mašina koja koristi energiju
toka vode za okretanje rotora (najstarije mašine).
Poželjno je da imaju:
- što veći raspon padova,
- što veći kapacitet,
- što veći korisni učinak,
- što veći broj okretaja,
- što manje dimenzije,
- što bolja prilagodba promjenjivom režimu rada (protoka).
• Snaga koju razvija vodna turbina je zavisna o:

- protoku [m3/s]
- padu (pritisna visina) [m]
- promjeru rotora turbine [m]
- brzini okretanja turbine [o/min]
- gustoći vode [kg/m3]
- dinamičkom viskozitetu [Pa s]
- apsolutnoj hrapavosti površina [m].
• Historijski razvoj vodnih turbina
• Vodno kolo se koristilo hiljadama godina za dobivanje
industrijske snage. Glavni nedostatak vodnog kola je
veličina, koja ograničava iskoristivi protok i pritisak.
Prijelaz sa vodnog kola na moderne turbine je trajao
stotinjak godina. Razvoj turbina se zbio za vrijeme
industrijske revolucije, upotrebom naučnih principa
i metoda. Također su uvelikom broju primjenjivani
novi materijali i nove metode priozvodnje razvijene u
tom razdoblju.
• Vrste vodnih turbina

Osnovna podjela turbina obzirom na način djelovanja,

odnosno način transformacije energije u okretnom
kolu je podjela na:
• Akcione turbine
- Turbine slobodnog mlaza
- Koristi se kinetička energija
Pelton turbine
• Reakcione turbine
- Voda potpuno obuhvaća rotor
- Koristi se kinetička, potencijalna, tlačna energija
- Imaju izlazni difuzor – aspirator

Fransis
Kaplan
cijevne
• Obzirom na opšti tok strujanja vode kroz rotor turbine
razlikuju se:
- Radijalne: Francis
voda se kreće okomito na os

- Aksijalne: Propeler i Kaplan

voda se privodi u smjeru osovine

- Tangencijalne: Pelton
mlaz vode udara tangencijalno na lopatice

- Radijalno-aksijalne: Dijagonalne
dovod vode je kombiniran
koristi se za velike padove (preko 200 m) i
manje protoke vode
Primjenjuje se kod većih padova (300-600m)
• Ima rotor u obliku propelera, a lopatice mogu biti pokretne ili
nepokretne, ako su nepokretne tada su to PROPELER turbine.
• U procesu razmjene energije u turbini, od ulaza I do
izlaza II iz turbine, javljaju se gubici energije koji
umanjuju količinu razmijenjenog rada
• Da bi se odredili uzročnici nastajanja gubitaka, uvode
se tačno definisane snage, gubici snaga i stepeni
korisnosti.
• Hidraulična snaga turbine je ona količina rada u
jedinici vremena koji bi voda razmjenila u
turbini kada ne bi bilo gubitaka:
• Snaga kola svedena na protok kroz turbinu je ona
količina energije u jedinici vremena koja bi se
razmijenila u obrtnom kolu kada bi sav
protok proticao kroz kolo.
• Zbog procjepa između kola i kućišta turbina, voda iz
zone višeg pritiska, spirale i sprovodnog aparata
umiče ka zoni nižeg pritiska.
• Količina vode koja protekne kroz procjepe
naziva se zapreminskim gubitkom ∆Q.
• Jedinični hidraulični gubici Ygh u
turbini nastaju zbog: trenja, odljepljivanja
struje od graničnihpovršina, vrtloženja, udara
o ulazne ivice lopatica kola i dr.
• Jedinični hidraulični gubici
• Snaga kola je ona količina rada koju voda protoka Qk
razmijeni u jedinici vremena u obrtnom kolu i
određuje se izrazom:

• Unutrašnja snaga turbine ili snaga na izlazu vratila iz

turbine:

• Snaga turbine je snaga na spojnici turbine: