III.

Mô hình hiện đại về

nguyên tử
Trình bày và vận dụng được biểu thức tính bước sóng vật
chất De Broglie và nguyên lí bất định Heisenberg.
 III. MÔ HÌNH HIỆN ĐẠI VỀ NGUYÊN TỬ.
 1. Biểu thức tính bước sóng vật chất de Broglie và nguyên lí bất định
Heisenberg.
 1.1. Giả thuyết của De Broglie.
 Chuyển động tự do của một hạt vi mô có năng lượng E, xung lượng p
m. được biểu diễn bởi một sóng phẳng lan truyền theo phương chuyển
động của hạt với tần số ν và bước sóng λ được xác định theo hệ thức:
 E = h.ν Và công thức
 →
 |p|= h/λ.
 1.2. Cỡ bước sóng De Broglie của hạt electron.
 Thí nghiệm: Cho hạt electron tăng tốc trong điện trường có hiệu điện
thế U để nó thu được năng lượng (động năng) E, từ đó áp dụng các hệ
thức của De Broglie tính ra bước sóng của nó.
 Ta có:
 1.3. Hệ thức bất định Heisenberg.
 Heisenberg (nhà vật lý người Đức, 1901-1976), cho rằng không thể
xác định chính xác đồng thời vận tốc và vị trí của một vật, đặc biệt là các
vật nhỏ như electron.


Trong đó: Δυx: sai số tuyệt đối của vận tốc theo phương x.
 Δx: sai số tuyệt đối của vị trí trên phương x.
 h là hằng số Planck (h = 6,62607095.10-34 J.s)
 m là khối lượng của hạt.
 Hay hệ thức bất định Heisenberg có thế viết dưới dạng:
 Hằng số Planck (h) rất bé nên độ bất định Δυ của vận tốc chỉ đáng kể với
những hạt có khối lượng m rất bé có nghĩa là đối với hạt vi mô.
 Nguyên lý trên có ý nghĩa nếu sai số về tốc độ càng nhỏ (vận tốc càng biết
chính xác, Δυ → 0) thì sai số về vị trí càng lớn (tức càng không xác định
chính xác vị trí của hạt, Δx → ∞ ) và ngược lại, nếu biết chính xác vị trí
thì không biết chính xác vận tốc.
 Người ta có thể xác định được năng lượng (động lượng p = m υ) của
electron, tức biết được vận tốc của electron, nếu theo nguyên lý bất định
Heisenberg ta không thể biết chính xác được vị trí của electron. Thực tế
electron có kích thước quá nhỏ và di chuyển với tốc độ rất lớn nên ta khó
xác định đúng vị trí của electron trong nguyên tử. Các mẫu nguyên tử của
Rutherford, Bohr đã vi phạm nguyên lí bất định Heisenberg vì xác định
được cả năng lượng lẫn vị trí của electron.
 Tổng quát, nguyên lí bất định Heisenberg đúng cho mọi vật chuyển động.
Tuy nhiên, đối với những vật vĩ mô, có khối lượng m lớn, di chuyển
không quá nhanh, có thể xác định được vận tốc và vị trí của vật.


 (Do h có trị số nhỏ và nếu m có trị số lớn thì tỉ số này → 0) nghĩa là sai số
của vật không đáng kể so với kích thước của vật, có thể bỏ qua. Người ta,
có thể xác định được tọa độ lẫn vận tốc, tức vẽ được quỹ đạo chuyển động
của vật. Nhưng đối với các hạt có kích thước quá nhỏ và di chuyển rất
nhanh như electron thì không thể xác định chính xác quỹ đạo của electron.
