1

ERSİN SOYBERK
Elektrik Y.müh.(İ.T.Ü)
TEİAŞ Genel müd. den emekli
Gazi Üniversitesi Mühendislik. Fak.
Elektrik Bölümü Öğretim görevlilerinden
e-mail : ersinsoyberk@gmail.com

Enerji iletim hatlarında değişik ortam sıcaklıklarındaki yani en düşük or-

tam sıcaklığından en yüksek ortam sıcaklığına kadar 5 er derece ara ile hat bölü-
mündeki tel gerilmelerini ve çekme kuvvetlerini hesaplamak için kullanılan de-
ğişik haller denkleminin muhtelif ifadelerinin bulunması aşağıda anlatılmış
son- ra bu ifadeler yardımıyla aynı hat bölümü için bilgisayar programlarıyla
çözül- müş karşılaştırmalı çözüm çıktıları verilmiştir .

DEĞİŞİK HALLER DENKLEMİ

Enerji iletim hatlarında ortam sıcaklığının değişmesi sonucu telin boyun-

da değişme.olur . Sıcaklık artışında boyu uzar sıcaklık azalmasında da boyu kı-
salır . Ayrıca telin üzerinde ilave bir ek yük oluştuğu zamanda telin boyu Hook
kanununa uygun olarak uzar . Boy değişimine bağlı olarak da telin gerilmesi ve
sehimi değişir . İletkenlerin üzerinde oluşacak ilave yük buz ve rüzgar yüküdür .
Bu suretle sıcaklık değişimleri ve ilave yükler tellerin sehim ve gerilmelerinin
değişmesine sebep olurlar . Yani iletken bir durumdan başka bir duruma geçtiği
zaman sehim ve gerilmesi de değişir .
Değişik ortam sıcaklıklarındaki gerilmeleri hesaplamaya yarayan ifadeye
değişik haller denklemi denir . Bu ifadeyi bulmaya çalışalım .
Telin sıcaklığa ve yüke bağlı olarak boyu ve gerilmesi
değişmektedir .Baz alınan
başlangıç durumunda ki bir t1 ortam sıcaklığında telin gerilmesi σ1 ve
uzunluğu ℓ1 , herhangi bir t2 ortam sıcaklığındaki gerilmesi ise σ2 ve uzunluğu ℓ2
olsun . (Gerilmeler telin yatay teğetli noktasındaki gerilme değerleridir .) Telin
elastiki- yet modülü E ve ısıl uzama katsayısı β ise, ortam sıcaklığı t 1 den t2 ye
değiştiği takdirde termik ve Hook kanunu gereği ısıl ve mekanik uzamalar
dolayısıyla te- lin boyundaki fark ;

∆l = (ℓ2 – ℓ1 ) = ( t2 – t1).β.ℓ1 + ( σ2 – σ1 ).ℓ1 / E olacaktır.

x2
Tel uzunluğunun gerçek değeri, telin parametresix2 c = σ/γ = H/g
ℓ = c.Sinh
olmak üzere , ( x/c) │ . Sinh ( γ. x / σ ) │
x1
=σ/γ
x1 σ : Yatay gerilme [kg/mm2]
ifadesinden hesaplanabilir . H : Yatay çekme kuvveti [kg] dır .
γ : Telin yoğunluğu [kg/m.mm ] 2

g : Telin birim ağırlığı [kg/m]

 2

DÜZ MENZİL İÇİN DEĞİŞİK HALLER DENKLEMİ

Tel boyu Mac – Laurin serisine açılıp, a direkler arası açıklık olmak üzere
x1 = – a /2 x2 = a /2 konursa toplam tel boyu,
Sinh (x/c) = x/c + x3 /3!.c3 + x5 /5!.c5 + x7 /7!.c7 + ……… olduğundan
x2 = a/2
L = x + x3 / 6 c2 + x5 / 120 c4 + x7 /5040 c6 + ...... | olur .
x1 = –a/2
L = a + a /24 c + a /1920.c + ...... = a + a .γ /24.σ + ……
3 2 5 4 3 2 2

Serinin ilk iki teriminin alınması ile yetinilirse az bir hata ile tel boyundaki
fark, a3 γ2 2 γ1 2
∆ℓ = ℓ2 – ℓ1 = —–– . ( —— – —— ) olacaktır .
24 σ 22 σ 12
ℓ1 ≈ a olduğu kabul edilerek termik ve mekanik uzama ifadesinde yerine konu-
lacak olursa ,
( σ 2 – σ1 ) . ℓ 1
∆ℓ = ( ℓ2 – ℓ1 ) = ( t2 – t1). β.ℓ1 +
——————
a2 γ2 2 γ1 2 ( σE2– σ )1
—– . ( —— – —— ) = ( t2 – t1) . β + ————
24 σ2 σ 12 E
2

a2.γ 22 a2.γ 12 ( σ2 – σ )
——— = ———— + ( t2 –t1).β + ————–
1 bulunur .
24.σ22 24 .σ 2
DenkleminE her1 iki tarafı E.σ 22 ile çarpılarak düzenlenirse

a2 .γ 22.E a2 .γ1 2.E

————– = [ ———— + ( t2 –t1 ).β.E + ( σ2 – σ1 ) ] .σ 2
2
24 24 .σ12

a2 .γ 12.E a2.γ2 2.E

σ23 + [ ———— + ( t2 – t1).β.E – σ1 ].σ 2 = —————
2
24 .σ12 24

elde edilir . Düz menzil için değişik haller denkleminin ifadesidir .

Çekme kuvveti cinsinden yazılmak istenirse σ = H /q γ = g / q konularak

a2.g 12.E.q a2 .g2 2 .E.q

H23 + [ ————— + ( t –2 t ).β.E.q
1 – H ].H
1
2
=2————– bulunur .
24 .H1 2

24
Tel boyunun ilk üç terimi alınırsa,değişik haller denklemi beşinci dereceden çıkar .
 3

EĞİK MENZİL İÇİN DEĞİŞİK

HALLER DENKLEMİ
Tespit noktaları arasında kot farkı mevcut olduğu zaman en büyük gerilme
en yukarıdaki askı noktasında olup, yatay teğetli noktadaki gerilmeden oldukça
büyüktür . Telin her noktasında gerilme farklı olduğundan Hook kanununa göre
telin mekanik uzamasında tel eğrisi üzerindeki farklı gerilmelerin ortalamaları
alınırsa eğik menzilde hata nispeti azaltılabilir .
Bu nedenle açıklığı a ve askı noktaları arasındaki kot farkı h olan bir eğik menzil
için tel eğrisi parabol kabul edilerek yatay teğetli noktadaki σ gerilmesi cinsin-
den hesaplanan ortalama gerilme telin mekanik uzamasında esas alınmalıdır .
Tel boyu ifadesinde ise yatay teğetli noktadaki gerilme alınabilir .
Buna göre tel boyundaki fark ifadesini, Mac – Laurin serisinin ilk iki
terimini
alarak yazacak olursak,durum değişikliğinde tel boyundaki fark,
a3 γ2 2 γ1 2
∆ℓ = ℓ2 – ℓ1 = —–– . ( —— – —— ) olacaktır .
24 σ 22 σ 12
ℓ1 ≈ a /Cosφ olduğu kabul edilerek ve ortalama gerilme için yatay teğetli
noktadaki gerilme cinsinden hesaplanan
σ.h2 γ2.a2
σ ort = σ + ——— + ——— değeri
2.a 2

termik ve mekanik uzama ifadesinde 24.σ yerine konacak olursa,

( σ2 – σ1 ).ℓ1
∆ℓ = ( ℓ2 – ℓ1 ) = ( t2 – t1). β.ℓ1 + ——————
E
a2 γ2 2 γ1 2 (σ ort 2 – σort 1)
—– .( —— – —— ).Cosφ = (t2 – t1).β + —————— elde edilir .
24 σ 22 σ 12 E

a2 γ2 2 γ 12
—–– ( —— – —— ).Cosφ = (t2 –t1).β +
24 σ 22 σ 12
σ2.h2 2γ .a
2 2
σ1 .h2 γ1 2.a2
(σ2 + ——–
1 + ——– – σ1 – ——– – ——– ) . ––––
2.a 2
24.σ2 2.a2 24.σ1
E
a2.γ 22 a2.γ 12
( ——— ).Cosφ = ( ——– ).Cosφ + (t2 –t1).β +
24.σ22 24.σ12

( σ2 – σ1 ) h2.(σ2 – σ1 ) a2 γ2 2 γ 12
———— + —————– + ——– . (——– – —— )
E 2.a2.E σ2 σ1
24.E
 4

Her iki taraf E.σ 22 ile çarpılırsa

a2.γ 22.E.Cosφ a2.γ 12.E.Cosφ

——————– = ( ——————
2 2 ).σ1 + (t –2
2

t ).β.E.σ 2 + 24 24.σ12

h2.σ 23 h2.σ1 .σ 2 a2. γ22.σ 22 a2.γ 12.σ 2

σ23 – σ 1.σ 22 + ———– 2 – ———– + ————– – 2
2.a 2
2.a2 ————
24.σ2
h2 a .γ 1 .E.Cosφ
2 2
h 2 a2.γ 12.
(1+——).σ23+[——————–+(t 2–t ).β.E
1 – (1+—––).σ –1 ––––––– ].σ 24.σ2 21
2a2 24σ1 2 2a2 24.σ1

a2. γ2 2. a2.γ2 2.E.Cosφ

+ –––––––. σ2 = ––––––––––––
24 24

altları çizili terimler çok küçük oldukları için ihmal edilebilirler . Sonuç olarak
tek açıklıklı eğik bir menzil için değişik haller denklemi ,

h2 a2.γ 12.E.Cosφ h 2 a2.γ2 2.E.Cosφ

(1+——).σ23+[——————–+(t 2–t ).β.E1 – (1+—––).σ ].σ1
2
=2 –––––––––––
2a 2
24σ1 2
2a 2

24
olur . b = 1 + h /2a olmak üzere kot farkına bağlı bir katsayıdır .
2 2

Çekme kuvveti cinsinden yazılmak istenirse σ = H /q γ=g/q

konularak

h2 a2.g 12.E.q.Cosφ h 2 a2.g 12

(1+——).H23 + [——————– + (t 2–t 1).β.E.q – (1+—–).H 1 – ——– ].H 22
2a2 24H1 2 2a2. 24H1

a2.g 22 a2.g2 2.E.q.Cosφ

+ ——— .H2 = ———————
24

24

bulunur
h2 . ifade dea2altları
g12E.q.Cosφ
çizili terimler çok küçük oldukları
h 2 a2g2edilirse,
için ihmal 2
E.q.Cosφ
(1+——).H2 +[——————+(t 2–t ).β.E.q
3
1 – (1+—–).H ].H
1
2
2= –––––––––––
2a 2
24H1 2
2a 2

24
 5

φ : Askı noktalarını birleştiren doğrunun yatayla yaptığı açıdır .

tan φ = h/a Cos φ = a / √ a 2 + h 2 dir .

Değişik haller denkleminde,

1indisli değerler baz alınan max gerilme ve buna ait sıcaklık derecesi ile telin
ek yüklü yoğunluğudur . max gerilme buzlu halde ise tel yoğunluğu buzlu, en
düşük ortam sıcaklığında ise buzsuz alınacaktır .
2indisli değerler ise hesaplanması istenen gerilme ve buna ait ortam sıcak- lığı
ile telin yoğunluğudur . Hesaplanması istenen ortam sıcaklık derecesinde
buz yükü veya rüzgar yükü yoksa tel yoğunluğu buzsuz alınacaktır .

Değişik haller denklemi ifadesinde ,

t : Ortam sıcaklığı [0C] olup , t1 baz alınan ortam sıcaklığı, t2 herhangi bir
ortam sıcaklığı
a : Direkler arası açıklık [m] (iki durdurucu arasındaki bölüm için
bölümün ruling açıklığı (a r )alınmalıdır .
σ : Telin yatay teğetli noktadaki gerilmesi [kg/mm2] olup, σ1 baz alınan t1 ortam
sıcaklığındaki, σ2 ise herhangi bir ortam sıcaklığındaki hesaplanması isteni- len
gerilmesidir .
H : Telin yatay teğetli noktadaki çekme kuvveti [kg] olup, H1 baz alınan t1 or-
tam sıcaklığındaki, H2 ise herhangi bir ortam sıcaklığındaki hesaplanması
istenilen çekme kuvvetidir .
γ : Telin özgül ağırlığıdır . [kg/m.mm2] γ1 baz alınan t1 ortam sıcaklığındaki,
γ2 ise t2 ortam sıcaklığındaki ek yüklü ya da ek yüksüz yoğunluklardır .
g : Telin birim ağırlığıdır . [kg/m] g1 baz alınan t1 ortam sıcaklığındaki, g2 ise
t2 ortam sıcaklığındaki ek yüklü ya da ek yüksüz birim ağırlıklardır .
E : Telin elastikiyet modülüdür . [kg/mm2] Hattın 10-12 yıl sonraki nihai
duru- mu için yapılacak hesaplarda nihai elastikiyet modülü ile nihai
gerilmesi kullanılmalı . Ancak tel çekimine ait sehim hesaplarında o
andaki durum için telin ilkel elastikiyet modülü ile ilkel gerilmesi
kullanılmalıdır .
β : Telin ısıl uzama katsayısıdır . [1/0C]

İletim hatlarında iki durdurucu direk arasında taşıyıcı direklerden oluşan

hat bölümüne ait muhtelif sıcaklıklardaki gerilmelerin hesaplanabilmesi için de-
ğişik haller denkleminde bölümün direk açıklığı olarak ruling açıklık kullanılır .
Değişik haller denklemi ile muhtelif ortam sıcaklıklarındaki gerilmeler bulun-
duktan sonra bu gerilmelere tekabül eden bölüm içindeki taşıyıcı direkler arasın-
daki sehimlerin bulunmasında ise, direkler arası mesafeler kullanılmalı ve
açıklı- ğa ait kot farkı da nazarı dikkate alınmalıdır .
Ruling açıklığa ait sehim : f r = g.a r2 / 8.H
bölüm içindeki herhangi bir a açıklığına ait sehim : f=
g.a / 8.H.Cos φ
2
 6

EĞİK AÇIKLIKLI HAT BÖLÜMÜ İÇİN DEĞİŞİK HALLER DENKLEMİ

İki durdurucu direk arasında taşıyıcı direkleri ve bunlar arasında eğik açık-
lıkları ihtiva eden bir hat bölümüne ait değişik haller denklemini bulmaya çalışa-
lım .

Hat bölümünde n adet açıklık mevcut olsun . Herhangi bir k açıklığında direk-
ler arası açıklık a k ve tel boyu l k ise ,durum değişikliği sonucu bu açıklıktaki
mekanik uzama miktarı için telin her yerindeki gerilmesi farklı olduğundan telin
yatay gerilmesi yerine ortalama gerilmesi olan
σ.h2 γ2.a2
= σ + –––––– + ––––– alınacaktır .
σ ort
2a 2

24σ
Buna göre ak açıklığındaki tel boyundaki mekanik ve termik uzama miktarı
a k3 γ2 2 γ1 l
∆l k = –––––
2 k ( ––––– – ––––– ) = ––– (σort2 – σort1) + ( t 2 – t 1 ) β .l k olur .
2 2
24 σ2k σ 1k E

Tel boyunun askı noktalarını birleştiren kirişe eşit olduğu kabul edilirse,
l k ≈ a k /Cosφ k olacaktır .
Böylece k açıklığındaki sıcaklık değişikliği sonucu tel boyundaki
değişme
a k3 γ2 2 γ1 ak σ2k.h 2k σ1k.h 2k
∆l k = –––––2 ( ––––– – ––––– ) = ––––––– [(σ2k – σ1k) + –––––– – –––––– +
2 2 2
24 2 σ 1k E.Cosφk 2.a k 2.a k
σ2k

γ 22.a k2 γ12.a 2
––––––
k – –––––– ] + ( t 2 – t 1 ) β .a k /Cosφk olur .
24σ2 24σ1
 7

Her iki taraf Cosφk ile çarpılırsa,

a k3.Cosφ k γ 22 γ1 2 ak h k2
∆l k = –––––––– ( ––––– – ––––– ) = ––––– .[(σ 2k – σ1k) (1 + –––––– ) +
2 2 2
24 σ 2k σ 1k E. 2.a k

a k2 γ2 2
γ1
––––
2 ( ––– – ––– ) ] + ( t 2 – t 1 ) β .a k
24 σ2 σ1
n adet açıklıktaki tel boyundaki değişmelerin toplamı

n n a i3.Cosφi γ 22 γ1 2 1 h i2
∑∆l i = ∑ –––––––– ( ––––– – ––––– ) = ––––n[(σ2 – σ1) ∑a i (1 + –––––– ) +
i=1 i=1 σ 22 σ 12 E i=1 2.a i2
24 n
n γ 22 γ 2 n
∑a
n i . ∑a i ( –––– – –––– ) ] + ( t 2 – t 1 ) β .∑a i
2 1 olur .
i=1 i=1 24σ2 24σ1
i=1

Bu ifade ∑a i ye bölünerek düzenlenirse,

∑ a i3.Cosφi γ 12 γ 2 1 ∑ a i (1+ h i2/2a i 2)
–––––––––– ( –––––– 2 – ––––– ) + –––– .[(σ2 – σ1) . ––––––––––––––––– +
∑ai 24.σ1 2
24.σ22 E ∑ i
a
∑a i2
γ 22 γ1 2
––––––.(–––– – ––––) ] + ( t 2 – t 1 ) β = olur .
0 24 σ2 σ1
Burada
∑ a i3 .Cosφi
a e2 = –––––––––––––––
∑ai a e : Eşdeğer açıklık

∑ a i (1+h i2/2a i2) b : Kot farklarına bağlı

b = –––––––––––––––– bir katsayı
∑ai (ortalama eğim faktörü)
olup,
2
γ 12 1 ∑a i2 2 γ1 2
a e2 (––––––– ) + –––– .[(σ 2 – σ1).b + ––––
γ (–––– – –––– ] + ( t 2 – t 1 ) β
24.σ 1 2
24 σ2 σ1
E γ2 2
= a e2 (––––––– )
olur . 24.σ 22
 8

Her iki taraf E.σ 22ile çarpılırsa,

γ 12. a e2 .E.σ 22 σ2 2.∑ai 2 γ2 22

––––––––––––
γ1 + b.σ 23 – b.σ1.σ 2 + –––––– .(–––– – ––––) + ( t
2
2 – t ) β.E.σ 2
2
24.σ 12 1 24 σ2 σ1

γ2 2. a e2.E
= ––––––––––
24
σ 2 nin kuvvetlerine göre düzenlenirse

γ 12.a 2e.E γ12.∑a i2 γ2 2.∑a i 2

b.σ 23 + [ ––––––––––– + ( t 2 – t1 ) β.E – b.σ1 – –––––– ].σ 22 + ––––––.σ 2
24.σ 12 24.σ1 24

γ2 2. a e2.E
=
(–––––––––
)
Elde edilir . 24
Çekme kuvveti cinsinden yazılmak istenirse σ = H /q γ = g / q
konularak
g 1 .a e.q.E
2 2
g 12.∑a 2i
b.H 23 + [ ––––––––––– + ( t 2 – t 1 ) β.E.q – b.H 1 – ––––––– ].H 22 +
24.H 12 24.H1

g 22.∑a i2 g 2 2. a 2.q.E
–––––––.H 2 e

24 =
––––––––
–––
bulunur .
24
Burada
∑a i2 : Hat bölümü içindeki direkler arasındaki açıklıkların
karelerinin toplamına eşit bir sabitedir .

Bulunan bu ifadeler enerji iletim hatlarında iki durdurucu direk arasında taşıyı-
cı direklerden oluşan bir hat bölümüne ait değişik haller denkleminin gerilme ve
çekme kuvveti cinsinden ifadeleridir . Altı çizili terimler çok küçük oldukların-
dan ihmal edilebilirler . Bu durum ortalama gerilme ifadesinin üç yerine iki teri-
minin alınmasına karşılık gelir .
Böylece, iki durdurucu arasındaki hat bölümüne ait üçüncü dereceden değişik
haller denklemlerinin altı çizili terimlerinin ihmal edilmesiyle çözüm kolaylığı
açısından da birinci dereceli gerilme terimi nazarı itibara alınmamış olur .
 9

gerilme cinsinden yazılmak istenirse,

γ 12.a e2 .E

γ2 2. a e2.E
b.σ 23 + [ ––––––––––– + ( t 2 – t 1 ) β.E – b.σ 1 ].σ 22 + = (––––––––– )
24.σ 12 24

Çekme kuvveti cinsinden ise,

g 12.a e2 .q.E g 2 2. a e2.q.E

b.H 23 + [ ––––––––––– + ( t 2 – t 1 ) β.E.q – b.H 1 ].H 22 + = –––––––––––
24.H 12

24

Olur .
Tek açıklıklı eğik menzilli bir hat için a e2 = a2.Cosφ ve b = 1+ h2/2a2
olacağından bu ifadeler tek açıklıklı eğik menzile ait bulunan değişik haller
denklemlerine eşdeğer olur .
Düz menzilde Cosφ =1 ve h=0 olduğundan a e 2= a 2 ve b = 1 olacağından yu-
kardaki ifadeler tek açıklıklı düz menzile ait değişik haller denklemine eşit olur .
Sonuç olarak hat bölümüne ait a e (eşdeğer açıklık) ve b ortalama eğim faktörü
hesaplandıktan sonra yukarıdaki ifadeler yardımıyla kot farklı bir hat bölümünde
muhtelif ortam sıcaklıklarındaki gerilmelerin bulunması mümkün olur .

DEĞİŞİK HALLER DENKLEMİNİN GERÇEK İFADESİ

Tel boyunun Mac-Laurin serisine açılmış ifadesi yerine gerçek değeri
alınarak değişik haller denkleminin gerçek ifadesi bulunabilir .

xA xB

Tel boyu,
xB σ γ. x
ℓ = c. Sinh (x/c)│x=B –––– . Sinh ( –––––)│ dir .
xA

xA
 10

Eğik menzil için : A ve B tespit

noktalarının apsisleri,

h
xB = c.Sinh -1

( –––––––––––– ) +
a/2 h
xA = c.Sinh ( ———————
-1
2c.Sin ) – a/2 olacaktır .
2c.Sinh
h (a/2c)
Buna göre tel boyu, (a/2c)
σ γ.xB
γ.xA
γ .[Sinh (–––––)
ℓ = ––– σ – Sinh ( –––––)] σ olur .

Birinci ve ikinci durumdaki tel boyları,

σ1 γ1.x2 γ1.x1 ℓ1 = ––– .

[Sinh (–––––) – Sinh ( –––––)]
γ1 σ1
σ1

σ2 γ2.x2 γ2.x1 ℓ2 = ––– .

[Sinh (–––––) – Sinh ( –––––)]
γ2 σ2
σ2
dir .

Telin her yerindeki gerilme farklı olduğundan mekanik uzamalar için telin yatay
σ.h2
gerilmesi yerine ortalama gerilmesi alınıp, üçüncü terimi çok küçük
olduğundan=ihmalσ +edilip
––––––ilk iki terimi alınırsa,
olacaktır . ortalama gerilme
σ ort
2.a 2

Termik ve mekanik uzamalar dolayısıyla tel boyundaki fark

(σort2 – σort1).ℓ1
∆ℓ = ( ℓ2 – ℓ1 ) = (t2 – t1).β.ℓ1 + ——————– olacağından,
E
Değerler yerlerine konarak,

(ℓ2 – ℓ1) (σ2 – σ1) h2.(σ2 – σ1 )

———— = (t2 – t1).β. + ———— + ——–——– elde edilir .
ℓ1 E
2.a .E
2
 11

Bu suretle değişik haller denkleminin eğik menzil için gerçek ifadesi

σ2 γ2.xB γ2.xA
––– .[Sinh (––––) – Sinh ( ––––)]
γ2 σ2 σ2 (σ2 – σ1) h2(σ2 –
σ1 )
––––––––––––––––––––––––––––– = 1 + (t2 – t1).β + ––––––– + –––––––––
σ1 γ1.xB γ2.xA E 2.a2.E
––– .[Sinh (––––) – Sinh ( ––––)]
γ1 σ1 σ1

bulunmuş olur .

1 indisli değerler (t1 , σ1 , γ1 ) baz alınarak, t2 ortam sıcaklığı ve γ2 yoğunluğu

için σ2 gerilmesinin gerçek değeri bu ifadeden hesaplanarak bulunabilir .
Tespit noktalarının apsislerinin hesabında c tel parametresi için baz alınan
sıcak-
lıktaki gerilmeye karşılık gelen parametrenin alınması halinde
c = c1 = c2 = σ1 /γ1 olacaktır .
xB ve xA tespit noktalarının apsisleri,

h
xB = c. Sinh ( ––––––––––––––) + a/2
-1

h (a/2c)
2c.Sinh
xA = c. Sinh ( ––––––––––––––) –
-1

a/2 olur .
2c.Sinh (a/2c)
Apsisler bu ifadelerden bulunup denklemde yerlerine konacaktır .
Değişik haller denklemi hiperbolik fonksiyonları ihtiva ettiğinden bu denklemin
çözümü deneme yanılma (iterasyon) yöntemi ile yapılabilir . Bunun için,
bulun- ması istenilen σ2 gerilmesine eşitlik sağlanıncaya kadar çeşitli değerler
verilerek aranılan çözüm bulunabilir .

Düz menzil için :

h=0 xA = – a/2 olduğundan

xB = a/2
σ2/γ2 . Sinh (γ2.a / 2.σ2) σ2 – σ1
––––––––––––––––––––– = 1 + (t2 – t1).β + ———— olur .
σ1/γ1 . Sinh (γ1.a / 2.σ1) E

Bu ifade değişik haller denkleminin düz menzil için gerçek ifadesidir .

 12

Kritik açıklık
En düşük ortam sıcaklığındaki gerilme ile yüklü haldeki (Buz yükü ya da rüzgar
yükü) ortam sıcaklığındaki gerilmenin birbirine eşit olduğu açıklığa kritik açık-
lık denir . Max gerilmenin hangi halde meydana geldiği kritik açıklığa göre be-
lirlenir .
Düz menzil için

––––––––––––––––––––––––––
24 (t 1 – t 2) β
a kr = σ max ––––––––––––––
√ γ1
2
– γ 22
Eğik menzil için kritik açıklık
———————————————
24.(t1 – t2).β.
a kr = ———————— Cos φ = a /√ a2 + h2
σmax .
√ (γ1 2 – γ 22).Cosφ

t1 : buz ya da rüzgar yüklü sıcaklık

derecesi t 2 : En düşük ortam sıcaklığı
β : İletkenin ısıl uzama katsayısı [ 1/C0 ]
: Max gerilmedir . [ kg/mm2 )
σ max σ max = σ c max
γ 1 = γ alınır
top : Ek. yüklü halde iletkenin toplam yoğunluğu [kg/m.mm2]
γ2 : İletkenin en düşük ortam sıcaklığındaki
yoğunluğu [kg/m.mm ] a 2
: Direkler arası
açıklık
h : Askı noktaları arasındaki kot farkı
φ : Askı noktalarını birleştiren doğrunun yatayla yaptığı açı
[ ] a r : Ruling açıklık [ m ]
0

1) a r > a kr ise max gerilme ek yüklü haldedir . (Buzlu ya da rüzgarlı

hal)
2) a r < a kr ise max gerilme en düşük ortam sıcaklığında ve ek yüksüz
haldedir

Ruling açıklık
iki durdurucu direk arasındaki hat bölümünde tel boyundaki toplam değişme eşit
açıklıklı bir hattaki durdurucular arasındaki toplam değişmeye eşit olsun .
İşte bu açıklığa eşdeğera1(Ruling)
+ a 23 + aaçıklık
3 + .... + a 3n .
3 3
denir
ar= ––––––––––––––––––––– olur .
√ a1 + a2 + a3 + .... + an
 13

Taşıyıcı direklerden oluşan ve kot farklarını ihtiva eden bir hat bölümüne ait
değişik haller denklemi ile bilgisayar programı ile çözülmüş bir örnek aşağıda
verilmektedir .

Programlayan Y.Müh.Ersin Soyberk 2014

Program adı : HATRUF

HAVA HATLARINDA KOT FARKLARI BULUNAN ACIKLIKLARA AIT DEGISIK HALLER

DENKLEMINI KULLANARAK MUHTELIF ORTAM SICAKLIKLARINDA ILETKENIN
GERILME,SEHIM VE CEKME KUVVETININ BULUNMASI

GIRIS DEGERLERI

Hattın adı .......... : ANKARA II - OSMANCA E.I.H

Hattın gerilimi ................................... : 380 kV
Buz yükü Bölgesi .................................. : 3
En düşük ortam sıcaklığı .......................... : -25 0C
En yüksek ortam sıcaklığı ......................... : 40 0C
Rüzgarlı haldeki ortam sıcaklığı ................... : 5.0 0C
Rüzgarlı halde tellere rüzgar basıncı ( 5 0C) ..... 68.00 Kg/m2
: Rüzgarlı halde tele rüzgar yükü yüzdesi % 70
( 5 0C) ... :
En yüksek ortam sıcaklığındaki rüzgar yükü yüzdesi : % 42
iletken telin adı ................................. : cardinal
Telin kesiti ...................................... : 547.34 mm2
Telin anma çapı ................................... : 30.42 mm
Telin birim ağırlığı ............................. : 1.8298 kg/m
Telin ilkel elastikiyet modülü .................... : 5100 kg/mm2
Telin ısıl uzama katsayısı ....................... : 1.95E-005 1/0C
Telin kopma kuvveti Tk ........................... : 15238 Kg
Telin emniyet gerilmesi ........................... : 12.53 Kg/mm2
Telin yatay teğetli noktadaki max çekme kuvveti ... : 5300 Kg
Creep faktörü ...................................... : 1.0347
Açıklık ve kot farkları .... :
yatay acıklık m Kot farkı m
445.00 19.00
354.00 28.00
408.00 36.00
522.00 -12.00
410.00 21.00
264.00 5.00
S O N U C D E G E R L E R I

NOT: Rüzgar kuvveti açıklığa bağlı olmadan W =

c.p.d.aw bağıntısından hesaplanmıŞtır. c=
1

Hat bölümüne ait eşdeğer açıklık .................. : 422.69

m Hat bölümüne ait ortalama eğim faktörü
............ : 1.002

kritik açıklık : akr= 163.21 m

akr<a olduğundan max gerilme -5.00C de buzlu haldedir.

kritik sıcaklık : tkr= 46.330C

tkr>tmax = 400C olduğundan max sehim -5.00C de buzlu haldedir.
Değişik haller denklemi
buzlu haldeki :
max sehim.... : fmax= 15.22 m
1.002 G3 + ( 8.030 + 0.099 t ) G2 = 424.331
 14

MUHTELIF ORTAM SICAKLIKLARINDAKI GERILME,SEHIM VE CEKME KUVVETI

DEGERLERI

Hattın adı : ANKARA II-0SMANCA E.I.H

Buz yükü bölgesi : 3
iletkenin adı : cardinal

Sıcaklık Yatay Sehim yatay Eşdeğer açıklık

Gerilme çekme kuv. 422.69 m
0 Kg/mm2 m kg
C
-5.0 10.02 15.22 5484 Buz + Rüzg yüklü
-5.0 9.50 14.99 5200 % 100 Buz yüklü
-5.0 7.67 14.16 4198 % 50 Buz yüklü
5.0 7.71 14.64 4221 % 100 Rüzgar yüklü
5.0 6.72 14.18 3680 % 70 Rüzgar yüklü
40.0 5.46 15.18 2986 % 42 Rüzgar yüklü

-25 6.05 12.36 3310

-20 5.95 12.57 3255
-15 5.85 12.78 3202
-10 5.76 12.98 3151
-5 5.67 13.19 3102
0 5.58 13.39 3055
5 5.50 13.60 3010
10 5.42 13.80 2966
15 5.34 14.00 2924
20 5.27 14.20 2883
25 5.20 14.39 2844
30 5.13 14.59 2806
35 5.06 14.78 2769
40 4.99 14.97 2734

0 -5 0 5 10 15 20 25 30 35 40
C
Kg/mm2 5.58 5.50 5.42 5.34 5.27 5.20 5.13 5.06 4.99
5.67
açıklık kot(m) sehimler(m)
445.00 19.00 14.63 14.86 15.09 15.31 15.53 15.75 15.97 16.19 16.40 16.61
354.00 28.00 9.28 9.42 9.56 9.70 9.84 9.98 10.26 10.40 10.53
10.12
408.00 36.00 12.34 12.53 12.72 12.90 13.09 13.28 13.46 13.64 13.82 14.00
522.00 -12.00 20.14 20.45 20.76 21.06 21.37 21.67 21.97 22.27 22.57 22.86
410.00 21.00 12.43 12.62 12.81 13.00 13.19 13.37 13.56 13.74 13.92 14.11
264.00 5.00 5.14 5.22 5.30 5.38 5.46 5.53 5.69 5.76 5.84
5.61
Aynı hat düz menzile ait değişik haller denkleminden hesaplanırsa
Program adı : HATHES 1998(vers. 2007)

S O N U C D E G E R L E R I

Ruling
açıklık ..: 423.00 m
kritik açıklık : akr=
163.21 m
akr<a
olduğundan max gerilme -5.00C de
buzlu haldedir.

kritik
sıcaklık : tkr= 46.330C
tkr>tmax = 400C olduğundan max sehim -5.00C de buzlu haldedir.
buzlu haldeki max sehim.... : fmax= 15.24 m

Değişik haller denklemi :

G3 + ( 8.072 + 0.099 t ) G2 = 424.936
 15

MUHTELIF ORTAM SICAKLIKLARINDAKI GERILME,SEHIM VE CEKME KUVVETI

DEGERLERI

Hattın adı : ANKARA II-OSMANCA E.I.H

Buz yükü bölgesi : 3
iletkenin adı : CARDINAL

Sıcaklık Yatay Sehim yatay Ruling açıklık

Gerilme çekme kuv. 423.00 m
0 Kg/mm2 m kg
C
10.02 15.24 5484 Buz+rüzg yüklü
-5.0 ( 20 kg/m2)
-5.0 9.50 15.01 5200 % 100 Buz yüklü
-5.0 7.67 14.18 4197 % 50 Buz yüklü
5.0 7.71 14.66 4221 % 100 Rüzgar yüklü
5.0 6.72 14.21 3679 % 70 Rüzgar yüklü
40.0 5.45 15.20 2985 % 42 Rüzgar yüklü

-25 6.04 12.38 3308

-20 5.94 12.59 3253
-15 5.85 12.80 3201
-10 5.75 13.01 3150
-5 5.67 13.22 3101
0 5.58 13.42 3054
5 5.50 13.62 3008
10 5.42 13.82 2965
15 5.34 14.02 2923
20 5.27 14.22 2882
25 5.19 14.42 2843
30 5.12 14.61 2805
35 5.06 14.81 2768
40 4.99 15.00 2733
0
C -5 0 5 10 15 20 25 30 35 40
Kg/mm2 5.67 5.58 5.50 5.42 5.34 5.27 5.19 5.12 5.06 4.99

acıklık kot(m) sehimler(düz menzil için) m

445.00 0 14.85 15.08 15.30 15.52 15.74 15.96 16.18 16.39 16.60
14.63
354.00 0 9.25 9.39 9.54 9.68 9.82 9.96 10.23 10.37 10.50
10.09
408.00 0 12.29 12.48 12.67 12.86 13.05 13.23 13.41 13.59 13.77 13.95
522.00 0 20.14 20.45 20.76 21.07 21.37 21.67 21.97 22.27 22.57 22.86
410.00 0 12.41 12.61 12.80 12.99 13.17 13.36 13.54 13.73 13.91 14.09
264.00 0 5.14 5.22 5.30 5.38 5.46 5.53 5.69 5.76 5.84
5.61
Bu iki çözümde de gerilme değerleri hemen hemen birbirine eşit olmaktadır .
Bölüm içindeki aynı açıklıklar için kot farklarına bağlı olarak eşdeğer açıklık da
değişmektedir . Kot farkları büyüdükçe bölümün eşdeğer açıklığı düz menzile
ait ruling açıklıktan daha küçük değerler alacaktır . Bölüm içinde büyük kot
farklarının mevcut olması durumunda eşdeğer açıklık küçülecek gerilmeler de
büyüyecektir .
Sonuç olarak çok büyük kot farklarını ihtiva eden hat bölümlerinde düz menzile
ait değişik haller denkleminin kullanılması halinde bulunan gerilme ve sehim
değerleri gerçeği tam yansıtmayacaktır .
 16

Aynı hat bölümünün, açıklıkları aynı ancak kot farkları on misli arttırılmış duru-
mu için kot farklı hat bölümüne ait değişik haller denkleminden bulunan
bilgisa- yar hesap çıktıları da aşağıda verilmektedir .
Programlayan Y.Müh.Ersin Soyberk 2014
Program adı : HATRUF

HAVA HATLARINDA KOT FARKLARI BULUNAN ACIKLIKLARA AIT DEGISIK HALLER

DENKLEMINI KULLANARAK MUHTELIF ORTAM SICAKLIKLARINDA ILETKENIN
GERILME,SEHIM VE CEKME KUVVETININ BULUNMASI

GIRIS DEGERLERI

Hattın adı .......... : ANKARA II - OSMANYE E.I.H

Hattın gerilimi : 380 kV
................................... : 3
Buz yükü Bölgesi : -25 0C
.................................. : 40 0C
En düşük ortam sıcaklığı 5.0 0C
.......................... 68.00 Kg/m2
En yüksek ortam sıcaklığı % 70
......................... % 42
Rüzgarlı haldeki ortam sıcaklığı ................... : CARDINAL
Rüzgarlı halde tellere rüzgar basıncı ( 5 0C) ..... : 547.34 mm2
Rüzgarlı halde tele rüzgar yükü yüzdesi ( 5 0C) ... : 30.42 mm
En yüksek ortam sıcaklığındaki rüzgar yükü yüzdesi : 1.8298 kg/m
iletken telin adı ................................. :: 5100 kg/mm2
Telin kesiti ...................................... : 1.95E-005 1/0C
Telin anma çapı ................................... :: 15238 Kg
Telin birim ağırlığı ............................. : : 12.53 Kg/mm2
Telin ilkel elastikiyet modülü .................... : 5300 Kg
Telin ısıl uzama katsayısı ...................... : : 1.0347
Telin kopma kuvveti Tk ...........................
Telinyatay acıklık
emniyet m
gerilmesi Kot farkı m
...........................
Telin yatay445.00 190.00
teğetli noktadaki max çekme kuvveti ...
354.00
Creep faktörü 280.00
......................................
Açıklık ve 408.00 360.00
kot farkları .... :
522.00 -120
410.00 210.00
264.00 50.00

S O N U C D E G E R L E R I

NOT: Rüzgar kuvveti açıklığa bağlı olmadan W =

c.p.d.aw bağıntısından hesaplanmıŞtır. c=
1

Hat bölümüne ait eşdeğer açıklık .................. : 400.17

m Hat bölümüne ait ortalama eğim faktörü
............ : 1.159

kritik açıklık : akr= 163.21 m

akr<a olduğundan max gerilme -5.00C de buzlu haldedir.

kritik sıcaklık : tkr= 46.330C

tkr>tmax = 400C olduğundan max sehim -5.00C de buzlu haldedir.
Değişik haller denklemi
buzlu haldeki :
max sehim.... : fmax= 13.64 m

1.159 G3 + ( 4.630 + 0.099 t ) G2 = 380.312

 17

MUHTELIF ORTAM SICAKLIKLARINDAKI GERILME,SEHIM VE CEKME KUVVETI

DEGERLERI

Hattın adı : ANKARA II - OSMANYE E.I.H

Buz yükü bölgesi : 3
iletkenin adı : CARDINAL

Sıcaklık Yatay Sehim yatay Eşdeğer açıklık

Gerilme çekme kuv. 400.17 m
0 Kg/mm2 m kg
C
-5.0 10.02 13.64 5484 Buz + Rüzg yüklü
-5.0 9.53 13.39 5217 % 100 Buz yüklü
-5.0 7.80 12.47 4270 % 50 Buz yüklü
5.0 7.81 12.94 4277 % 100 Rüzgar yüklü
5.0 6.87 12.43 3762 % 70 Rüzgar yüklü
40.0 5.56 13.33 3045 % 42 Rüzgar yüklü

-25 6.33 10.58 3466

-20 6.22 10.78 3402
-15 6.10 10.98 3340
-10 5.99 11.17 3281
-5 5.89 11.37 3224
0 5.79 11.57 3169
5 5.69 11.76 3117
10 5.60 11.96 3066
15 5.51 12.15 3018
20 5.43 12.34 2971
25 5.35 12.54 2926
30 5.27 12.73 2882
35 5.19 12.91 2840
40 5.11 13.10 2800

0 -5 0 5 10 15 20 25 30 35
C
Kg/mm2 5.79 5.69 5.60 5.51 5.43 5.35 5.27 40
5.19 5.11
5.89
acıklık kot(m) sehim ler(m)
445.00 190.00 15.30 15.56 15.82 16.09 16.35 16.60 16.86 17.12 17.37 17.62
354.00 280.00 11.34 11.54 11.74 11.93 12.12 12.31 12.50 12.69 12.88 13.07
408.00 360.00 15.77 16.04 16.31 16.58 16.85 17.11 17.38 17.64 17.90 18.16
522.00-120.00 19.87 20.22 20.56 20.90 21.24 21.57 21.91 22.24 22.57 22.90
410.00 210.00 13.41 13.65 13.88 14.11 14.33 14.56 14.79 15.01 15.23 15.45
264.00 50.00 5.03 5.12 5.21 5.29 5.38 5.46 5.55 5.63 5.72 5.80

Görüldüğü gibi büyük kot farklarını ihtiva eden hat bölümlerinde düz
menzile ait değişik haller denklemini kullanarak bulunan gerilme değerleri, kot
farklı hat bölümüne ait değişik haller denkleminden bulunan değerlerden
farklı olmaktadır . Kot farkları arttıkça tel gerilmeleri büyümekte eşdeğer
açıklık da düz menzile ait ruling açıklığa nazaran küçülmektedir .
Sonuç :
Büyük kot farklarını ihtiva eden hat bölümlerinde düz menzil yerine
kot farklı hat bölümüne ait değişik haller denkleminin kullanılması daha uygun
olacaktır . Kot farkları çok büyük olmayan hat bölümlerinde düz menzile ait
değişik haller denkleminin kullanılması durumunda tel gerilmelerinde az bir
fark olmaktadır .
 18

Değişik haller denkleminin hiperbolik fonksiyonlu gerçek ifadesinin kullanılma-

sı durumunda da tel gerilmelerinde önemli bir fark olmamaktadır .
Aynı hattın değişik haller denkleminin düz menzile ait hiperbolik fonksiyonlu
gerçek ifadesi ile bilgisayar programında hesaplanmış çıktıları da aşağıdadır .

Programlayan Y.Müh.Ersin Soyberk 1998(Vrs 2014)

Program adı : Hathip

ENERJI ILETIM HATLARINDA GERCEK DEGISIK HALLER DENKLEMINI

KULLANARAK MUHTELIF SICAKLIKLARDAKI GERILME,SEHIM VE CEKME
KUVVETININ BULUNMASI

G I R I S D E G E R L E R I

Hattın adı .................... : ANKARA II-OSMANCA

Hattın gerilimi ................................ : 380 kV
Buz yükü Bölge No su ........................... : 3
iletkenlere rüzgar basıncı ( 5 0C) .............. : 68.00 kg/m2
Buzlu iletkenler üzerine rüzgar basıncı (-5 0C) .. : 20 Kg/m2
Buz yoğunluğu ................................... : .6 Kg/dm3
iletkenin adı .................................. : CARDINAL
iletkenin kesiti ............................... : 547.34 mm2
iletkenin anma çapı ............................ : 30.42 mm
iletkenin birim ağırlığı ....................... : 1.8298 kg/m
iletkenin ilkel elastikiyet modülü ............. : 5100 kg/mm2
iletkenin ısıl uzama katsayısı ................. : 1.95E-005 1/0C
iletkenin max ilkel çekme kuvveti ............... : 5484 Kg
Açıklık ve kot farkları .... :
yatay acıklık m Kot
farkı445.00
m 19.00
354.00 28.00
408.00 36.00
522.00 -12.00
410.00 21.00
264.00 5.00
Direkler arası açıklık (ruling açıklık) ........ : 422.996 m

S O N U C D E G E R L E R I

NOT: Rüzgar kuvveti açıklığa bağlı olmadan W = c.p.d.aw

bağıntısından hesaplanmıştır. c=
1
kritik açıklık : akr= 163.21 m
akr<a olduğundan max gerilme -5.00C de buzlu haldedir.

kritik sıcaklık : tkr= 46.330C

tkr>tmax = 400C olduğundan max sehim -5.00C de buzlu haldedir.
buzlu haldeki max sehim .... : fmax= 15.24 m
 19

MUHTELIF ORTAM SICAKLIKLARINDAKI GERILME,SEHIM VE CEKME KUVVETI

DEGERLERI

Buz yükü bölgesi : 3

iletkenin adı : CARDINAL

Sıcaklık Gerilme Sehim çekme kuvveti Ruling menzil

0
C kg/mm2 m kg 422.996 m

-5.0 10.02 15.24 5484 Buz+rüzg.yüklü(20Kg/m2)

-5.0 9.50 15.01 5200 %100 Buz yüklü
-5.0 7.67 14.18 4197 % 50 Buz yüklü
5.0 7.71 14.66 4221 %100 Rüzgar yüklü
5.0 6.72 14.20 3680 % 70 Rüzgar yüklü
40.0 5.45 15.20 2985 % 42 Rüzgar yüklü

-25 6.05 12.38 3310

-20 5.95 12.59 3254
-15 5.85 12.80 3201
-10 5.76 13.01 3151
-5 5.67 13.21 3102
0 5.58 13.42 3054
5 5.50 13.62 3009
10 5.42 13.82 2965
15 5.34 14.02 2923
20 5.27 14.22 2882
25 5.19 14.42 2843
30 5.13 14.61 2805
35 5.06 14.81 2768
40 4.99 15.00 2733

ACIKLIKLARA AIT MUHTELIF SICAKLIKLARDAKI GERILMELER VE SEHIMLER

Creep faktörü .... : 1.0347 Max ilkel gerilme :10.02 kg/mm2

iletkenin adı ..... : CARDINAL Buz yükü bölgesi : 3
Ruling açıklık .... : 422.996 m

0
C - 0 5 10 15 20 30 35 40
5 25
Kg/mm2 5.58 5.50 5.42 5.34 5.27 5.19 5.13 5.06 4.99
5.67
açıklık kot(m) sehimler(m)
445.00 19.00 14.64 14.86 15.09 15.31 15.53 15.75 15.97 16.19 16.40 16.62
354.00 28.00 9.28 9.42 9.56 9.71 9.85 9.99 10.12 10.26 10.40 10.53
408.00 36.00 12.34 12.53 12.72 12.91 13.09 13.28 13.46 13.65 13.83 14.01
522.00 -12.00 20.14 20.45 20.76 21.07 21.38 21.68 21.98 22.28 22.57 22.87
410.00 21.00 12.43 12.62 12.81 13.00 13.19 13.38 13.56 13.74 13.93 14.11
264.00 5.00 5.14 5.22 5.30 5.38 5.46 5.53 5.61 5.69 5.76 5.84