Asal Formlar

Biçim, Şekil, Form, Kavram (konsept), Düzen

 BİÇİM-FORM
•Form; “biçim-şekil” anlamına gelmektedir (TDK, Türkçe Sözlük, 2010).
Birçok farklı tanımlamaya göre ise;
•“kullanım için gerekli koşullarla birlikte toplumsal ve
fiziksel çevreye, yaşamın fiziksel ve simgesel yönlerine
ilişkin düşüncelerin nesnelleşmiş birer modeli” (Hasol, 2002),
•“somut sanatlarda belli bir temanın plastik ve grafik
olarak dile getirilişi”, (Wrong, 1972),
•“nesnenin ve boşluğun genel düzeni” (Hasol, 2002), gibi fiziksel
ve/veya kavramsal olarak tanımlanabilmektedir (Şamlıoğlu, 2010).

Kaynak: Şamlıoğlu, T. ve Kuloğlu, N., FORMDAKİ BOŞLUĞU TASARLAMA SÜRECİNDE “KAVRAMLAR”,

Şamlıoğlu, T, 2010. Mimari Formda Boşluğun Keşfi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Trabzon.
Hasol, D, 2002. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, Sekizinci Baskı, YEM Yayınları, İstanbul.
Wrong, T, 1972. Van Nostrald Reinhold, Principles of Two Dimensional Design, , New York.
 Biçim/Form

Formun mimari/iç mimarideki karşılığı

tasarım’dır.
Form mimarın zihninde belirginleşmiş,
somutlaşmış önerisidir.

Kaynak: Temel Tasar, H. Güngör, 2005, İstanbul

Biçim/Form

Form kararı, mimari tasarımı etkileyen çeşitli

faktörlere, kriterlere ve kısıtlılıklara bağlıdır.
Kavram/konsept
Kavram/konsept ile mimari tasarımda, form arayışında sıkça
karşılaşılır.
Kavram (concept) sözcüğüne bakıldığında;
•“Bir nesnenin veya düşüncenin zihindeki soyut ve genel tasarımı,
mefhum, konsept, nosyon…”
•“Nesnelerin veya olayların ortak özelliklerini kapsayan ve bir ortak ad
altında toplayan genel tasarım, mefhum, konsept, nosyon.” gibi
açıklamalara rastlanmaktadır (TDK, Türkçe Sözlük, 2010).

Kavram temelli çalışmalarda kavramın ele alınışı, yorumlanışı birbirine

benzer ya da farklı şekillerde olabilir.

Kaynak: Şamlıoğlu, T. ve Kuloğlu, N., FORMDAKİ BOŞLUĞU TASARLAMA SÜRECİNDE

“KAVRAMLAR”,
Steven Holl’e göre yapı tasarımında aşağıdaki kavramlar etkili olmuştur;
izotropik & görünür gözeneklilik…
Bunların yanı sıra tasarımda; formdaki boşluklar ve boşlukların konumları da çok
önemlidir. Bütünden kesilip alınan dilimlerin oluşturduğu boşluklar yapının kütlesine
hareket katarken içerdeki sünger gözenekler ile amorf boşluklar yaratılmıştır. Steven
Holl tasarımdaki bu büyük boşlukların konumlarını açıklarken; komşu binaların
manzaralarını bloke etmeme kaygısı ile konumlarının tasarlandığına dikkat edildiğini
vurgulamıştır (Şamlıoğlu, 2010).
Kaynak: Şamlıoğlu, T. ve Kuloğlu, N., FORMDAKİ BOŞLUĞU TASARLAMA SÜRECİNDE “KAVRAMLAR”
Şamlıoğlu, T, 2010. Mimari Formda Boşluğun Keşfi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Trabzon ,
Rafael Moneo, yapıyı tasarlarken tek bir kavrama odaklanmıştır;
notalar…
Moneo yapı cephesini ve kolon sistemini tasarlarken adeta bir müzik eseri
oluşturmuş ve bu doğrultuda gerek boşlukları, gerekse kolon sistemlerinin
konumlarını tasarlamıştır.

Kaynak: Şamlıoğlu, T. ve Kuloğlu, N., FORMDAKİ BOŞLUĞU TASARLAMA SÜRECİNDE “KAVRAMLAR”

Analoji ve Metafor
Mimari tasarımda kavram (concept) temelli çalışmalarda metafor ve
analojilerden de faydalanılmaktadır.

Fotoğraf kaynağı:https://www.sozcu.com.tr/hayatim/seyahat/avustralyanin-sembolu-sidney-opera-binasi/,
ziyaret tarihi 05.04.2020
 1. Biçimin Özellikleri
Biçimler şu özelliklere sahiptir:
Şekil: Biçimleri tanıyıp sınıflandırmada
kullandığımız başlıca özelliktir. Kare,
dikdörtgen ayrı ayrı şekillerdir. Bir dik
üçgen ile ikiz kenar üçgen ayrı şekiller
değil, bir üçgenin farklı biçimleridir.

Ebat (boyut): Bir biçimin uzunluğu,

genişliği ve derinliğinin fiziksel boyutlarıdır.

Renk: Bir biçimin yüzeyinin yoğunluğu

ve tonal değeridir. Biçimin görsel
ağırlığını da belirler.

Doku: Bir biçimin parçalarının

boyutları, şekil, düzenlenişi ve oranları
ile yüzeyde elde edilen görsel, özellikle
de dokunsal niteliktir.
Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları
Konum: Bir biçimin çevresine ve onu
çevreleyen görsel alana göre bulunduğu
yerdir.

Yönelim: Bir biçimin zemin düzlemine,

görüş açısına ya da söz konusu biçime
bakan birine göre doğrultusudur.

Görsel Süredurum: Bir biçimin yoğunlaşma

ve durağanlık derecesidir.
 2. Asal Şekiller
Uzay ve üç boyutlu geometri, üç boyutuyla tanımlanabilen dolayısıyla belirli bir hacime
sahip bulunan nesneleri konu edinmiştir. En belirgin asal şekiller; daire, üçgen ve karedir.
Üç boyutlu geometrik tüm formlar asal şekillerden üretilir.

Daire

Üçgen

Kare

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

 Üç boyutlu asal şekiller (geometrik formlar):
Asal şekiller; açık, düzgün ve kolayca tanınabilen hacımlar üretmek amacıyla
uzatılabilir veya eksenleri etrafında döndürülebilir.Transformasyon ile daireden
küre ve silindirler, üçgenlerden koni ve piramitler, karelerden küpler üretir.

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

 3. Asal Formların Transformasyonu/
Biçim Değiştirme
Asal Formların saf veya işlenerek kullanılması:
Geometrik asal formların mimari formlara dönüştürülmesinde,
genellikle asal formların, az veya çok işlenmesi söz konusudur.
“İşleme” den amaç mimarın, tasarlamayı ve kitlesel düzeni etkileyen
faktörlere bağlı olarak, form açısından sağlamak istediği görsel veya
anlamsal etkilere göre, asal formu bir heykeltıraş gibi işleyip
değiştirerek ona özel bir biçim kazandırmasıdır.
Bu amaçla, doluluğa sahip olan asal formda bazı yontmalara,
boşaltmalara yönelmek veya ona bazı parçalar eklemek, asal formu
iki veya daha çok parçaya ayırmak, çevirmek, yatırmak, deforme
etmek, asal formları bütünleştirmek gibi kararlara yönelmek
gereklidir. Bu kararlar; mimarlığın işleve, yere, çevreye, strüktürel,
üretimsel ve benzeri koşullar çerçevesinde ele alınmak zorundadır.

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

 Boyutsal Transformasyon: Bir biçim, temel
geometrik özellikleri korunmak şartıyla
boyutlarından bir veya daha fazlasının
değiştirilmesi yoluyla dönüştürülebilir.

Eksiltmeli-boşaltmalı Transformasyon: Bir

biçim, hacminin bir kısmı çıkarılarak
dönüştürülebilir.

Eklemeli Transformasyon: Bir biçim,

hacmine türlü elemanların eklenmesi
sureti ile dönüştürülebilir.

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

 3.1 Asal Formların İşlenmesinde Boşaltma veya
Eksiltmeler: Boşaltma veya eksiltme, asal formun dolu
gövdesinden bir veya daha çok parçanın çıkarılmasıdır.
Yanal boşaltmalar
Üstten boşaltmalar
Kapsamlı boşaltmalar

Yanal Boşaltmalar

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

 Üstten Boşaltmalar

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

 Kapsamlı Boşaltmalar

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

 3.2. Asal Formların İşlenmesinde Eklemeler :
Asal forma başka bir geometrik asal parçanın eklenmesidir.

Yanal Eklemeler
Üste Eklemeler
Yanal ve üste eklemelerin Birlikte Uygulanması

Yanal Eklemeler

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

 Üste Eklemeler

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

 Yanal ve Üst Eklemelerin Birlikte Uygulanması

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

3.3 Boşaltma ve Eklemelerin Birlikte Uygulanması: Mimari
düzenlemelerde tasarım seçeneklerini arttıran uygulamadır.
Yanal Uygulamalar
Üstten Uygulamalar
Kapsamlı Uygulamalar

Yanal Uygulama
Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları
 Üstten Uygulamalar

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

 Kapsamlı Uygulamalar

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

 4. Asal Formun Parçalanması:
Parçalama, geometrik asal formu bölerek, bir bütünden birden fazla parça elde etmeye yöneliktir. Asal
formun parçalanması, bir bakıma bütünsel bir boşaltma olarak da değerlendirilebilir. Ancak boşaltmada
formdan bir parça çıkarılırken kalan kısmın tekliği esastır.
Asal Forma Bağlı Parçalanmalar
Asal Formun Deformasyonu

Asal Forma Bağlı Parçalanmalar

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

 Asal Formun Deformasyonu

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

 5. Asal Formların Bütünleştirilmesi:
Mimari formların oluşturulmasında birden fazla asal formu kullanarak bir bütüne ulaşmak
olasıdır. Bir yapının içinde çeşitli işlevlerin yer alması, bunların değişik mekan formlarını
gerektirmesi ve bu değişikliklerin dış forma yansıtılmak istenmesi gibi nedenlerle çok
parçalı bir kitle düzenine yönelinmesi durumunda birden fazla asal formun kullanılması
gerekebilir. Bu durumda üç temel yaklaşım söz konusudur. Bunlar;
Bitiştirme
Bağlama
Giriştirme

Bitiştirme

Modüler Olmayan Bitiştirme

Modüler Bitiştirme

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

 Bağlama-Ekleme

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

 Giriştirme

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

6. Asal Formların Kullanılmasında Düzensel Yaklaşımlar:

Geometrik asal formlardan yararlanarak ve bu formlarda boşaltma, ekleme,

parçalama ve bütünleştirmeler yaparak elde edilecek mimari formlar, düzenleme
sürecindeki ana kararlara bağlı olarak, belirgin özellikler kazanırlar. Mimari formlara
bu özellikleri kazandıran düzensel kararlar çeşitli faktörlere bağlıdır. Söz konusu
kararlar, konu, ihtiyaç programı, arsa ve çevre verileri, ulaşım, yönlenme,
tasarlayıcının yorumu gibi faktörlere bağlı olarak çeşitlilik gösterir.
Mimari formların düzenlenmesinde yani biçimsel organizasyonda bazı temel
benzerlikler ve farklılıklar dikkate alınarak, belirli yaklaşımlardan söz etmek olasıdır.
Bu düzensel yaklaşımlar aşağıdaki gibidir.

Noktasal Çizgisel Işınsal Kümeli Gridal-Izgarasal

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

Noktasal (merkezi) Düzenlemeler:
Tek bir kitlenin egemen olduğu ve konum açısından noktasal, yoğun bir karakter gösteren
düzenlemelerdir. Kitlenin tekilliğini, egemenliğini ve yerleşmenin noktasal karakterini
bozmayacak biçimde eklemeler, boşaltmalar veya bütünleştirmeler yapılabilir.
Merkezi biçimler küre, silindir, koni gibi geometrik olarak düzenli, merkezi yerleşimli
görsel baskınlık gerektirir.Merkezi oluşlarından dolayı, bu biçimler nokta ve dairenin öz-
merkezli özelliklerini taşırlar.

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

 Çizgisel Biçimler /Düzenlemeler
Noktasal yoğun düzenlemelerin aksine, formun devamlılık gösteren bir çizgi boyunca yayılarak
düzenlenmesidir. Bu düzenlemelerde çizgiselliği yaratan en önemli özellik formun taban kenarları
arasındaki boyutsal farktır. Bu nedenle, kare, üçgen, çokgen ve daire planlı formlar, tek başlarına
çizgisel bir düzeni oluşturamazlar. Bunlar ancak birbirleriyle çizgisel bir konuma getirilebilirler. Çizgisel
düzen bir doğru parçası olabileceği gibi, kırık veya kademeli doğrulardan oluşan bir çizgi ya da eğri
parçası olabilir.

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

 Işınsal Biçimler/Düzenlemeler:
Merkezde yer alan bir çekirdek elemandan ışınsal bir tarzda dışarı doğru uzanan çizgisel biçimlerden
oluşur. Işınsal düzendeki formlar merkez oluşturacak bir noktada kendiliklerinden birleşebilecekleri
gibi, çekirdek durumundaki noktasal bir ara formla, ya da bağlayıcı durumdaki çizgisel bir formla da
bütünleşebilirler.

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

Kümeli Biçimler/Düzenlemeler:
Tek bir kitle egemenliğinin tersine, bütünü oluşturan birden fazla formun bir kitleler topluluğu veya
yığın etkisi yapacak şekilde bir araya getirilmesiyle oluşturulan biçimler yada düzenlemelerdir.
Kümesel düzenlemelerde, ekleme ve boşaltma işlemlerinin yanısıra, çeşitli karakter ve boyutlardaki
biçimlerin bütünleştirilmeleri amacıyla, bitiştirme-bağlama-giriştirme işlemleri ağırlık kazanır.

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

Gridal-Izgara Biçimler/Düzenlemeler:
Formun bütününü oluşturacak parçaların bir ızgara sistemine uygun olarak bir araya getirilmesiyle
oluşturulurlar. Düzenleme, modül olarak kullanılabilecek bir asal formun tekrarlanmasıyla
yapılabileceği gibi, birkaç formun, belirli bir sistem içinde tekrarlanmasıyla da yapılabilir. Noktasal
konumdaki tekil formların düzenlenmelerinde işleve, strüktüre ve yapım sistemine bağlı olarak
modülasyondan yararlanılabilir.

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

Salkımsal Düzenleme:
Çoğunlukla yaygın düzenlemeler olup belirli ve düzenli bir geometrik kurala bağımlı
değildirler. Ağaçlardaki gövde,dal ve meyve ilişkisinde olduğu gibi, salkımsal
düzenlemelerde de çeşitli biçimleri veya biçim kümelerini taşıyan, ilişkilendiren ve dal
görevi yapan bağlayıcı biçimsel düzenlemeler vardır. Geometrik asal formların organik bir
bütünleşmeyle bir araya getirilmesi, mimari bütünün doğa ile ilişkilendirilmesi, yapı
dışındaki boşluklara ve doğaya bir dinamizm kazandırması sonuçlarını doğurur.

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

Mimaride Asal Biçimler (Formlar) ve Bu Biçimlerin
Transformasyonuna (Eksiltme ve Ekleme) İlişkin
Mimari Örnekler

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları

Kaynak: M. Kancıoğlu, Temel Tasarım Ders Notları