ZINKU

Roli i tij në industri, ekonomi dhe shëndet.

E ZINKU
ZINKUT
Zinku është një element kimik me simbolin Zn dhe numër atomik 30. Ai
është elementi i parë në grupin 12 (IIB) të tabelës periodike. Në disa aspekte,
zinku është kimikisht i ngjashëm me magnezin: të dy elementët shfaqin
vetëm një gjendje normale oksidimi ( +2), dhe jonet Zn2+ dhe Mg2+ kanë
përmasa të ngjashme: Zinku është elementi i 24-të më i bollshëm në koren e
Tokës. Minerali më i zakonshëm i zinkut është sfaleriti , një mineral sulfid
zinku. Ai është një metal i bardhë-kaltërosh, i shkëlqyeshëm, diamagnetik,
edhe pse shumica e llojeve të zakonshme të metalit kanë një përfundim të
shurdhër: Ai ka një strukturë kristalore gjashtëkëndore, me një formë të
shtrembëruar të paketimit të ngushtë gjashtëkëndor. Zinku është një element
gjurmë thelbësor për njerëzit, kafshët, bimët dhe për mikroorganizmat dhe
është i nevojshëm për zhvillimin para dhe pas lindjes. Është metali i dytë
gjurmë më i bollshëm tek njerëzit pas hekurit dhe është i vetmi metal që
shfaqet në të gjitha klasat e enzimave.
 ZINKU
HISTORIA E ZINKUT
Charaka Samhita, që mendohet se është shkruar midis viteve 300 dhe 500 pas Zinku është një eleme
Krishtit, përmend një metal i cili, kur oksidohet, prodhon pushpanjan, që është elementi i parë në
mendohet të jetë oksid zinku. Minierat e zinkut në Zaëar, afër Udaipur në Indi, zinku është kimikisht
kanë qenë aktive rreth 322 vite para erës sonë . Rasaratna Samuccaya, e shkruar vetëm një gjendje nor
afërsisht në shekullin e 13-të pas Krishtit, përmend dy lloje xeheroresh që përmasa të ngjashme: Z
përmbajnë zink: njëra e përdorur për nxjerrjen e metaleve dhe tjetra e përdorur Tokës. Minerali më i z
për qëllime mjekësore. Xeherorët e zinkut u përdorën për të bërë tunxh mijëra zinku. Ai është një me
vjet përpara zbulimit të zinkut si një element më vete. Pilulat më të vjetra të edhe pse shumica e llo
njohura ishin bërë nga karbonatet e zinkut hidrozincit dhe smithsonite. Prodhimi i shurdhër: Ai ka një st
tunxhit ishte i njohur për romakët rreth vitit 30 p.e.s. Ata bënin tunxh duke shtrembëruar të paketim
ngrohur kalaminën pluhur (silikat zinku), qymyr druri dhe bakër së bashku në një gjurmë thelbësor për n
kavanoz. Emri i metalit ndoshta u dokumentua për herë të parë nga Paracelsus, është i nevojshëm për
një alkimist gjerman, i cili iu referua metalit si "zincum" ose "zinken" në librin e
gjurmë më i bollshëm
tij, në shekullin e 16-të. Fjala rrjedh nga gjermanishtja “zinke”, dhe supozohet se
shfaqet në të gjitha klas
do të thotë " i mprehtë ose i dhëmbëzuar".
Zinku është një eleme
është elementi i parë në
zinku është kimikisht
vetëm një gjendje nor
përmasa të ngjashme: Z
Tokës. Minerali më i z
zinku. Ai është një me
edhe pse shumica e llo
shurdhër: Ai ka një st
shtrembëruar të paketim
gjurmë thelbësor për n
është i nevojshëm për
gjurmë më i bollshëm
shfaqet në të gjitha klas
 ROLI I ZINKUT NË INDUSTRI
DHE EKONOMI
Zinku përdoret më së shpeshti si agjent kundër korrozionit, dhe galvanizimi (veshja prej
hekuri ose çeliku) është forma më e njohur. Zinku është më reaktiv se hekuri ose çeliku
dhe kështu do të tërheqë pothuajse të gjithë oksidimin lokal derisa të gërryhet plotësisht.
Galvanizimi përdoret në rrethimet me zinxhir, shinat mbrojtëse, urat e varura, shtyllat e
dritave, çatitë metalike, shkëmbyesit e nxehtësisë dhe trupat e makinave. Një aliazh
zinku i përdorur gjerësisht është tunxhi. Ai është përgjithësisht më i urtë dhe më i fortë se
bakri dhe ka rezistencë superiore ndaj korrozionit. Këto veti e bëjnë atë të dobishëm në
pajisjet e komunikimit, harduerin, instrumentet muzikore dhe valvulat e ujit. Zinku ka
qenë metali kryesor në monedhat amerikane 1 cent që nga viti 1982. Si një material i
dendur, i lirë, që punohet lehtë, zinku përdoret si zëvendësues i plumbit. Oksidi i zinkut
përdoret gjerësisht si një pigment i bardhë në bojëra dhe si një katalizator në prodhimin e
gomës për të shpërndarë nxehtësinë. Sulfidi i zinkut (ZnS) përdoret në pigmente
lumineshente si për shembull në akrepat e orëve, ekranet me rreze X dhe televizor dhe
bojërat me shkëlqim. Kristalet e ZnS përdoren në lazerët që veprojnë në pjesën e mesme
të infra të kuqe të spektrit.
 ROLI I ZINKUT NË SHËNDET
Zinku është një nga mineralet më të nevojshme për organizmin. Mungesa ose
pamjaftueshmëria e tij mund të shkaktojë diare, mungesë oreksi, rënie flokësh, imunitet të
dobët dhe probleme me lëkurën, nivele të ulëta të testosteronit, ngadalëson shërimin e
infeksioneve dhe lëndimeve në lëkurë, e lë atë të pambrojtur ndaj rrezeve të dëmshme të diellit.
Për më tepër, organizmi ynë ka nevojë për zink që të aktivizojë qelizat T, të cilat rregullojnë
sistemin imunitar dhe sulmojnë qelizat kancerogjene. Çdo qelizë në organizëm ka nevojë për
zink. Ai nevojitet për muskujt, kockat, veshkat, sytë, mëlçinë dhe prostatën. Zinku është një
mineral i shkëlqyer për trurin, veçanërisht në aftësinë tonë për të mësuar. Zinku luan një rol
thelbësor në mënyrën se si ne komunikojmë me të tjerët, se si mësojmë apo mbajmë mend. Ky
mineral përmirëson shqisat e shijes dhe aromës dhe

nevojitet kundër ekzemës apo akneve. Ai rregullon prodhimin e yndyrës në lëkurë

dhe rregullon mbarëvajtjen e hormoneve që shkaktojnë aknet. Zinku mendohet të jetë
pjesë e 10% të enzimave totale në trupin e njeriut.
USHQIMET KU MUND TË MARRIM ZINK
ZINKU SI LËNDË HELMUESE
Megjithëse zinku është një kërkesë thelbësore për një shëndet të mirë, zinku i tepërt mund të jetë i dëmshëm. Joni
i lirë i zinkut në tretësirë është shumë toksik për bimët, jovertebrorët, madje edhe për peshqit kurrizorë. Joni i lirë
i zinkut është një acid i fuqishëm deri në atë pikë sa të jetë gërryes. Acidi i stomakut përmban acid klorhidrik, në
të cilin zinku metalik tretet lehtësisht për të dhënë klorur zinku gërryes. Gëlltitja e një cope amerikane prej 1 cent
(97,5% zink) mund të shkaktojë dëmtim të mukozës së stomakut përmes tretshmërisë së lartë të jonit të zinkut në
stomakun acidik.Provat tregojnë se njerëzit që marrin 100-300 mg zink në ditë mund të vuajnë nga mungesa e
bakrit. Një provë e vitit 2007 vuri re se burrat e moshuar që merrnin 80 mg në ditë u shtruan në spital për
komplikime urinare. Nivelet prej 100-300 mg mund të ndërhyjnë në përdorimin e bakrit dhe hekurit ose të
ndikojnë negativisht në kolesterol. Një gjendje e quajtur lëkundjet e zinkut ose "dridhjet e zinkut" mund të
shkaktohet nga thithja e tymrave të zinkut gjatë ngjitjes ose saldimit të materialeve të galvanizuara. Administrata
Amerikane e Ushqimit dhe Barnave deklaron se zinku dëmton receptorët nervorë në hundë, duke shkaktuar
anosmi. Humbja e nuhatjes mund të jetë kërcënuese për jetën, sepse njerëzit me erë të dëmtuar nuk mund të
zbulojnë rrjedhjen e gazit ose tymit dhe nuk mund të dallojnë nëse ushqimi është prishur përpara se ta hanë atë.
USHQIMET KU MUND TË MARRIM ZINK
1. Mishi është një burim i shkëlqyeshëm i zinkut.Mishi i kuq është një burim veçanërisht i shkëlqyeshëm, por sasi të
bollshme mund të gjenden në të gjitha llojet e ndryshme të mishit. Në fakt, një rracion 100 gr i viçit të papjekur
përmban 4.8 mg zink, që është 44% e vlerës për racion të përditshëm.
2. Butakët janë burim i shëndetshëm ushqimor me kalori të ulëta dhe sasi të lartë të zinkut. MIdhjet përmbajnë sasi
veçanërisht të larta, që sigurojnë 32 mg. Lloje të tjera të butakut përmbajnë më pak zink se midhjet, por janë
gjithashtu burime shumë të mira
3. Bishtajorët si bizelet, thjerrëzat dhe fasulet të gjitha përmbajnë sasi të konsiderueshme të zinkut. Në fakt, 100 gr
thjerrëza të gatuara përmbajnë rreth 12% të vlerës për racion të përditshëm.Sidoqoftë, ato përmbajnë edhe fitate të
cilët pengojnë thithjen e zinkut dhe mineraleve të tjera.
4. Farërat janë një shtesë e shëndetshme në dietën tuaj dhe mund të ndihmojnë në rritjen e konsumit të
zinkut.Sidoqoftë, disa fara janë zgjedhje më e mira se të tjerët.
5. Ushqimet të tilla si arrat, stika pishe, kikirikët, lajthitë dhe bajamet mund tju ndihmojnë në rritjen e marrjes së
zinkut. Një racion 28-gram me arra përmban 15% të vlerave për racion ditor.
6. Bulmetet si djathi dhe qumështi ofrojnë një mori lëndësh ushqyese, përfshirë zinkun.Qumështi dhe djathi janë dy
burime të domosdoshme, pasi ato përmbajnë sasi të larta të zinkut të disponueshëm, që do të thotë se shumica e
zinkut në këto ushqime mund të përthithen nga trupi juaj.
SASIA E ZINKUT QË DUHET
TË MARRIM Meshkujve 9-13 vjeç ju nevojitet
8 miligram zink në ditë. Pas
moshës 14 vjeçare kërkesa rritet
8 miligram në ditë për
deri në 11 miligram në ditë.
femrat e rritura dhe 11
miligram në ditë për
meshkujt e rritur.

Për femrat mbi moshën 8 vjeç,

Gratë shtatzëna kanë një
nevojë në rritje të sasisë të
zinkut në 11-13 miligram në
ditë, në varësi të moshës.
nevojitet 8 miligram në ditë,
me përjashtim të moshave 14-
18 vjeç, ku rekomandimi rritet
deri në 9 miligram në ditë.

Për fëmijët 1-8 vjeç rekomandohet nga 3-5

miligramë.